益(yi)智仁,中藥(yao)名,為植物益(yi)智的干燥果(guo)實。益(yi)智仁的功效與作用主(zhu)要(yao)是溫脾止瀉攝涎,暖腎縮尿(niao)(niao)固精。常(chang)用于脾胃(wei)虛寒(han),嘔吐,泄瀉,腹中冷(leng)痛(tong),口多唾涎,腎虛遺(yi)尿(niao)(niao),尿(niao)(niao)頻(pin),遺(yi)精等。注意,陰(yin)虛火旺者禁(jin)服。
益(yi)(yi)智仁(ren),中藥名。為(wei)植(zhi)物益(yi)(yi)智的果實。5~6月(yue)間果實呈褐色、果皮(pi)茸毛減少(shao)時采摘,除去(qu)果柄,曬(shai)干。益(yi)(yi)智仁(ren)中藥別名,益(yi)(yi)智,益(yi)(yi)智子(zi)(zi)、摘艼子(zi)(zi)。
益智仁:果(guo)實紡錘形或(huo)橢圓形,兩端漸(jian)尖,長(chang)1.2-2cm,直(zhi)徑(jing)1-1.3cm,表面(mian)棕(zong)色(se)至灰棕(zong)色(se),有凹凸不平的斷續狀隆起線13-20條,先(xian)端有花(hua)被殘基,基部殘留果(guo)柄(bing)(bing)或(huo)果(guo)柄(bing)(bing)痕,果(guo)皮(pi)薄韌,與種(zhong)(zhong)(zhong)子緊(jin)貼,種(zhong)(zhong)(zhong)子團中間(jian)有淡棕(zong)色(se)隔膜(mo)分成(cheng)3室(shi),每(mei)室(shi)有種(zhong)(zhong)(zhong)子6-11顆,種(zhong)(zhong)(zhong)子呈不規則多面(mian)形,直(zhi)徑(jing)3-4mm,灰褐(he)色(se),具淡黃色(se)假種(zhong)(zhong)(zhong)皮(pi),腹面(mian)中央(yang)有凹陷的種(zhong)(zhong)(zhong)臍,種(zhong)(zhong)(zhong)脊溝狀。氣芳香(xiang),味辛、微苦。
炒益智仁:形(xing)如益智仁,焦(jiao)褐色(se),帶焦(jiao)斑。
鹽益智仁:形如益(yi)智(zhi)仁,褐色或棕褐色,帶焦斑,味微(wei)咸。
分(fen)布于廣東和海南,福建、廣西、云(yun)南亦有栽培。
主產于廣東、廣西、云(yun)南、福建等地。
采收加工
定植(zhi)后2-3年,于(yu)6-7月,當果實(shi)呈淺褐色、果皮茸毛脫落(luo)、果肉帶(dai)甜(tian)、種子辛(xin)辣時,選(xuan)晴天將果穗剪下,除去果柄(bing),曬干或烘干。
炮制方法
益智仁:取(qu)原藥材,除去(qu)雜(za)質及(ji)外殼(ke),用時搗碎(sui)。生用燥(zao)性較(jiao)大,以溫(wen)脾(pi)止瀉,攝涎唾為(wei)主。
炒益智仁:取凈益智仁,置鍋內,用武火炒至外殼呈焦褐色(se),鼓起(qi),果仁呈黃色(se),取出研(yan)去殼。
鹽(yan)(yan)益(yi)智仁:取益(yi)智仁,用(yong)鹽(yan)(yan)水拌(ban)勻,稍(shao)悶(men),置鍋內,用(yong)文火加熱,炒(chao)干(gan),取出(chu)放涼。每益(yi)智仁100kg,用(yong)食鹽(yan)(yan)2kg。鹽(yan)(yan)炙(zhi)后可緩和辛燥之性,主入腎經,增(zeng)強補腎縮尿(niao)澀精的作用(yong)。
