《烏衣巷》是唐代(dai)詩(shi)人劉禹錫的(de)(de)代(dai)表作(zuo)(zuo)之一(yi)(yi),是懷古(gu)組(zu)詩(shi)《金(jin)陵五(wu)題(ti)》中的(de)(de)第二首。此詩(shi)憑吊(diao)昔日(ri)南(nan)京秦淮(huai)河上的(de)(de)朱雀橋(qiao)和南(nan)岸(an)烏衣巷的(de)(de)繁華(hua)鼎盛,而今野(ye)草(cao)叢生(sheng),荒涼殘照,感(gan)慨(kai)滄海桑田,人生(sheng)多變。作(zuo)(zuo)者選(xuan)取(qu)燕子(zi)寄居的(de)(de)主(zhu)人家(jia)已(yi)經(jing)不是舊時(shi)的(de)(de)主(zhu)人這一(yi)(yi)平常(chang)現(xian)象,使人們(men)認識到富貴榮(rong)華(hua)難以(yi)常(chang)保,那些(xie)曾經(jing)煊(xuan)赫一(yi)(yi)時(shi)的(de)(de)達官(guan)貴族,如過眼煙云(yun),成為(wei)歷史的(de)(de)陳跡。全詩(shi)沒有一(yi)(yi)句議論,而是通過野(ye)草(cao)、夕(xi)陽的(de)(de)描寫,以(yi)燕子(zi)作(zuo)(zuo)為(wei)盛衰興亡的(de)(de)見證,巧妙地把歷史和現(xian)實聯系起來,引導人們(men)去思考(kao)時(shi)代(dai)的(de)(de)發展和社(she)會的(de)(de)變化,含著深(shen)刻的(de)(de)寓意。語雖(sui)極淺,味卻無限(xian)。
烏衣巷⑴
朱雀橋邊野草花⑵,烏衣(yi)巷口(kou)夕(xi)陽斜。
舊時(shi)王謝堂前燕⑶,飛入尋常百姓家⑷。
⑴烏(wu)(wu)(wu)衣(yi)(yi)巷(xiang):金陵(今江蘇南京)城(cheng)內(nei)街名,位(wei)于(yu)秦淮(huai)河之南,與朱雀橋相(xiang)近。三(san)國時(shi)期(qi)吳國曾設軍營于(yu)此(ci)(ci),為禁(jin)軍駐地(di)。由于(yu)當時(shi)禁(jin)軍身(shen)著(zhu)黑色軍服,所以此(ci)(ci)地(di)俗語稱烏(wu)(wu)(wu)衣(yi)(yi)巷(xiang)。在東晉時(shi)以王導(dao)、謝安兩大家族,都居(ju)住在烏(wu)(wu)(wu)衣(yi)(yi)巷(xiang),人稱其子弟為“烏(wu)(wu)(wu)衣(yi)(yi)郎”。入唐后,烏(wu)(wu)(wu)衣(yi)(yi)巷(xiang)淪為廢(fei)墟。
⑵朱雀(que)(que)橋(qiao):六朝時金陵正南朱雀(que)(que)門(men)外(wai)橫(heng)跨秦淮河的大橋(qiao),在今(jin)南京(jing)市(shi)秦淮區。
⑶王謝(xie):王導(dao)、謝(xie)安(an),晉(jin)相,世家(jia)大(da)族(zu),賢才眾多,皆居巷中,冠(guan)蓋(gai)簪纓,為六朝(chao)巨室。舊時王謝(xie)之家(jia)庭(ting)多燕(yan)子。至(zhi)唐時,則皆衰落(luo)不知其(qi)處。
⑷尋常:平常。
朱雀橋(qiao)邊長滿叢(cong)叢(cong)野草,點點野花(hua);烏衣巷口(kou)斷壁殘垣,正是夕陽西斜。
從前在王謝大堂前筑巢的(de)燕子,如今再來(lai),飛進了平(ping)常百姓人家。
唐敬宗寶歷二年(826),劉禹(yu)錫(xi)由(you)和(he)州(今(jin)安徽和(he)縣)刺(ci)史任(ren)上返回(hui)洛陽,途徑金陵(今(jin)江蘇(su)南京),寫了這一(yi)組(zu)詠懷古(gu)跡的詩(shi)篇,總名《金陵五(wu)題》,其中(zhong)第二首即《烏衣(yi)巷》。
