《書(shu)譜(pu)》為初唐時期杰出書(shu)法(fa)(fa)(fa)家(jia)孫過庭的(de)(de)(de)書(shu)論。這篇三千(qian)七百字的(de)(de)(de)煌煌大論,內容廣博(bo)宏富,涉及(ji)中(zhong)國(guo)書(shu)學(xue)各個重(zhong)要方面,且見解精(jing)辟獨(du)到,揭示出了(le)書(shu)法(fa)(fa)(fa)藝術的(de)(de)(de)本質及(ji)許多(duo)重(zhong)要規律,從而成(cheng)為我國(guo)古代書(shu)法(fa)(fa)(fa)理論史上一部具有里程碑性(xing)質的(de)(de)(de)著(zhu)述,標志著(zhu)中(zhong)國(guo)書(shu)學(xue)的(de)(de)(de)發展進入了(le)一個嶄新的(de)(de)(de)、輝煌的(de)(de)(de)階段。孫氏主要的(de)(de)(de)理論貢獻,就在于(yu)他(ta)在《書(shu)譜(pu)》中(zhong)一以(yi)貫(guan)之,對中(zhong)國(guo)書(shu)法(fa)(fa)(fa)的(de)(de)(de)"表情"本質做(zuo)了(le)科學(xue)而鮮明(ming)的(de)(de)(de)揭橥與反復(fu)而深入的(de)(de)(de)論述。
夫自古之(zhi)(zhi)善書者,漢魏有鐘(zhong)張之(zhi)(zhi)絕,晉末稱二王(wang)之(zhi)(zhi)妙(miao)。王(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)(zhi)云:“頃尋(xun)諸(zhu)名(ming)書,鐘(zhong)張信(xin)為絕倫,其馀不足觀(guan)。”可謂(wei)鐘(zhong)張云沒,而羲(xi)(xi)獻繼之(zhi)(zhi)。又云:“吾書比之(zhi)(zhi)鐘(zhong)張,鐘(zhong)當(dang)抗行,或謂(wei)過(guo)之(zhi)(zhi)。張草猶當(dang)雁(yan)行。然張精(jing)熟,池水盡墨(mo),假(jia)令寡(gua)人耽之(zhi)(zhi)若此(ci),未(wei)必謝之(zhi)(zhi)。”此(ci)乃推張邁鐘(zhong)之(zhi)(zhi)意也。考其專擅,雖未(wei)果于前規(gui);摭以兼通(tong),故無慚于即事。
評者(zhe)云:“彼之四(si)賢,古(gu)今特絕;而今不逮(dai)古(gu),古(gu)質而今妍(yan)。”夫質以代(dai)興,妍(yan)因俗易。雖書(shu)契之作,適以記言;而淳醨一遷,質文三變,馳(chi)騖沿(yan)革(ge),物理(li)常然(ran)。貴能古(gu)不乖時(shi),今不同弊,所謂“文質彬彬。然(ran)后君(jun)子。”何(he)必易雕宮于(yu)穴處(chu),反玉輅于(yu)椎輪者(zhe)乎!
又云:“子敬之不及逸(yi)少,猶(you)逸(yi)少之不及鐘(zhong)張(zhang)。”意者以(yi)為評得其(qi)(qi)綱紀,而(er)未詳(xiang)其(qi)(qi)始卒也。且元(yuan)常專(zhuan)工于(yu)隸(li)書,伯(bo)英(ying)尤精于(yu)草(cao)體,彼(bi)之二(er)美,而(er)逸(yi)少兼之。擬草(cao)則馀真,比真則長草(cao),雖(sui)專(zhuan)工小劣,而(er)博涉多(duo)優;總其(qi)(qi)終(zhong)始,匪無乖互(hu)。
謝安素善(shan)尺牘(du),而輕子(zi)敬(jing)(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu)。子(zi)敬(jing)(jing)嘗作佳書(shu)與之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),謂必存(cun)錄(lu),安輒題后(hou)答(da)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),甚以為恨(hen)。安嘗問敬(jing)(jing):“卿書(shu)何(he)如右軍(jun)?”答(da)云:“故當勝(sheng)。”安云:“物論殊不爾(er)。”子(zi)敬(jing)(jing)又答(da):“時(shi)人(ren)那得知(zhi)!”敬(jing)(jing)雖權以此辭折(zhe)安所鑒,自稱勝(sheng)父,不亦過乎!且立身揚名(ming),事資尊顯(xian),勝(sheng)母之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)里(li),曾參不入(ru)。以子(zi)敬(jing)(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)豪翰,紹右軍(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)筆札,雖復(fu)粗(cu)傳楷則(ze),實恐(kong)未克(ke)箕裘。況(kuang)乃(nai)(nai)假托神仙,恥崇家范,以斯成學,孰愈面墻!后(hou)羲(xi)(xi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)往都,臨行題壁。子(zi)敬(jing)(jing)密拭除之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),輒書(shu)易其(qi)處,私為不惡(e)。羲(xi)(xi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)還見,乃(nai)(nai)嘆(tan)曰:“吾(wu)去時(shi)真大醉也!”敬(jing)(jing)乃(nai)(nai)內慚。是知(zhi)逸少之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)比鐘張(zhang),則(ze)專(zhuan)博斯別(bie);子(zi)敬(jing)(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不及(ji)逸少,無或疑焉。
余(yu)志學之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)年(nian),留心翰墨(mo),味鐘張之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)余(yu)烈,挹羲(xi)獻之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)前規,極(ji)慮專精,時逾二紀。有乖(guai)入木之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)術(shu),無間(jian)臨池之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)志。觀夫懸針垂露之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)異(yi),奔(ben)雷墜(zhui)石之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奇,鴻(hong)飛獸駭之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)資,鸞(luan)舞蛇驚之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)態,絕岸頹峰之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)勢,臨危據槁之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)形(xing)。或重若崩云,或輕如(ru)蟬翼。導(dao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)則泉注,頓之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)則山安。
纖(xian)纖(xian)乎似(si)初月之(zhi)(zhi)出(chu)天涯(ya),落(luo)落(luo)乎猶(you)眾星之(zhi)(zhi)列河(he)漢。同自然(ran)之(zhi)(zhi)妙有,非力運之(zhi)(zhi)能成。信可(ke)謂“智巧兼優,心手雙暢;翰不虛動(dong),下必有由。”
一畫(hua)(hua)之(zhi)間,變起伏于鋒杪;一點(dian)之(zhi)內,殊衄挫于毫(hao)芒(mang)。況(kuang)云積(ji)其(qi)點(dian)畫(hua)(hua),乃成其(qi)字。曾不傍窺尺牘(du),俯習寸(cun)陰。引班超以為辭,援項(xiang)籍而(er)自滿。任筆(bi)為體,聚墨成形(xing)。心昏擬效(xiao)之(zhi)方,手(shou)迷揮運之(zhi)理,求其(qi)妍(yan)妙,不亦謬哉!
然君(jun)子立身,務修其(qi)本(ben)。楊(yang)雄謂:“詩賦小道,壯夫(fu)不為。”況(kuang)復溺思(si)毫厘,淪(lun)精翰(han)墨者也!
夫(fu)潛神對弈,猶(you)標坐隱之(zhi)(zhi)(zhi)名;樂志垂(chui)綸,尚體(ti)行藏(zang)之(zhi)(zhi)(zhi)趣。詎(ju)若功宣(一說“定)禮樂,妙(miao)(miao)擬神仙,猶(you)挻(shan)埴之(zhi)(zhi)(zhi)罔(wang)窮(qiong)(qiong),與工爐而(er)并運。好異尚奇之(zhi)(zhi)(zhi)士,玩體(ti)勢之(zhi)(zhi)(zhi)多方;窮(qiong)(qiong)微(wei)測(ce)妙(miao)(miao)之(zhi)(zhi)(zhi)夫(fu),得(de)推移之(zhi)(zhi)(zhi)奧賾。著(zhu)述者假其糟粕,藻鑒者挹其菁華,固義理之(zhi)(zhi)(zhi)會歸,信賢達(da)之(zhi)(zhi)(zhi)兼(jian)善者矣。存(cun)精寓(yu)賞(shang),豈徒然(ran)歟?
而(er)(er)東晉士人,互(hu)相陶染(ran)。至于王謝之(zhi)族,郗庾之(zhi)倫,縱不(bu)(bu)盡其神奇,咸亦挹其風味。去之(zhi)滋永,斯道逾微。方復(fu)聞疑稱疑,得末行末,古今阻(zu)絕(jue),無所(suo)質問;設(she)有所(suo)會(hui),緘秘已深;遂令學(xue)者(zhe)(zhe)茫然(ran),莫知(zhi)領要,徒見成功之(zhi)美,不(bu)(bu)悟所(suo)致(zhi)之(zhi)由。或乃就分布于累年,向規矩而(er)(er)猶遠,圖真不(bu)(bu)悟,習(xi)草將迷(mi)。假令薄解草書(shu),粗傳隸(li)法(fa),則好溺偏(pian)固,自閡通(tong)規。詎知(zhi)心手會(hui)歸,若(ruo)同(tong)源而(er)(er)異(yi)派(pai);轉(zhuan)用之(zhi)術,猶共樹而(er)(er)分條者(zhe)(zhe)乎?
加以(yi)趨變適時,行書為要(yao);題勒方畐(幅(fu)),真乃(nai)居先。草不(bu)兼(jian)真,殆于(yu)專謹;真不(bu)通(tong)草,殊非(fei)翰(han)札。真以(yi)點(dian)畫為形(xing)質,使轉(zhuan)為情(qing)性(xing);草以(yi)點(dian)畫為情(qing)性(xing),使轉(zhuan)為形(xing)質。
草(cao)乖使轉,不能(neng)成字;真虧點畫,猶可記文。回互雖殊(shu),大(da)體相涉(she)。故亦(yi)傍(bang)通二篆,俯貫八分,包(bao)括篇(pian)章,涵泳飛白。若毫厘不察,則(ze)胡(hu)越殊(shu)風者(zhe)焉。
至如鐘繇隸奇,張(zhang)芝草圣(sheng),此乃專精(jing)一體,以(yi)致絕倫。伯英不(bu)真,而(er)(er)(er)點畫狼(lang)藉;元常不(bu)草,使轉(zhuan)縱橫。自(zi)茲己降,不(bu)能兼善者,有(you)所不(bu)逮,非專精(jing)也(ye)。雖篆隸草章,工用(yong)多(duo)變,濟成厥美,各有(you)攸宜(yi):篆尚婉而(er)(er)(er)通(tong),隸欲精(jing)而(er)(er)(er)密,草貴流(liu)而(er)(er)(er)暢,章務檢而(er)(er)(er)便。然后凜之(zhi)以(yi)風神,溫之(zhi)以(yi)妍潤,鼓之(zhi)以(yi)枯勁,和之(zhi)以(yi)閑雅(ya)。故可達其(qi)情性,形其(qi)哀(ai)樂,驗燥濕之(zhi)殊節,千古依然;體老壯之(zhi)異(yi)時,百齡俄頃。嗟乎,不(bu)入其(qi)門,詎(ju)窺(kui)其(qi)奧者也(ye)!