溫脾止瀉攝涎,暖腎縮(suo)尿(niao)固精(jing)。
常用于脾胃虛(xu)寒,嘔吐,泄瀉(xie),腹中冷(leng)痛,口多唾(tuo)涎,腎虛(xu)遺尿(niao),尿(niao)頻(pin),遺精,白濁(zhuo)。
適用于醫診(zhen)為慢(man)(man)性腎(shen)炎、糖(tang)尿病(bing)、醛固(gu)酮增多癥(zheng)、甲狀腺功能(neng)低下、性神經(jing)衰(shuai)弱(ruo)、腎(shen)上(shang)腺皮質功能(neng)減(jian)退(tui)、更年期綜合(he)征屬(shu)腎(shen)陽不足者,慢(man)(man)性胃腸(chang)炎、胃及十二(er)指腸(chang)潰瘍屬(shu)于脾胃虛寒證者。
生(sheng)益智仁(ren)辛溫而燥,以溫脾(pi)止瀉(xie),收(shou)攝涎(xian)唾(tuo)為主(zhu),多用于(yu)腹痛吐瀉(xie),口(kou)涎(xian)自流。
鹽(yan)生智仁辛(xin)燥之性(xing)緩(huan)和(he),專行下焦,長(chang)于固精(jing)縮尿,多用于腎(shen)氣虛(xu)寒(han)之遺精(jing)早泄、尿頻遺尿、小便白濁。
益智(zhi)(zhi)仁(ren)泡水喝的功效是可(ke)以溫脾止瀉(xie),同(tong)時還可(ke)以暖(nuan)腎,速(su)尿,固精。在臨(lin)床中可(ke)以用于(yu)寒冷所引起(qi)的肚子疼、嘔(ou)吐(tu)、腹瀉(xie),還有口中多唾液(ye)、痰涎。益智(zhi)(zhi)仁(ren)對于(yu)男性(xing)的遺(yi)精、陽痿,也(ye)有一定(ding)的效果(guo)。因此而(er)在現代(dai)研究中認為,其(qi)對心(xin)臟的功能(neng)改(gai)善有很好的作用,可(ke)以強心(xin)、利尿,改(gai)善心(xin)臟供血。同(tong)時對于(yu)消化(hua)道方(fang)面(mian),益智(zhi)(zhi)仁(ren)可(ke)以改(gai)善胃腸功能(neng)。
有效果。益智(zhi)仁具有溫腎縮尿、溫脾止泄的(de)功效,適合(he)有小(xiao)便清長、腹痛泄瀉、口多涎唾等腎氣不足癥(zheng)狀的(de)夜尿頻多患者使用(yong)。買購健(jian)康編(bian)輯(ji)提醒,使用(yong)藥物的(de)時候還需要(yao)遵從(cong)醫(yi)生的(de)指導,按照醫(yi)生給(gei)出(chu)的(de)劑(ji)量和藥物配(pei)伍服用(yong),如(ru)果用(yong)藥的(de)過程中出(chu)現(xian)了不良反(fan)應,需要(yao)及(ji)時停藥。
益(yi)智仁的(de)副作(zuo)用是(shi)服用過量,會出(chu)現惡(e)心嘔吐(tu)等癥狀。maigoo小編提醒應適(shi)量服用或遵醫囑(zhu)。
要注意陰虛、肝火旺盛的人是不宜服用益智仁(ren)的,以免加(jia)重病情。
《本草經疏》:“凡(fan)嘔(ou)吐(tu)由于(yu)熱而(er)(er)不因(yin)于(yu)寒;氣(qi)逆(ni)由于(yu)怒而(er)(er)不因(yin)于(yu)虛;小便余瀝由于(yu)水涸精虧內(nei)熱,而(er)(er)不由于(yu)腎氣(qi)虛寒;泄(xie)瀉由于(yu)濕火暴注(zhu),而(er)(er)不由于(yu)氣(qi)虛腸滑,法(fa)并禁(jin)之。”