劉(liu)禹錫(772—842),唐代文學家(jia)、哲(zhe)學家(jia)。字夢得,洛陽(今(jin)屬河南(nan))人(ren),自言系出中(zhong)山(shan)(治今(jin)河北定縣)。貞元間擢(zhuo)進(jin)士(shi)第,登博學宏(hong)辭科。授監察(cha)御史。曾參加(jia)(jia)王叔文集團,反對宦官和(he)(he)藩鎮割(ge)據(ju)勢力(li),被貶朗(lang)州司(si)馬,遷連州刺史。后以裴(pei)度(du)力(li)薦(jian),任太(tai)子賓(bin)(bin)客(ke),加(jia)(jia)檢校禮部尚書。世稱(cheng)劉(liu)賓(bin)(bin)客(ke)。和(he)(he)柳(liu)宗元交誼甚深,人(ren)稱(cheng)“劉(liu)柳(liu)”;又(you)與白居(ju)易多所唱和(he)(he),并稱(cheng)“劉(liu)白”。其詩(shi)通(tong)俗清新,善用(yong)比興手法寄托政治內容。《竹枝(zhi)(zhi)詞》、《柳(liu)枝(zhi)(zhi)詞》和(he)(he)《插(cha)田(tian)歌》等組(zu)詩(shi),富有民(min)歌特色,為(wei)唐詩(shi)中(zhong)別開生(sheng)面(mian)之(zhi)作。有《劉(liu)夢得文集》。
這(zhe)是組詩《金陵五題》中的(de)一(yi)篇(pian)。這(zhe)首(shou)詩曾博得白居易的(de)“掉頭苦吟,嘆(tan)賞良久”,是劉禹(yu)錫最得意的(de)懷古名篇(pian)之一(yi)。
首句“朱(zhu)雀(que)(que)橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao)邊(bian)(bian)野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)草(cao)(cao)(cao)(cao)花”,朱(zhu)雀(que)(que)橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao)橫跨(kua)南(nan)京秦淮河上(shang)(shang)(shang),是由市中(zhong)(zhong)(zhong)心通往烏衣(yi)巷(xiang)的(de)(de)(de)(de)必經之路。橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao)同河南(nan)岸的(de)(de)(de)(de)烏衣(yi)巷(xiang),不僅地(di)點相鄰,歷(li)史上(shang)(shang)(shang)也有瓜葛。東(dong)晉時,烏衣(yi)巷(xiang)是高門土族的(de)(de)(de)(de)聚居(ju)區,開(kai)國元(yuan)勛(xun)王導和(he)指揮淝水之戰的(de)(de)(de)(de)謝安都住在(zai)這(zhe)里。舊日橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao)上(shang)(shang)(shang)裝飾著兩只銅雀(que)(que)的(de)(de)(de)(de)重樓,就(jiu)是謝安所建(jian)。在(zai)字(zi)面(mian)上(shang)(shang)(shang),朱(zhu)雀(que)(que)橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao)又(you)同烏衣(yi)巷(xiang)偶(ou)對(dui)天成。用(yong)(yong)朱(zhu)雀(que)(que)橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao)來勾畫(hua)烏衣(yi)巷(xiang)的(de)(de)(de)(de)環境,既符合地(di)理的(de)(de)(de)(de)真實,又(you)能造成對(dui)仗的(de)(de)(de)(de)美感,還可(ke)以(yi)喚起有關的(de)(de)(de)(de)歷(li)史聯想,是“一石三鳥”的(de)(de)(de)(de)選擇。句中(zhong)(zhong)(zhong)引人(ren)注目(mu)的(de)(de)(de)(de)是橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao)邊(bian)(bian)叢生(sheng)的(de)(de)(de)(de)野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)草(cao)(cao)(cao)(cao)和(he)野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)花。草(cao)(cao)(cao)(cao)長花開(kai),表(biao)(biao)明時當春季。