黃庭堅《砥(di)柱銘(ming)》,行(xing)書(shu)(shu)。此卷(juan)長八米(mi),抄錄唐(tang)代(dai)魏征《砥(di)柱銘(ming)》,全文(wen)六百多(duo)字。黃庭堅大字行(xing)書(shu)(shu)凝(ning)練有(you)力,結構獨特,是北宋書(shu)(shu)壇杰出的代(dai)表,與蘇(su)軾、米(mi)芾、蔡襄并(bing)稱(cheng)“宋四家”。
天(tian)津美術學院美術史系教(jiao)授(shou)劉金庫(ku)指出(chu),《砥柱(zhu)銘》在宋代時(shi)為(wei)王厚之、南宋權(quan)相賈(jia)似道收(shou)藏(zang),是賈(jia)似道收(shou)藏(zang)的“黃庭(ting)堅(jian)雙璧”之一;入明則為(wei)著名收(shou)藏(zang)家項元(yuan)汴所藏(zang),在明代鑒賞家張丑的《真跡日(ri)錄(lu)》中(zhong)著錄(lu),明天(tian)順年間歸黃庭(ting)堅(jian)十一世族孫黃洵(字(zi)公直)所藏(zang);入清(qing)則為(wei)項源、伍元(yuan)蕙、羅天(tian)池等有名藏(zang)家所藏(zang),后(hou)(hou)從廣東(dong)流入日(ri)本,為(wei)日(ri)本有鄰館收(shou)藏(zang),此后(hou)(hou)被一個臺灣收(shou)藏(zang)家購得,最終,在時(shi)隔(ge)915年之后(hou)(hou),現身(shen)于北京。并于2010年6月3日(ri)被拍出(chu)了中(zhong)國藝術品成交記錄(lu)——3.9億(yi)元(yuan),加上12%的傭金,總成交價(jia)4.368億(yi)元(yuan)。
維十有一年,皇帝御天下(xia)之(zhi)(zhi)十二載也。道被域中,威加(jia)海外;六和同軓(軌),八荒有截;功(gong)成名(ming)定(ding),時和歲阜。越二月,東巡狩至于洛邑,肆(si)覲禮畢,玉鑾旋軫(zhen);度崤函之(zhi)(zhi)險(xian),踐分陜之(zhi)(zhi)地;緬維列(lie)圣,降(jiang)望大(da)河;砥柱之(zhi)(zhi)峰桀立,大(da)禹之(zhi)(zhi)廟斯在;冕弁端委,遠契劉子;禹無閑然,玄符(fu)仲尼之(zhi)(zhi)嘆,皇情(qing)乃睠,載懷仰止。爰(yuan)命(ming)有司勒銘茲石祝之(zhi)(zhi),其(qi)詞曰(yue):
大哉(zai)伯禹!水土是(shi)職;掛冠莫(mo)顧(gu),過門不(bu)息;讓(rang)德(de)夔(kui)龍,推功益稷;櫛(zhi)風沐(mu)雨,卑宮菲食;湯湯方割(ge),襄(xiang)陵伊始(shi);事極(ji)名正,圖窮地里;興利除害(hai),為(wei)綱為(wei)紀;寢廟為(wei)新,盛德(de)必祀(si);傍(bang)臨砥柱,北眺(tiao)龍門;茫(mang)茫(mang)舊跡,浩浩長(chang)源;勒斯銘以紀績,與山河而永存!
魏公(gong)有愛君之仁,有責(ze)難之義。其(qi)智(zhi)足以(yi)(yi)經(jing)世,其(qi)德足以(yi)(yi)服(fu)物,平生欣慕焉。時為好(hao)學者(zhe)書之,忘其(qi)文(wen)之工拙,我但見其(qi)嫵媚(mei)者(zhe)也(ye)。吾友(you)楊明州,知(zhi)經(jing)術,能詩,喜屬文(wen),吏干公(gong)家(jia)如己事(shi)。持身(shen)清潔,不以(yi)(yi)諛言(yan)以(yi)(yi)奉于上智(zhi);亦不以(yi)(yi)驕慢以(yi)(yi)誑于下愚。可告以(yi)(yi)鄭公(gong)之事(shi)業者(zhe)也(ye)。或者(zhe)謂:世道極頹,吾心如砥柱。
夫(fu)世道交喪(sang),若(ruo)水上之(zhi)(zhi)浮漚(ou);既不可以(yi)(yi)為(wei)人之(zhi)(zhi)師(shi)表,又不可以(yi)(yi)為(wei)人臣之(zhi)(zhi)優則。砥柱之(zhi)(zhi)文座傍,并得兩師(shi)焉。雖然,持砥柱之(zhi)(zhi)節以(yi)(yi)奉身(shen);上智之(zhi)(zhi)所喜悅,下愚(yu)之(zhi)(zhi)所畏懼(ju)。明(ming)州亦安能病此而改節哉(zai)?
