《孝(xiao)(xiao)經(jing)》,以孝(xiao)(xiao)為(wei)中心,為(wei)歷代儒客尊崇,比較集中地(di)闡(chan)述了儒家(jia)的倫理思想(xiang)。它肯定“孝(xiao)(xiao)”是(shi)(shi)上天(tian)所定的規(gui)范,“夫孝(xiao)(xiao),天(tian)之(zhi)經(jing)也(ye),地(di)之(zhi)義也(ye),人之(zhi)行也(ye)。”指出孝(xiao)(xiao)是(shi)(shi)諸(zhu)德之(zhi)本(ben),認(ren)為(wei)“人之(zhi)行,莫大(da)于孝(xiao)(xiao)”,國(guo)君可以用(yong)(yong)孝(xiao)(xiao)治(zhi)理國(guo)家(jia),臣(chen)民能(neng)夠用(yong)(yong)孝(xiao)(xiao)立身理家(jia)。《孝(xiao)(xiao)經(jing)》首次將孝(xiao)(xiao)與忠聯系起來(lai),認(ren)為(wei)“忠”是(shi)(shi)“孝(xiao)(xiao)”的發展和(he)擴大(da),并(bing)把“孝(xiao)(xiao)”的社會作(zuo)用(yong)(yong)推而(er)廣之(zhi),認(ren)為(wei)“孝(xiao)(xiao)悌之(zhi)至”就能(neng)夠“通于神明,光于四海,無所不(bu)通”。對實行“孝(xiao)(xiao)”的要求和(he)方法也(ye)作(zuo)了系統而(er)詳細的規(gui)定。
它主張(zhang)把(ba)“孝(xiao)”貫(guan)串于(yu)(yu)(yu)人的(de)一切(qie)行為(wei)之(zhi)中(zhong),“身(shen)(shen)(shen)體發膚(fu),受之(zhi)父(fu)(fu)母(mu),不(bu)敢毀傷”,是孝(xiao)之(zhi)始(shi);“立(li)身(shen)(shen)(shen)行道,揚名于(yu)(yu)(yu)后世,以(yi)(yi)顯父(fu)(fu)母(mu)”,是孝(xiao)之(zhi)終(zhong)(zhong)。它把(ba)維(wei)護宗法等級關系(xi)與為(wei)君(jun)主服(fu)務聯系(xi)起(qi)來(lai),認(ren)為(wei)“孝(xiao)”要(yao)“始(shi)于(yu)(yu)(yu)事親,中(zhong)于(yu)(yu)(yu)事君(jun),終(zhong)(zhong)于(yu)(yu)(yu)立(li)身(shen)(shen)(shen)”。具體要(yao)求(qiu)(qiu):“居則(ze)致其(qi)敬,養則(ze)致其(qi)樂,病則(ze)致其(qi)憂,喪則(ze)致其(qi)哀,祭則(ze)致其(qi)嚴(yan)”。《孝(xiao)經》還根據不(bu)同人的(de)身(shen)(shen)(shen)份差別規定(ding)了行“孝(xiao)”的(de)不(bu)同內容:天(tian)(tian)子之(zhi)“孝(xiao)”要(yao)求(qiu)(qiu)“愛敬盡于(yu)(yu)(yu)其(qi)事親,而(er)(er)德教加于(yu)(yu)(yu)百姓,刑(xing)于(yu)(yu)(yu)四海”;諸侯之(zhi)“孝(xiao)”要(yao)求(qiu)(qiu)“在上(shang)不(bu)驕,高而(er)(er)不(bu)危(wei),制節(jie)謹度,滿而(er)(er)不(bu)溢”;卿大(da)夫之(zhi)“孝(xiao)”要(yao)求(qiu)(qiu)“非法不(bu)言,非道不(bu)行,口無擇言,身(shen)(shen)(shen)無擇行”;士階(jie)層的(de)“孝(xiao)”要(yao)求(qiu)(qiu)“忠順事上(shang),保祿(lu)位,守祭祀(si)”;庶(shu)人之(zhi)“孝(xiao)”要(yao)求(qiu)(qiu)“用天(tian)(tian)之(zhi)道,分地之(zhi)利,謹身(shen)(shen)(shen)節(jie)用,以(yi)(yi)養父(fu)(fu)母(mu)”。
李隆基《孝經·序》
朕聞上(shang)古其風樸略,雖因(yin)(yin)心之(zhi)孝已萌(meng),而資(zi)敬之(zhi)禮猶簡,及乎仁(ren)義(yi)既有,親(qin)譽(yu)益著。圣人知(zhi)孝之(zhi)可以(yi)(yi)教(jiao)人也,故因(yin)(yin)嚴(yan)以(yi)(yi)教(jiao)敬,因(yin)(yin)親(qin)以(yi)(yi)教(jiao)愛。于是以(yi)(yi)順(shun)移忠之(zhi)道昭矣(yi)(yi),立身揚名之(zhi)義(yi)彰矣(yi)(yi)。子曰:“吾志(zhi)在(zai)《春秋(qiu)》,行(xing)在(zai)《孝經(jing)》。”是知(zhi)孝者,德(de)之(zhi)本歟?
《經(jing)》曰(yue):“昔者(zhe)明王之(zhi)以孝理天下也,不(bu)敢遺(yi)小國之(zhi)臣,而(er)況于(yu)(yu)公、侯、伯、子、男乎?”朕嘗三復(fu)斯言,景(jing)行先(xian)哲,雖(sui)無德教加于(yu)(yu)百姓,庶幾廣愛(ai)刑于(yu)(yu)四海。嗟乎,夫(fu)子沒而(er)微言絕(jue),異端起而(er)大義乖。況泯絕(jue)于(yu)(yu)秦,得之(zhi)者(zhe)皆煨燼(jin)之(zhi)末;濫觴(shang)于(yu)(yu)漢,傳(chuan)之(zhi)者(zhe)皆糟粕之(zhi)余(yu)。故魯史《春秋》,學開五傳(chuan);《國風》、《雅》、《頌》,分為四詩(shi)。去圣逾遠,源流益別。
近觀(guan)《孝(xiao)經》舊注(zhu),蝽駁尤(you)甚。至于跡相(xiang)祖(zu)述,殆且百(bai)家。業擅專門,猶(you)將十室。希(xi)升堂者(zhe),必自開戶牖。攀逸駕者(zhe),必騁殊軌轍(che)。是以道(dao)隱(yin)小成(cheng),言隱(yin)浮偽。且傳以通經為義,義以必當為主。至當歸一,精義無二,安得(de)不(bu)翦其繁蕪,而撮其樞要也。
韋昭(zhao)、王肅(su),先(xian)儒之(zhi)領袖(xiu)。虞翻、劉邵,抑又次焉。劉炫明安國(guo)之(zhi)本,陸(lu)澄譏康成之(zhi)注。在理或當,何必求人?今故特舉六家之(zhi)異同,會五(wu)經(jing)之(zhi)旨趣(qu);約文敷暢,義(yi)則昭(zhao)然;分(fen)注錯經(jing),理亦條貫。寫之(zhi)琬琰,庶有補于將(jiang)來。
且夫子談經,志取垂訓(xun)。雖五孝之(zhi)(zhi)用則別,而百行之(zhi)(zhi)源(yuan)不殊。是以一章之(zhi)(zhi)中,凡有數句;一句之(zhi)(zhi)內,意(yi)有兼明;具載則文繁(fan),略之(zhi)(zhi)又(you)義闕。今存(cun)于疏,用廣發揮。
開宗明義章第一
仲尼居,曾子侍。子曰:“先王有至德要道,以順天(tian)下,民用和睦,上下無怨。汝知(zhi)之乎(hu)?” [2]
曾(ceng)子避席(xi)曰:“參不敏,何足(zu)以知之(zhi)?”
子曰(yue):“夫(fu)孝,德之(zhi)本也,教之(zhi)所由生也。復(fu)坐,吾語汝。”
“身(shen)體(ti)發膚,受之(zhi)父母,不敢毀傷,孝之(zhi)始(shi)也。立身(shen)行(xing)道(dao),揚(yang)名于(yu)(yu)后世,以(yi)顯父母,孝之(zhi)終也。夫(fu)孝,始(shi)于(yu)(yu)事(shi)親,中于(yu)(yu)事(shi)君(jun),終于(yu)(yu)立身(shen)。《大雅》云:‘無念(nian)爾祖,聿修厥德。’”
孝經譯注
孝經譯注
【解釋】 孔子在(zai)家里閑坐(zuo)(zuo),他的學生(sheng)曾子侍坐(zuo)(zuo)在(zai)旁(pang)邊。孔子說∶“先代(dai)的帝王有其(qi)(qi)至高(gao)無上(shang)的品行和(he)最重要(yao)的道德(de),以其(qi)(qi)使(shi)天下人(ren)心歸(gui)順,人(ren)民和(he)睦(mu)相處。人(ren)們無論(lun)是(shi)(shi)尊(zun)貴還是(shi)(shi)卑賤(jian),上(shang)上(shang)下下都沒有怨(yuan)恨不(bu)滿(man)。你(ni)知(zhi)道那是(shi)(shi)為甚么(me)嗎?”曾子站起身來,離(li)開自己(ji)的座(zuo)位(wei)回答(da)說∶“學生(sheng)我不(bu)夠聰明,哪(na)里會知(zhi)道呢?”