又一時而書,有(you)乖(guai)有(you)合,合則(ze)流媚,乖(guai)則(ze)雕疏,略(lve)言(yan)其(qi)由,各(ge)有(you)其(qi)五:
神怡務閑,一合(he)也(ye)(ye);感惠徇(xun)知(zhi),二合(he)也(ye)(ye);時和氣潤,三合(he)也(ye)(ye);紙(zhi)墨(mo)(mo)相發,四合(he)也(ye)(ye);偶然欲(yu)書(shu),五(wu)合(he)也(ye)(ye)。心遽體留(liu),一乖(guai)也(ye)(ye);意違勢屈(qu),二乖(guai)也(ye)(ye);風燥日炎,三乖(guai)也(ye)(ye);紙(zhi)墨(mo)(mo)不(bu)稱,四乖(guai)也(ye)(ye);情怠手闌,五(wu)乖(guai)也(ye)(ye)。乖(guai)合(he)之際,優劣互差。得時不(bu)如得器,得器不(bu)如得志。若(ruo)五(wu)乖(guai)同萃,思遏手蒙;五(wu)合(he)交臻,神融筆暢。暢無不(bu)適,蒙無所從。當仁者(zhe)(zhe)得意忘言,罕陳(chen)其要(yao);企學者(zhe)(zhe)希風敘(xu)妙,雖述猶疏。徒立其工(gong),未敷(fu)厥旨(zhi)。不(bu)揆(kui)庸昧,輒效(xiao)所明;庶欲(yu)弘(hong)既往(wang)之風規,導將(jiang)來之器識(shi),除繁去濫,睹(du)跡明心者(zhe)(zhe)焉(yan)。
代有(you)《筆陣圖》七行(xing),中畫執(zhi)筆三手,圖貌乖舛,點畫湮(yin)訛。頃見南北流傳,疑(yi)是(shi)右軍(jun)所(suo)制。雖則未(wei)詳真偽,尚可(ke)發啟童(tong)蒙。既常俗所(suo)存,不藉(jie)編錄(lu)。至于諸(zhu)家勢評,多涉(she)浮華,莫(mo)不外狀其(qi)形,內迷其(qi)理,今(jin)之(zhi)所(suo)撰,亦無取焉。
若乃師宜官之高名(ming),徒彰史牒(die);邯鄲(dan)淳之令范(fan),空(kong)著縑緗。暨乎崔、杜(du)以(yi)來,蕭(xiao)、羊已往,代祀綿遠,名(ming)氏滋繁。或(huo)藉甚不渝,人亡(wang)業(ye)顯;或(huo)憑附增價,身謝道衰。加(jia)以(yi)糜蠹(du)不傳,搜秘(mi)將盡,偶逢緘賞,時亦罕(han)窺(kui),優劣紛紜,殆(dai)難(nan)覼縷。其有(you)顯聞當代,遺(yi)跡見(jian)存(cun),無(wu)俟抑揚,自標先(xian)后。
且六(liu)文之(zhi)作,肇自(zi)軒轅;八(ba)體之(zhi)興,始于(yu)嬴政(zheng)。其來(lai)尚(shang)矣,厥用斯弘。但今古不同,妍質懸隔。既非所(suo)習,又亦(yi)略諸。復(fu)有(you)龍蛇云露之(zhi)流,龜鶴花英之(zhi)類(lei),乍圖真于(yu)率(lv)爾,或(huo)寫瑞于(yu)當年。巧涉丹青,工虧(kui)翰墨,異(yi)夫楷式,非所(suo)詳焉(yan)。
代傳(chuan)羲之與(yu)子敬筆勢論十章,文(wen)鄙理疏,意乖言(yan)拙,詳其旨趣,殊(shu)非(fei)右軍(jun)。且右軍(jun)位(wei)重(zhong)才高(gao),調(diao)清詞雅,聲塵未泯,翰牘(du)仍存。觀夫致一書,陳一事(shi),造次之際,稽(ji)古斯(si)在;豈(qi)有貽謀令(ling)嗣,道葉義方(fang),章則頓虧,一至于此!又云與(yu)張伯英(ying)同(tong)學,斯(si)乃更彰虛誕。若指漢末(mo)伯英(ying),時代全不相接;必有晉(jin)人同(tong)號,史傳(chuan)何其寂寥!非(fei)訓非(fei)經,宜從棄擇。
夫心之所達,不易盡于名言;言之所通,尚難形于紙(zhi)墨(mo)。粗可仿佛(fo)其狀(zhuang),綱紀其辭。冀(ji)酌希夷,取(qu)會佳境。闕而末逮,請俟將(jiang)來。今(jin)撰執、使、轉、用之由,以(yi)祛未悟(wu)。
執,謂(wei)深淺長短之類(lei)是也;使,謂(wei)縱橫牽掣之類(lei)是也;轉(zhuan),謂(wei)鉤環盤紆之類(lei)是也;用,謂(wei)點畫向背之類(lei)是也。方復會其數法,歸于(yu)一途;編列眾(zhong)工,錯(cuo)綜群妙。舉前人之未及,啟后學于(yu)成規;窺(kui)其根源(yuan),析其枝派。貴使文約理贍,跡顯心通;披卷可明,下筆無(wu)滯。詭辭異說,非所詳焉(yan)。
然今之(zhi)所(suo)陳,務裨學者。但右軍之(zhi)書,代(dai)多稱習,良可據為宗匠(jiang),取(qu)立指歸。豈惟會古通今,亦乃情深調(diao)合。致使(shi)摹拓日廣,研習歲滋,先后著名(ming),多從散落(luo);歷代(dai)孤(gu)紹(shao),非其效歟?試言其由(you),略陳數意:
止如《樂(le)毅論》、《黃庭經(jing)》、《東(dong)方朔畫贊》、《太師箴(zhen)》、《蘭(lan)亭集(ji)序》、《告誓文(wen)》,斯并(bing)代(dai)俗所(suo)傳,真行(xing)絕致者也。寫《樂(le)毅》則(ze)情多(duo)怫(fu)郁(yu);書《畫贊》則(ze)意(yi)(yi)涉瑰奇;《黃庭經(jing)》則(ze)怡(yi)懌(yi)虛無;《太師箴(zhen)》又縱橫爭折;暨乎(hu)《蘭(lan)亭》興集(ji),思(si)逸神超;私門誡誓,情拘(ju)志慘。所(suo)謂涉樂(le)方笑,言哀(ai)已嘆。豈惟駐想流波,將(jiang)貽啴喛之奏;馳(chi)神睢渙,方思(si)藻繪之文(wen)。雖其(qi)目擊道存,尚或心(xin)迷議舛。莫不強名為體,共(gong)習(xi)分區。豈知情動形言,取會風騷之意(yi)(yi);陽舒陰慘,本乎(hu)天(tian)地之心(xin)。既失其(qi)情,理(li)乖其(qi)實,原(yuan)夫所(suo)致,安有體哉!
夫運(yun)用(yong)之方,雖(sui)由己出。規模所設(she),信屬目前。差之一豪,失之千里。茍知其術,適可(ke)兼通。心不(bu)厭(yan)精,手不(bu)忘熟(shu)(shu)。若運(yun)用(yong)盡(jin)于精熟(shu)(shu),規矩諳于胸襟(jin),自然容(rong)與徘徊,意先筆(bi)后,瀟灑流落(luo),翰(han)逸神飛,亦猶弘羊之心,預乎無際;庖丁之目,不(bu)見(jian)全(quan)牛(niu)。
嘗(chang)有好事,就吾(wu)求習,吾(wu)乃粗舉綱(gang)要,隨(sui)而(er)授(shou)之,無不心悟手(shou)從,言忘意得,縱未窮(qiong)于眾術(shu),斷可極于所(suo)詣(yi)矣(yi)。
若(ruo)思通(tong)楷則,少(shao)不(bu)如老(lao);學(xue)成規矩(ju),老(lao)不(bu)如少(shao)。思則老(lao)而(er)愈妙,學(xue)乃少(shao)而(er)可(ke)勉。勉之(zhi)不(bu)已,抑有三時;時然一變,極其分矣。至如初學(xue)分布,但求(qiu)平正;既知平正,務追險絕,既能險絕,復歸平正。初謂未及,中(zhong)則過之(zhi),后(hou)乃通(tong)會(hui)。通(tong)會(hui)之(zhi)際(ji),人(ren)書俱老(lao)。仲尼云:“五十知命(ming)”、“七十從(cong)心”。故(gu)以達夷(yi)險之(zhi)情,體(ti)權變之(zhi)道,亦猶(you)謀而(er)后(hou)動,動不(bu)失宜;時然后(hou)言(yan),言(yan)必中(zhong)理(li)矣。
是以右(you)軍之(zhi)(zhi)書(shu),末(mo)年(nian)多妙,當緣思慮通審,志氣和平,不(bu)激(ji)不(bu)厲(li),而風規自(zi)遠(yuan)。子敬已(yi)下,莫(mo)不(bu)鼓(gu)努為力,標置成體,豈(qi)獨工(gong)用不(bu)侔,亦乃神情(qing)懸隔者(zhe)(zhe)也。或有(you)鄙其所(suo)作,或乃矜(jin)其所(suo)運。自(zi)矜(jin)者(zhe)(zhe)將窮性域,絕于誘進之(zhi)(zhi)途;自(zi)鄙者(zhe)(zhe)尚屈情(qing)涯,必有(you)可通之(zhi)(zhi)理。嗟乎,蓋有(you)學而不(bu)能,未有(you)不(bu)學而能者(zhe)(zhe)也。考(kao)之(zhi)(zhi)即事(shi),斷可明(ming)焉。
然消息多方,性情不(bu)一,乍剛柔以合體,忽勞逸而分軀。或恬(tian)憺(dan)雍容,內涵筋骨;或折(zhe)挫槎枿,外(wai)曜鋒芒。察之(zhi)者尚精,擬之(zhi)者貴似。況擬不(bu)能(neng)似,察不(bu)能(neng)精,分布猶疏,形(xing)骸未(wei)檢;躍泉之(zhi)態,未(wei)睹其妍(yan),窺井之(zhi)談,已聞其丑(chou)。縱欲唐突羲獻,誣罔鐘張,安能(neng)掩當年之(zhi)目,杜將來之(zhi)口!慕(mu)習(xi)之(zhi)輩,尤宜(yi)慎諸。
至有未(wei)悟淹留(liu),偏(pian)追勁疾(ji);不能迅速(su)(su),翻效(xiao)遲(chi)重。夫勁速(su)(su)者,超逸之(zhi)機;遲(chi)留(liu)者,賞(shang)會(hui)之(zhi)致。將反其速(su)(su),行臻會(hui)美之(zhi)方;專溺于(yu)遲(chi),終爽絕倫之(zhi)妙。能速(su)(su)不速(su)(su),所謂(wei)淹留(liu);因(yin)遲(chi)就遲(chi),詎名賞(shang)會(hui)!非(fei)其心閑手敏,難以兼通(tong)者焉。
假令眾妙(miao)攸歸,務存骨(gu)氣;骨(gu)既存矣(yi),而(er)遒(qiu)潤加(jia)之。亦猶枝(zhi)干(gan)扶疏,凌霜雪而(er)彌勁;花葉鮮茂,與(yu)云(yun)日(ri)而(er)相暉(hui)。如其骨(gu)力偏(pian)多,遒(qiu)麗蓋少,則若(ruo)枯槎架險,巨石當(dang)路(lu),雖妍媚云(yun)闕,而(er)體(ti)質存焉。若(ruo)遒(qiu)麗居優(you),骨(gu)氣將劣,譬夫芳林落蕊(rui),空照灼而(er)無依(yi);蘭沼漂萍,徒青翠而(er)奚(xi)托。是知偏(pian)工易就,盡善難求(qiu)。
雖學宗一家,而變成多(duo)體,莫不隨其性欲(yu),便(bian)以(yi)為姿(zi)。質直(zhi)者(zhe)則徑侹不遒,剛佷者(zhe)又倔強無潤;矜斂者(zhe)弊(bi)于(yu)拘束,脫(tuo)易者(zhe)失于(yu)規矩;溫柔者(zhe)傷于(yu)軟緩,躁勇(yong)者(zhe)過于(yu)剽(piao)迫;狐疑者(zhe)溺(ni)于(yu)滯澀,遲重(zhong)者(zhe)終于(yu)蹇鈍;輕瑣(suo)者(zhe)淬于(yu)俗吏。斯皆獨行(xing)之(zhi)士,偏玩所乖。
《易》曰:“觀(guan)乎天文,以(yi)察時(shi)變;觀(guan)乎人(ren)文,以(yi)化(hua)成天下。”況書(shu)之為妙(miao),近取諸身(shen)。假令運用(yong)未周(zhou),尚虧工于(yu)(yu)(yu)(yu)秘(mi)奧(ao);而波瀾之際(ji),已(yi)浚發(fa)于(yu)(yu)(yu)(yu)靈(ling)臺。必(bi)能傍通點(dian)畫(hua)之情,博究始終(zhong)之理,镕鑄蟲篆,陶均(jun)草隸。體五(wu)材之并(bing)(bing)用(yong),儀形(xing)不極(ji);象八音之迭起,感會無方。至若數畫(hua)并(bing)(bing)施,其形(xing)各異;眾點(dian)齊(qi)列,為體互乖(guai)。一(yi)點(dian)成一(yi)字之規,一(yi)字乃終(zhong)篇(pian)之準。違而不犯,和而不同;留不常遲,遣不恒疾;帶燥(zao)方潤,將濃遂枯;泯規矩于(yu)(yu)(yu)(yu)方圓(yuan),遁鉤繩(sheng)之曲直(zhi);乍顯(xian)乍晦(hui),若行(xing)若藏;窮(qiong)變態于(yu)(yu)(yu)(yu)毫端,合情調(diao)于(yu)(yu)(yu)(yu)紙上;無間心手,忘懷楷則;自可背羲獻(xian)而無失,違鐘張(zhang)而尚工。
譬(pi)夫絳樹青琴,殊姿共艷;隨珠(zhu)和璧,異質同妍。何必刻鶴圖龍(long),竟慚(can)真體;得魚獲(huo)兔,猶吝(lin)筌蹄。
聞夫家有南威之容,乃(nai)可(ke)論(lun)于(yu)淑媛;有龍(long)泉之利,然后議于(yu)斷割。語過其分,實(shi)累(lei)樞機(ji)。
吾嘗(chang)盡思(si)作(zuo)書,謂(wei)為甚合(he),時稱識者,輒以(yi)引示。其中巧麗,曾不(bu)留目;或有誤失(shi)(shi),翻(fan)被(bei)嗟賞。既(ji)昧所(suo)見(jian),尤(you)喻(yu)所(suo)聞;或以(yi)年(nian)職自高,輕致陵誚(qiao)。余乃假之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)緗縹,題之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)古目,則(ze)賢者改觀,愚(yu)夫繼聲;競賞毫末(mo)之(zhi)(zhi)(zhi)奇,罕議鋒(feng)端之(zhi)(zhi)(zhi)失(shi)(shi);猶惠侯之(zhi)(zhi)(zhi)好偽,似葉公之(zhi)(zhi)(zhi)懼真。是知伯子(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)息流波,蓋(gai)有由矣。
夫蔡邕不(bu)謬賞,孫陽不(bu)妄顧(gu)者,以(yi)其(qi)玄鑒精(jing)通,故不(bu)滯于耳目也。向使奇音在爨(cuan),庸聽(ting)驚其(qi)妙(miao)響;逸(yi)足伏櫪(li),凡(fan)識知(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)絕群,則伯喈不(bu)足稱,伯樂(le)未可(ke)(ke)尚也。至若(ruo)老姥遇題扇,初怨而后請;門(men)生獲書幾,父削而子(zi)(zi)懊。知(zhi)(zhi)(zhi)與(yu)不(bu)知(zhi)(zhi)(zhi)也。夫士屈于不(bu)知(zhi)(zhi)(zhi)己(ji),而申于知(zhi)(zhi)(zhi)己(ji);彼不(bu)知(zhi)(zhi)(zhi)也,曷足怪(guai)乎!故莊子(zi)(zi)曰:“朝菌不(bu)知(zhi)(zhi)(zhi)晦朔,蟪(hui)蛄不(bu)知(zhi)(zhi)(zhi)春秋。”老子(zi)(zi)云:“下士聞(wen)道(dao),大笑之;不(bu)笑之則不(bu)足以(yi)為道(dao)也。豈可(ke)(ke)執冰(bing)而咎夏蟲哉!”
