《古詩四帖》是唐(tang)代(dai)張旭創作的(de)書(shu)法作品。
《宣和書(shu)譜(pu)》、《續書(shu)畫題跋記》、《式(shi)古堂書(shu)畫匯(hui)考(kao)》等著錄。
通(tong)篇(pian)筆(bi)畫豐(feng)滿(man),絕無(wu)纖(xian)弱(ruo)浮滑(hua)之筆(bi)。行文跌宕(dang)起伏,動靜交(jiao)錯,滿(man)紙如云(yun)煙繚繞(rao),實乃草書顛峰之篇(pian)。北(bei)京大學教授、引(yin)碑入草開(kai)創者李志敏評價(jia):“古(gu)詩四帖無(wu)一筆(bi)不(bu)爭(zheng),無(wu)一筆(bi)不(bu)讓,有呼(hu)有應,渾然(ran)天(tian)成(cheng)。”今(jin)人郭子緒云(yun):“《古(gu)詩四帖》,可以說(shuo)是(shi)張(zhang)旭全部(bu)生(sheng)命的(de)(de)(de)結晶(jing),是(shi)天(tian)才美(mei)和自(zi)然(ran)美(mei)的(de)(de)(de)典型,民族藝術的(de)(de)(de)精華,永恒美(mei)的(de)(de)(de)象(xiang)征。”
東明(ming)九(jiu)芝(zhi)蓋,北(bei)燭五云(yun)車。飄飖入倒景,出沒上煙(yan)霞(xia)。春泉下玉溜,青鳥向金華(hua)。漢帝看桃核,齊侯(hou)問棘花(hua)。應逐上元(yuan)酒,同來訪蔡家。
北闕臨丹(dan)水(shui),南宮生絳云。龍泥印玉簡,大火練真文。上(shang)元風雨(yu)散,中(zhong)天(tian)哥吹分。虛(xu)駕千尋上(shang),空香萬里聞(wen)。
謝靈運王子晉贊
淑質非不麗,難之以萬年。儲宮非不貴,豈若上登天(tian)。王(wang)子復清曠,區(qu)中實嘩囂。喧(xuan)既見浮丘(qiu)公,與爾(er)共紛(fen)翻(fan)。
巖下一老公,四(si)五少年贊
衡山采藥人,路迷(mi)糧亦絕。過息巖下坐,正見相對(dui)說。一老四五(wu)少,仙隱不別可?其書非世教,其人必賢哲。
《古詩四帖》錄文(wen)為(wei)四首(shou)詩賦(fu)。前(qian)兩首(shou)分別是(shi)南(nan)北朝(chao)庾信的《道士步(bu)虛詞》之六和之八,后兩首(shou)是(shi)南(nan)朝(chao)謝靈運的《王子晉贊(zan)》和《巖下見一(yi)老(lao)翁四五(wu)少年贊(zan)》。
《庾子(zi)山集(ji)》和(he)《謝靈運(yun)集(ji)校注》分別錄有(you)原文如下(xia):
東明(ming)九芝蓋,北燭五云車。飄飖入倒(dao)景(jing),出沒上煙霞。春(chun)泉(quan)下(xia)玉溜(liu),青鳥向金華。漢帝看(kan)桃(tao)核,齊侯問棗(zao)花。上元應送酒,來向蔡(cai)經家。
北闕臨玄水,南宮生絳云。龍泥印玉策,大火煉真文(wen)。上(shang)元風雨散,中天歌(ge)吹分。靈駕千尋上(shang),空香萬里聞。
謝靈運王子晉贊
淑(shu)質非(fei)不麗,難(nan)以之(zhi)百年。儲宮非(fei)不貴(gui),豈(qi)若(ruo)登云天。王子愛清凈,區中實驊囂。喧(xuan)既見浮(fu)丘(qiu)公(gong),與爾共紛翻。
巖下見一(yi)老翁四(si)五少年贊
衡山采藥人(ren),路(lu)迷糧(liang)亦絕。過息巖下(xia)坐(zuo),正見(jian)相對說(shuo)。一老四五少,仙隱不(bu)可(ke)別。其書非世(shi)教,其人(ren)必賢哲。
張旭(658年至(zhi)747年),字伯(bo)高,一字季明,吳縣人(ren)。唐代著名書法家。初任常熟(shu)尉,后(hou)官至(zhi)金(jin)吾(wu)長史,故人(ren)稱“張長史”。善詩。