孔子說(shuo)∶“這(zhe)就是孝。它(ta)是一切德(de)行的(de)(de)根(gen)本,也(ye)是教化產(chan)生的(de)(de)根(gen)源(yuan)。你回原(yuan)來位置(zhi)坐(zuo)下,我告訴你。人(ren)(ren)的(de)(de)身體四肢(zhi)、毛發(fa)皮膚,都是父母(mu)賦與的(de)(de),不(bu)敢予以損毀(hui)傷殘,這(zhe)是孝的(de)(de)開始。人(ren)(ren)在世(shi)上遵循仁義道德(de),有所(suo)建樹,顯揚名聲(sheng)于后世(shi),從而使父母(mu)顯赫(he)榮耀,這(zhe)是孝的(de)(de)終極目標(biao)。所(suo)謂孝,最初是從侍奉父母(mu)開始,然后效力于國君,最終建功(gong)立業,功(gong)成名就。《詩經·大雅·文王》篇中說(shuo)過∶‘思念(nian)你的(de)(de)先(xian)祖,修養自己的(de)(de)德(de)行。’”
天子章第二
子曰:“愛親(qin)(qin)者(zhe),不敢(gan)惡于(yu)人;敬親(qin)(qin)者(zhe),不敢(gan)慢于(yu)人。愛敬盡于(yu)事親(qin)(qin),而(er)德教加(jia)于(yu)百(bai)姓,刑于(yu)四(si)海。蓋天子之孝也。《甫刑》云:‘一人有慶,兆(zhao)民賴之。’” [3]
【解(jie)釋】 孔子說(shuo)∶“能夠(gou)親(qin)愛自己父(fu)母(mu)的(de)(de)人,就(jiu)不(bu)會厭惡別人的(de)(de)父(fu)母(mu),能夠(gou)尊敬自己父(fu)母(mu)的(de)(de)人,也不(bu)會怠(dai)慢別人的(de)(de)父(fu)母(mu)。以親(qin)愛恭敬的(de)(de)心情盡心盡力地(di)侍奉雙親(qin),而將德行教化(hua)施(shi)之于黎民百(bai)姓,使天(tian)下百(bai)姓遵從(cong)效法,這就(jiu)是天(tian)子的(de)(de)孝道(dao)呀!《尚書·甫刑(xing)》里說(shuo)∶‘天(tian)子一人有善行;萬方民眾都仰賴他。’”
諸侯章第三
在上不(bu)(bu)(bu)驕,高而(er)不(bu)(bu)(bu)危;制節(jie)謹度,滿而(er)不(bu)(bu)(bu)溢(yi)。高而(er)不(bu)(bu)(bu)危,所(suo)以長守貴也。滿而(er)不(bu)(bu)(bu)溢(yi),所(suo)以長守富也。富貴不(bu)(bu)(bu)離其(qi)身,然后能保(bao)其(qi)社稷,而(er)和其(qi)民人。蓋諸(zhu)侯之孝也。《詩》云:“戰(zhan)戰(zhan)兢兢,如(ru)臨深淵,如(ru)履(lv)薄冰。”
【解釋】 身為諸(zhu)侯,在眾人之上(shang)而(er)不(bu)驕傲,其位置再(zai)高(gao)也不(bu)會有傾覆(fu)的(de)危險(xian);生活節儉(jian)、慎(shen)(shen)行法(fa)度,財(cai)富(fu)再(zai)充裕豐(feng)盈也不(bu)會損溢。居高(gao)位而(er)沒(mei)有傾覆(fu)的(de)危險(xian),所(suo)(suo)以(yi)能夠長久保持(chi)自(zi)己的(de)尊貴地位;財(cai)富(fu)充裕而(er)不(bu)奢靡揮霍,所(suo)(suo)以(yi)能夠長久地守住自(zi)己的(de)財(cai)富(fu)。能夠保持(chi)富(fu)有和尊貴,然后才能保住家國(guo)的(de)安全,與(yu)其黎(li)民百姓(xing)和睦相處。這大概就(jiu)是(shi)諸(zhu)侯的(de)孝道吧。《詩經·小(xiao)(xiao)雅·小(xiao)(xiao)曼》篇中說(shuo)∶‘戰戰兢兢,就(jiu)像身臨深水潭邊(bian)恐怕墜落,腳(jiao)踩薄冰(bing)之上(shang)擔心陷下去那樣,小(xiao)(xiao)心謹慎(shen)(shen)地處事。’”
卿大夫章第四
非先(xian)王(wang)(wang)之法(fa)服不(bu)敢(gan)服,非先(xian)王(wang)(wang)之法(fa)言(yan)不(bu)敢(gan)道(dao),非先(xian)王(wang)(wang)之德行不(bu)敢(gan)行。是故非法(fa)不(bu)言(yan),非道(dao)不(bu)行;口無(wu)擇(ze)言(yan),身無(wu)擇(ze)行;言(yan)滿天下(xia)無(wu)口過,行滿天下(xia)無(wu)怨惡:三者(zhe)備矣,然后能守其(qi)宗(zong)廟(miao)。蓋卿大夫之孝也。《詩》云:“夙夜匪懈,以事一(yi)人。”
【解釋】 不(bu)(bu)(bu)(bu)是先代(dai)圣(sheng)明(ming)(ming)君王所制定(ding)的(de)(de)合(he)乎(hu)(hu)(hu)禮(li)法的(de)(de)衣服(fu)不(bu)(bu)(bu)(bu)敢穿(chuan)戴,不(bu)(bu)(bu)(bu)是先代(dai)圣(sheng)明(ming)(ming)君王所說(shuo)的(de)(de)合(he)乎(hu)(hu)(hu)禮(li)法的(de)(de)言語,不(bu)(bu)(bu)(bu)敢說(shuo);不(bu)(bu)(bu)(bu)是先代(dai)圣(sheng)明(ming)(ming)君王實行(xing)的(de)(de)道德準(zhun)則(ze)和行(xing)為,不(bu)(bu)(bu)(bu)敢去做(zuo)。所以不(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)乎(hu)(hu)(hu)禮(li)法的(de)(de)話(hua)不(bu)(bu)(bu)(bu)說(shuo),不(bu)(bu)(bu)(bu)合(he)乎(hu)(hu)(hu)禮(li)法道德的(de)(de)行(xing)為不(bu)(bu)(bu)(bu)做(zuo);開口(kou)說(shuo)話(hua)不(bu)(bu)(bu)(bu)需選擇就(jiu)能合(he)乎(hu)(hu)(hu)禮(li)法,自己的(de)(de)行(xing)為不(bu)(bu)(bu)(bu)必著(zhu)意(yi)考慮(lv)也不(bu)(bu)(bu)(bu)會越(yue)軌(gui)。于是所說(shuo)的(de)(de)話(hua)即便天(tian)下皆知(zhi)也不(bu)(bu)(bu)(bu)會有(you)過失(shi)之處,所做(zuo)的(de)(de)事(shi)傳遍天(tian)下也不(bu)(bu)(bu)(bu)會遇到(dao)怨恨厭惡。衣飾(shi)、語言、行(xing)為這(zhe)(zhe)三點都能做(zuo)到(dao)遵從先代(dai)圣(sheng)明(ming)(ming)君王的(de)(de)禮(li)法準(zhun)則(ze),然后才(cai)能守住自己祖宗的(de)(de)香(xiang)火延(yan)續興盛(sheng)。這(zhe)(zhe)就(jiu)是卿、大(da)夫的(de)(de)孝(xiao)道啊!《詩經·大(da)雅· 民》里說(shuo)∶“要從早到(dao)晚勤勉(mian)不(bu)(bu)(bu)(bu)懈,專心奉事(shi)天(tian)子。”
士章第五
資于事(shi)(shi)父以(yi)(yi)事(shi)(shi)母(mu),而愛同(tong);資于事(shi)(shi)父以(yi)(yi)事(shi)(shi)君(jun)(jun),而敬(jing)同(tong)。故母(mu)取(qu)其(qi)愛,而君(jun)(jun)取(qu)其(qi)敬(jing),兼之者父也(ye)。故以(yi)(yi)孝事(shi)(shi)君(jun)(jun)則(ze)忠,以(yi)(yi)敬(jing)事(shi)(shi)長則(ze)順。忠順不失(shi),以(yi)(yi)事(shi)(shi)其(qi)上,然后能(neng)保(bao)其(qi)祿位,而守其(qi)祭(ji)祀。蓋士之孝也(ye)。《詩》云:“夙興夜寐(mei),無忝爾所生。”
【解釋】 用奉(feng)事(shi)(shi)父(fu)親(qin)的(de)心(xin)情去(qu)奉(feng)事(shi)(shi)母親(qin),愛(ai)心(xin)是(shi)相(xiang)同的(de);用奉(feng)事(shi)(shi)父(fu)親(qin)的(de)心(xin)情去(qu)奉(feng)事(shi)(shi)國(guo)君(jun),崇敬之心(xin)也是(shi)相(xiang)同的(de)。所(suo)以(yi)奉(feng)事(shi)(shi)母親(qin)是(shi)用愛(ai)心(xin),奉(feng)事(shi)(shi)國(guo)君(jun)是(shi)用尊敬之心(xin),兩者兼而有之的(de)是(shi)對待父(fu)親(qin)。因(yin)此用孝道來奉(feng)事(shi)(shi)國(guo)君(jun)就(jiu)(jiu)忠(zhong)誠(cheng),用尊敬之道奉(feng)事(shi)(shi)上(shang)級則順(shun)從。能做(zuo)到(dao)忠(zhong)誠(cheng)順(shun)從地奉(feng)事(shi)(shi)國(guo)君(jun)和上(shang)級,然后即能保(bao)住自(zi)己(ji)的(de)俸祿(lu)和職位,并能守(shou)住自(zi)己(ji)對祖先的(de)祭祀。這(zhe)就(jiu)(jiu)是(shi)士人(ren)的(de)孝道啊(a)!《詩經(jing)·小雅·小宛》里(li)說∶“要(yao)早(zao)起晚(wan)睡地去(qu)做(zuo),不要(yao)辱及生養你的(de)父(fu)母。”
庶人章第六
用(yong)天之(zhi)道(dao),分地(di)之(zhi)利,謹身(shen)節用(yong),以養(yang)父母,此庶人之(zhi)孝也。故自天子至于庶人,孝無終(zhong)始(shi),而患不及(ji)者(zhe),未之(zhi)有也。
【解釋】 利用自(zi)然的季節,認清土地的高下優劣(lie),行(xing)為謹慎,節省儉約,以(yi)此來孝(xiao)養(yang)父母,這就是(shi)(shi)普通老百(bai)姓(xing)的孝(xiao)道(dao)了。所(suo)以(yi)上自(zi)天子,下至普通老百(bai)姓(xing),不(bu)論尊卑高下,孝(xiao)道(dao)是(shi)(shi)無始無終,永恒存(cun)在的,有(you)(you)人擔心自(zi)己不(bu)能做到孝(xiao),那是(shi)(shi)沒(mei)有(you)(you)的事情。
三才章第七
曾子曰:“甚哉,孝之(zhi)大(da)也(ye)!”