自漢(han)魏已(yi)來(lai),論書(shu)者(zhe)多矣,妍蚩雜糅,條目糾紛:或重述舊章(zhang),了不殊于既往;或茍興(xing)新說,竟無(wu)益(yi)于將來(lai);徒使(shi)(shi)繁(fan)者(zhe)彌(mi)繁(fan),闕者(zhe)仍闕。今撰為六篇,分成兩卷,第(di)其(qi)工用,名曰(yue)書(shu)譜,庶(shu)使(shi)(shi)一家(jia)后進(jin),奉(feng)以規模;四海知音(yin),或存(cun)觀省。緘秘之旨(zhi),余(yu)無(wu)取焉。
垂拱三年寫記
自古以(yi)來(lai),善(shan)長書(shu)(shu)法(fa)的(de)人(ren),漢、魏時期,有鐘(zhong)(zhong)繇(zhou)(zhou)(yáo)和(he)張芝(zhi)(zhi)的(de)卓(zhuo)絕書(shu)(shu)藝,晉末是(shi)王(wang)(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)和(he)王(wang)(wang)獻之(zhi)的(de)精妙(miao)。王(wang)(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)說(shuo):“近來(lai)研(yan)究名(ming)家(jia)書(shu)(shu)法(fa),認(ren)為鐘(zhong)(zhong)繇(zhou)(zhou)、張芝(zhi)(zhi)確實超(chao)群絕倫,其余的(de)不(bu)值得(de)觀賞。”可以(yi)說(shuo),鐘(zhong)(zhong)繇(zhou)(zhou)和(he)張芝(zhi)(zhi)死后(hou),王(wang)(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)、王(wang)(wang)獻之(zhi)繼承了他們(men)。王(wang)(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)又說(shuo):“我的(de)書(shu)(shu)法(fa)與鐘(zhong)(zhong)繇(zhou)(zhou)、張芝(zhi)(zhi)相比,與鐘(zhong)(zhong)繇(zhou)(zhou)是(shi)不(bu)相上(shang)下,或(huo)者略超(chao)過他。與張芝(zhi)(zhi)的(de)草(cao)書(shu)(shu)比,排在他后(hou)面;張芝(zhi)(zhi)精研(yan)熟練,臨池學書(shu)(shu),把池水都能染黑了,如果我也(ye)下功夫到那個(ge)程度,未(wei)必趕不(bu)過他。”這(zhe)是(shi)推(tui)舉張芝(zhi)(zhi)、自認(ren)超(chao)越鐘(zhong)(zhong)繇(zhou)(zhou)的(de)意思。考(kao)察王(wang)(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)書(shu)(shu)法(fa)的(de)專精擅長,雖(sui)然還未(wei)完全(quan)實現(xian)前人(ren)法(fa)規(gui),但能博采(cai)兼通(tong)各種書(shu)(shu)體,也(ye)無愧于書(shu)(shu)法(fa)了。
書(shu)(shu)(shu)法評(ping)論(lun)者說:“這(zhe)(zhe)四位才華(hua)出(chu)眾(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)(shu)(shu)法大師,可稱(cheng)得上古(gu)(gu)今(jin)(jin)獨絕(jue)。但是今(jin)(jin)人(二王)還是不(bu)(bu)及(ji)古(gu)(gu)人(鐘、張(zhang)(zhang)(zhang)),古(gu)(gu)人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)(shu)(shu)法風尚(shang)質(zhi)樸(pu),今(jin)(jin)人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)(shu)(shu)法格調妍媚(mei)。”然(ran)而(er)(er),質(zhi)樸(pu)風尚(shang)因循時(shi)代(dai)(dai)發(fa)(fa)展而(er)(er)興起,妍媚(mei)格調也隨世俗變(bian)(bian)化在更易。雖(sui)然(ran)文字的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)創造,最(zui)初(chu)只是為(wei)了作一些記(ji)錄,可是隨著時(shi)代(dai)(dai)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)發(fa)(fa)展,書(shu)(shu)(shu)風也會不(bu)(bu)斷遷(qian)移。由(you)醇厚變(bian)(bian)為(wei)淡薄(bo),由(you)質(zhi)樸(pu)變(bian)(bian)為(wei)華(hua)麗,繼承前(qian)者并(bing)有所(suo)創新,是一切(qie)事(shi)物發(fa)(fa)展的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)常(chang)規。書(shu)(shu)(shu)法最(zui)可貴(gui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),在于既能(neng)(neng)繼承歷代(dai)(dai)傳統(tong),又(you)(you)(you)不(bu)(bu)背離時(shi)代(dai)(dai)潮流;既能(neng)(neng)追(zhui)求當今(jin)(jin)風尚(shang),又(you)(you)(you)不(bu)(bu)混(hun)同他人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)弊俗。所(suo)謂(wei)“文采與內質(zhi)相諧和,才是君子的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)風度”。何(he)必(bi)閑置著華(hua)美的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)宮室去住古(gu)(gu)人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)洞(dong)穴(xue),棄舍精致的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)寶(bao)輦而(er)(er)乘(cheng)坐原(yuan)(yuan)始的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)牛車呢?評(ping)論(lun)者又(you)(you)(you)說:“獻(xian)之(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)(shu)(shu)法之(zhi)所(suo)以(yi)不(bu)(bu)如(ru)羲之(zhi),就像羲之(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)不(bu)(bu)如(ru)鐘繇(zhou)、張(zhang)(zhang)(zhang)芝(zhi)一樣。”我認為(wei)這(zhe)(zhe)已(yi)評(ping)論(lun)到(dao)問題的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)要(yao)處,但還未能(neng)(neng)詳盡(jin)說出(chu)它(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)始末原(yuan)(yuan)由(you)。鐘繇(zhou)專工隸書(shu)(shu)(shu),張(zhang)(zhang)(zhang)芝(zhi)精通草(cao)體,這(zhe)(zhe)兩人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)擅長(chang),王羲之(zhi)兼而(er)(er)有之(zhi)。比較張(zhang)(zhang)(zhang)芝(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)草(cao)體王還擅于真書(shu)(shu)(shu),對(dui)照(zhao)鐘繇(zhou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)真書(shu)(shu)(shu)王又(you)(you)(you)長(chang)于草(cao)體;雖(sui)然(ran)專精一體的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)功夫稍差,但是王羲之(zhi)能(neng)(neng)廣泛(fan)涉獵、博(bo)采眾(zhong)優。總的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)看來,彼(bi)此是各有短長(chang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。
謝(xie)(xie)安(an)素來(lai)(lai)善寫尺牘(du)書,而(er)輕視(shi)王獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)的(de)(de)書法(fa)(fa)。獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)曾(ceng)經精(jing)心寫了(le)(le)(le)一(yi)(yi)幅字(zi)贈給謝(xie)(xie)安(an),以(yi)為他(ta)(ta)一(yi)(yi)定會存留。不(bu)料被對方加上(shang)(shang)評語(yu)退(tui)了(le)(le)(le)回來(lai)(lai),獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)對此(ci)事甚為怨恨。謝(xie)(xie)安(an)曾(ceng)問獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi):“你(ni)感覺(jue)你(ni)的(de)(de)字(zi)比(bi)你(ni)父(fu)親(qin)的(de)(de)如何(he)?”答道:“當然超過他(ta)(ta)。”謝(xie)(xie)安(an)說(shuo):“旁人的(de)(de)評論(lun)可(ke)不(bu)是(shi)這樣啊(a)。”獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)又答道:“一(yi)(yi)般人哪里懂得(de)!”王獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)雖然用這種話(hua)應付過去,但自稱(cheng)勝(sheng)過他(ta)(ta)的(de)(de)父(fu)親(qin),這不(bu)是(shi)太過分了(le)(le)(le)嗎!況且一(yi)(yi)個人立(li)身(shen)創業,揚名于世(shi),應該讓父(fu)母(mu)同時得(de)到(dao)(dao)(dao)榮譽,才是(shi)一(yi)(yi)種孝道。《孝經》上(shang)(shang)講到(dao)(dao)(dao)曾(ceng)參見(jian)到(dao)(dao)(dao)一(yi)(yi)條(tiao)稱(cheng)“勝(sheng)母(mu)”的(de)(de)巷子(zi),認(ren)為不(bu)合人情(qing)拒絕進去。人們(men)知道,獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)的(de)(de)筆(bi)法(fa)(fa)是(shi)繼承羲之(zhi)(zhi)的(de)(de),雖然粗略學(xue)到(dao)(dao)(dao)一(yi)(yi)些規(gui)則(ze)(ze),其實并(bing)未把他(ta)(ta)父(fu)親(qin)的(de)(de)成就全學(xue)到(dao)(dao)(dao)手。何(he)況假托(tuo)是(shi)神仙(xian)授書,恥(chi)于推崇家教,帶(dai)著這種思想(xiang)意識學(xue)習書藝,與面墻而(er)觀有什么區別(bie)(bie)呢!有次王羲之(zhi)(zhi)去京都,臨行(xing)前曾(ceng)在墻上(shang)(shang)題字(zi)。走后(hou)獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)悄(qiao)悄(qiao)擦掉,自己寫上(shang)(shang)字(zi),認(ren)為寫得(de)不(bu)錯。羲之(zhi)(zhi)回家見(jian)到(dao)(dao)(dao)后(hou)嘆息道:“我臨走時真是(shi)喝(he)得(de)大(da)醉了(le)(le)(le)。”獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)這才內心感到(dao)(dao)(dao)很慚愧。由此(ci)可(ke)知,王羲之(zhi)(zhi)的(de)(de)書法(fa)(fa)與鐘繇、張芝相比(bi),只(zhi)有專工和(he)博涉的(de)(de)區別(bie)(bie);而(er)王獻(xian)(xian)之(zhi)(zhi)比(bi)不(bu)上(shang)(shang)王羲之(zhi)(zhi),則(ze)(ze)是(shi)毫無疑問的(de)(de)了(le)(le)(le)。
我(wo)少(shao)年(nian)讀(du)書(shu)時,就留心學(xue)書(shu)法,體(ti)會鐘繇(zhou)和張芝的(de)作(zuo)品神(shen)采,仿效羲之與獻之的(de)書(shu)寫規范,又竭力思考專工(gong)精(jing)深的(de)訣竅,轉瞬過去二十多(duo)年(nian),雖(sui)然(ran)缺(que)乏入木三(san)分的(de)功力,但從未間(jian)斷(duan)臨池學(xue)書(shu)的(de)志向(xiang)。
觀察筆(bi)法中懸針垂露(lu)似的(de)(de)(de)變異,奔(ben)雷墜石般的(de)(de)(de)雄奇(qi),鴻飛獸散間的(de)(de)(de)殊姿,鸞舞蛇驚(jing)時(shi)的(de)(de)(de)體(ti)態(tai),斷崖險峰狀的(de)(de)(de)氣勢,臨危據(ju)枯中的(de)(de)(de)情景(jing);有的(de)(de)(de)重(zhong)得(de)(de)像層(ceng)云(yun)崩飛,有的(de)(de)(de)輕得(de)(de)若金蟬薄翼;筆(bi)勢導來如同泉水流(liu)注(zhu),頓筆(bi)直下(xia)類似山岳穩重(zhong);纖細的(de)(de)(de)像新月(yue)升上(shang)天涯,疏落(luo)(luo)的(de)(de)(de)若群星布列(lie)銀河;精湛的(de)(de)(de)書法好比(bi)大自然(ran)形成(cheng)的(de)(de)(de)神奇(qi)壯觀,似乎(hu)進入決非人力所能(neng)成(cheng)就的(de)(de)(de)妙有境界,的(de)(de)(de)確(que)稱得(de)(de)上(shang)智慧與(yu)技巧的(de)(de)(de)完(wan)美結合,使心手(shou)和諧雙暢;筆(bi)墨不作(zuo)虛動(dong),落(luo)(luo)紙必有章法。在(zai)一畫(hua)之中,令筆(bi)鋒起(qi)伏(fu)變化;在(zai)一點之內,使毫芒頓折回旋。
練成(cheng)優美點畫,方能(neng)把字(zi)寫(xie)好。如果不(bu)去專心觀察字(zi)帖(tie),抓緊(jin)埋頭苦練;只是空論班超寫(xie)的如何.對比項(xiang)羽自(zi)己(ji)居然不(bu)差。放(fang)任信筆(bi)為體,隨(sui)意聚墨成(cheng)形;心里根本不(bu)懂摹效方法,手腕(wan)也(ye)未掌握運(yun)筆(bi)規律,還妄想寫(xie)得十分美妙(miao),豈(qi)不(bu)極為荒謬(miu)嗎!