“草(cao)(cao)(cao)(cao)花”前面(mian)按上(shang)(shang)(shang)一個“野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)”字(zi),這(zhe)就(jiu)給景(jing)色增添了荒僻(pi)的(de)(de)(de)(de)氣象。再(zai)加上(shang)(shang)(shang)這(zhe)些野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)草(cao)(cao)(cao)(cao)野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)花是滋蔓在(zai)一向行旅(lv)繁忙的(de)(de)(de)(de)朱(zhu)雀(que)(que)橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao)畔,這(zhe)就(jiu)使讀(du)者想到其中(zhong)(zhong)(zhong)可(ke)能包(bao)含深(shen)意。作者在(zai)“萬戶千門成野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)草(cao)(cao)(cao)(cao)”(《臺城》)的(de)(de)(de)(de)詩句中(zhong)(zhong)(zhong),就(jiu)曾用(yong)(yong)“野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)草(cao)(cao)(cao)(cao)”象征(zheng)衰敗。在(zai)這(zhe)首詩中(zhong)(zhong)(zhong),這(zhe)樣(yang)突出(chu)“野(ye)(ye)(ye)(ye)(ye)草(cao)(cao)(cao)(cao)花”,正是表(biao)(biao)明,昔日車(che)水馬(ma)龍的(de)(de)(de)(de)朱(zhu)雀(que)(que)橋(qiao)(qiao)(qiao)(qiao),已(yi)經荒涼冷(leng)落了。
第二句“烏衣巷(xiang)(xiang)口(kou)夕陽斜(xie)(xie)(xie)”,表現出烏衣巷(xiang)(xiang)不僅(jin)是映襯在(zai)(zai)(zai)敗落凄涼的(de)古橋的(de)背景(jing)之(zhi)下,而且還呈現在(zai)(zai)(zai)斜(xie)(xie)(xie)陽的(de)殘(can)照之(zhi)中(zhong)。句中(zhong)作(zuo)(zuo)“斜(xie)(xie)(xie)照”解的(de)“斜(xie)(xie)(xie)”字,同上句中(zhong)作(zuo)(zuo)“開(kai)花(hua)”解的(de)“花(hua)”字相(xiang)對應(ying),全用作(zuo)(zuo)動(dong)詞(ci),它們都寫出了景(jing)物的(de)動(dong)態。“夕陽”,這西下的(de)落日,再(zai)點上一(yi)個“斜(xie)(xie)(xie)”字,便突出了日薄西山的(de)慘淡(dan)情景(jing)。本來(lai)(lai),鼎盛時(shi)代的(de)烏衣巷(xiang)(xiang)口(kou),應(ying)該(gai)是衣冠來(lai)(lai)往(wang)、車馬喧闐的(de)。而現在(zai)(zai)(zai),作(zuo)(zuo)者卻(que)用一(yi)抹斜(xie)(xie)(xie)暉,使(shi)烏衣巷(xiang)(xiang)完(wan)全籠罩(zhao)在(zai)(zai)(zai)寂寥、慘淡(dan)的(de)氛圍之(zhi)中(zhong)。
經(jing)過環境的(de)(de)(de)(de)烘托、氣氛的(de)(de)(de)(de)渲染(ran)之(zhi)(zhi)后,按說,似(si)乎(hu)該(gai)轉入(ru)(ru)正(zheng)面(mian)描寫烏衣巷(xiang)的(de)(de)(de)(de)變化,抒(shu)發(fa)作者(zhe)(zhe)的(de)(de)(de)(de)感慨(kai)了。