子曰:“夫孝,天(tian)之(zhi)(zhi)(zhi)經也,地之(zhi)(zhi)(zhi)義(yi)也,民(min)(min)之(zhi)(zhi)(zhi)行(xing)也。天(tian)地之(zhi)(zhi)(zhi)經,而民(min)(min)是則(ze)之(zhi)(zhi)(zhi)。則(ze)天(tian)之(zhi)(zhi)(zhi)明,因地之(zhi)(zhi)(zhi)利,以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)順天(tian)下。是以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)其教(jiao)不(bu)(bu)肅而成,其政不(bu)(bu)嚴而治。先王見(jian)教(jiao)之(zhi)(zhi)(zhi)可以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)化民(min)(min)也,是故先之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)博愛,而民(min)(min)莫遺其親,陳之(zhi)(zhi)(zhi)于德義(yi),而民(min)(min)興行(xing)。先之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)敬讓,而民(min)(min)不(bu)(bu)爭(zheng);導之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)禮樂(le),而民(min)(min)和睦;示之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)好惡,而民(min)(min)知禁。《詩》云:‘赫(he)赫(he)師尹,民(min)(min)具(ju)爾(er)瞻。’”
【解釋】 曾(ceng)子(zi)說∶“太偉(wei)大了!孝道是多么博(bo)大高深(shen)呀!”
孔子說(shuo)∶“孝道(dao)猶如天(tian)上日月星(xing)辰的(de)(de)(de)運行(xing),地(di)(di)上萬物(wu)的(de)(de)(de)自(zi)然生長,天(tian)經地(di)(di)義,乃是(shi)人(ren)類(lei)最為(wei)根本首(shou)要(yao)的(de)(de)(de)品行(xing)。天(tian)地(di)(di)有(you)其(qi)自(zi)然法(fa)則,人(ren)類(lei)從(cong)其(qi)法(fa)則中領悟到(dao)實(shi)行(xing)孝道(dao)是(shi)為(wei)自(zi)身(shen)的(de)(de)(de)法(fa)則而(er)(er)遵循它。效法(fa)上天(tian)那永恒不變的(de)(de)(de)規律(lv)(lv),利用(yong)(yong)大地(di)(di)自(zi)然四(si)季中的(de)(de)(de)優勢,順乎自(zi)然規律(lv)(lv)對天(tian)下民(min)(min)(min)(min)眾施以(yi)(yi)政(zheng)教(jiao)。因(yin)此(ci)其(qi)教(jiao)化(hua)(hua)不須嚴(yan)肅施為(wei)就(jiu)可(ke)成功,其(qi)政(zheng)治(zhi)(zhi)不須嚴(yan)厲(li)推行(xing)就(jiu)能得以(yi)(yi)治(zhi)(zhi)理。從(cong)前的(de)(de)(de)賢(xian)明君主看到(dao)通過(guo)教(jiao)育(yu)可(ke)以(yi)(yi)感(gan)化(hua)(hua)民(min)(min)(min)(min)眾,所以(yi)(yi)他首(shou)先(xian)表現(xian)為(wei)博愛,人(ren)民(min)(min)(min)(min)因(yin)此(ci)沒(mei)敢(gan)遺棄父母雙親的(de)(de)(de);向人(ren)民(min)(min)(min)(min)陳(chen)述道(dao)德、禮(li)義,人(ren)民(min)(min)(min)(min)就(jiu)起來去(qu)遵行(xing),他又(you)率先(xian)以(yi)(yi)恭敬和謙讓(rang)垂范(fan)于人(ren)民(min)(min)(min)(min),于是(shi)人(ren)民(min)(min)(min)(min)就(jiu)不爭斗∶用(yong)(yong)禮(li)儀和音樂(le)引導(dao)他們,人(ren)民(min)(min)(min)(min)就(jiu)和睦(mu)相處;告訴人(ren)民(min)(min)(min)(min)對值得喜好的(de)(de)(de)美的(de)(de)(de)東(dong)西和今人(ren)厭惡的(de)(de)(de)丑的(de)(de)(de)東(dong)西的(de)(de)(de)區別,人(ren)民(min)(min)(min)(min)就(jiu)知道(dao)禁令而(er)(er)不犯(fan)法(fa)了。《詩經·小雅·節南(nan)山》篇中說(shuo)∶‘威嚴(yan)而(er)(er)顯赫的(de)(de)(de)太師尹氏,人(ren)民(min)(min)(min)(min)都仰望(wang)著你。’”
孝治章第八
子(zi)(zi)曰(yue):“昔者明王(wang)之(zhi)以(yi)孝(xiao)治(zhi)天(tian)(tian)下也(ye),不(bu)(bu)敢遺小國之(zhi)臣(chen),而(er)(er)況(kuang)于(yu)公、侯、伯、子(zi)(zi)、男乎(hu)?故(gu)得(de)萬國之(zhi)歡心(xin),以(yi)事(shi)(shi)其(qi)先王(wang)。治(zhi)國者,不(bu)(bu)敢侮于(yu)鰥寡,而(er)(er)況(kuang)于(yu)士民乎(hu)?故(gu)得(de)百姓(xing)之(zhi)歡心(xin),以(yi)事(shi)(shi)其(qi)先君。治(zhi)家者,不(bu)(bu)敢失(shi)于(yu)臣(chen)妾,而(er)(er)況(kuang)于(yu)妻子(zi)(zi)乎(hu)?故(gu)得(de)人之(zhi)歡心(xin),以(yi)事(shi)(shi)其(qi)親。夫然,故(gu)生則親安之(zhi),祭(ji)則鬼享之(zhi)。是以(yi)天(tian)(tian)下和平,災害不(bu)(bu)生,禍亂不(bu)(bu)作。故(gu)明王(wang)之(zhi)以(yi)孝(xiao)治(zhi)天(tian)(tian)下也(ye)如(ru)此(ci)。《詩(shi)》云(yun):‘有覺德行,四國順之(zhi)。’”
【解釋(shi)】 孔子(zi)(zi)說(shuo)∶“從(cong)前圣明的(de)(de)君王是(shi)以(yi)(yi)孝道(dao)(dao)治(zhi)理(li)天下(xia)的(de)(de),即(ji)(ji)(ji)便是(shi)對極卑(bei)微(wei)的(de)(de)小(xiao)國(guo)的(de)(de)臣(chen)屬(shu)也不遺(yi)棄,更何況是(shi)公、侯(hou)、伯、子(zi)(zi)、男五等(deng)諸侯(hou)了(le)。所以(yi)(yi)會(hui)(hui)得到(dao)(dao)各(ge)諸侯(hou)國(guo)臣(chen)民(min)的(de)(de)歡心,使他們奉祀(si)先王。治(zhi)理(li)一個封國(guo)的(de)(de)諸侯(hou),即(ji)(ji)(ji)便是(shi)對失(shi)去妻子(zi)(zi)的(de)(de)男人和喪夫守寡的(de)(de)女人也不敢欺侮,更何況對他屬(shu)下(xia)的(de)(de)臣(chen)民(min)百(bai)姓了(le),所以(yi)(yi)會(hui)(hui)得到(dao)(dao)老百(bai)姓的(de)(de)歡心,使他們幫(bang)助(zhu)諸侯(hou)祭祀(si)祖先。治(zhi)理(li)自己(ji)卿邑的(de)(de)卿大夫,即(ji)(ji)(ji)便對于臣(chen)仆婢妾也不失(shi)禮,更何況對其(qi)妻子(zi)(zi)、兒女了(le),所以(yi)(yi)會(hui)(hui)得到(dao)(dao)眾人的(de)(de)歡心,便他們樂(le)意奉事其(qi)父母(mu)親。只有這(zhe)樣(yang),才會(hui)(hui)讓父母(mu)雙親在(zai)世(shi)時(shi)安樂(le)、祥和地生活,死后(hou)(hou)成(cheng)為鬼(gui)神享(xiang)受到(dao)(dao)后(hou)(hou)代的(de)(de)祭祖。因此也就能夠使天下(xia)祥和太平,自然災(zai)害不發生,人為的(de)(de)禍亂不會(hui)(hui)出現。所以(yi)(yi)圣明的(de)(de)君王以(yi)(yi)孝道(dao)(dao)治(zhi)理(li)天下(xia),就會(hui)(hui)像上面所說(shuo)的(de)(de)那(nei)樣(yang)。《詩經·大雅·仰(yang)之》篇(pian)中(zhong)說(shuo)∶‘天子(zi)(zi)有偉大的(de)(de)德行,四方的(de)(de)國(guo)家都會(hui)(hui)歸順他。’”
圣治章第九
曾子曰:“敢問圣(sheng)人之(zhi)德無(wu)以加于孝乎?”
