泱泱鄱(po)湖,娟娟丘陵,在(zai)這青山綠水魚米之鄉的(de)都昌(chang)(chang),有一獨(du)具特色的(de)傳(chuan)統民間藝術(shu)(shu)——都昌(chang)(chang)鼓書(shu)(shu)。它從大宋走來,歷千年(nian)而不夭,并繁(fan)衍出(chu)多種(zhong)藝術(shu)(shu)形式,至今屢屢在(zai)省市藝術(shu)(shu)大賽(sai)中奪魁,有的(de)載入(ru)國家藝術(shu)(shu)志(zhi)書(shu)(shu),成(cheng)為一支永不凋謝的(de)藝術(shu)(shu)奇(qi)葩。
都(dou)昌(chang)鼓(gu)(gu)(gu)書(shu)的道具是(shi)一(yi)(yi)鼓(gu)(gu)(gu)一(yi)(yi)板,擊(ji)鼓(gu)(gu)(gu)渲染氣氛,打板點拍(pai)節奏(zou)。這種形式(shi)經過了漫長的歷史演(yan)(yan)變。清《都(dou)昌(chang)縣志》載:“唐貞觀二十(shi)一(yi)(yi)年(公元648年)從(cong)祀(si)”于大(da)成殿(dian)的有(you)(you)大(da)批先賢先儒。在祭祀(si)和(he)佾舞圖(tu)中,樂器(qi)有(you)(you)建鼓(gu)(gu)(gu)、大(da)鼓(gu)(gu)(gu)、楹鼓(gu)(gu)(gu)、應(ying)鼓(gu)(gu)(gu)、鞏鼓(gu)(gu)(gu)、編鐘(zhong)、特磬、笙、笏、篪(chi)、笛(di)、瑟、琴(qin)、塤(xun)、排簫、搏(bo)拊等。可見,鼓(gu)(gu)(gu)在一(yi)(yi)千五百(bai)年前已(yi)為(wei)都(dou)昌(chang)樂器(qi)之(zhi)最(zui)。直至二十(shi)世(shi)紀八十(shi)年代,都(dou)昌(chang)各處仍(reng)有(you)(you)制鼓(gu)(gu)(gu)者,且品種繁(fan)多,堪稱(cheng)鼓(gu)(gu)(gu)之(zhi)鄉。搏(bo)拊,空心木樂器(qi),須(xu)置(zhi)架上,由雙手或單手擊(ji)打演(yan)(yan)奏(zou)。大(da)鼓(gu)(gu)(gu)和(he)搏(bo)拊只適(shi)(shi)應(ying)坐堂演(yan)(yan)唱,并伴(ban)以(yi)鑼、鈸、鐃,卻不適(shi)(shi)應(ying)行走、站立和(he)表演(yan)(yan)。于是(shi),藝人將大(da)鼓(gu)(gu)(gu)改(gai)為(wei)小鼓(gu)(gu)(gu),搏(bo)拊改(gai)為(wei)夾板(有(you)(you)二片(pian)(pian)、三片(pian)(pian)的),以(yi)便(bian)攜(xie)帶。演(yan)(yan)唱時右手擊(ji)鼓(gu)(gu)(gu)左手打板,需要(yao)時,夾板可當(dang)(dang)扇、當(dang)(dang)書(shu)、當(dang)(dang)槍、當(dang)(dang)朝锏等象征性道具使用。
都昌鼓書,俗稱“唱傳”,而唱傳源于“講(jiang)(jiang)傳”,講(jiang)(jiang)傳始自“講(jiang)(jiang)學(xue)”,講(jiang)(jiang)學(xue)興于宋。(宋真(zhen)宗(zong)有(you)言:“秦衰則(ze)經術道息,漢盛則(ze)學(xue)校興行”。)史載:“都昌之學(xue)建于唐咸通(tong)中,宋因之,建炎之后更,作者(zhe)皆有(you)記可考(kao)。”