張旭是唐(tang)代著名(ming)書(shu)(shu)法(fa)家陸(lu)柬之(zhi)的(de)外孫(sun),自(zi)幼得(de)(de)其(qi)傳,工書(shu)(shu)法(fa),精通(tong)楷書(shu)(shu),最善草(cao)書(shu)(shu)。他(ta)把當時(shi)流(liu)行的(de)“今草(cao)”書(shu)(shu)體(ti),發展(zhan)為筆法(fa)放縱、筆勢連綿(mian)回繞、字形變化(hua)繁多的(de)“狂(kuang)草(cao)”書(shu)(shu)體(ti),是書(shu)(shu)壇“狂(kuang)草(cao)”的(de)奠基(ji)人。自(zi)言“觀公主擔(dan)夫爭(zheng)道,又聞(wen)鼓(gu)吹而(er)得(de)(de)筆法(fa)意,觀孫(sun)大娘舞劍(jian)器而(er)得(de)(de)其(qi)神”。他(ta)那變化(hua)萬千、奇(qi)狀莫測的(de)草(cao)書(shu)(shu),達到了“揮毫落(luo)紙如云煙(yan)”的(de)境地,被(bei)后人稱(cheng)為“草(cao)圣”。
據史書(shu)記載,張(zhang)(zhang)旭(xu)嗜(shi)好飲酒,每(mei)當(dang)喝得酩酊大醉(zui)時,他(ta)便呼叫狂跑,然后揮毫下筆,其字(zi)逸勢奇狀,瀟灑豪放,有(you)時則用頭發蘸墨寫(xie)字(zi),待到酒醒,觀(guan)之如神來(lai)之筆,不(bu)可復得,被人稱為“張(zhang)(zhang)顛(dian)”。他(ta)是當(dang)時長安(an)城里的(de)“八仙”之一,杜(du)甫曾在《飲中八仙歌(ge)》中贊道(dao):“張(zhang)(zhang)旭(xu)三懷草(cao)圣書(shu)”。韓(han)愈曾說:“旭(xu)善草(cao)收,不(bu)治他(ta)技。喜怒窘(jiong)窮,憂(you)悲愉(yu)佚,怨(yuan)恨思慕,酣醉(zui)無聊,不(bu)平有(you)動于心,必(bi)于草(cao)書(shu)焉發之。
”揭示了張(zhang)旭用(yong)充滿(man)激情的(de)書法(fa)語(yu)言抒(shu)寫(xie)心頭(tou)奔騰澎湃的(de)情感。其(qi)(qi)傳世(shi)作(zuo)品有《古詩四帖》、《千字文》、《郎(lang)官石柱記》等。其(qi)(qi)書法(fa)開啟了中(zhong)唐(tang)的(de)浪漫主義寫(xie)意書風,展示了唐(tang)代書法(fa)全(quan)盛(sheng)時期風采,唐(tang)文宗李(li)昂(ang)曾下詔,將李(li)白的(de)詩歌、裴(pei)曼的(de)劍舞和(he)張(zhang)旭的(de)草書定為“三絕”。
《古詩四(si)帖》是(shi)否為張旭所作(zuo),尚(shang)有爭議,但它是(shi)張旭筆(bi)法(fa)系統中(zhong)(zhong)(zhong)一件重要的(de)(de)作(zuo)品。它大部(bu)分線條不強調提按,而重視(shi)粗細(xi)均勻(yun)的(de)(de)線條中(zhong)(zhong)(zhong)使轉(zhuan)與(yu)速度的(de)(de)變化。中(zhong)(zhong)(zhong)側鋒(feng)并用,筆(bi)鋒(feng)常落(luo)在線條端部(bu)的(de)(de)一側,但立即轉(zhuan)為中(zhong)(zhong)(zhong)鋒(feng);同(tong)時流暢中(zhong)(zhong)(zhong)又往往生出圭角,如“年”、“別”等(deng)字(zi),有不可端倪(ni)之感。左右部(bu)分銜接時,有時用粗重的(de)(de)線條。這一點在顏(yan)真卿《劉中(zhong)(zhong)(zhong)使帖》中(zhong)(zhong)(zhong)“期”、“將”的(de)(de)筆(bi)觸也可看(kan)到(dao),通(tong)過(guo)此(ci)點能看(kan)到(dao)顏(yan)、張的(de)(de)關系。