子曰:“天地(di)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)性(xing),人為(wei)貴。人之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)行,莫(mo)大于孝。孝莫(mo)大于嚴父。嚴父莫(mo)大于配天,則(ze)(ze)周公其(qi)(qi)人也。昔者(zhe)周公郊祀(si)后(hou)稷以(yi)配天,宗祀(si)文(wen)王于明(ming)堂,以(yi)配上(shang)帝。是(shi)以(yi)四海之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)內,各以(yi)其(qi)(qi)職(zhi)來祭。夫圣人之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)德(de),又何以(yi)加于孝乎?故親生之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)膝下(xia),以(yi)養父母日(ri)嚴。圣人因(yin)嚴以(yi)教敬(jing),因(yin)親以(yi)教愛。圣人之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)教不(bu)(bu)(bu)肅而(er)成,其(qi)(qi)政不(bu)(bu)(bu)嚴而(er)治,其(qi)(qi)所因(yin)者(zhe)本也。父子之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道,天性(xing)也,君(jun)臣(chen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)義(yi)也。父母生之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),續莫(mo)大焉(yan)。君(jun)親臨之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),厚莫(mo)重焉(yan)。故不(bu)(bu)(bu)愛其(qi)(qi)親而(er)愛他人者(zhe),謂(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)悖(bei)德(de);不(bu)(bu)(bu)敬(jing)其(qi)(qi)親而(er)敬(jing)他人者(zhe),謂(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)悖(bei)禮。以(yi)順(shun)則(ze)(ze)逆,民(min)無則(ze)(ze)焉(yan)。不(bu)(bu)(bu)在于善,而(er)皆在于兇德(de),雖得之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),君(jun)子不(bu)(bu)(bu)貴也。君(jun)子則(ze)(ze)不(bu)(bu)(bu)然(ran),言思可(ke)(ke)(ke)道,行思可(ke)(ke)(ke)樂(le),德(de)義(yi)可(ke)(ke)(ke)尊(zun),作(zuo)事可(ke)(ke)(ke)法,容止可(ke)(ke)(ke)觀,進退可(ke)(ke)(ke)度(du),以(yi)臨其(qi)(qi)民(min)。是(shi)以(yi)其(qi)(qi)民(min)畏(wei)而(er)愛之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),則(ze)(ze)而(er)象之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。故能成其(qi)(qi)德(de)教,而(er)行其(qi)(qi)政令。《詩(shi)》云(yun):‘淑人君(jun)子,其(qi)(qi)儀(yi)不(bu)(bu)(bu)忒(te)。’”
【解釋】 曾(ceng)子說∶“我很(hen)冒昧地請問,圣人(ren)的(de)德行(xing),沒有比孝道更大的(de)了嗎?”
孔(kong)子(zi)(zi)說(shuo)∶“天地萬物之(zhi)(zhi)中,以(yi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)類最為(wei)(wei)(wei)尊貴。人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)類的(de)(de)(de)(de)(de)(de)行(xing)(xing)(xing)為(wei)(wei)(wei),沒(mei)(mei)(mei)(mei)有(you)(you)(you)比(bi)(bi)孝(xiao)道(dao)(dao)(dao)更(geng)為(wei)(wei)(wei)重(zhong)(zhong)大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)了(le)。在(zai)孝(xiao)道(dao)(dao)(dao)之(zhi)(zhi)中,沒(mei)(mei)(mei)(mei)有(you)(you)(you)比(bi)(bi)敬(jing)(jing)重(zhong)(zhong)父(fu)(fu)親(qin)(qin)(qin)更(geng)重(zhong)(zhong)要(yao)(yao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)了(le)。敬(jing)(jing)重(zhong)(zhong)父(fu)(fu)親(qin)(qin)(qin),沒(mei)(mei)(mei)(mei)有(you)(you)(you)比(bi)(bi)在(zai)祭天的(de)(de)(de)(de)(de)(de)時候,將祖先配祀(si)天帝(di)更(geng)為(wei)(wei)(wei)重(zhong)(zhong)大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)了(le),而只有(you)(you)(you)周公(gong)能(neng)夠做(zuo)到這一(yi)點。當初(chu),周公(gong)在(zai)郊外祭天的(de)(de)(de)(de)(de)(de)時候,把其(qi)(qi)始祖后稷配祀(si)天帝(di);在(zai)明堂祭祀(si),又(you)(you)把父(fu)(fu)親(qin)(qin)(qin)文王(wang)配祀(si)天帝(di)。因(yin)(yin)(yin)為(wei)(wei)(wei)他(ta)這樣做(zuo),所(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)全(quan)國(guo)各地諸侯(hou)能(neng)夠克(ke)盡職守,前來(lai)協助他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)祭祀(si)活動。可(ke)見(jian)圣(sheng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)德(de)行(xing)(xing)(xing),又(you)(you)有(you)(you)(you)甚么能(neng)超出孝(xiao)道(dao)(dao)(dao)之(zhi)(zhi)上呢(ni)?因(yin)(yin)(yin)為(wei)(wei)(wei)子(zi)(zi)女(nv)(nv)對(dui)父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)親(qin)(qin)(qin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)敬(jing)(jing)愛(ai)(ai),在(zai)年幼(you)相依父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)親(qin)(qin)(qin)膝下時就(jiu)(jiu)(jiu)產(chan)生(sheng)了(le),待到逐漸(jian)長大(da)成(cheng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren),則一(yi)天比(bi)(bi)一(yi)天懂得了(le)對(dui)父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)親(qin)(qin)(qin)尊嚴的(de)(de)(de)(de)(de)(de)愛(ai)(ai)敬(jing)(jing)。圣(sheng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)就(jiu)(jiu)(jiu)是(shi)依據這種子(zi)(zi)女(nv)(nv)對(dui)父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)尊敬(jing)(jing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)天性,教(jiao)(jiao)導人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)們(men)(men)對(dui)父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)孝(xiao)敬(jing)(jing);又(you)(you)因(yin)(yin)(yin)為(wei)(wei)(wei)子(zi)(zi)女(nv)(nv)對(dui)父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)天生(sheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)親(qin)(qin)(qin)情,教(jiao)(jiao)導他(ta)們(men)(men)愛(ai)(ai)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)道(dao)(dao)(dao)理(li)。圣(sheng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)教(jiao)(jiao)化之(zhi)(zhi)所(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)不(bu)必(bi)嚴厲的(de)(de)(de)(de)(de)(de)推(tui)行(xing)(xing)(xing)就(jiu)(jiu)(jiu)可(ke)以(yi)成(cheng)功,圣(sheng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)對(dui)國(guo)家的(de)(de)(de)(de)(de)(de)管理(li)不(bu)必(bi)施(shi)以(yi)嚴厲粗(cu)暴的(de)(de)(de)(de)(de)(de)方(fang)式就(jiu)(jiu)(jiu)可(ke)以(yi)治(zhi)理(li)好,是(shi)因(yin)(yin)(yin)為(wei)(wei)(wei)他(ta)們(men)(men)因(yin)(yin)(yin)循的(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)孝(xiao)道(dao)(dao)(dao)這一(yi)天生(sheng)自然(ran)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)根本天性。父(fu)(fu)親(qin)(qin)(qin)與(yu)兒(er)子(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)親(qin)(qin)(qin)恩之(zhi)(zhi)情,乃是(shi)出于(yu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)類天生(sheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)本性,也(ye)體(ti)現了(le)君(jun)主(zhu)與(yu)臣(chen)屬之(zhi)(zhi)間的(de)(de)(de)(de)(de)(de)義(yi)理(li)關系。父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)生(sheng)下兒(er)女(nv)(nv)以(yi)傳宗接代,沒(mei)(mei)(mei)(mei)有(you)(you)(you)比(bi)(bi)此更(geng)為(wei)(wei)(wei)重(zhong)(zhong)要(yao)(yao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)了(le);父(fu)(fu)親(qin)(qin)(qin)對(dui)于(yu)子(zi)(zi)女(nv)(nv)又(you)(you)猶(you)如尊嚴的(de)(de)(de)(de)(de)(de)君(jun)王(wang),其(qi)(qi)施(shi)恩于(yu)子(zi)(zi)女(nv)(nv),沒(mei)(mei)(mei)(mei)有(you)(you)(you)比(bi)(bi)這樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)恩愛(ai)(ai)更(geng)厚重(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)了(le)。