但作者(zhe)(zhe)沒有采用過于淺露的(de)(de)(de)(de)寫法,諸如,“烏衣巷(xiang)在(zai)何(he)人(ren)(ren)(ren)(ren)住,回首(shou)令人(ren)(ren)(ren)(ren)憶(yi)謝(xie)(xie)家(jia)(jia)”(孫元宴《詠烏衣巷(xiang)》)、“無(wu)處可(ke)尋(xun)(xun)王謝(xie)(xie)宅,落花(hua)啼鳥秣(mo)陵(ling)春”(無(wu)名(ming)氏(shi))之(zhi)(zhi)類;而是(shi)繼(ji)續(xu)借助對景物的(de)(de)(de)(de)描繪,寫出了膾炙(zhi)人(ren)(ren)(ren)(ren)口(kou)的(de)(de)(de)(de)名(ming)句:“舊時(shi)王謝(xie)(xie)堂前燕(yan)(yan),飛入(ru)(ru)尋(xun)(xun)常百姓家(jia)(jia)”。他(ta)出人(ren)(ren)(ren)(ren)意料地(di)忽(hu)然(ran)把筆觸轉向了烏衣巷(xiang)上空正(zheng)在(zai)就(jiu)巢(chao)的(de)(de)(de)(de)飛燕(yan)(yan),讓(rang)人(ren)(ren)(ren)(ren)們沿著燕(yan)(yan)子(zi)飛行的(de)(de)(de)(de)去向去辨認,如今的(de)(de)(de)(de)烏衣巷(xiang)里(li)已經(jing)居(ju)住著普通的(de)(de)(de)(de)百姓人(ren)(ren)(ren)(ren)家(jia)(jia)了。為了使讀(du)者(zhe)(zhe)明白無(wu)誤地(di)領會(hui)詩人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)意圖,作者(zhe)(zhe)特地(di)指出,這些飛入(ru)(ru)百姓家(jia)(jia)的(de)(de)(de)(de)燕(yan)(yan)子(zi),過去卻是(shi)棲息在(zai)王謝(xie)(xie)權門(men)高大廳堂的(de)(de)(de)(de)檐檁之(zhi)(zhi)上的(de)(de)(de)(de)舊燕(yan)(yan)。“舊時(shi)”兩個(ge)字,賦予燕(yan)(yan)子(zi)以歷史(shi)見證人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)身份。“尋(xun)(xun)常”兩個(ge)字,又特別強調了今日的(de)(de)(de)(de)居(ju)民是(shi)多么不(bu)同于往昔。從中,讀(du)者(zhe)(zhe)可(ke)以清晰地(di)聽(ting)到作者(zhe)(zhe)對這一變化發(fa)出的(de)(de)(de)(de)滄海桑田(tian)的(de)(de)(de)(de)無(wu)限感慨(kai)。
飛燕(yan)(yan)形象的(de)(de)(de)(de)設(she)計,好像信手拈來,實際(ji)上凝聚(ju)著作(zuo)者的(de)(de)(de)(de)藝(yi)術匠心(xin)和豐富(fu)的(de)(de)(de)(de)想(xiang)象力(li)。晉傅咸《燕(yan)(yan)賦(fu)序(xu)》說:“有言燕(yan)(yan)今年巢(chao)在(zai)(zai)此,明年故復來者。其將逝,剪爪識之。其后(hou)果至焉(yan)。”當然(ran)生活中,即(ji)使(shi)是壽命(ming)極長的(de)(de)(de)(de)燕(yan)(yan)子(zi)(zi)也不(bu)可能是四百年前“王謝堂前”的(de)(de)(de)(de)老燕(yan)(yan)。但是作(zuo)者抓住(zhu)了燕(yan)(yan)子(zi)(zi)作(zuo)為候鳥有棲(qi)息舊巢(chao)的(de)(de)(de)(de)特(te)點,這就足以喚起(qi)讀者的(de)(de)(de)(de)想(xiang)象,暗(an)示出(chu)烏衣(yi)巷(xiang)昔日的(de)(de)(de)(de)繁榮,起(qi)到了突(tu)出(chu)今昔對(dui)比(bi)的(de)(de)(de)(de)作(zuo)用。《烏衣(yi)巷(xiang)》在(zai)(zai)藝(yi)術表現上集中描繪(hui)烏衣(yi)巷(xiang)的(de)(de)(de)(de)現況;對(dui)它(ta)的(de)(de)(de)(de)過(guo)去,僅僅巧妙(miao)地略加暗(an)示。詩人的(de)(de)(de)(de)感慨更是藏(zang)而(er)不(bu)露,寄寓在(zai)(zai)景(jing)物描寫之中。因此它(ta)雖然(ran)景(jing)物尋常,語言淺(qian)顯,卻有一種蘊藉含蓄之美(mei),使(shi)人讀起(qi)來余味無窮。