君子立身(shen),務必致力于(yu)根本的(de)(de)修養。揚(yang)雄說詩賦乃為“小道(dao)”,胸有壯(zhuang)志的(de)(de)人(ren)不(bu)會只搞這一行,何況專心思考用筆,把主(zhu)要(yao)精力埋沒在書法中(zhong)呢!全神貫注下棋的(de)(de)人(ren),可標榜“坐隱”的(de)(de)美名;逍遙垂釣的(de)(de)人(ren),能(neng)體(ti)會“行藏”的(de)(de)情(qing)(qing)趣。而(er)這些又怎比得(de)上書法能(neng)起宣揚(yang)禮樂的(de)(de)功用,并具有神仙般的(de)(de)妙術?如同陶(tao)工(gong)揉和(he)瓷土塑造器皿變化無窮一般,又像(xiang)工(gong)匠操(cao)作熔爐鑄鍛(duan)機具大顯技(ji)藝那樣!崇異尚(shang)奇的(de)(de)人(ren),能(neng)夠欣(xin)賞(shang)玩味字書體(ti)態和(he)意韻氣勢的(de)(de)多種變化;精研探求的(de)(de)人(ren),可以從中(zhong)得(de)到(dao)(dao)潛移轉換與推陳出(chu)新(xin)的(de)(de)幽深(shen)奧(ao)秘。撰(zhuan)寫書論文章的(de)(de)人(ren),往(wang)往(wang)接受前人(ren)的(de)(de)糟粕;真正精于(yu)鑒賞(shang)的(de)(de)人(ren),方(fang)能(neng)得(de)到(dao)(dao)內涵的(de)(de)精華。經(jing)義(yi)與哲(zhe)理(li)本可溶為一體(ti),賢德和(he)通達自然可以兼善。記錄下人(ren)的(de)(de)思想精華借以寄托自己的(de)(de)情(qing)(qing)致,難道(dao)能(neng)說是徒勞無益的(de)(de)嗎(ma)?
東晉(jin)的(de)文人,均互相熏陶影響。至于王(wang)、謝(xie)大(da)族(zu),郄(qie)、庾流派,其書法水(shui)平沒有盡達神(shen)奇的(de)地步,也(ye)已具(ju)有一定(ding)的(de)韻(yun)致(zhi)(zhi)和(he)風采(cai)。距離晉(jin)代越(yue)遠(yuan),書法藝術就愈加衰微了。后代人聽(ting)到書論,明(ming)知(zhi)有疑(yi)也(ye)盲目稱頌,得到一些皮毛也(ye)去實踐效(xiao)行;由于古今隔絕(jue),反正難作(zuo)質詢;某些人雖有所領(ling)(ling)悟,又往(wang)往(wang)守口忌談(tan),致(zhi)(zhi)使學(xue)書者茫然(ran)無從.不得要(yao)領(ling)(ling),只(zhi)見他(ta)人成功的(de)漂亮,卻不明(ming)白人家成功的(de)原(yuan)因。
有(you)人為掌握結構分布(bu)費(fei)時(shi)多年(nian),但(dan)距離(li)法(fa)(fa)(fa)規仍是(shi)甚遠。臨摹真(zhen)書難悟其理,練習草(cao)體(ti)迷(mi)惑不(bu)測。即便(bian)能夠淺薄了(le)解(jie)草(cao)書筆法(fa)(fa)(fa),和(he)粗略懂(dong)得楷書法(fa)(fa)(fa)則,又往(wang)往(wang)陷于(yu)偏陋,背離(li)法(fa)(fa)(fa)規。哪里知道,心(xin)手(shou)相通猶如同(tong)一(yi)(yi)源(yuan)泉形(xing)(xing)(xing)成(cheng)(cheng)的(de)(de)(de)(de)各(ge)脈支流;對(dui)轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)折的(de)(de)(de)(de)技法(fa)(fa)(fa),就像一(yi)(yi)顆樹上分生出若干枝(zhi)條(tiao)。談到應(ying)變時(shi)用(yong)(yong),行(xing)書是(shi)主要的(de)(de)(de)(de);對(dui)于(yu)題榜鐫(juan)石(shi),真(zhen)書當屬首選。寫(xie)草(cao)書不(bu)兼有(you)真(zhen)書的(de)(de)(de)(de)筆意(yi),容(rong)易失去規范法(fa)(fa)(fa)度;寫(xie)真(zhen)書不(bu)旁通草(cao)意(yi),那就難以稱為佳品。真(zhen)書以點(dian)畫(hua)組成(cheng)(cheng)形(xing)(xing)(xing)體(ti),靠(kao)使(shi)(shi)轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)表現情感;草(cao)書用(yong)(yong)點(dian)畫(hua)顯(xian)露(lu)性靈(ling),靠(kao)使(shi)(shi)轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)構成(cheng)(cheng)形(xing)(xing)(xing)體(ti)。草(cao)書用(yong)(yong)不(bu)好使(shi)(shi)轉(zhuan)(zhuan)(zhuan)筆法(fa)(fa)(fa),便(bian)寫(xie)不(bu)成(cheng)(cheng)樣子;真(zhen)書如欠缺點(dian)畫(hua)工夫,仍可記述(shu)文(wen)辭(ci)。兩種書體(ti)形(xing)(xing)(xing)態彼此不(bu)同(tong),但(dan)其規則卻是(shi)大致相通。所以,學書法(fa)(fa)(fa)還要旁通大篆、小篆,融(rong)貫(guan)漢(han)隸,參酌(zhuo)章草(cao),吸取飛白。對(dui)于(yu)這(zhe)些,如果一(yi)(yi)點(dian)也不(bu)清楚,那就像北胡與南(nan)越的(de)(de)(de)(de)風(feng)俗大不(bu)相同(tong)難以互通的(de)(de)(de)(de)情形(xing)(xing)(xing)了(le)。
至于楷(kai)書(shu)(shu)(shu)堪稱奇妙的(de)(de)鐘(zhong)繇,榮膺草(cao)圣的(de)(de)張芝,都是(shi)由于專精一門書(shu)(shu)(shu)體,才達到無與倫比的(de)(de)境地。張芝并(bing)不擅寫真書(shu)(shu)(shu),但(dan)他的(de)(de)草(cao)體具有(you)真書(shu)(shu)(shu)點畫明晰的(de)(de)特點;鐘(zhong)繇雖不以草(cao)見長(chang),但(dan)他的(de)(de)真書(shu)(shu)(shu)卻有(you)草(cao)書(shu)(shu)(shu)筆調奔放的(de)(de)氣勢。自此以后,不能(neng)(neng)兼善真草(cao)二(er)體的(de)(de)人,書(shu)(shu)(shu)法(fa)作品便達不到他們的(de)(de)水平,也就(jiu)不能(neng)(neng)算作是(shi)真正的(de)(de)專精了。
由于篆書、隸書、今(jin)草(cao)和章(zhang)草(cao),工巧作用各自多有變化(hua),所以(yi)表現出(chu)的(de)(de)(de)美妙也就各有特點:篆書崇尚委(wei)婉圓通,隸書須要精巧嚴(yan)(yan)密,今(jin)草(cao)貴在(zai)暢(chang)達(da)奔放,章(zhang)草(cao)務求簡(jian)約(yue)便捷。然后以(yi)嚴(yan)(yan)謹(jin)的(de)(de)(de)風神(shen)使其(qi)凜(lin)峻,以(yi)妍媚的(de)(de)(de)姿致使其(qi)溫潤,以(yi)枯澀的(de)(de)(de)筆調使其(qi)勁健,以(yi)安閑的(de)(de)(de)態勢(shi)使其(qi)和雅。這就在(zai)一(yi)定程度上,表達(da)書者的(de)(de)(de)情性(xing),抒發(fa)著喜怒哀(ai)樂(le)。察驗用筆濃淡輕重的(de)(de)(de)不(bu)同(tong)風格,從古到今(jin)都(dou)是一(yi)樣的(de)(de)(de);從少壯到老(lao)年不(bu)斷(duan)變化(hua)的(de)(de)(de)書法(fa)(fa)意境,一(yi)生中隨時(shi)可以(yi)表露出(chu)來。是啊!不(bu)入書法(fa)(fa)門徑,怎能深解其(qi)中的(de)(de)(de)奧妙呢?