《本草備要》:“因熱而崩、濁者禁用。”
《本(ben)經逢原》:“血燥有(you)火,不可(ke)誤用。”
服用(yong)益智(zhi)仁,忌(ji)食蔥、姜、蒜等刺激性(xing)食物。
內服:煎湯,3-9g;或入丸(wan)、散。
益智仁(ren)泡(pao)水喝(he)一次放多少粒?用(yong)益智仁(ren)泡(pao)水喝(he),一般情況10粒左右就可以。注意不宜每天服用(yong),長期服用(yong)。
夢泄:益智仁二兩(用鹽二兩炒,去(qu)鹽),烏(wu)藥二兩。上為末。用山藥一(yi)兩為糊。和丸如梧子大。每服五十(shi)丸,空心臨臥鹽湯下,以朱砂為衣。(《世醫得救方(fang)》三仙丸)
小便赤濁:益智仁、茯神各二兩,遠志、甘草(水煮)各半斤。為末(mo),酒糊丸,梧子大(da)。空心姜湯下五(wu)十丸。(《綱目》)
疝痛,連小腹攣搐,叫呼不已:益智仁、干姜(炮)、甘草(炙)、茴(hui)香(炒)各(ge)(ge)三錢,烏頭(tou)(炮,去(qu)皮)、生姜各(ge)(ge)半兩,青(qing)皮(去(qu)白(bai))二錢。上(shang)細(xi)切。每服(fu)四(si)錢,水二盞,入鹽少許,煎至七分,去(qu)滓,空心(xin)食前溫服(fu)。(《濟生方》益智仁散)
《異物志》:“益智(zhi)類薏(yi)苡,實(shi)長寸許,如枳椇子,味辛辣,飲(yin)酒食之佳。”
《南方草木狀》:“益(yi)智子(zi),如筆毫,長七八分。二月花,色若蓮,著實(shi),五(wu)六月熟。味辛,雜五(wu)味中,芬(fen)芳,亦(yi)可鹽(yan)暴。出交阯和浦。建安八年,交州刺史張(zhang)津嘗以益(yi)智棕餉魏武帝。”
《綱目》:益(yi)智(zhi),行陽(yang)退(tui)陰之藥也。三焦、命門氣弱者宜之。接楊士源《直指方》云:心看脾之母(mu),進食,不(bu)止于和脾,火能生士,當(dang)使心藥入脾胃藥中(zhong),庶幾相得。故古人進食藥中(zhong),多(duo)用益(yi)智(zhi),土中(zhong)益(yi)火也。
《本草經疏》:益智子(zi)仁,以其斂攝(she)(she),故治遺(yi)精虛漏(lou),及(ji)小便(bian)余(yu)瀝,此皆腎氣(qi)不固之證也。腎主納氣(qi),虛則(ze)不能(neng)(neng)納矣。又(you)主五(wu)液,涎乃脾(pi)(pi)(pi)之所統,脾(pi)(pi)(pi)腎氣(qi)虛,二臟失職,是腎不能(neng)(neng)納,脾(pi)(pi)(pi)不能(neng)(neng)攝(she)(she),故主氣(qi)逆(ni)上浮,涎穢泛濫而(er)上溢也,斂攝(she)(she)脾(pi)(pi)(pi)腎之氣(qi),則(ze)逆(ni)氣(qi)歸(gui)元,涎穢下(xia)行(xing)。
《本草求真》:益智,氣(qi)(qi)味宰(zai)熱,功專燥脾(pi)溫(wen)(wen)胃(wei),及斂脾(pi)腎(shen)氣(qi)(qi)逆,藏納(na)歸(gui)源,故又號為補心補命之劑(ji)。是(shi)以(yi)胃(wei)冷而(er)見(jian)涎(xian)唾,則(ze)用(yong)(yong)此(ci)以(yi)收攝,脾(pi)虛(xu)(xu)而(er)見(jian)不食,則(ze)用(yong)(yong)此(ci)溫(wen)(wen)理(li),胃(wei)氣(qi)(qi)不溫(wen)(wen),而(er)見(jian)小便不縮(suo),則(ze)用(yong)(yong)此(ci)入縮(suo)泉丸(wan)以(yi)投。