唐·魏征
八(ba)荒有截;功成名定,時和歲阜。越二月(yue),東(dong)巡(xun)狩至(zhi)于洛邑,肆覲禮畢(bi),玉鑾旋軫;度崤函(han)之(zhi)(zhi)險(xian),踐分(fen)陜之(zhi)(zhi)地;緬維列圣,降望大河;砥柱(zhu)之(zhi)(zhi)峰桀立,大禹之(zhi)(zhi)廟斯在;冕(mian)弁(bian)端委,遠契劉子;禹無閑然,玄符仲尼之(zhi)(zhi)嘆(tan),皇情(qing)乃(nai)睠,載懷(huai)仰止。爰命有司勒銘茲(zi)石祝之(zhi)(zhi),其(qi)詞曰:
大哉(zai)伯禹!水土(tu)是職;掛(gua)冠(guan)莫顧,過(guo)門(men)不息;讓德(de)夔龍,推功益稷(ji);櫛(zhi)風沐雨,卑(bei)宮菲食;湯湯方割,襄陵(ling)伊始;事極(ji)名(ming)正,圖窮(qiong)地(di)里(li);興利除害,為綱為紀;寢廟為新,盛德(de)必祀;傍臨砥柱,北眺龍門(men);茫茫舊跡,浩浩長源;勒斯銘以紀績,與山河而永存!
北(bei)宋(song)大書法(fa)家黃(huang)庭堅(1045-1105)有(you)一卷傳世墨跡《砥(di)(di)柱(zhu)銘卷》,紙本行(xing)楷,共(gong)六百余(yu)字(zi),書魏征《砥(di)(di)柱(zhu)銘》文字(zi),卷上無年款。卷高(gao)32厘米,長824厘米,加上拖尾紙上歷代名家題跋(ba),共(gong)卷長1500厘米左右。原藏于日本京都藤井(jing)有(you)鄰(lin)館。近日出(chu)現在北(bei)京保利國際拍賣(mai)公司2010年春季拍賣(mai)會上,引起國內收藏界(jie)和(he)書法(fa)史界(jie)轟動(dong)。故(gu)有(you)人預(yu)測,它(ta)在6月3日拍賣(mai)時(shi)的(de)成交價可能(neng)逾億(yi),又(you)將創中(zhong)國古(gu)代書法(fa)作品拍賣(mai)的(de)新記錄。
《砥柱銘卷(juan)(juan)》在(zai)(zai)(zai)南宋時(shi)曾(ceng)經為(wei)王厚之(字(zi)順伯1121-1204)和(he)(he)賈似(si)道(號秋壑,1213-1275)先后收(shou)(shou)藏(zang),在(zai)(zai)(zai)晚明也(ye)曾(ceng)為(wei)大收(shou)(shou)藏(zang)家項元汴收(shou)(shou)藏(zang)。在(zai)(zai)(zai)清(qing)代晚期,此卷(juan)(juan)一直在(zai)(zai)(zai)廣東地(di)區遞藏(zang)流傳,當時(shi)嶺南許多的(de)收(shou)(shou)藏(zang)家都曾(ceng)鑒藏(zang)和(he)(he)著(zhu)(zhu)錄過此卷(juan)(juan)。后來(lai)流出國內為(wei)日本有(you)鄰館收(shou)(shou)藏(zang)。曾(ceng)著(zhu)(zhu)錄于明末(mo)張丑《真跡(ji)日錄》四集(ji)、清(qing)人(ren)(ren)方(fang)濬賾《夢(meng)園書畫(hua)錄》卷(juan)(juan)三。也(ye)出版于今(jin)人(ren)(ren)劉正(zheng)成(cheng)主編(bian)的(de)《中(zhong)國書法(fa)全集(ji)·黃庭(ting)堅卷(juan)(juan)》中(zhong)(榮寶(bao)齋出版社2001年(nian)),但(dan)是它的(de)真偽性(xing)卻引(yin)起了學術(shu)界較大的(de)爭(zheng)議(yi)。保利公司于2010年(nian)5月24日至25日,在(zai)(zai)(zai)上(shang)海延安飯店二樓舉辦預展,預展拍品(pin)中(zhong)有(you)《砥柱銘卷(juan)(juan)》。我(wo)(wo)特(te)意(yi)于25日下(xia)午冒(mao)著(zhu)(zhu)高溫前往觀賞。我(wo)(wo)對它的(de)成(cheng)交價(jia)格沒有(you)絲毫的(de)興趣,但(dan)我(wo)(wo)想要(yao)鑒賞它的(de)真偽。