書家在同(tong)一(yi)個時(shi)期作(zuo)書,有(you)合(he)(he)與(yu)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he),(也就是(shi)得(de)勢(shi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)得(de)勢(shi)、順手(shou)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)順手(shou)的(de)區別(bie),這與(yu)本人當時(shi)的(de)心情(qing)(qing)思緒(xu)、氣(qi)候(hou)環境頗有(you)關系。)合(he)(he)則流(liu)暢雋秀(xiu),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he)則凋零流(liu)落,簡略(lve)說其緣由,各有(you)五種(zhong)情(qing)(qing)況(kuang):精神(shen)愉悅(yue)、事務閑(xian)靜為(wei)一(yi)合(he)(he);感人恩惠、酬答知己為(wei)二(er)合(he)(he);時(shi)令溫和(he)、氣(qi)候(hou)宜(yi)人為(wei)三合(he)(he);紙(zhi)墨(mo)俱佳、相互(hu)映發為(wei)四(si)合(he)(he);偶然興(xing)烈(lie)、靈動(dong)欲書為(wei)五合(he)(he)。(與(yu)此相反,)神(shen)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)守舍、雜務纏身為(wei)一(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he);違反己愿、迫(po)于情(qing)(qing)勢(shi)為(wei)二(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he);烈(lie)日(ri)燥風、炎(yan)熱氣(qi)悶為(wei)三不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he);紙(zhi)墨(mo)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)協(xie)、器不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)稱手(shou)為(wei)四(si)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he);神(shen)情(qing)(qing)疲(pi)憊、臂(bei)腕乏力為(wei)五不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he)。合(he)(he)與(yu)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he),書法表現優劣差別(bie)很大。天時(shi)適宜(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)(ru)(ru)(ru)工(gong)具應手(shou),得(de)到好的(de)工(gong)具不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)(ru)(ru)(ru)舒暢的(de)心情(qing)(qing)。如(ru)(ru)(ru)(ru)果(guo)五種(zhong)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)(he)同(tong)時(shi)聚(ju)攏,就會思路閉(bi)塞,運筆(bi)懵懂;如(ru)(ru)(ru)(ru)果(guo)五合(he)(he)一(yi)齊俱備,則能神(shen)情(qing)(qing)交融,筆(bi)調暢達。流(liu)暢時(shi)無(wu)所不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)適,滯留時(shi)茫然無(wu)從。
有書法功底的(de)(de)人(ren),常常是得(de)其(qi)意而忘言,不愿對人(ren)講授(shou)要(yao)領;企(qi)求學書者又每(mei)(mei)每(mei)(mei)慕名前來(lai)詢其(qi)奧妙,雖能悟到一些,但(dan)多(duo)疏陋。空費精力,難中要(yao)旨。因此(ci),我不居(ju)守個人(ren)平庸(yong)昧見,將所知(zhi)的(de)(de)全盤(pan)貢獻(xian)出來(lai),望能光(guang)大(da)既(ji)往的(de)(de)風范規則,開導后學者的(de)(de)知(zhi)識才能,除去(qu)繁冗雜濫,使人(ren)見到論述即可心領神會。
世上(shang)(shang)流傳的(de)(de)(de)(de)《筆(bi)陣(zhen)圖》七行,中間畫(hua)有(you)(you)(you)(you)三(san)種執筆(bi)的(de)(de)(de)(de)手(shou)勢,圖象(xiang)拙劣(lie)(lie),文字謬誤。見在(zai)南(nan)北(bei)各地(di)流傳,一(yi)(yi)般(ban)(ban)認為(wei)是(shi)(shi)王(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)所作(zuo)(zuo)。雖然(ran)(ran)未能(neng)辨其(qi)真(zhen)偽(wei),但還可以(yi)啟(qi)發初學兒(er)童。既(ji)然(ran)(ran)為(wei)一(yi)(yi)般(ban)(ban)人(ren)(ren)收存,也(ye)(ye)就(jiu)(jiu)不(bu)(bu)必(bi)編(bian)錄。至(zhi)于(yu)(yu)以(yi)往諸家的(de)(de)(de)(de)論(lun)著,大(da)多是(shi)(shi)華而不(bu)(bu)實,莫(mo)不(bu)(bu)從表(biao)(biao)面上(shang)(shang)描(miao)繪形態,闡述不(bu)(bu)出(chu)內涵(han)的(de)(de)(de)(de)真(zhen)理。我的(de)(de)(de)(de)撰述,不(bu)(bu)取這(zhe)種作(zuo)(zuo)法(fa)。至(zhi)于(yu)(yu)像師誼官雖有(you)(you)(you)(you)很高名(ming)(ming)(ming)望(wang)(wang),(但因形跡不(bu)(bu)存,)只(zhi)是(shi)(shi)虛載史冊;邯鄲淳(chun)也(ye)(ye)為(wei)一(yi)(yi)代典范(fan)(fan)(fan),僅僅在(zai)書(shu)卷上(shang)(shang)空留(liu)其(qi)名(ming)(ming)(ming)。及至(zhi)崔瑗(yuan)、杜度以(yi)來(lai),蕭子云(yun)、羊欣之(zhi)前(qian),這(zhe)段漫(man)長年代,書(shu)法(fa)名(ming)(ming)(ming)家陸續增多。其(qi)中有(you)(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren),當(dang)(dang)時(shi)就(jiu)(jiu)負盛名(ming)(ming)(ming),人(ren)(ren)死(si)后書(shu)作(zuo)(zuo)流傳下來(lai),聲(sheng)(sheng)望(wang)(wang)愈(yu)加(jia)榮(rong)耀;也(ye)(ye)有(you)(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren),生前(qian)憑借(jie)顯赫地(di)位被人(ren)(ren)捧(peng)高身價,死(si)了(le)(le)之(zhi)后,名(ming)(ming)(ming)氣(qi)也(ye)(ye)就(jiu)(jiu)完(wan)了(le)(le)。還有(you)(you)(you)(you)某些作(zuo)(zuo)品糜爛蟲蛀,毀壞失(shi)傳,剩下的(de)(de)(de)(de)亦被搜購秘藏將盡。偶然(ran)(ran)欣逢鑒(jian)賞機(ji)會,也(ye)(ye)只(zhi)是(shi)(shi)一(yi)(yi)覽而過,加(jia)之(zhi)優劣(lie)(lie)混雜,難(nan)得(de)有(you)(you)(you)(you)條不(bu)(bu)紊的(de)(de)(de)(de)鑒(jian)別。其(qi)中有(you)(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)早就(jiu)(jiu)揚名(ming)(ming)(ming)當(dang)(dang)時(shi),遺跡至(zhi)今存在(zai),無(wu)(wu)須高人(ren)(ren)褒(bao)貶評論(lun),自然(ran)(ran)會分辨出(chu)優劣(lie)(lie)的(de)(de)(de)(de)了(le)(le)。關于(yu)(yu)“六書(shu)”的(de)(de)(de)(de)始作(zuo)(zuo)、可以(yi)上(shang)(shang)溯到軒轅時(shi)代;“八(ba)體”的(de)(de)(de)(de)興(xing)起,自然(ran)(ran)源于(yu)(yu)秦代嬴政。由來(lai)已很久遠,歷史上(shang)(shang)運用(yong)(yong)(yong)廣泛,已起過重(zhong)大(da)作(zuo)(zuo)用(yong)(yong)(yong)。因為(wei)古今時(shi)代不(bu)(bu)同(tong),質(zhi)樸的(de)(de)(de)(de)古文和(he)妍美的(de)(de)(de)(de)今體相差懸(xuan)殊,且已不(bu)(bu)再(zai)沿(yan)用(yong)(yong)(yong),也(ye)(ye)就(jiu)(jiu)略去(qu)不(bu)(bu)說。還有(you)(you)(you)(you)依據龍(long)、蛇、云(yun)、露和(he)龜、鶴、花、草等類(lei)物(wu)狀創(chuang)出(chu)來(lai)的(de)(de)(de)(de)字體,只(zhi)是(shi)(shi)簡(jian)單描(miao)摹(mo)物(wu)象(xiang)形態,或寫當(dang)(dang)時(shi)的(de)(de)(de)(de)“祥瑞”,雖然(ran)(ran)筆(bi)畫(hua)巧(qiao)妙(miao)(miao),但缺作(zuo)(zuo)書(shu)技能(neng)、又非書(shu)法(fa)規(gui)范(fan)(fan)(fan),也(ye)(ye)就(jiu)(jiu)不(bu)(bu)詳細論(lun)述了(le)(le)。世上(shang)(shang)流傳的(de)(de)(de)(de)王(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)《與子敬筆(bi)勢論(lun)》十章(zhang),文辭(ci)鄙陋(lou),論(lun)理粗疏;立(li)意乖(guai)戾,語(yu)言(yan)拙劣(lie)(lie),詳察它的(de)(de)(de)(de)旨趣,絕非王(wang)羲(xi)(xi)之(zhi)的(de)(de)(de)(de)作(zuo)(zuo)品。且羲(xi)(xi)之(zhi)德高望(wang)(wang)重(zhong),才氣(qi)橫溢,文章(zhang)格調(diao)清新,詞藻優雅,聲(sheng)(sheng)譽依然(ran)(ran)高尚,翰牘仍存于(yu)(yu)世。看(kan)他(ta)寫一(yi)(yi)封(feng)信,談(tan)一(yi)(yi)件(jian)事(shi),即使倉(cang)促之(zhi)時(shi),還是(shi)(shi)注重(zhong)古訓。豈會在(zai)傳授家教于(yu)(yu)子孫后嗣(si)時(shi),在(zai)指(zhi)導書(shu)法(fa)規(gui)范(fan)(fan)(fan)的(de)(de)(de)(de)文章(zhang)中,竟(jing)然(ran)(ran)頓(dun)失(shi)章(zhang)法(fa),一(yi)(yi)至(zhi)如此地(di)步!又說,他(ta)與張(zhang)芝是(shi)(shi)同(tong)學,這(zhe)就(jiu)(jiu)更加(jia)荒誕無(wu)(wu)稽了(le)(le)。若指(zhi)的(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)東漢末期的(de)(de)(de)(de)張(zhang)芝,〖時(shi)代完(wan)全(quan)不(bu)(bu)符;那必(bi)定另(ling)有(you)(you)(you)(you)同(tong)名(ming)(ming)(ming)的(de)(de)(de)(de)東晉人(ren)(ren),可史傳上(shang)(shang)為(wei)何毫(hao)無(wu)(wu)記載。此書(shu)既(ji)非書(shu)法(fa)規(gui)范(fan)(fan)(fan),又非經典著作(zuo)(zuo),應當(dang)(dang)予以(yi)拋(pao)棄(qi)。有(you)(you)(you)(you)時(shi)心里所理解(jie)的(de)(de)(de)(de),難(nan)于(yu)(yu)用(yong)(yong)(yong)語(yu)言(yan)表(biao)(biao)達(da)出(chu)來(lai);能(neng)夠用(yong)(yong)(yong)語(yu)言(yan)敘說的(de)(de)(de)(de),又不(bu)(bu)易用(yong)(yong)(yong)筆(bi)墨(mo)寫上(shang)(shang)白紙。只(zhi)能(neng)粗略地(di)書(shu)其(qi)形狀,陳述大(da)致紀(ji)要(yao)。希能(neng)斟(zhen)酌(zhuo)其(qi)中的(de)(de)(de)(de)微妙(miao)(miao),求得(de)領悟佳美的(de)(de)(de)(de)境界。至(zhi)于(yu)(yu)未能(neng)詳盡之(zhi)處,只(zhi)好有(you)(you)(you)(you)待將來(lai)補充了(le)(le)。