所(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)那(nei)種不(bu)敬(jing)(jing)愛(ai)(ai)自己(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)卻去愛(ai)(ai)敬(jing)(jing)別人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)行(xing)(xing)(xing)為(wei)(wei)(wei),叫(jiao)做(zuo)違背(bei)道(dao)(dao)(dao)德(de);不(bu)尊敬(jing)(jing)自己(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu)而尊敬(jing)(jing)別人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)行(xing)(xing)(xing)為(wei)(wei)(wei),叫(jiao)做(zuo)違背(bei)禮(li)法(fa)。不(bu)是(shi)順應人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)心天理(li)地愛(ai)(ai)敬(jing)(jing)父(fu)(fu)母(mu)(mu)(mu)(mu),偏偏要(yao)(yao)逆天理(li)而行(xing)(xing)(xing),人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)民(min)(min)(min)就(jiu)(jiu)(jiu)無從效法(fa)了(le)。不(bu)是(shi)在(zai)身行(xing)(xing)(xing)愛(ai)(ai)敬(jing)(jing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)善(shan)道(dao)(dao)(dao)上下功夫,相反憑藉違背(bei)道(dao)(dao)(dao)德(de)禮(li)法(fa)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)惡道(dao)(dao)(dao)施(shi)為(wei)(wei)(wei),雖然(ran)能(neng)一(yi)時得志,也(ye)是(shi)為(wei)(wei)(wei)君(jun)子(zi)(zi)所(suo)(suo)(suo)(suo)卑視的(de)(de)(de)(de)(de)(de)。君(jun)子(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)作為(wei)(wei)(wei)則不(bu)是(shi)這樣,其(qi)(qi)言(yan)談,必(bi)須考慮(lv)到要(yao)(yao)讓人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)們(men)(men)所(suo)(suo)(suo)(suo)稱(cheng)道(dao)(dao)(dao)奉行(xing)(xing)(xing);其(qi)(qi)作為(wei)(wei)(wei),必(bi)須想到可(ke)以(yi)給(gei)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)們(men)(men)帶來(lai)歡樂,其(qi)(qi)立(li)德(de)行(xing)(xing)(xing)義(yi),能(neng)使人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)民(min)(min)(min)為(wei)(wei)(wei)之(zhi)(zhi)尊敬(jing)(jing);其(qi)(qi)行(xing)(xing)(xing)為(wei)(wei)(wei)舉止(zhi),可(ke)使人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)民(min)(min)(min)予(yu)以(yi)效法(fa);其(qi)(qi)容貌行(xing)(xing)(xing)止(zhi),皆合(he)規(gui)矩,使人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)們(men)(men)無可(ke)挑(tiao)剔;其(qi)(qi)一(yi)進一(yi)退(tui),不(bu)越(yue)禮(li)違法(fa),成(cheng)為(wei)(wei)(wei)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)民(min)(min)(min)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)楷模。君(jun)子(zi)(zi)以(yi)這樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)作為(wei)(wei)(wei)來(lai)治(zhi)理(li)國(guo)家,統治(zhi)黎民(min)(min)(min)百姓(xing),所(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)民(min)(min)(min)眾敬(jing)(jing)畏而愛(ai)(ai)戴他(ta),并(bing)學習(xi)仿艾其(qi)(qi)作為(wei)(wei)(wei)。所(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)君(jun)子(zi)(zi)能(neng)夠成(cheng)就(jiu)(jiu)(jiu)其(qi)(qi)德(de)治(zhi)教(jiao)(jiao)化,順利地推(tui)行(xing)(xing)(xing)其(qi)(qi)法(fa)規(gui)、命(ming)令。《詩經·曹風(feng)· 鳩》篇中說(shuo)∶‘善(shan)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)君(jun)子(zi)(zi),其(qi)(qi)容貌舉止(zhi)絲毫不(bu)差。’”
紀孝行章第十
子曰:“孝(xiao)子之事(shi)親也,居(ju)(ju)則(ze)(ze)(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)敬(jing),養則(ze)(ze)(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)樂,病則(ze)(ze)(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)憂,喪則(ze)(ze)(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)哀,祭則(ze)(ze)(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)嚴。五者(zhe)(zhe)備矣,然后能事(shi)親。事(shi)親者(zhe)(zhe),居(ju)(ju)上(shang)不驕,為(wei)(wei)下不亂,在(zai)丑不爭(zheng)。居(ju)(ju)上(shang)而驕則(ze)(ze)(ze)亡,為(wei)(wei)下而亂則(ze)(ze)(ze)刑,在(zai)丑而爭(zheng)則(ze)(ze)(ze)兵。三者(zhe)(zhe)不除,雖日用三牲之養,猶為(wei)(wei)不孝(xiao)也。”
【解釋】 孔(kong)子說(shuo)∶“孝(xiao)子對父(fu)(fu)(fu)母(mu)親的侍(shi)奉(feng),在(zai)(zai)日常家居(ju)的時候,要竭盡對父(fu)(fu)(fu)母(mu)的恭(gong)敬,在(zai)(zai)飲食(shi)生(sheng)活的奉(feng)養時,要保持和悅愉快的心情(qing)(qing)去(qu)服(fu)事;父(fu)(fu)(fu)母(mu)生(sheng)了(le)病,要帶著憂慮(lv)的心情(qing)(qing)去(qu)照料;父(fu)(fu)(fu)母(mu)去(qu)世了(le),要竭盡悲哀之情(qing)(qing)料理(li)后事∶對先人(ren)(ren)的祭祀(si),要嚴肅對待∶禮法不亂。這(zhe)五方(fang)面做得完備(bei)周到了(le),方(fang)可稱為對父(fu)(fu)(fu)母(mu)盡到了(le)子女的責任。侍(shi)奉(feng)父(fu)(fu)(fu)母(mu)雙親,要身居(ju)高位(wei)而不驕傲蠻橫,身居(ju)下(xia)層而不為非作亂,在(zai)(zai)民眾中(zhong)間(jian)和順相處、不與人(ren)(ren)爭(zheng)斗。身居(ju)高位(wei)而驕傲自大者勢必要遭致滅亡,在(zai)(zai)下(xia)層而為非作亂者免不了(le)遭受刑法,在(zai)(zai)民眾中(zhong)爭(zheng)斗則會(hui)引起(qi)相互殘殺。這(zhe)驕、亂、爭(zheng)三(san)項惡事不戒除(chu),即便對父(fu)(fu)(fu)母(mu)天(tian)天(tian)用牛羊豬三(san)牲(sheng)的肉食(shi)盡心奉(feng)養,也(ye)還是不孝(xiao)之人(ren)(ren)啊。”
五刑章第十一
子曰:“五刑之(zhi)(zhi)屬三(san)千,而罪莫大(da)于(yu)不孝。要君者(zhe)無上,非圣人者(zhe)無法,非孝者(zhe)無親。此大(da)亂之(zhi)(zhi)道也(ye)。”
【解釋】 孔(kong)子說∶“五刑所(suo)屬的犯罪(zui)條例有三千之(zhi)多,其中(zhong)沒有比不(bu)孝的罪(zui)過更大的了。用武(wu)力脅迫君(jun)主的人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren),是(shi)眼中(zhong)沒有君(jun)主的存(cun)在(zai);誹(fei)謗(bang)圣人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren),是(shi)眼中(zhong)沒有法紀;對行孝的人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)有非(fei)議(yi)、不(bu)恭敬,是(shi)眼中(zhong)沒有父母雙(shuang)親(qin)的存(cun)在(zai)。這三種人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的行徑,乃(nai)是(shi)天下大亂的根源所(suo)在(zai)。”
廣要道章第十二
子曰:“教(jiao)民(min)親愛,莫(mo)(mo)善(shan)于(yu)(yu)孝(xiao)。教(jiao)民(min)禮順,莫(mo)(mo)善(shan)于(yu)(yu)悌。移風易(yi)俗,莫(mo)(mo)善(shan)于(yu)(yu)樂。安(an)上(shang)治(zhi)民(min),莫(mo)(mo)善(shan)于(yu)(yu)禮。禮者(zhe),敬(jing)而已矣。故敬(jing)其父,則(ze)子悅(yue);敬(jing)其兄,則(ze)弟(di)悅(yue);敬(jing)其君,則(ze)臣(chen)悅(yue);敬(jing)一人,而千(qian)萬人悅(yue)。所敬(jing)者(zhe)寡,而悅(yue)者(zhe)眾,此之謂要道也。”
【解釋】 孔子(zi)說(shuo)∶“教(jiao)(jiao)育人(ren)民互相(xiang)親近友愛(ai),沒(mei)有比倡導孝(xiao)道更(geng)好的(de)了(le)。教(jiao)(jiao)育人(ren)民禮貌和(he)順,沒(mei)有比服從自己兄(xiong)長更(geng)好的(de)了(le)。轉移風氣(qi)、改變(bian)舊的(de)習慣制度,沒(mei)有比用音樂教(jiao)(jiao)化更(geng)好的(de)了(le)。更(geng)使(shi)君主安心,人(ren)民馴服,沒(mei)有比用禮教(jiao)(jiao)辦事(shi)更(geng)好的(de)了(le)。所謂的(de)禮,也就(jiu)(jiu)是敬(jing)愛(ai)而已。所以尊敬(jing)他人(ren)的(de)父親,其兒子(zi)就(jiu)(jiu)會喜(xi)悅;尊敬(jing)他人(ren)的(de)兄(xiong)長,其弟(di)(di)弟(di)(di)就(jiu)(jiu)愉快;尊敬(jing)他人(ren)的(de)君主,其臣(chen)下(xia)就(jiu)(jiu)高(gao)興。敬(jing)愛(ai)一個人(ren),卻能(neng)使(shi)千萬人(ren)高(gao)興愉快。所尊敬(jing)的(de)對象(xiang)雖(sui)然(ran)只是少數,為(wei)之(zhi)喜(xi)悅的(de)人(ren)卻有千千萬萬,這就(jiu)(jiu)是禮敬(jing)作為(wei)要道的(de)意義之(zhi)所在(zai)啊。”
廣至德章第十三
子(zi)(zi)曰:“君子(zi)(zi)之教(jiao)(jiao)以(yi)(yi)孝(xiao)也(ye),非家至而日見(jian)之也(ye)。教(jiao)(jiao)以(yi)(yi)孝(xiao),所以(yi)(yi)敬天(tian)下(xia)之為人(ren)父(fu)者(zhe)(zhe)也(ye)。教(jiao)(jiao)以(yi)(yi)悌(ti),所以(yi)(yi)敬天(tian)下(xia)之為人(ren)兄者(zhe)(zhe)也(ye)。教(jiao)(jiao)以(yi)(yi)臣(chen),所以(yi)(yi)敬天(tian)下(xia)之為人(ren)君者(zhe)(zhe)也(ye)。《詩》云:‘愷(kai)悌(ti)君子(zi)(zi),民之父(fu)母。’非至德(de),其孰能順民如(ru)此其大者(zhe)(zhe)乎!”