都(dou)昌(chang)歷史悠久,《禹貢》曰(yue)彭蠡(li),漢初設梟(xiao)陽,上唐置都(dou)昌(chang)。晉起(qi)(qi),都(dou)昌(chang)文(wen)化(hua)漸興。縣志載:“生(sheng)(sheng)長梟(xiao)陽五(wu)柳鄉(xiang)”的(de)陶侃子侄,勵(li)志攻讀(du)(du),楷(kai)為(wei)鄉(xiang)里(li);羅隱強(qiang)山鼓(gu)琴吟詩;謝靈運(yun)石(shi)壁精(jing)舍翻經。及后,張九齡、李白、歐陽修、蘇軾(shi)、黃庭堅、李綱、朱(zhu)熹、文(wen)天(tian)祥、劉基、李夢陽、郭沫若等(deng)歷代(dai)文(wen)豪志士(shi)(shi),在此(ci)留下諸(zhu)多史跡和(he)詩文(wen),共同鋪筑了都(dou)昌(chang)厚實的(de)文(wen)化(hua)根基。宋(song)(song)后,大批本土(tu)理(li)學(xue)名儒(ru)名仕輩(bei)出(chu),如(ru):宋(song)(song)開國元(yuan)勛(xun)劉彥誠六代(dai)名臣,理(li)學(xue)黃灝父子四鴻儒(ru),吏部尚書(shu)(shu)(shu)彭蠡(li)子兄三進(jin)士(shi)(shi),兵(bing)部尚書(shu)(shu)(shu)曹彥約父子“三士(shi)(shi)袞(gun),四士(shi)(shi)冕”,名儒(ru)馮椅兩代(dai)三進(jin)士(shi)(shi)、五(wu)臣宦(huan),皇賜儒(ru)林邵慶、劉元(yuan)龍,一門忠烈(lie)丞相(xiang)江萬里(li),“與程朱(zhu)胡蔡五(wu)星之(zhi)配”的(de)陳浩世(shi)歷宋(song)(song)元(yuan)明七進(jin)士(shi)(shi)巨著(zhu)(zhu);明儒(ru)邵嵩(song),名臣余(yu)濂,御(yu)史余(yu)應桂三起(qi)(qi)三落終(zhong)身事朝(chao);清師邵良(liang)杰,皇愛余(yu)靖獻,名儒(ru)劉豢龍,神童陳章炳,清官邵士(shi)(shi)龍風(feng)披(pi)八世(shi)孫……舉不勝舉,數(shu)(shu)以(yi)百(bai)計(ji)。僅宋(song)(song)進(jin)士(shi)(shi)一百(bai)四十(shi)余(yu)名。他(ta)們(men)著(zhu)(zhu)書(shu)(shu)(shu)立說,創建(jian)書(shu)(shu)(shu)院(yuan),教化(hua)鄉(xiang)里(li)。宋(song)(song)時(shi),已有匯東書(shu)(shu)(shu)院(yuan)、經歸書(shu)(shu)(shu)院(yuan)、寶林書(shu)(shu)(shu)院(yuan)、黃坤書(shu)(shu)(shu)院(yuan)、張元(yuan)貞書(shu)(shu)(shu)院(yuan)等(deng),僅匯東書(shu)(shu)(shu)院(yuan)廣至二(er)十(shi)間(jian)(jian)。“諸(zhu)生(sheng)(sheng)以(yi)時(shi)讀(du)(du)書(shu)(shu)(shu),習禮其間(jian)(jian)” ,“終(zhong)日講習指南而不知歸”——講學(xue)如(ru)春(chun)風(feng)浩蕩(dang)。及至元(yuan)明,又添(tian)講堂、書(shu)(shu)(shu)舍、學(xue)宮多處,都(dou)域四處皆朗書(shu)(shu)(shu)聲。自宋(song)(song)至清,都(dou)昌(chang)文(wen)仕著(zhu)(zhu)書(shu)(shu)(shu)集說二(er)千(qian)多卷(juan),經、史、子、集無不囊,而宋(song)(song)居半數(shu)(shu)多,且有多人(ren)受皇嘉御(yu)賜。其時(shi),“高者以(yi)文(wen)藝為(wei)媒”,于(yu)是(shi),“講學(xue)”派生(sheng)(sheng)“講傳(chuan)”,習誦者見(jian)教,失(shi)習者見(jian)識。宋(song)(song)后,“講傳(chuan)”風(feng)靡城鄉(xiang),茶館酒樓不乏其人(ren),阡陌(mo)村(cun)舍聚合成群。人(ren)們(men)從(cong)“聽傳(chuan)”中得到教化(hua),增長見(jian)識,娛(yu)悅于(yu)心。