《砥柱銘卷(juan)(juan)》陳(chen)列在長(chang)案之(zhi)上(shang),用厚玻璃紙罩護。未全卷(juan)(juan)展(zhan)開,只(zhi)有(you)引首《黃(huang)文節公小像》和“曲耾寮”隸書(shu)(shu)黃(huang)庭堅(jian)小傳(chuan)。卷(juan)(juan)后(hou)拖尾紙上(shang)題跋未能鑒(jian)閱。每字(zi)高約六(liu)七至十厘米(mi)左右不(bu)(bu)等,墨(mo)(mo)色蒼古。卷(juan)(juan)紙為(wei)淡栗淺紫色,不(bu)(bu)知(zhi)是(shi)(shi)(shi)否就是(shi)(shi)(shi)宋代的(de)(de)(de)(de)熏染紙。而裝裱似(si)為(wei)有(you)鄰(lin)館(guan)入藏期間所(suo)裱,竊疑(yi)非明清時原裱。再(zai)仔細鑒(jian)賞,筆(bi)墨(mo)(mo)無廓填或搨摹痕跡,雖然(ran)其中有(you)幾字(zi)在最(zui)后(hou)的(de)(de)(de)(de)筆(bi)劃上(shang)有(you)“復筆(bi)”和“描筆(bi)”的(de)(de)(de)(de)痕跡,比如“也”字(zi)或“執”字(zi)等的(de)(de)(de)(de)最(zui)后(hou)一筆(bi)中的(de)(de)(de)(de)“上(shang)勾”,往(wang)往(wang)形(xing)成(cheng)一個小三角形(xing),在視覺上(shang)非常的(de)(de)(de)(de)“刺眼”,但應似(si)書(shu)(shu)寫(xie)時的(de)(de)(de)(de)原筆(bi)。細審長(chang)閱,有(you)些字(zi)在結(jie)體或局部細節上(shang)與黃(huang)庭堅(jian)傳(chuan)世(shi)行楷書(shu)(shu)跡迥異。就我的(de)(de)(de)(de)鑒(jian)賞拙(zhuo)眼來看(kan),此卷(juan)(juan)的(de)(de)(de)(de)筆(bi)墨(mo)(mo)功力應該是(shi)(shi)(shi)那些“學黃(huang)”、“仿黃(huang)”者(zhe)難以達到的(de)(de)(de)(de),就算是(shi)(shi)(shi)學黃(huang)第一人的(de)(de)(de)(de)文徵(zhi)明也無此“造詣”。但是(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)解(jie)疑(yi)慮,仍然(ran)揮(hui)之(zhi)不(bu)(bu)去。
我(wo)(wo)轉回到展(zhan)廳門口的(de)接待(dai)(dai)處(chu),見長(chang)案上陳放有許多本此次拍賣的(de)圖錄,其中有一(yi)本專題介(jie)紹《砥(di)柱(zhu)銘卷》的(de)圖錄。我(wo)(wo)即(ji)欲購買(mai)此書(shu)(shu),但接待(dai)(dai)人員卻說此是非賣品,僅供參(can)觀者閱(yue)覽。遂仔細(xi)閱(yue)讀,見書(shu)(shu)中有傅申先生的(de)長(chang)文(wen)《從遲(chi)疑(yi)到肯定——黃庭堅書(shu)(shu)〈砥(di)柱(zhu)銘卷〉研究》,約有一(yi)萬余字。傅先生在文(wen)章(zhang)里對(dui)《砥(di)柱(zhu)銘卷》詳盡的(de)考證,認為此卷應該是黃庭堅早期(約四十歲(sui)左右)時的(de)作品。
但是(shi)(shi),有(you)(you)(you)一(yi)(yi)(yi)個問題還(huan)是(shi)(shi)沒有(you)(you)(you)解(jie)決:就是(shi)(shi)日本(ben)有(you)(you)(you)鄰(lin)館(guan)所(suo)(suo)藏(zang)的(de)《砥柱銘卷》與(yu)黃(huang)(huang)庭堅(jian)《山(shan)(shan)谷題跋(ba)》中所(suo)(suo)刊入的(de)寫給楊明叔(shu)的(de)《題魏(wei)鄭(zheng)公砥柱銘卷后(hou)》本(ben),在(zai)文字上有(you)(you)(you)多(duo)處(chu)不(bu)同。《題魏(wei)鄭(zheng)公砥柱銘卷后(hou)》本(ben)末后(hou)有(you)(you)(you)紀年(nian)為“建(jian)中靖(jing)國(guo)(guo)元年(nian)(1101年(nian))正月(yue)庚寅(yin),系船王市,山(shan)(shan)谷老人燭下(xia)書。”這(zhe)(zhe)應該一(yi)(yi)(yi)件是(shi)(shi)黃(huang)(huang)庭堅(jian)晚(wan)年(nian)五十(shi)一(yi)(yi)(yi)歲時的(de)作品。