【解釋(shi)】 孔(kong)子說(shuo)∶“君(jun)子教(jiao)人(ren)(ren)(ren)以行孝道,并(bing)不是(shi)挨家挨戶(hu)去推行,也不是(shi)天(tian)天(tian)當面(mian)去教(jiao)導。君(jun)子教(jiao)人(ren)(ren)(ren)行孝道,是(shi)讓(rang)天(tian)下(xia)為父(fu)親的人(ren)(ren)(ren)都(dou)能得到尊(zun)敬(jing)(jing)。教(jiao)人(ren)(ren)(ren)以為弟之(zhi)道,是(shi)讓(rang)天(tian)下(xia)為兄長的人(ren)(ren)(ren)都(dou)能受到尊(zun)敬(jing)(jing)。教(jiao)人(ren)(ren)(ren)以為臣之(zhi)道,是(shi)讓(rang)天(tian)下(xia)為君(jun)主的能受到尊(zun)敬(jing)(jing)。《詩經·大(da)雅· 酌》篇里說(shuo)∶‘和樂平易(yi)的君(jun)子,是(shi)民(min)(min)眾的父(fu)母。’不是(shi)具有(you)至高(gao)無上的德行,其(qi)怎么(me)能使天(tian)下(xia)民(min)(min)眾順(shun)從而如此偉大(da)呢!”
廣揚名章第十四
子(zi)曰:“君子(zi)之事親孝,故(gu)忠(zhong)可(ke)(ke)移于(yu)君。事兄悌(ti),故(gu)順可(ke)(ke)移于(yu)長(chang)。居(ju)家理,故(gu)治可(ke)(ke)移于(yu)官。是以行成于(yu)內,而名(ming)立于(yu)后世矣。”
【解釋】 孔子說∶“君子侍奉父(fu)母(mu)親能(neng)(neng)(neng)盡(jin)孝,所(suo)以(yi)能(neng)(neng)(neng)把對父(fu)母(mu)的(de)(de)孝心(xin)(xin)移(yi)作(zuo)對國君的(de)(de)忠心(xin)(xin);奉事兄長(chang)能(neng)(neng)(neng)盡(jin)敬,所(suo)以(yi)能(neng)(neng)(neng)把這種(zhong)盡(jin)敬之心(xin)(xin)移(yi)作(zuo)對前輩或上司的(de)(de)敬順(shun);在(zai)家(jia)(jia)里(li)能(neng)(neng)(neng)處(chu)理好家(jia)(jia)務(wu),所(suo)以(yi)會(hui)把理家(jia)(jia)的(de)(de)道理移(yi)于做官治(zhi)理國家(jia)(jia)。因此說能(neng)(neng)(neng)夠在(zai)家(jia)(jia)里(li)盡(jin)孝悌之道、治(zhi)理好家(jia)(jia)政的(de)(de)人,其(qi)名聲也就會(hui)顯揚于后世了。”
諫諍章第十五
曾子曰:“若(ruo)夫(fu)慈(ci)愛、恭敬(jing)、安親、揚名,則聞(wen)命矣(yi)。敢問子從父之令(ling),可謂孝乎?”
子曰:“是何言(yan)與,是何言(yan)與!昔(xi)者天(tian)(tian)子有(you)(you)爭(zheng)(zheng)(zheng)臣七人,雖(sui)無(wu)道,不(bu)失(shi)其(qi)天(tian)(tian)下(xia);諸侯(hou)有(you)(you)爭(zheng)(zheng)(zheng)臣五人,雖(sui)無(wu)道,不(bu)失(shi)其(qi)國;大(da)夫有(you)(you)爭(zheng)(zheng)(zheng)臣三人,雖(sui)無(wu)道,不(bu)失(shi)其(qi)家;士有(you)(you)爭(zheng)(zheng)(zheng)友,則(ze)身(shen)不(bu)離于(yu)令(ling)名;父(fu)有(you)(you)爭(zheng)(zheng)(zheng)子,則(ze)身(shen)不(bu)陷于(yu)不(bu)義(yi)。故(gu)當(dang)不(bu)義(yi),則(ze)子不(bu)可(ke)以不(bu)爭(zheng)(zheng)(zheng)于(yu)父(fu),臣不(bu)可(ke)以不(bu)爭(zheng)(zheng)(zheng)于(yu)君;故(gu)當(dang)不(bu)義(yi),則(ze)爭(zheng)(zheng)(zheng)之(zhi)。從父(fu)之(zhi)令(ling),又焉得為孝乎(hu)!”
【解釋(shi)】 曾(ceng)子(zi)說∶“像慈愛、恭敬、安親(qin)(qin)、揚名這些孝道(dao),已(yi)經聽過了天子(zi)的(de)(de)教(jiao)誨(hui),我(wo)想(xiang)再冒昧地問一下(xia),做兒子(zi)的(de)(de)一味遵從父(fu)親(qin)(qin)的(de)(de)命令,就可(ke)稱得上是(shi)孝順了嗎?”孔子(zi)說∶“這是(shi)甚么話呢(ni)?這是(shi)甚么話呢(ni)?從前,天子(zi)身邊有(you)(you)7個(ge)直言相諫的(de)(de)諍臣(chen),因(yin)此,縱使(shi)天子(zi)是(shi)個(ge)無(wu)道(dao)昏(hun)君(jun),他也(ye)不(bu)會(hui)(hui)失去(qu)其(qi)天下(xia);諸侯有(you)(you)直言諫爭(zheng)的(de)(de)諍臣(chen)5人,即便自己(ji)是(shi)個(ge)無(wu)道(dao)君(jun)主,也(ye)不(bu)會(hui)(hui)失去(qu)他的(de)(de)諸侯國地盤;卿大夫也(ye)有(you)(you)3位直言勸諫的(de)(de)臣(chen)屬,所(suo)以(yi)即使(shi)他是(shi)個(ge)無(wu)道(dao)之(zhi)臣(chen),也(ye)不(bu)會(hui)(hui)失去(qu)自己(ji)的(de)(de)家(jia)園。普通的(de)(de)讀書(shu)人有(you)(you)直言勸爭(zheng)的(de)(de)朋友,自己(ji)的(de)(de)美好名聲就不(bu)會(hui)(hui)喪失;為父(fu)親(qin)(qin)的(de)(de)有(you)(you)敢(gan)于(yu)(yu)直言力爭(zheng)的(de)(de)兒子(zi),就能使(shi)父(fu)親(qin)(qin)不(bu)會(hui)(hui)陷身于(yu)(yu)不(bu)義之(zhi)中(zhong)。因(yin)此在遇(yu)到(dao)不(bu)義之(zhi)事時,如系父(fu)親(qin)(qin)所(suo)為,做兒子(zi)的(de)(de)不(bu)可(ke)以(yi)不(bu)勸爭(zheng)力阻;如系君(jun)王所(suo)為,做臣(chen)子(zi)的(de)(de)不(bu)可(ke)以(yi)不(bu)直言諫爭(zheng)。所(suo)以(yi)對于(yu)(yu)不(bu)義之(zhi)事,一定(ding)要諫爭(zheng)勸阻。如果只(zhi)是(shi)遵從父(fu)親(qin)(qin)的(de)(de)命令,又怎么稱得上是(shi)孝順呢(ni)?”