狂(kuang)草中(zhong)的(de)(de)點(dian)畫(hua)(hua)(hua)(hua)與其(qi)(qi)他(ta)書體(ti)中(zhong)的(de)(de)點(dian)畫(hua)(hua)(hua)(hua)不同。其(qi)(qi)一,狂(kuang)草點(dian)畫(hua)(hua)(hua)(hua)在連續運動(dong)中(zhong)完(wan)成,而且較為快速(su),對控制(zhi)(zhi)用(yong)筆(bi)的(de)(de)敏捷、準確有很高(gao)要(yao)求(qiu);其(qi)(qi)二,其(qi)(qi)他(ta)書體(ti)字體(ti)中(zhong)留駐、按頓(dun)等常用(yong)的(de)(de)方(fang)法(fa)在狂(kuang)草中(zhong)無法(fa)使用(yong),只能(neng)更多地依(yi)靠手腕及(ji)其(qi)(qi)他(ta)關節的(de)(de)控制(zhi)(zhi),因此在臨習中(zhong)一定要(yao)找到與點(dian)畫(hua)(hua)(hua)(hua)形(xing)狀相配合的(de)(de)運動(dong)方(fang)式。一種點(dian)畫(hua)(hua)(hua)(hua),書家可(ke)以用(yong)不同的(de)(de)筆(bi)法(fa)臨寫出大體(ti)相似的(de)(de)形(xing)狀,但對狂(kuang)草來說,只有自然而流(liu)暢(chang)地書寫出這(zhe)一形(xing)狀才是(shi)可(ke)取的(de)(de),其(qi)(qi)它操作方(fang)法(fa)不是(shi)把學(xue)習者和(he)欣賞者引(yin)向另一種風格,而是(shi)引(yin)人離開草書。
《古(gu)詩四帖(tie)》中有(you)少量弱(ruo)筆(bi),但無損于整個作(zuo)品的流動、敦厚,就大部(bu)分線條而言,已達(da)到得心應手、落筆(bi)成趣的境(jing)界。草書中不(bu)離法則而隨意驅運法則,這(zhe)是(shi)高閑等(deng)人從來不(bu)曾夢想過的境(jing)地(di)。
“四帖”中(zhong)真(zhen)正使人(ren)感到(dao)意外的(de)(de)還是字(zi)結構。由于(yu)閱(yue)讀與(yu)欣賞(shang)習慣(guan)的(de)(de)影響,“單字(zi)結構”總是欣賞(shang)者(zhe)感覺中(zhong)甩(shuai)不掉的(de)(de)一個(ge)層(ceng)面。與(yu)張(zhang)旭(xu)其他作(zuo)品相(xiang)比(bi),這件作(zuo)品不符合他慣(guan)常的(de)(de)構字(zi)規(gui)則。
《古詩(shi)四(si)帖》屬狂(kuang)草。特(te)點是較過去更為狂(kuang)放,整體氣勢如長江大河一(yi)瀉(xie)千里,急風驟(zou)雨,所以在草書(shu)發展(zhan)史(shi)上是新突破。它打破了(le)(le)魏晉(jin)時期(qi)拘謹的(de)草書(shu)風格。把草書(shu)在原(yuan)有的(de)基(ji)礎結構(gou)上,將上下兩(liang)字的(de)筆畫緊密相連,所謂“連綿還繞”,有時兩(liang)個字看起來(lai)象一(yi)個字,有時一(yi)個字看起來(lai)卻象兩(liang)個字。在章法安排上,也(ye)是疏密懸殊(shu)很大。在書(shu)寫(xie)上,也(ye)一(yi)反魏晉(jin)“匆匆不及草書(shu)”的(de)四(si)平八穩的(de)傳(chuan)統書(shu)寫(xie)速(su)度,而采取了(le)(le)奔放、寫(xie)意的(de)抒情形式。