元明兩代,安徽、湖北災民紛紛逃(tao)至魚(yu)米之鄉的都昌,多以(yi)賣藝(yi)(yi)(yi)(yi)乞討,將(jiang)花鼓(gu)、道(dao)情帶入(ru)都昌。這種以(yi)唱(chang)為主,以(yi)擊為輔的藝(yi)(yi)(yi)(yi)術很(hen)快(kuai)被都昌藝(yi)(yi)(yi)(yi)人(ren)(ren)吸收,并知悟以(yi)此為業(ye)(ye)也可糊(hu)口也可行樂(le),于(yu)是,將(jiang)花鼓(gu)詞、道(dao)情曲(qu)演(yan)變成本土深(shen)有根基的“唱(chang)傳”,即邊(bian)擊鼓(gu)邊(bian)唱(chang)傳。演(yan)變后的擊鼓(gu)唱(chang)傳因增(zeng)加(jia)了音樂(le)、道(dao)具(ju)藝(yi)(yi)(yi)(yi)術成分,很(hen)快(kuai)盛及城鄉,迅即普及城鄉,并有專設書場,同時誕生(sheng)了鼓(gu)書職業(ye)(ye)藝(yi)(yi)(yi)(yi)人(ren)(ren)。據(ju)現存(cun)的袁老藝(yi)(yi)(yi)(yi)人(ren)(ren)回憶:師傅張花毛(晚(wan)清人(ren)(ren))以(yi)鼓(gu)書為生(sheng),在(zai)徐埠書場坐場;張幼年在(zai)張嶺學唱(chang)鼓(gu)書時,其師傅說“打鼓(gu)唱(chang)傳,唐(tang)朝就有”。?
都(dou)昌鼓書(shu)(shu)在漫(man)長的(de)歷史演變中(zhong),形成了(le)兩大風格迥異的(de)流(liu)派:東南(nan)道(dao)情腔,西(xi)(xi)北(bei)(bei)(bei)說(shuo)書(shu)(shu)腔。至于(yu)(yu)何使東南(nan)傾道(dao)情,未考;而西(xi)(xi)北(bei)(bei)(bei)重說(shuo)書(shu)(shu)有(you)據——宋諸書(shu)(shu)院多置西(xi)(xi)北(bei)(bei)(bei),歷來西(xi)(xi)北(bei)(bei)(bei)“講傳(chuan)”盛于(yu)(yu)東南(nan),故“講”技流(liu)傳(chuan)于(yu)(yu)后而成“說(shuo)書(shu)(shu)”,再(zai)進鼓書(shu)(shu)之“唱(chang)傳(chuan)”,一路承襲。兩派之別在于(yu)(yu):道(dao)情腔委婉纏(chan)綿,坐(zuo)唱(chang)為(wei)主,以(yi)曲調(diao)和(he)音(yin)色之綿柔,敘事(shi)傳(chuan)情,勾人(ren)心魂,悲時(shi)催人(ren)淚(lei)下,歡時(shi)哄堂大笑,具有(you)很(hen)強(qiang)的(de)音(yin)樂感(gan)染力;說(shuo)書(shu)(shu)腔剛烈(lie),抑揚頓(dun)挫,站唱(chang)為(wei)主,“三(san)分(fen)唱(chang),七分(fen)說(shuo)”,表演性強(qiang),能塑(su)造人(ren)物性格、語調(diao),能模仿雞(ji)鳴犬吠,能渲染車滾(gun)馬(ma)嘯、槍炮鳴的(de)、雷電風雨、刀光(guang)劍(jian)影、廝殺慘烈(lie)的(de)氣(qi)氛,亦可(ke)描繪情意綿綿、春江花月的(de)美景,惟妙(miao)惟肖,引人(ren)入情入景,把(ba)“死書(shu)(shu)說(shuo)活了(le)” !