感應章第十六
子曰:“昔者明王事(shi)(shi)父(fu)孝(xiao),故(gu)(gu)事(shi)(shi)天明;事(shi)(shi)母(mu)孝(xiao),故(gu)(gu)事(shi)(shi)地(di)察;長幼順,故(gu)(gu)上下治。天地(di)明察,神(shen)明彰矣。故(gu)(gu)雖(sui)天子,必有尊也(ye),言有父(fu)也(ye);必有先(xian)也(ye),言有兄也(ye)。宗(zong)廟(miao)致敬,不(bu)忘(wang)親也(ye);修身(shen)慎行(xing),恐辱先(xian)也(ye)。宗(zong)廟(miao)致敬,鬼神(shen)著矣。孝(xiao)悌之至,通于(yu)神(shen)明,光于(yu)四海,無所(suo)不(bu)通。《詩(shi)》云:‘自西自東(dong),自南自北,無思不(bu)服。’”
【解(jie)釋】 孔子說∶“從(cong)(cong)前,賢明的(de)(de)(de)帝王奉事父親很孝順,所以在(zai)祭祀天(tian)(tian)帝時(shi)(shi)能(neng)夠(gou)明白上天(tian)(tian)覆庇萬(wan)物(wu)的(de)(de)(de)道理;奉事母親很孝順,所以在(zai)社祭后(hou)土(tu)時(shi)(shi)能(neng)夠(gou)明察大(da)地(di)孕育萬(wan)物(wu)的(de)(de)(de)道理;理順處理好(hao)(hao)長幼(you)秩序,所以對上下(xia)各層也就(jiu)能(neng)夠(gou)治理好(hao)(hao)。能(neng)夠(gou)明察天(tian)(tian)地(di)覆育萬(wan)物(wu)的(de)(de)(de)道理,神明感應其誠,就(jiu)會(hui)彰明神靈(ling)、降臨(lin)福瑞來保(bao)佑。所以雖然尊貴為天(tian)(tian)子,也必(bi)然有(you)他(ta)所尊敬的(de)(de)(de)人(ren),這(zhe)就(jiu)是(shi)指(zhi)(zhi)他(ta)有(you)父親;必(bi)然有(you)先(xian)他(ta)出(chu)(chu)生(sheng)的(de)(de)(de)人(ren),這(zhe)就(jiu)是(shi)指(zhi)(zhi)他(ta)有(you)兄(xiong)長。到(dao)宗廟里祭祀致以恭敬之意(yi),是(shi)沒有(you)忘記自己的(de)(de)(de)親人(ren);修身養心,謹慎行(xing)事,是(shi)因為恐怕(pa)因自己的(de)(de)(de)過失而使先(xian)人(ren)蒙受(shou)羞侮辱。到(dao)宗廟祀表達(da)敬意(yi),神明就(jiu)會(hui)出(chu)(chu)來享受(shou)。對父母兄(xiong)長孝敬順從(cong)(cong)達(da)到(dao)了(le)極(ji)至,即可(ke)以通(tong)達(da)于神明,光照天(tian)(tian)下(xia),任何(he)地(di)方(fang)都可(ke)以感應相通(tong)。《詩經·大(da)雅·文王有(you)聲》篇(pian)中(zhong)說∶‘從(cong)(cong)西到(dao)東,從(cong)(cong)南到(dao)北,沒有(you)人(ren)不(bu)想悅服的(de)(de)(de)。’”
事君章第十七
子(zi)曰:“君子(zi)之(zhi)事上也,進(jin)思(si)盡忠,退思(si)補過,將順其美,匡(kuang)救其惡,故上下能(neng)相親也。《詩(shi)》云:‘心乎愛矣(yi),遐不謂矣(yi)。中心藏之(zhi),何日忘之(zhi)。’”
【解(jie)釋】 孔子說∶“君(jun)(jun)子奉事君(jun)(jun)王,在(zai)朝廷(ting)為官的(de)時候,要想看(kan)如(ru)何竭盡其忠心(xin);退官居家的(de)時候,要想看(kan)如(ru)何補救(jiu)君(jun)(jun)王的(de)過(guo)失。對(dui)于君(jun)(jun)王的(de)優(you)點,要順應發揚(yang);對(dui)于君(jun)(jun)王的(de)過(guo)失缺點,要匡正(zheng)補救(jiu),所以君(jun)(jun)臣關(guan)系(xi)才能夠相互(hu)親(qin)敬。《詩經·小雅·隰桑》篇中說∶‘心(xin)中充溢著愛敬的(de)情(qing)懷,無論多么遙遠(yuan),這片真(zhen)誠的(de)愛心(xin)永久藏在(zai)心(xin)中,從不會有忘記的(de)那一天。’”
喪親章第十八
子(zi)曰(yue):“孝(xiao)子(zi)之(zhi)喪(sang)(sang)親(qin)也(ye),哭不(bu)(bu)偯[yǐ],禮(li)無容,言(yan)不(bu)(bu)文,服美不(bu)(bu)安,聞(wen)樂不(bu)(bu)樂,食(shi)旨不(bu)(bu)甘,此(ci)哀(ai)戚之(zhi)情也(ye)。三日而食(shi),教民(min)(min)(min)無以(yi)死(si)(si)傷生。毀不(bu)(bu)滅性,此(ci)圣人之(zhi)政(zheng)也(ye)。喪(sang)(sang)不(bu)(bu)過(guo)三年,示(shi)民(min)(min)(min)有終(zhong)也(ye)。為(wei)之(zhi)棺、槨【guǒ】、衣、衾[qīn]而舉(ju)之(zhi),陳其(qi)簠簋[fǔ guǐ]而哀(ai)戚之(zhi);擗踴哭泣(qi),哀(ai)以(yi)送之(zhi);卜【bǔ】其(qi)宅兆,而安措之(zhi);為(wei)之(zhi)宗廟,以(yi)鬼(gui)享之(zhi);春秋祭(ji)祀,以(yi)時思之(zhi)。生事愛敬,死(si)(si)事哀(ai)戚,生民(min)(min)(min)之(zhi)本盡矣,死(si)(si)生之(zhi)義備矣,孝(xiao)子(zi)之(zhi)事親(qin)終(zhong)矣。”
【解釋】 孔子(zi)(zi)(zi)(zi)說∶“孝子(zi)(zi)(zi)(zi)喪(sang)(sang)失了(le)(le)父母(mu)親,要哭(ku)得聲嘶力竭(jie),發不(bu)出悠長的(de)(de)(de)(de)(de)哭(ku)腔(qiang);舉止行為(wei)(wei)失去了(le)(le)平時(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)端正禮儀,言語沒有(you)(you)了(le)(le)條理(li)文采,穿上(shang)(shang)華美(mei)(mei)的(de)(de)(de)(de)(de)衣服就(jiu)心中不(bu)安,聽(ting)到美(mei)(mei)妙的(de)(de)(de)(de)(de)音樂(le)也不(bu)快樂(le),吃美(mei)(mei)味(wei)的(de)(de)(de)(de)(de)食物(wu)不(bu)覺得好吃,這是(shi)(shi)做子(zi)(zi)(zi)(zi)女的(de)(de)(de)(de)(de)因失去親人(ren)(ren)而(er)(er)悲傷憂(you)愁的(de)(de)(de)(de)(de)表現。父母(mu)之(zhi)(zhi)喪(sang)(sang),3天之(zhi)(zhi)后就(jiu)要吃東西,這是(shi)(shi)教導人(ren)(ren)民不(bu)要因失去親人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)悲哀(ai)而(er)(er)損(sun)傷生(sheng)(sheng)者的(de)(de)(de)(de)(de)身體,不(bu)要因過度的(de)(de)(de)(de)(de)哀(ai)毀而(er)(er)滅絕人(ren)(ren)生(sheng)(sheng)的(de)(de)(de)(de)(de)天性,這是(shi)(shi)圣賢君(jun)子(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)為(wei)(wei)政之(zhi)(zhi)道。為(wei)(wei)親人(ren)(ren)守(shou)喪(sang)(sang)不(bu)超(chao)過3年,是(shi)(shi)告訴人(ren)(ren)們居喪(sang)(sang)是(shi)(shi)有(you)(you)其(qi)終止期限(xian)的(de)(de)(de)(de)(de)。辦喪(sang)(sang)事(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)時(shi)候(hou),要為(wei)(wei)去世的(de)(de)(de)(de)(de)父母(mu)準備(bei)好棺(guan)材、外棺(guan)、穿戴的(de)(de)(de)(de)(de)衣飾和(he)(he)鋪蓋的(de)(de)(de)(de)(de)被子(zi)(zi)(zi)(zi)等(deng),妥善地安置進棺(guan)內(nei),陳列擺設(she)上(shang)(shang) 、簋類祭(ji)(ji)(ji)奠器具,以(yi)(yi)寄托(tuo)生(sheng)(sheng)者的(de)(de)(de)(de)(de)哀(ai)痛和(he)(he)悲傷。出殯的(de)(de)(de)(de)(de)時(shi)候(hou),捶胸(xiong)頓足,嚎啕大(da)哭(ku)地哀(ai)痛出送。占卜墓穴吉地以(yi)(yi)安葬。興建(jian)起祭(ji)(ji)(ji)祀(si)用(yong)的(de)(de)(de)(de)(de)廟宇,使亡靈(ling)有(you)(you)所歸依并享受生(sheng)(sheng)者的(de)(de)(de)(de)(de)祭(ji)(ji)(ji)祀(si)。在春秋(qiu)兩季舉行祭(ji)(ji)(ji)祀(si),以(yi)(yi)表示生(sheng)(sheng)者無時(shi)不(bu)思念(nian)亡故的(de)(de)(de)(de)(de)親人(ren)(ren)。在父母(mu)親在世時(shi)以(yi)(yi)愛(ai)和(he)(he)敬來奉(feng)事(shi)他(ta)們,在他(ta)們去世后,則懷看悲哀(ai)之(zhi)(zhi)情料理(li)喪(sang)(sang)事(shi),如此盡到了(le)(le)人(ren)(ren)生(sheng)(sheng)在世應盡的(de)(de)(de)(de)(de)本分和(he)(he)義(yi)(yi)務。養生(sheng)(sheng)送死的(de)(de)(de)(de)(de)大(da)義(yi)(yi)都做到了(le)(le),才算是(shi)(shi)完(wan)成了(le)(le)作(zuo)為(wei)(wei)孝子(zi)(zi)(zi)(zi)侍奉(feng)親人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)義(yi)(yi)務。”
塑造中華美(mei)德的《孝(xiao)經(jing)》。