說說執、使、用(yong)、轉(zhuan)的(de)道理(li)與作用(yong),可讓不(bu)了解書法(fa)(fa)的(de)人能夠領悟:執,是說指(zhi)腕(wan)執筆有(you)深淺(qian)長短一(yi)(yi)類的(de)不(bu)同;使,是講使鋒運筆有(you)縱橫(heng)展縮(suo)一(yi)(yi)類的(de)區(qu)別;轉(zhuan),是指(zhi)把握使轉(zhuan)有(you)曲(qu)折回環一(yi)(yi)類的(de)筆勢;用(yong),就是點畫有(you)揖讓向背(bei)一(yi)(yi)類的(de)規(gui)則。將以上各(ge)法(fa)(fa)融會貫通,復合(he)一(yi)(yi)途;編排羅列眾家(jia)特長;交錯(cuo)綜合(he)諸派精妙,指(zhi)出前列名(ming)家(jia)不(bu)足之處,啟發后學掌(zhang)握正確(que)法(fa)(fa)規(gui);深刻探(tan)索根源,分(fen)析(xi)所屬流派。盡力做到文辭〗簡練,論理(li)充分(fen),條例分(fen)明,淺(qian)顯易(yi)懂(dong);閱后即可明瞭把握,下筆順(shun)暢無所淤滯。
至于(yu)那些奇(qi)談怪論(lun),詭詞(ci)異說(shuo),就不(bu)是(shi)(shi)本(ben)篇所要說(shuo)的(de)了(le)。然(ran)而(er)要陳述的(de),力(li)求(qiu)對后學(xue)者有(you)(you)所裨益。在(zai)以往書(shu)法(fa)家(jia)中,王(wang)羲(xi)之(zhi)的(de)書(shu)跡(ji)為(wei)各代人(ren)(ren)所贊(zan)譽學(xue)習,可作為(wei)效法(fa)的(de)宗師,從(cong)(cong)中獲得造(zao)就書(shu)法(fa)的(de)方(fang)向。王(wang)羲(xi)之(zhi)書(shu)法(fa)不(bu)僅通古會(hui)(hui)今,而(er)且情(qing)(qing)(qing)趣(qu)深切,筆意(yi)和諧。以致摹拓的(de)人(ren)(ren)一(yi)天(tian)比(bi)一(yi)天(tian)多,研(yan)習的(de)人(ren)(ren)一(yi)年比(bi)一(yi)年多;王(wang)羲(xi)之(zhi)前后的(de)名家(jia)手跡(ji),大(da)(da)都散落遺失(shi),只有(you)(you)他一(yi)人(ren)(ren)的(de)代代流(liu)傳(chuan)下(xia)來,這難道不(bu)是(shi)(shi)明證嗎(ma)?試談其中緣由(you),簡要地敘說(shuo)幾點(dian)。只看《樂(le)毅(yi)論(lun)》《黃庭(ting)經》《東(dong)方(fang)朔畫(hua)贊(zan)》《太師箴》《蘭亭(ting)集序》《告誓文》等帖,均為(wei)世(shi)俗所傳(chuan),是(shi)(shi)真書(shu)和行書(shu)的(de)最佳范本(ben)。寫《樂(le)毅(yi)論(lun)》時(shi)(shi)心情(qing)(qing)(qing)不(bu)舒暢,多有(you)(you)憂郁(yu);寫《東(dong)方(fang)朔畫(hua)贊(zan)》時(shi)(shi)意(yi)境瑰麗,想象離奇(qi);寫《黃庭(ting)經》時(shi)(shi)精神愉悅,若入虛境;寫《太師箴》時(shi)(shi)感(gan)(gan)念激(ji)蕩,世(shi)情(qing)(qing)(qing)曲折;說(shuo)到蘭亭(ting)興會(hui)(hui)作序時(shi)(shi),則(ze)是(shi)(shi)胸懷奔放,情(qing)(qing)(qing)趣(qu)飄然(ran);立誓不(bu)再(zai)出(chu)山做官(guan),可又內(nei)心深沉(chen),意(yi)志戚慘。正是(shi)(shi)所謂(wei)慶(qing)幸(xing)歡(huan)樂(le)時(shi)(shi)笑聲溢于(yu)言表(biao),傾訴(su)哀傷時(shi)(shi)嘆息發(fa)自胸臆。豈(qi)非志在(zai)流(liu)波(bo)之(zhi)時(shi)(shi),始能奏起和緩的(de)樂(le)章;神情(qing)(qing)(qing)馳騁之(zhi)際(ji),才(cai)會(hui)(hui)思(si)索華(hua)翰的(de)詞(ci)藻。雖然(ran)眼見即可悟出(chu)道理(li),內(nei)心迷亂難免議論(lun)有(you)(you)誤。因此無不(bu)勉強分(fen)體定名,區分(fen)優劣供人(ren)(ren)臨習。豈(qi)知情(qing)(qing)(qing)趣(qu)有(you)(you)感(gan)(gan)于(yu)激(ji)動,必然(ran)通過語言表(biao)露,抒發(fa)出(chu)與《詩(shi)經》《楚辭(ci)》同(tong)樣的(de)旨趣(qu);陽光明媚(mei)時(shi)(shi)會(hui)(hui)覺得心懷舒暢,陰(yin)云慘暗(an)時(shi)(shi)就感(gan)(gan)到情(qing)(qing)(qing)緒(xu)郁(yu)悶。這些部是(shi)(shi)緣于(yu)大(da)(da)自然(ran)的(de)時(shi)(shi)序變化。那種違心作法(fa),既背(bei)離書(shu)家(jia)的(de)意(yi)愿,也與實情(qing)(qing)(qing)不(bu)相(xiang)符合。從(cong)(cong)書(shu)法(fa)原本(ben)來說(shuo),哪有(you)(you)什么書(shu)體呢!
對運筆的(de)(de)方(fang)(fang)法(fa),雖(sui)然在(zai)(zai)于自(zi)(zi)己掌握,但是整個規(gui)模布局,確屬(shu)眼(yan)前的(de)(de)安排(pai)要務。一(yi)筆僅差一(yi)毫,藝術效果(guo)就(jiu)可(ke)能相去千(qian)里(li)。如果(guo)懂得其(qi)(qi)中(zhong)訣竅(qiao),便(bian)可(ke)以(yi)諸法(fa)相通了。用(yong)(yong)心不厭其(qi)(qi)精,〖動手(shou)不忘其(qi)(qi)熟。倘(tang)若運筆達到精熟程(cheng)度,規(gui)矩便(bian)能藏解胸中(zhong),自(zi)(zi)然可(ke)以(yi)縱橫(heng)自(zi)(zi)如,意(yi)先(xian)筆后(hou),瀟灑流〗落,筆勢飄逸神飛了。像桑弘羊理財(精明(ming)干練,計(ji)劃周到),心思籌(chou)措在(zai)(zai)于各方(fang)(fang);又似庖丁宰牛(熟知骨(gu)骼,用(yong)(yong)刀(dao)利索(suo)),眼(yan)里(li)也就(jiu)沒有(you)(you)牛了。曾(ceng)有(you)(you)愛好書法(fa)者,向我求學,我便(bian)簡明(ming)舉(ju)出行筆結體的(de)(de)要領,教授他們實用(yong)(yong)技法(fa),因此無不心領神會,默然得到旨意(yi)了。即使(shi)還不能完全領略各家所長,但也可(ke)以(yi)達到所探索(suo)的(de)(de)最深(shen)造詣(yi)了。
說到深入(ru)思考,領悟基本法(fa)則(ze),青(qing)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)不(bu)如(ru)老(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)人;要(yao)是(shi)從頭(tou)開始,學(xue)(xue)好一(yi)般(ban)規矩,則(ze)老(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)人不(bu)如(ru)青(qing)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)。研究(jiu)探索,年(nian)(nian)(nian)(nian)紀越(yue)大(da)越(yue)能(neng)(neng)得(de)(de)其精(jing)妙(miao);而(er)(er)(er)臨習苦學(xue)(xue),年(nian)(nian)(nian)(nian)紀愈輕愈有(you)(you)(you)(you)條件進(jin)取(qu)。勉(mian)勵(li)進(jin)取(qu)不(bu)止,須經三個時(shi)期;每個時(shi)期都(dou)會(hui)產生重要(yao)的(de)(de)(de)(de)變化,最后使書(shu)(shu)(shu)藝達到極高境(jing)地。例如(ru)初學(xue)(xue)分(fen)行布局時(shi),主要(yao)求(qiu)(qiu)(qiu)得(de)(de)字體(ti)平(ping)穩方正(zheng)(zheng)(zheng)(zheng);掌握了(le)(le)平(ping)正(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)的(de)(de)(de)(de)法(fa)則(ze)之(zhi)后,重點就要(yao)追(zhui)求(qiu)(qiu)(qiu)形勢(shi)的(de)(de)(de)(de)險(xian)絕(jue)(jue);如(ru)果(guo)熟練了(le)(le)險(xian)絕(jue)(jue)的(de)(de)(de)(de)筆法(fa),又須重新講求(qiu)(qiu)(qiu)平(ping)側欹(yi)正(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)的(de)(de)(de)(de)規律。初期可(ke)說還未達到平(ping)正(zheng)(zheng)(zheng)(zheng),中期則(ze)會(hui)險(xian)絕(jue)(jue)過頭(tou),后期才能(neng)(neng)真正(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)實(shi)現(xian)平(ping)正(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)。書(shu)(shu)(shu)法(fa)藝術臻于(yu)老(lao)(lao)成(cheng)階段(duan),人也(ye)進(jin)入(ru)老(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)時(shi)期。孔子說:人到五十歲才能(neng)(neng)懂得(de)(de)天(tian)命,到了(le)(le)七十歲始可(ke)隨(sui)心所(suo)欲。因此只(zhi)有(you)(you)(you)(you)老(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)方能(neng)(neng)掌握平(ping)正(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)與險(xian)絕(jue)(jue)的(de)(de)(de)(de)情(qing)勢(shi),體(ti)會(hui)出變化的(de)(de)(de)(de)道理(li)(li)。所(suo)以,凡(fan)事(shi)考慮周全后再行動,才不(bu)會(hui)失當;掌握好時(shi)機再說話,才能(neng)(neng)切中事(shi)理(li)(li)。王羲之(zhi)的(de)(de)(de)(de)精(jing)妙(miao)書(shu)(shu)(shu)法(fa)大(da)多(duo)出自(zi)老(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian),因這時(shi)思慮通達審慎,志氣和雅平(ping)靜,不(bu)偏激不(bu)凌(ling)厲,因而(er)(er)(er)風范深遠(yuan)。自(zi)獻之(zhi)以后,莫不(bu)功(gong)力(li)不(bu)足而(er)(er)(er)鼓勁作(zuo)勢(shi),為標新立異,另擺布成(cheng)體(ti),非(fei)但(dan)工用比不(bu)上(shang)前人,就是(shi)神采情(qing)趣(qu)也(ye)相(xiang)(xiang)差(cha)懸(xuan)殊。有(you)(you)(you)(you)人輕視自(zi)己(ji)的(de)(de)(de)(de)墨(mo)品,有(you)(you)(you)(you)人夸耀自(zi)己(ji)的(de)(de)(de)(de)書(shu)(shu)(shu)作(zuo)。喜(xi)歡自(zi)夸的(de)(de)(de)(de)人將因缺(que)乏繼續勤(qin)奮的(de)(de)(de)(de)精(jing)神而(er)(er)(er)斷絕(jue)(jue)進(jin)取(qu)之(zhi)路,認(ren)為自(zi)己(ji)不(bu)行的(de)(de)(de)(de)人總想勉(mian)勵(li)向前,定可(ke)達到成(cheng)功(gong)的(de)(de)(de)(de)目標。確實(shi)這樣啊,只(zhi)有(you)(you)(you)(you)學(xue)(xue)而(er)(er)(er)未果(guo),哪有(you)(you)(you)(you)不(bu)學(xue)(xue)就會(hui)成(cheng)功(gong)的(de)(de)(de)(de)。觀察一(yi)下現(xian)實(shi)情(qing)況,即可(ke)明(ming)白這個道理(li)(li)。然而(er)(er)(er)書(shu)(shu)(shu)體(ti)的(de)(de)(de)(de)變化有(you)(you)(you)(you)多(duo)方面因素,表現(xian)性格情(qing)感也(ye)不(bu)一(yi)致,剛勁與柔和被雜揉為一(yi)體(ti),又會(hui)因遲緩與疾(ji)速的(de)(de)(de)(de)遷移而(er)(er)(er)分(fen)展;有(you)(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)恬淡雍(yong)容(rong),內涵筋骨;有(you)(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)曲(qu)折交錯,外露鋒芒。觀察時(shi)務(wu)求(qiu)(qiu)(qiu)精(jing)細,摹擬時(shi)貴在相(xiang)(xiang)似。若摹擬不(bu)能(neng)(neng)相(xiang)(xiang)似,觀察不(bu)能(neng)(neng)精(jing)細,分(fen)布仍然松(song)散,間(jian)架難合(he)規范;那就不(bu)可(ke)能(neng)(neng)表現(xian)出魚躍泉淵(yuan)的(de)(de)(de)(de)飄(piao)逸風姿,卻(que)已(yi)聽到坐井(jing)觀天(tian)那種(zhong)浮(fu)淺俗陋的(de)(de)(de)(de)評論(lun)。縱然是(shi)使用貶低羲之(zhi)、獻之(zhi)的(de)(de)(de)(de)手段(duan),和誣蔑鐘繇、張芝的(de)(de)(de)(de)語言,也(ye)不(bu)能(neng)(neng)掩蓋當年(nian)(nian)(nian)(nian)人們的(de)(de)(de)(de)眼睛,堵住后來學(xue)(xue)者的(de)(de)(de)(de)口舌;在意書(shu)(shu)(shu)法(fa)的(de)(de)(de)(de)人,尤(you)其應(ying)該慎重鑒別(bie)。