《古(gu)詩四帖(tie)》,張旭(xu)自己并未(wei)書款,說它(ta)是(shi)張旭(xu)作品是(shi)根(gen)據董其昌鑒定,后(hou)人多沿此(ci)說,但也頗(po)有爭議。
張(zhang)旭(xu)草書的章法大致可以(yi)分(fen)為(wei)單字(zi)界限(xian)清(qing)晰(xi)和單字(zi)界限(xian)不(bu)清(qing)晰(xi)這樣兩(liang)類(lei)。前者(zhe)如《晚復帖》,后者(zhe)如《古詩四帖》。兩(liang)類(lei)作(zuo)(zuo)品(pin)書寫(xie)時的心態(tai)有所不(bu)同(tong)。前一類(lei)作(zuo)(zuo)品(pin)書寫(xie)時注意力(li)可以(yi)主要(yao)放在字(zi)結(jie)構上,同(tong)時關(guan)注各字(zi)的連綴即(ji)可;后一類(lei)作(zuo)(zuo)品(pin)書寫(xie)時以(yi)線條疏(shu)密及連續(xu)性(xing)的控(kong)制(zhi)為(wei)首要(yao)目標(biao)。狂(kuang)草中空(kong)間的疏(shu)密有時出現強烈的變化,但(dan)張(zhang)旭(xu)的作(zuo)(zuo)品(pin)中,疏(shu)密變化都是(shi)逐漸發生的。換言之,由(you)疏(shu)到(dao)(dao)(dao)密,或由(you)密到(dao)(dao)(dao)疏(shu),都有個過渡階段,《肚痛貼》中從“肚痛”到(dao)(dao)(dao)“不(bu)可”這樣突兀(wu)的變化只是(shi)個特例。
《古詩四帖(tie)》筆法(fa)奔放(fang)不(bu)羈,如(ru)驚電激雷,倏忽萬里(li),而(er)又(you)不(bu)離規矩。行文跌宕起(qi)伏,動(dong)靜交(jiao)錯(cuo),滿(man)紙如(ru)云煙繚繞,實乃草書顛峰(feng)之篇。董其昌評說:“有懸崖墜(zhui),急雨旋風之勢(shi)。”
《古詩四(si)帖》通篇氣(qi)勢奔放,運筆無往不(bu)收(shou),如錐劃沙,無纖巧(qiao)浮華之筆。盛唐時(shi)(shi)期,以張(zhang)(zhang)旭(xu)為代表的(de)一(yi)(yi)派草書(shu)(shu)風靡一(yi)(yi)時(shi)(shi),它(ta)打(da)破了魏晉時(shi)(shi)期拘謹的(de)草書(shu)(shu)風格。把草書(shu)(shu)在原有(you)的(de)基礎(chu)結構(gou)上,將上下兩字的(de)筆畫(hua)緊密相(xiang)連(lian),所謂“連(lian)綿還繞”,有(you)時(shi)(shi)兩個(ge)字看起(qi)來象(xiang)一(yi)(yi)個(ge)字,有(you)時(shi)(shi)一(yi)(yi)個(ge)字看起(qi)來卻象(xiang)兩個(ge)字。在章法安排(pai)上,也是疏密懸殊很大。在書(shu)(shu)寫上,也一(yi)(yi)反魏晉“匆(cong)匆(cong)不(bu)及草書(shu)(shu)”的(de)四(si)平八穩的(de)傳統書(shu)(shu)寫速度,而采(cai)取了奔放、寫意的(de)抒情形式。正如唐代文學家韓愈(yu)《送高閑上人序(xu)》中所云:“張(zhang)(zhang)旭(xu)善草書(shu)(shu),不(bu)冶它(ta)技,喜怒(nu)窘窮,憂悲愉佚,怨(yuan)恨(hen),思慕(mu),酣醉無聊,不(bu)平,有(you)動于(yu)心,必(bi)于(yu)從草書(shu)(shu)焉發之。”