千年(nian)鼓書凝聚著無(wu)數(shu)(shu)藝人(ren)的(de)智慧,他們創作了上自(zi)遠古神(shen)話,中及各朝傳(chuan)記,下至當代(dai)(dai)故事(shi)的(de)無(wu)數(shu)(shu)唱本,內容涵蓋中華五(wu)千年(nian)文明史,如:《封神(shen)榜(bang)》、《三國(guo)》、《隋(sui)唐演義》、《薛(xue)仁(ren)貴征東》、《薛(xue)丁山(shan)征西(xi)》、《羅通掃(sao)北》、《薛(xue)剛反唐》、《唐明皇(huang)游月宮》、《郭子(zi)儀掛(gua)帥》、《宋太(tai)祖三下南唐》、《說唐》、《岳傳(chuan)》、《水滸》、《楊(yang)家(jia)將》、《五(wu)虎平西(xi)》、《張勇打擂(lei)》、《七俠五(wu)義》、《破金山(shan)》、《天寶圖》、《萬(wan)花(hua)樓(lou)》、《賣花(hua)記》、《繡荷包》、《四(si)季花(hua)》、《販茶歌》、《怕老婆(po)》、《勸世人(ren)》、《數(shu)(shu)古引(yin)今》、《大(da)腳婆(po)娘》、《老婆(po)嫌老公》、《新舊婚姻對比》等等,且多數(shu)(shu)以口(kou)傳(chuan)授徒,憑博聞(wen)強(qiang)記一代(dai)(dai)代(dai)(dai)流傳(chuan)下來。
近幾年來,縣文化(hua)部門(men)對這一(yi)傳(chuan)統藝(yi)術不斷進(jin)行挖掘、改造、發展,取得(de)了(le)一(yi)批優(you)(you)秀成(cheng)果。一(yi)九八一(yi)年,藝(yi)技(ji)精湛(zhan)的(de)朱毛仔(zi)以(yi)創(chuang)作(zuo)書(shu)目(mu)(mu)《智取敵碉堡(bao)》和(he)傳(chuan)統書(shu)目(mu)(mu)《苦媳(xi)婦》,同(tong)師弟劉(liu)天保在“江(jiang)(jiang)西省曲藝(yi)會(hui)演(yan)(yan)(yan)”中(zhong)雙獲(huo)(huo)(huo)創(chuang)作(zuo)表演(yan)(yan)(yan)一(yi)等(deng)獎;二(er)00四年,縣文化(hua)館采漁鼓形(xing)式(shi),以(yi)嶄新亮麗的(de)面貌(mao)艷(yan)登舞(wu)臺,一(yi)書(shu)《銀(yin)珠璀璨照水鄉(xiang)》兩摘全市(shi)會(hui)演(yan)(yan)(yan)金皇冠,并獲(huo)(huo)(huo)七(qi)項(xiang)嘉獎;二(er)00六(liu)年,改編創(chuang)作(zuo)的(de)《開拓(tuo)進(jin)取江(jiang)(jiang)地人》獲(huo)(huo)(huo)全省會(hui)演(yan)(yan)(yan)一(yi)等(deng)獎;移(yi)植書(shu)目(mu)(mu)獲(huo)(huo)(huo)南京軍區(qu)會(hui)演(yan)(yan)(yan)優(you)(you)秀表演(yan)(yan)(yan)獎;二(er)00七(qi)年,改編創(chuang)作(zuo)的(de)《暢(chang)廉謠》在九江(jiang)(jiang)市(shi)文化(hua)遺產會(hui)演(yan)(yan)(yan)和(he)系統會(hui)演(yan)(yan)(yan)中(zhong)再評雙第一(yi)。都昌已有六(liu)個書(shu)目(mu)(mu)入選《中(zhong)國(guo)曲藝(yi)音樂集成(cheng)》,成(cheng)為中(zhong)華民族永久性文化(hua)資源。
我們堅信,都昌鼓書(shu)必將以其厚重的(de)文(wen)化(hua)價值、藝術(shu)價值和精神(shen)價值,作為中國民(min)族文(wen)化(hua)遺產得以重視(shi)、保護、發揮更大作用。
2021年5月24日,江西省九江市都昌(chang)縣申(shen)報的都昌(chang)鼓書經國務院批準列入國家級非物質文化(hua)遺產(chan)代表性項(xiang)目名(ming)錄(lu)擴展項(xiang)目名(ming)錄(lu)。