有些人不懂得行筆(bi)的(de)淹(yan)留(liu)(liu),便片面追(zhui)求勁疾(ji);或者揮運不能(neng)迅速,又故(gu)意效法遲(chi)(chi)(chi)重。要(yao)知道(dao),勁速的(de)筆(bi)勢,是(shi)表現超邁飄逸(yi)的(de)關鍵;遲(chi)(chi)(chi)留(liu)(liu)的(de)筆(bi)勢,則具有賞心會意的(de)情致(zhi)。能(neng)速而遲(chi)(chi)(chi),行將達(da)到(dao)薈萃眾美的(de)境界;專溺于留(liu)(liu),終會失去流動暢快之妙。能(neng)速不速,叫作(zuo)淹(yan)留(liu)(liu),行筆(bi)遲(chi)(chi)(chi)鈍還(huan)一味(wei)追(zhui)求緩慢,豈能(neng)稱(cheng)得上賞心會意呢(ni)!如果行筆(bi)不是(shi)心境安閑與(yu)手法嫻熟,那(nei)是(shi)難以做到(dao)遲(chi)(chi)(chi)速兼施、兩相適(shi)宜(yi)的(de)。
假若能(neng)使眾妙(miao)之筆歸納具備,一(yi)定(ding)要致力于追求(qiu)骨(gu)氣(qi),骨(gu)氣(qi)樹立,還須(xu)融合遒(qiu)勁圓潤的(de)(de)素質(zhi)。這就(jiu)好(hao)比枝(zhi)干繁衍(yan)的(de)(de)樹木,經過霜雪浸凌就(jiu)會顯(xian)得愈加(jia)堅挺;鮮(xian)艷芳茂的(de)(de)花葉,間與白雪紅(hong)日相(xiang)映(ying),自然更加(jia)嬌艷。如果字(zi)的(de)(de)骨(gu)力偏多,遒(qiu)麗氣(qi)質(zhi)偏少,就(jiu)像(xiang)枯木架(jia)設(she)在險要處,巨石處在路的(de)(de)當中;雖然缺乏妍媚,體(ti)質(zhi)卻還存在;如果婉麗占居優(you)勢,那么骨(gu)氣(qi)就(jiu)會薄(bo)弱,類同百花叢中折落的(de)(de)英蕊,空顯(xian)芬美而(er)毫(hao)無(wu)依托;又如湛藍池塘飄蕩的(de)(de)浮萍(ping),徒有青翠而(er)沒有根基。由此可知,偏工一(yi)專較易(yi)做到,而(er)完美盡善就(jiu)難(nan)求(qiu)得了。
即使宗師學習同(tong)(tong)一家書(shu)法(fa),也會演(yan)變(bian)成(cheng)多(duo)種的(de)(de)(de)體貌,莫不隨著本人(ren)(ren)個性(xing)與愛好,顯(xian)示出(chu)各種不同(tong)(tong)的(de)(de)(de)風格(ge)來:性(xing)情耿直(zhi)的(de)(de)(de)人(ren)(ren),書(shu)勢勁挺平(ping)直(zhi)而缺遒麗(li);性(xing)格(ge)剛強(qiang)的(de)(de)(de)人(ren)(ren),筆鋒倔強(qiang)峻拔而乏圓潤(run);矜(jin)持(chi)(chi)自斂的(de)(de)(de)人(ren)(ren),用筆過于(yu)(yu)拘束;浮(fu)滑放蕩的(de)(de)(de)人(ren)(ren),常(chang)常(chang)背離規矩;個性(xing)溫柔的(de)(de)(de)人(ren)(ren),毛(mao)病在于(yu)(yu)綿軟(ruan);脾氣急(ji)躁(zao)的(de)(de)(de)人(ren)(ren),下筆則粗率(lv)急(ji)迫;生性(xing)多(duo)疑(yi)的(de)(de)(de)人(ren)(ren),則沉湎(mian)于(yu)(yu)凝滯生澀;遲緩拙重(zhong)的(de)(de)(de)人(ren)(ren),最終(zhong)困惑于(yu)(yu)遲鈍;輕煩瑣碎的(de)(de)(de)人(ren)(ren),多(duo)受文牘俗吏的(de)(de)(de)影響。這些都是偏持(chi)(chi)獨特的(de)(de)(de)人(ren)(ren),因(yin)固求一端,而背離規范所致。
《易(yi)經》上說(shuo):“觀(guan)看天文(wen),可以察知(zhi)自然時序的變化(hua);了解人類社(she)會的種種景象,可以用(yong)來(lai)(lai)教化(hua)治理天下(xia)。”何況書(shu)法(fa)的妙處(chu),往往取法(fa)于人本(ben)身(shen)。假使(shi)筆法(fa)運(yun)用(yong)還不周密,其中(zhong)奧秘(mi)之(zhi)處(chu)也(ye)未掌握,就須經過反復實踐,發掘積累經驗,啟動心靈意念(nian),以指使(shi)手中(zhong)之(zhi)筆。學(xue)書(shu)須懂(dong)得使(shi)點畫能體(ti)現情趣,全面研究起筆收鋒的原理,融合(he)蟲(chong)書(shu)、篆書(shu)的奇(qi)妙,凝聚草書(shu)、隸書(shu)的韻(yun)致。體(ti)會到用(yong)五(wu)材來(lai)(lai)制作器物,塑造的形(xing)體(ti)就當然各有不同;像用(yong)八音(yin)作曲(qu),演奏起來(lai)(lai)感受(shou)也(ye)就興會無窮。
若把多個筆(bi)(bi)畫(hua)擺在一(yi)(yi)起(qi)(qi),它們的(de)形(xing)狀應(ying)各(ge)不(bu)(bu)相同;幾個點(dian)排列一(yi)(yi)塊,體態(tai)也應(ying)各(ge)有(you)區(qu)別(bie)。起(qi)(qi)首的(de)第一(yi)(yi)點(dian)為全(quan)(quan)字(zi)的(de)定下范例,開篇的(de)第一(yi)(yi)個字(zi)是全(quan)(quan)幅設定準(zhun)則。筆(bi)(bi)畫(hua)各(ge)有(you)伸(shen)展又不(bu)(bu)相互侵犯,結體彼(bi)此和(he)諧又不(bu)(bu)完全(quan)(quan)一(yi)(yi)致;留筆(bi)(bi)不(bu)(bu)感到遲緩(huan),走筆(bi)(bi)不(bu)(bu)流于滑速(su);燥筆(bi)(bi)中(zhong)間有(you)濕(shi)潤,濃墨中(zhong)使(shi)出(chu)枯澀;不(bu)(bu)依尺規能令方圓適度,棄用鉤繩而(er)致曲直合宜;使(shi)鋒忽(hu)露而(er)忽(hu)藏(zang),運(yun)毫(hao)若行又若止(zhi),極盡字(zi)體形(xing)態(tai)變化于筆(bi)(bi)端,融合作者感受情調于紙上;心手相應(ying),毫(hao)無拘(ju)束。這(zhe)樣,自然可以背(bei)離羲之、獻之的(de)法(fa)則而(er)不(bu)(bu)失誤,違反鐘繇、張芝的(de)規范仍得工妙。就像絳樹(shu)和(he)青琴(qin)這(zhe)兩(liang)位女子,容貌盡管不(bu)(bu)同,卻(que)都(dou)非常美麗;隨侯之珠與和(he)氏之璧這(zhe)兩(liang)件寶物,形(xing)質雖異,卻(que)都(dou)極為珍貴(gui)。
何(he)(he)必(bi)去雕刻鶴描畫龍(long),使天然真(zhen)體(ti)大為(wei)遜色;撈到(dao)了(le)(le)魚、獵得了(le)(le)兔(tu),又何(he)(he)必(bi)要吝惜捕獲的(de)(de)(de)(de)器具呢!曾經聽到(dao)過這(zhe)種說(shuo)(shuo)法,家里(li)有(you)(you)了(le)(le)像南威(wei)一(yi)樣美貌的(de)(de)(de)(de)女子,才(cai)可以議論淑(shu)女;得到(dao)了(le)(le)龍(long)泉(quan)寶劍,才(cai)能夠(gou)評論其(qi)他寶劍的(de)(de)(de)(de)鋒利。話說(shuo)(shuo)得太(tai)過分了(le)(le),實際上束縛著人(ren)們(men)闡發議論的(de)(de)(de)(de)思路。我曾用全部心思來作(zuo)書(shu)(shu),自以為(wei)寫(xie)的(de)(de)(de)(de)很不(bu)錯。遇到(dao)世稱有(you)(you)見識(shi)的(de)(de)(de)(de)人(ren),就拿出來向(xiang)他請(qing)教。可是對(dui)寫(xie)得精巧秀(xiu)麗的(de)(de)(de)(de),并不(bu)怎么留意;而對(dui)寫(xie)得比較差的(de)(de)(de)(de),反(fan)被贊嘆(tan)不(bu)已(yi)。他們(men)面對(dui)所見的(de)(de)(de)(de)作(zuo)品(pin),井(jing)不(bu)能分辨出其(qi)中的(de)(de)(de)(de)優劣,僅憑傳聞所悉誰(shui)為(wei)名(ming)人(ren),即(ji)裝(zhuang)出識(shi)別(bie)的(de)(de)(de)(de)樣子評說(shuo)(shuo)一(yi)通。有(you)(you)的(de)(de)(de)(de)竟(jing)以年齡(ling)大地(di)位高,隨便(bian)非議譏(ji)諷。于(yu)是我利用綾絹(juan)書(shu)(shu)寫(xie),題上古人(ren)名(ming)目。結果號稱有(you)(you)見識(shi)者,看到(dao)后(hou)改變了(le)(le)看法,那(nei)些不(bu)懂書(shu)(shu)法的(de)(de)(de)(de)人(ren)也隨聲附和,競相贊賞筆(bi)調奇妙,很少談到(dao)書(shu)(shu)寫(xie)的(de)(de)(de)(de)失誤。就像惠(hui)侯那(nei)樣喜好偽品(pin),同葉公懼怕真(zhen)龍(long)一(yi)樣。于(yu)是可知(zhi),伯牙(ya)斷弦不(bu)再(zai)彈奏,確是有(you)(you)道理(li)的(de)(de)(de)(de)。那(nei)蔡邕(對(dui)于(yu)琴材)鑒(jian)賞無(wu)誤,伯樂(le)(對(dui)于(yu)駿馬)相顧(gu)不(bu)錯,原因就在于(yu)他們(men)具有(you)(you)真(zhen)知(zhi)實學和辨別(bie)能力,并不(bu)限于(yu)尋常的(de)(de)(de)(de)耳(er)聞目睹(du)。
假使(shi)好的(de)(de)琴材(cai)被放進灶膛燒了(le),聽(ting)(ting)力平庸的(de)(de)人也(ye)(ye)會為(wei)其發出(chu)妙(miao)音(yin)而嘆息;千里(li)馬伏臥廄中,無識(shi)(shi)的(de)(de)人也(ye)(ye)可(ke)(ke)看出(chu)它(ta)與眾馬不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)同,那(nei)么蔡邕就不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)值得稱贊,伯(bo)樂也(ye)(ye)勿須推崇了(le)。至于王(wang)羲(xi)之(zhi)(zhi)為(wei)賣扇(shan)老婦題字,老婦起初是埋怨,后來(lai)又(you)請求(qiu);一(yi)個(ge)門生獲得王(wang)羲(xi)之(zhi)(zhi)在案(an)幾上題字,竟被其父親刮掉,使(shi)兒(er)子懊惱不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)已。這說明懂書法與不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)懂書法,大不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)一(yi)樣啊!一(yi)個(ge)文人,在不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)了(le)解自己的(de)(de)人那(nei)里(li)受(shou)到委屈,在了(le)解自己的(de)(de)人那(nei)里(li)獲得伸(shen)展;人家不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)了(le)解,這又(you)有什么奇怪的(de)(de)呢?所以莊子說:“清晨出(chu)生而日(ri)升則死的(de)(de)菌類,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)知(zhi)道一(yi)天(tian)有多長;夏生秋死的(de)(de)蟪(hui)蛄(gu)(俗稱黑蟬),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)知(zhi)道一(yi)年有四季。”老子說:“無知(zhi)識(shi)(shi)的(de)(de)人聽(ting)(ting)說講道,便會失聲大笑(xiao),倘(tang)若不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)笑(xiao)也(ye)(ye)就不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)足以稱為(wei)道了(le)。”怎(zen)么可(ke)(ke)以拿著冬天(tian)的(de)(de)冰雪,去指責夏季的(de)(de)蟲子不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)知(zhi)道寒(han)冷呢!