與夫心腎(shen)不足,而(er)見(jian)夢遺崩帶(dai),則(ze)用(yong)(yong)此(ci)以(yi)為秘精固氣(qi)(qi)。若因熱成(cheng)氣(qi)(qi)虛(xu)(xu),而(er)見(jian)崩濁、夢遺等癥者,則(ze)非(fei)所宜。此(ci)雖(sui)類于縮(suo)砂(sha)密,同為溫(wen)(wen)胃(wei),但(dan)縮(suo)砂(sha)密多有(you)快滯(zhi)之功,此(ci)則(ze)止有(you)逐(zhu)玲之力,不可不分(fen)別(bie)而(er)審用(yong)(yong)耳。
種子繁殖
隨采隨催芽(ya)后播(bo)種于(yu)2月上旬至3月上旬,待(dai)催芽(ya)后大量發芽(ya)時(shi)(shi),即(ji)(ji)(ji)行(xing)播(bo)種,播(bo)后10天(tian)(tian)即(ji)(ji)(ji)可(ke)出(chu)苗(miao)。在(zai)整(zheng)好的(de)苗(miao)床(chuang)上按(an)(an)行(xing)距(ju)(ju)15厘(li)米(mi)開(kai)小溝(gou),溝(gou)寬約5厘(li)米(mi),溝(gou)深不宜超(chao)過(guo)2厘(li)米(mi),每(mei)隔5厘(li)米(mi)播(bo)種子(zi)1粒,播(bo)后覆土,蓋(gai)草淋水(shui)。約15天(tian)(tian)即(ji)(ji)(ji)可(ke)出(chu)苗(miao)。育1畝(mu)苗(miao)可(ke)供栽10畝(mu)地(di)。定(ding)(ding)植(zhi)時(shi)(shi)密度按(an)(an)株行(xing)距(ju)(ju)1.5米(mi)×1.5~2米(mi)。種植(zhi)時(shi)(shi)期一(yi)般(ban)在(zai)雨季(ji)、陰雨天(tian)(tian)進(jin)行(xing)。選健壯植(zhi)株,整(zheng)叢(cong)挖起,剪去部分葉片,留短(duan)稈和根(gen)狀莖進(jin)行(xing)定(ding)(ding)植(zhi),少于(yu)3個芽(ya)的(de)每(mei)穴植(zhi)2叢(cong)。定(ding)(ding)植(zhi)時(shi)(shi)不宜過(guo)深,輕壓后再(zai)覆土與穴面平。淋定(ding)(ding)根(gen)水(shui),以(yi)保成活。一(yi)般(ban)每(mei)畝(mu)植(zhi)200~220叢(cong)。
分株繁殖
選取(qu)1~2年生,莖粗壯、無病蟲害、葉濃綠的(de)(de)未開花結果(guo)分蘗株(zhu)作種(zhong)(或(huo)用(yong)野生植(zhi)株(zhu)移植(zhi))。6~8月采(cai)收果(guo)實(shi)后,陰雨天(tian)或(huo)晴天(tian)的(de)(de)清(qing)晨或(huo)傍晚進行。采(cai)挖種(zhong)苗時應把(ba)地下莖帶分芽從(cong)母株(zhu)分離出來,勿傷根狀莖,適當修剪葉片和過長的(de)(de)老根,新芽整個留著。每(mei)穴栽4~5株(zhu),種(zhong)植(zhi)深(shen)度略高于(yu)原來生長的(de)(de)痕跡,覆土不宜過深(shen),以免(mian)影響分蘗,種(zhong)后壓實(shi)穴土。