宋·謝(xie)枋得《注解選唐詩》:王、謝(xie)之(zhi)第宅今皆(jie)變為尋常百姓之(zhi)室廬矣,乃云“舊時(shi)王謝(xie)堂前燕,飛入尋常百姓家”,此風人遺韻。兩詩(按(an)指《石頭城》)皆(jie)用“舊時(shi)”二(er)字(zi),絕(jue)妙(miao)。
明(ming)·瞿佑《歸田詩話(hua)》:予為(wei)童子時……又在薦橋舊居,春日新燕(yan)飛繞檐間,先(xian)姑誦劉夢得“舊時王謝堂前燕(yan),飛入尋(xun)常百姓家”之(zhi)句,至(zhi)今(jin)每(mei)見紅葉與飛燕(yan),輒(zhe)思之(zhi)。不但(dan)二詩寫景詠物(wu)之(zhi)妙(miao),亦(yi)先(xian)入之(zhi)言為(wei)主(zhu)也。
明·桂天祥《批點唐詩正聲》:有感慨,有風(feng)刺,味之自當淚下。
明·唐汝詢《唐詩解》:不言(yan)王、謝堂(tang)為(wei)百姓家(jia),而借言(yan)于燕,正詩人托興玄妙處。
明(ming)·周珽(ting)《唐詩(shi)選(xuan)脈會(hui)通評林》:何仲德(列)為警策體。周敬曰(yue)(yue):緣物寓意,吊古(gu)高(gao)手。顧璘曰(yue)(yue):有感慨(kai)。唐汝詢曰(yue)(yue):筆意自(zi)是(shi)高(gao)華。周明(ming)杰曰(yue)(yue):后二句(ju),詩(shi)人托興(xing)玄(xuan)妙處。
清(qing)·黃生《唐(tang)詩摘鈔》:本意只言王(wang)侯第(di)宅變為百姓人(ren)家耳,如此措詞遣調,方可言詩,方是唐(tang)人(ren)之詩。
清·朱之荊《增訂唐詩摘鈔》:野草夕陽,滿目皆非舊(jiu)時(shi)之勝,堂前(qian)則百姓(xing)家矣(yi),而(er)燕飛猶是也。借(jie)燕為(wei)言、妙(miao)甚。
清(qing)·沈德潛(qian)《唐詩(shi)別(bie)裁》:言王、謝家(jia)成民居(ju)耳(er),用筆巧(qiao)妙,此唐人(ren)三(san)昧也。
清·何文煥《歷代(dai)詩(shi)話考索》:劉禹錫詩(shi)曰:“舊(jiu)時(shi)王謝堂前燕,飛入(ru)尋常(chang)百姓家。”妙(miao)處全在“舊(jiu)”字及“尋常(chang)”字。
清·宋宗元《網師園(yuan)唐詩箋》:意在言外。
清·施補華《峴傭說詩》:若作燕子他(ta)去便呆。蓋(gai)燕子仍入此堂,王、謝(xie)零落,已(yi)化作尋(xun)常百姓矣。如此則感慨(kai)無窮,用筆極曲。
清·范(fan)大士《歷代(dai)詩發》:總見世異時(shi)殊,人(ren)更物(wu)換,而造語妙(miao)。
近代·王文濡《歷(li)代詩評注讀本》:王、謝既(ji)衰,則舊時(shi)燕子(zi),亦無所棲托,故飛(fei)入百姓家(jia)。只“舊時(shi)”、“尋常”四字,便有(you)無限今昔(xi)之感。
近(jin)代·鄒弢《精(jing)選評注(zhu)五朝(chao)詩學(xue)津(jin)梁》:今日之(zhi)燕(yan)即昔(xi)日之(zhi)燕(yan),何以不屬王、謝之(zhi)堂(tang)而入民家?感傷之(zhi)意,自在言外。
近代(dai)·俞陛(bi)云《詩境淺說續編》:朱雀橋、烏衣巷(xiang)皆當(dang)日畫舸(ge)雕(diao)鞍(an)、花(hua)月(yue)沉酣之地,桑海幾經,剩(sheng)有野草閑花(hua),與(yu)夕陽相嫵媚耳。茅檐白(bai)屋中,春來燕子,依(yi)舊營(ying)巢,憐(lian)此(ci)紅襟俊羽,即皆時(shi)王(wang)、謝堂前杏梁棲(qi)宿者,對語呢喃,當(dang)亦有華屋山(shan)丘(qiu)之感矣。此(ci)作(zuo)托(tuo)思蒼涼,與(yu)《石頭城》詩皆膾炙詞壇(tan)。
近代(dai)·劉永濟《唐(tang)人(ren)絕句(ju)精華》:三四(si)兩句(ju)詩(shi)意甚明,蓋從燕(yan)子(zi)身上(shang)表現今昔之不同。而《峴傭說詩(shi)》乃(nai)謂“若(ruo)作燕(yan)子(zi)他去便呆,蓋燕(yan)子(zi)仍入此堂,王謝零(ling)落,已化為尋常百姓(xing)。如此則感慨(kai)無窮,用筆極曲。”其說真(zhen)曲,詩(shi)人(ren)不如此也。說詩(shi)者(zhe)每曲解(jie)詩(shi)人(ren)之意,舉此一(yi)例,以(yi)概其余(yu)。