自漢、魏(wei)以(yi)來,論述(shu)書法的(de)人(ren)很多,好壞混雜,條目(mu)紛(fen)繁(fan)。或(huo)者重復前人(ren)觀點,無(wu)新意補(bu)充以(yi)往(wang);或(huo)者輕率另創異說,也(ye)無(wu)裨益于將來;使繁(fan)瑣的(de)更加繁(fan)瑣,而(er)缺漏的(de)依然缺漏。現今我(wo)撰寫(xie)了(le)六篇,分作兩卷,依次列舉(ju)工(gong)用(yong),定名為《書譜》。期(qi)待(dai)有一(yi)個后(hou)來者,以(yi)之(zhi)作為規則來應用(yong);還(huan)望四海知音,或(huo)可留(liu)作參閱。將自己終生的(de)體驗緘藏秘封起來,我(wo)是不(bu)贊成的(de)。
垂拱三年(公(gong)元687年)寫記(ji)。
①善(shan)書者:“書者”,指書法(fa)家(jia)。“善(shan)”,在這里(li)當擅(shan)長(chang)、良好講。“善(shan)書者”,書法(fa)家(jia)中(zhong)書藝水平優異的(de)書法(fa)家(jia)。
②鐘:鐘繇(151年(nian)—230年(nian)),字元(yuan)常(chang),三國時魏(wei)杰(jie)出的(de)書(shu)(shu)法(fa)家,穎川長(chang)社(今河南許昌)人(ren)。漢(han)末舉孝廉,官尚(shang)書(shu)(shu),入(ru)魏(wei)封定陵侯,官至太傅,世(shi)稱鐘太傅。幼從劉(liu)德升學書(shu)(shu),精研楷隸(li),筆畫清(qing)勁遒媚,結體古茂,開創了(le)由隸(li)入(ru)楷的(de)新(xin)貌。今存《薦季直表》、《宣示表》、《力命表》、《墓(mu)田(tian)丙舍帖》、《賀捷表》等貼,均為晉唐(tang)人(ren)臨摹(mo)本(ben)。
③張(zhang)(zhang):張(zhang)(zhang)芝(?—192年(nian)),字伯英(ying),東漢著名書(shu)法(fa)家,敦(dun)煌酒泉(今屬甘肅)人。父煥,為太(tai)常卿,徙居弘農華陰。幼而高(gao)操,勤學好(hao)古,經明(ming)行修,朝(chao)廷以有(you)道(dao)征(zheng),不就,故時稱(cheng)(cheng)張(zhang)(zhang)有(you)道(dao)。好(hao)草(cao)書(shu),師法(fa)崔瑗、杜度,有(you)“出(chu)藍”之(zhi)譽。他(ta)省(sheng)減章(zhang)草(cao)點畫波礫(li),創“今草(cao)”,三國時韋誕稱(cheng)(cheng)他(ta)為“草(cao)圣”。著有(you)《筆(bi)心論》五篇,今佚。《淳化閣(ge)貼(tie)》有(you)其刻(ke)帖五種。
④二王(wang)(wang):王(wang)(wang)羲之(zhi)(zhi)、王(wang)(wang)獻之(zhi)(zhi)。王(wang)(wang)羲之(zhi)(zhi)(311年(nian)—379年(nian),一(yi)作303年(nian)—361年(nian))字(zi)(zi)逸少,東(dong)晉杰出書(shu)(shu)法家(jia),瑯邪(xie)(今(jin)屬(shu)山東(dong)臨沂(yi))人,居(ju)會稽山陰(今(jin)浙(zhe)江紹興(xing))。官(guan)至右軍將軍、會稽內史,世(shi)稱(cheng)“王(wang)(wang)右軍”。初從(cong)衛鑠(衛夫(fu)人)學書(shu)(shu),廣泛(fan)研習(xi)前代名家(jia)墨(mo)跡,博采眾(zhong)長,書(shu)(shu)精諸體。代有書(shu)(shu)名,備受(shou)唐太(tai)宗李世(shi)民(min)推(tui)崇(chong)。有“書(shu)(shu)圣”之(zhi)(zhi)稱(cheng)。其(qi)書(shu)(shu)跡為(wei)歷代所(suo)重,影響極大。法書(shu)(shu)摹刻本甚多,真(zhen)書(shu)(shu)以(yi)(yi)《樂毅論》、《黃(huang)庭經》、《東(dong)方朔(shuo)畫贊》,行(xing)書(shu)(shu)以(yi)(yi)《蘭亭序(xu)》,草書(shu)(shu)以(yi)(yi)《遠宦帖(tie)(tie)》、《初月帖(tie)(tie)》、《寒切帖(tie)(tie)》、《上(shang)虞帖(tie)(tie)》等最為(wei)著名。王(wang)(wang)獻之(zhi)(zhi)(344年(nian)—386年(nian))字(zi)(zi)子敬(jing),東(dong)晉杰出書(shu)(shu)法家(jia),王(wang)(wang)羲之(zhi)(zhi)第七(qi)子,少有盛名,高邁(mai)不羈,幼時(shi)學書(shu)(shu),羲之(zhi)(zhi)授之(zhi)(zhi)。所(suo)作真(zhen)書(shu)(shu)以(yi)(yi)《洛神賦十三行(xing)》最為(wei)著名。與其(qi)父并(bing)稱(cheng)“二王(wang)(wang)”。累官(guan)至中(zhong)書(shu)(shu)令,因其(qi)族(zu)弟(di)王(wang)(wang)珉(min)曾代中(zhong)書(shu)(shu)令,亦能書(shu)(shu),故稱(cheng)獻之(zhi)(zhi)為(wei)“大令”,王(wang)(wang)珉(min)為(wei)“小令”。傳世(shi)墨(mo)跡有《鴨頭丸帖(tie)(tie)》,刻帖(tie)(tie)在(zai)《淳(chun)化(hua)閣帖(tie)(tie)》中(zhong)搜集(ji)甚富。
初唐(tang)書(shu)論(lun),最重(zhong)要(yao)的(de)(de)還(huan)是(shi)(shi)孫(sun)過庭的(de)(de)《書(shu)譜(pu)》。這(zhe)篇三千(qian)七百(bai)字的(de)(de)煌(huang)煌(huang)大論(lun),內容廣博(bo)宏(hong)富(fu),涉及中(zhong)國(guo)(guo)(guo)書(shu)學各(ge)個重(zhong)要(yao)方面,且見解精辟(pi)獨(du)到,揭示(shi)出了(le)書(shu)法(fa)藝(yi)術的(de)(de)本(ben)質(zhi)及許多重(zhong)要(yao)規律,從而成為(wei)我國(guo)(guo)(guo)古代書(shu)法(fa)理(li)論(lun)史上一(yi)部具有(you)里程碑性質(zhi)的(de)(de)著(zhu)述,標志著(zhu)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)書(shu)學的(de)(de)發(fa)展進入(ru)了(le)一(yi)個嶄(zhan)新的(de)(de)、輝煌(huang)的(de)(de)階段(duan)。這(zhe)里,著(zhu)重(zhong)介紹《書(shu)譜(pu)》對(dui)書(shu)法(fa)藝(yi)術"表(biao)情(qing)(qing)"本(ben)質(zhi)的(de)(de)揭示(shi)與闡(chan)發(fa)。 書(shu)法(fa)藝(yi)術的(de)(de)根本(ben)追求(qiu)何(he)在(zai)?書(shu)法(fa)藝(yi)術的(de)(de)本(ben)質(zhi)究竟(jing)是(shi)(shi)什么?這(zhe)是(shi)(shi)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)書(shu)學真(zhen)正成熟與自覺的(de)(de)表(biao)現(xian)。而孫(sun)氏主(zhu)要(yao)的(de)(de)理(li)論(lun)貢獻,就在(zai)于(yu)他在(zai)《書(shu)譜(pu)》中(zhong)一(yi)以(yi)貫之,對(dui)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)書(shu)法(fa)的(de)(de)"表(biao)情(qing)(qing)"本(ben)質(zhi)做了(le)科(ke)學而鮮明的(de)(de)揭橥與反復而深入(ru)的(de)(de)論(lun)述。
首先,孫(sun)氏(shi)在(zai)闡(chan)(chan)明由掌握篆、隸(li)、草、章各體書(shu)(shu)寫不(bu)同特(te)征(zheng),進而上升為書(shu)(shu)寫藝(yi)(yi)(yi)術(shu)時說:"然后凜(lin)之(zhi)(zhi)以(yi)風神,溫之(zhi)(zhi)以(yi)妍潤(run);鼓之(zhi)(zhi)以(yi)枯(ku)勁,和之(zhi)(zhi)以(yi)閑(xian)雅(ya)。故可達(da)(da)其情(qing)(qing)性(xing),形(xing)其哀(ai)樂(le)。驗燥濕之(zhi)(zhi)殊節,千古依然;體老(lao)壯之(zhi)(zhi)異時,百(bai)齡(ling)俄(e)頃(qing)(qing)。"就是(shi)說,在(zai)掌握了各體書(shu)(shu)寫特(te)征(zheng)之(zhi)(zhi)后,還要以(yi)"凜(lin)"與(yu)"溫"、"鼓"與(yu)"和"等各種藝(yi)(yi)(yi)術(shu)手段,使文字(zi)的(de)(de)(de)書(shu)(shu)寫具有(you)(you)"風神"與(yu)"妍潤(run)"、"枯(ku)勁"與(yu)"閑(xian)雅(ya)"等多種相(xiang)反相(xiang)成的(de)(de)(de)陽剛(gang)與(yu)陰柔之(zhi)(zhi)美(mei),才(cai)能升華(hua)到藝(yi)(yi)(yi)術(shu)的(de)(de)(de)境(jing)界;只(zhi)有(you)(you)進入了這(zhe)(zhe)種藝(yi)(yi)(yi)術(shu)的(de)(de)(de)境(jing)界,才(cai)能實現書(shu)(shu)法"達(da)(da)其情(qing)(qing)性(xing),形(xing)其哀(ai)樂(le)"的(de)(de)(de)最終追求(qiu),書(shu)(shu)法作品也才(cai)能具有(you)(you)"千古依然"、"百(bai)齡(ling)俄(e)頃(qing)(qing)(書(shu)(shu)家一(yi)生中不(bu)同時期(qi)的(de)(de)(de)情(qing)(qing)懷于書(shu)(shu)作中頃(qing)(qing)刻可見(jian)(jian))"的(de)(de)(de)長遠審美(mei)效驗。"達(da)(da)其情(qing)(qing)性(xing),形(xing)其哀(ai)樂(le)",就是(shi)表達(da)(da)、體現作者的(de)(de)(de)個性(xing)與(yu)情(qing)(qing)感,即表情(qing)(qing)達(da)(da)性(xing)。這(zhe)(zhe)里,孫(sun)氏(shi)一(yi)語(yu)道破了書(shu)(shu)法藝(yi)(yi)(yi)術(shu)的(de)(de)(de)根本,這(zhe)(zhe)是(shi)有(you)(you)重大意義的(de)(de)(de)。情(qing)(qing)感--這(zhe)(zhe)一(yi)中國書(shu)(shu)學的(de)(de)(de)根本命(ming)題,在(zai)孫(sun)氏(shi)以(yi)前,除去東漢蔡邕(yong)《筆論(lun)》在(zai)闡(chan)(chan)述(shu)書(shu)(shu)法創作心(xin)態時提到"欲書(shu)(shu)先散(san)懷抱(bao)",以(yi)及南齊王僧虔《筆意贊》在(zai)闡(chan)(chan)述(shu)如何體現"神采(cai)"時提到"心(xin)手達(da)(da)情(qing)(qing)"之(zhi)(zhi)外,向來(lai)無人論(lun)及,更沒有(you)(you)人把它視(shi)為書(shu)(shu)法創作的(de)(de)(de)根本追求(qiu),而孫(sun)氏(shi)竟破天荒地、一(yi)針見(jian)(jian)血(xue)地揭(jie)示出了書(shu)(shu)法這(zhe)(zhe)門表現心(xin)靈(ling)的(de)(de)(de)藝(yi)(yi)(yi)術(shu)的(de)(de)(de)真諦,這(zhe)(zhe)是(shi)多么難能可貴(gui)!