《孝(xiao)經(jing)》是(shi)中國(guo)(guo)古代儒(ru)家(jia)的(de)倫理(li)(li)學著作(zuo),集中地(di)(di)闡(chan)發了(le)儒(ru)家(jia)的(de)倫理(li)(li)思想。認(ren)為(wei)(wei)以孝(xiao)為(wei)(wei)中心,“夫孝(xiao),天之(zhi)經(jing)也,地(di)(di)之(zhi)義也,人之(zhi)行也。”。認(ren)為(wei)(wei)孝(xiao)是(shi)諸德之(zhi)本(ben),“人之(zhi)行,莫(mo)大于(yu)孝(xiao)”,國(guo)(guo)君可以用(yong)(yong)孝(xiao)治理(li)(li)國(guo)(guo)家(jia),臣民(min)能(neng)夠用(yong)(yong)孝(xiao)立身理(li)(li)家(jia),保持爵祿(lu)。《孝(xiao)經(jing)》在中國(guo)(guo)倫理(li)(li)思想中,首次(ci)將(jiang)孝(xiao)親與忠君聯系起(qi)來,認(ren)為(wei)(wei)“忠”是(shi)“孝(xiao)”的(de)發展和擴大,并把“孝(xiao)”的(de)社會作(zuo)用(yong)(yong)絕對化(hua)神(shen)秘化(hua),認(ren)為(wei)(wei)“孝(xiao)悌(ti)之(zhi)至”就能(neng)夠“通于(yu)神(shen)明(ming),光于(yu)四海,無所(suo)不通”。
《孝(xiao)(xiao)(xiao)經》對(dui)實(shi)行(xing)“孝(xiao)(xiao)(xiao)”的(de)(de)要(yao)求和方(fang)法(fa)也作了系統而(er)繁瑣的(de)(de)規(gui)定(ding)。以(yi)顯(xian)父母”,是孝(xiao)(xiao)(xiao)之(zhi)終。主張“孝(xiao)(xiao)(xiao)”要(yao)“始于(yu)(yu)事(shi)(shi)親,中于(yu)(yu)事(shi)(shi)君,終于(yu)(yu)立(li)身”,并(bing)按照父親的(de)(de)生老病死等生命過程(cheng),提出(chu)“孝(xiao)(xiao)(xiao)”的(de)(de)具(ju)體要(yao)求:“居則(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)敬,養(yang)則(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)樂(le),病則(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)憂,喪則(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)哀,祭則(ze)致(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)嚴”。卿(qing)(qing)大(da)夫之(zhi)“孝(xiao)(xiao)(xiao)”則(ze)在“上不驕(jiao),高而(er)不危(wei),制節謹度,滿而(er)不溢(yi)”;卿(qing)(qing)大(da)夫之(zhi)“孝(xiao)(xiao)(xiao)”要(yao)求一切按先王(wang)之(zhi)道而(er)行(xing),“非(fei)法(fa)不言,非(fei)道不行(xing),口無(wu)擇言,身無(wu)擇行(xing)”;士階層(ceng)的(de)(de)“孝(xiao)(xiao)(xiao)”是忠(zhong)順事(shi)(shi)上,保(bao)祿位,守祭祀;庶人之(zhi)“孝(xiao)(xiao)(xiao)”應“用天之(zhi)道,分地之(zhi)利,謹身節用,以(yi)養(yang)父母”。
《孝(xiao)經》還把道德規范與法(fa)律(lv)聯系(xi)起來,提出要借用國家法(fa)律(lv)的(de)權威維(wei)護(hu)道德秩序。
《孝經》在長期(qi)以來被看作是“孔子述作,垂范將來”的經典,對傳播和維護(hu)社(she)會倫理起了很大作用。
《孝經》還(huan)把道(dao)(dao)德(de)規(gui)范與法律(lv)(刑律(lv))聯(lian)系起來,認為“五(wu)刑之屬三千,而(er)罪莫大于(yu)不孝”,提出要(yao)借(jie)用國家法律(lv)的權威,維護其宗法關系和(he)道(dao)(dao)德(de)秩(zhi)序(xu)。
《中華人民(min)共和國老年人權(quan)益(yi)保(bao)障法 》
《中華人民共(gong)和國老年(nian)(nian)(nian)人權(quan)益(yi)保障法(fa)》經1996年(nian)(nian)(nian)8月(yue)29日(ri)(ri)八屆全(quan)國人大常委(wei)會(hui)第(di)(di)21次會(hui)議(yi)通過;根據(ju)2009年(nian)(nian)(nian)8月(yue)27日(ri)(ri)十一屆全(quan)國人大常委(wei)會(hui)第(di)(di)10次會(hui)議(yi)《關(guan)于修改部分(fen)法(fa)律的(de)決定(ding)》修正(zheng);2012年(nian)(nian)(nian)12月(yue)28日(ri)(ri)十一屆全(quan)國人大常委(wei)會(hui)第(di)(di)30次會(hui)議(yi)修訂,2012年(nian)(nian)(nian)12月(yue)28日(ri)(ri)中華人民共(gong)和國主席令第(di)(di)72號公(gong)布。《老年(nian)(nian)(nian)人權(quan)益(yi)保障法(fa)》分(fen)總(zong)則(ze)、家庭贍養與扶養、社(she)(she)會(hui)保障、社(she)(she)會(hui)服務、社(she)(she)會(hui)優待、宜居環境、參(can)與社(she)(she)會(hui)發展、法(fa)律責任、附則(ze)9章(zhang)85條,與老年(nian)(nian)(nian)人分(fen)開居住的(de)家庭成員,應當經常看(kan)望或者問候老年(nian)(nian)(nian)人(常回家看(kan)看(kan))。不常看(kan)望老人將違法(fa),自2013年(nian)(nian)(nian)7月(yue)1日(ri)(ri)起施(shi)行。
中華(hua)孝道代(dai)表(biao)首推虞(yu)舜(shun)(shun)。《尚書》載:舜(shun)(shun)“父頑、母嚚,象傲;克偕以孝,烝(zheng)烝(zheng)乂,不(bu)格奸。”所謂“頑”是指“心不(bu)則德義之(zhi)(zhi)經”;所謂“嚚”是“口(kou)不(bu)道忠實(shi)之(zhi)(zhi)言。”虞(yu)舜(shun)(shun)面對這么復雜、各色的(de)家庭(ting)成員,卻能極盡孝道,把家庭(ting)關系(xi)搞得十分和諧。
《易經》蠱(gu)卦(gua)也涉及“孝”的(de)問題。蠱(gu)卦(gua)初六爻辭(ci)說:“干父(fu)之蠱(gu),有子(zi),考無咎,厲終(zhong)(zhong)吉(ji)。” 認為糾父(fu)親之偏是有終(zhong)(zhong),吉(ji)利的(de)。
其實,儒家提出的(de)“修齊治平”思想,皆源于(yu)家、國(guo)觀念的(de)確立(li)(li)和《易傳》對于(yu)人類社會(hui)發展“有(you)萬(wan)物,然后有(you)男女。有(you)男女,然后有(you)夫婦。有(you)夫婦然后有(you)父子,有(you)父子,然后有(you)君(jun)臣。有(you)君(jun)臣,然后有(you)上下(xia)” 這(zhe)最(zui)一(yi)般規律認識基礎(chu)。由男女構成(cheng)家庭(ting),由家庭(ting)推(tui)及國(guo)家的(de)“君(jun)臣”、“上下(xia)”。家和萬(wan)事興。家庭(ting)是人們休憩的(de)港灣(wan),國(guo)家是人們脊梁挺(ting)立(li)(li)的(de)靠山(shan)!
《孝經》在(zai)唐代被尊為(wei)經書,南宋以(yi)后被列為(wei)《十(shi)三經》之(zhi)一。在(zai)中國漫長的社會歷史(shi)進程中,它被看(kan)作(zuo)是(shi)“孔子述作(zuo),垂范將來”的經典,對(dui)傳播和(he)維(wei)護社會倫理、社會秩序起了很大(da)作(zuo)用。
《孝(xiao)經(jing)》古文(wen)經(jing)多出第十九(jiu)(jiu)章。《古文(wen)孝(xiao)經(jing)·閨門章第十九(jiu)(jiu)》:“子(zi)曰:閨門之(zhi)內(nei),具禮矣乎!嚴親嚴兄(xiong)。妻子(zi)臣妾,猶百姓徒役也。”
《孝(xiao)經》在中國古代(dai)(dai)影響很大,歷代(dai)(dai)王朝(chao)無不標(biao)榜“以(yi)孝(xiao)治天下(xia)”,唐(tang)玄宗曾親(qin)自為《孝(xiao)經》作(zuo)注(zhu)。
書(shu)分古(gu)今文(wen)(wen)二本(ben)(ben)(ben),今文(wen)(wen)本(ben)(ben)(ben)為(wei)鄭玄注,古(gu)文(wen)(wen)本(ben)(ben)(ben)為(wei)孔(kong)安國注。自唐玄宗注本(ben)(ben)(ben)頒(ban)行(xing)天(tian)下,孔(kong)、鄭兩(liang)注并廢。清嚴可均有鄭注輯本(ben)(ben)(ben),宋(song)邢(xing)昺疏。
秦焚(fen)書(shu)之后(hou),《古(gu)文(wen)(wen)(wen)孝(xiao)經(jing)》的流傳(chuan)扼要說來:“漢(han)(han)初所(suo)(suo)傳(chuan)《孝(xiao)經(jing)》,本(ben)來是河間人顏(yan)(yan)芝所(suo)(suo)藏,由其子(zi)顏(yan)(yan)貞獻(xian)出。長孫(sun)氏、博(bo)士江(jiang)翁、少(shao)府(fu)后(hou)倉,諫(jian)大夫翼奉、安昌侯張禹等(deng)家所(suo)(suo)傳(chuan),經(jing)文(wen)(wen)(wen)皆同,即《漢(han)(han)書(shu)·藝文(wen)(wen)(wen)志》所(suo)(suo)載《孝(xiao)經(jing)》一篇十(shi)八章。后(hou)來魯(lu)恭王壞(huai)孔(kong)子(zi)宅,在壁中發現《尚書(shu)》、《禮記(ji)》、《論語》、《孝(xiao)經(jing)》等(deng)書(shu),凡數十(shi)篇,孔(kong)安國(guo)悉得其書(shu)。漢(han)(han)昭帝時,魯(lu)國(guo)三老獻(xian)《古(gu)文(wen)(wen)(wen)孝(xiao)經(jing)》,衛(wei)宏校(xiao)之,即《漢(han)(han)書(shu)》藝文(wen)(wen)(wen)志所(suo)(suo)載《孝(xiao)經(jing)古(gu)孔(kong)氏》一篇二(er)(er)十(shi)二(er)(er)章。十(shi)八章本(ben)一般稱為今文(wen)(wen)(wen)本(ben),二(er)(er)十(shi)二(er)(er)章本(ben)就稱為古(gu)文(wen)(wen)(wen)本(ben)。”
李學勤(qin)先生在日本還發(fa)現(xian)了“漆紙(zhi)”《古文(wen)孝經》本。“紙(zhi)片現(xian)存文(wen)字屬于(yu)《古文(wen)孝經》中的《士(shi)》、《庶人》、《孝平》、《三(san)才》等四章(zhang)。”