而如果將此同年(nian)的(de)《經伏波(bo)神祠詩卷》與(yu)有(you)(you)(you)鄰(lin)館(guan)《砥柱銘卷》相比較(jiao),書風明顯的(de)格格不(bu)入。如果在(zai)排除了這(zhe)(zhe)兩件作品均非偽作的(de)前(qian)提下(xia),只有(you)(you)(you)一(yi)(yi)(yi)種可能(neng),那(nei)就是(shi)(shi)這(zhe)(zhe)兩件文字內容相近的(de)作品,是(shi)(shi)同一(yi)(yi)(yi)個人在(zai)不(bu)同時期所(suo)(suo)寫。因為一(yi)(yi)(yi)個人不(bu)可能(neng)同一(yi)(yi)(yi)年(nian)的(de)同樣書體,竟然會有(you)(you)(you)如此大(da)的(de)“反差”,否則就實在(zai)無法自圓其(qi)說(shuo)。所(suo)(suo)以傅先(xian)生(sheng)應該認(ren)為有(you)(you)(you)鄰(lin)館(guan)本(ben),是(shi)(shi)比“建(jian)中靖(jing)國(guo)(guo)元年(nian)(1101年(nian))”本(ben)(即《山(shan)(shan)谷題跋(ba)》本(ben))“稍早的(de)另一(yi)(yi)(yi)本(ben)”。
傅(fu)先生(sheng)(sheng)在(zai)文章里,從(cong)(cong)有(you)(you)(you)鄰館本《砥(di)柱銘(ming)卷(juan)》的(de)(de)(de)(de)許多筆(bi)法結(jie)字(zi)(zi)上(shang)進(jin)(jin)行了分析比對,解(jie)釋為什么(me)有(you)(you)(you)鄰館本的(de)(de)(de)(de)許多字(zi)(zi)體在(zai)局部筆(bi)劃上(shang),比如(ru)捺、撇、長橫(heng)和三點水,以(yi)及字(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)部首(shou)寫法上(shang)與黃庭(ting)堅(jian)其他的(de)(de)(de)(de)行楷(kai)書(shu)有(you)(you)(you)著較(jiao)明顯的(de)(de)(de)(de)差異?傅(fu)先生(sheng)(sheng)通(tong)過(guo)比較(jiao)、排比,得出自己的(de)(de)(de)(de)結(jie)論:“《砥(di)柱銘(ming)》所表現的(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)一(yi)(yi)個青壯時期的(de)(de)(de)(de)黃庭(ting)堅(jian)書(shu)風.”并(bing)認為:“這一(yi)(yi)件(jian)有(you)(you)(you)鄰館本的(de)(de)(de)(de)《砥(di)柱銘(ming)》墨跡(ji)(ji)卷(juan),乃(nai)是(shi)(shi)(shi)黃庭(ting)堅(jian)書(shu)風轉(zhuan)變期的(de)(de)(de)(de)真(zhen)跡(ji)(ji)。”最后(hou),傅(fu)先生(sheng)(sheng)再從(cong)(cong)歷代(dai)題(ti)跋(ba)、收藏印(yin)鑒(jian)、藏家(jia)生(sheng)(sheng)平等方面(mian)進(jin)(jin)一(yi)(yi)步(bu)論證自己的(de)(de)(de)(de)觀點,但是(shi)(shi)(shi)稍有(you)(you)(you)些牽強。在(zai)通(tong)常情(qing)況下,后(hou)人的(de)(de)(de)(de)題(ti)跋(ba)和鑒(jian)藏印(yin),只是(shi)(shi)(shi)鑒(jian)定一(yi)(yi)件(jian)作品(pin)真(zhen)偽的(de)(de)(de)(de)重要“旁(pang)證”,而(er)絕(jue)非是(shi)(shi)(shi)唯(wei)一(yi)(yi)的(de)(de)(de)(de)“鐵(tie)證”。難道(dao)有(you)(you)(you)唐太宗(zong)“貞觀”印(yin)的(de)(de)(de)(de)王羲之(zhi)書(shu)跡(ji)(ji),就應該(gai)都(dou)是(shi)(shi)(shi)無可質疑的(de)(de)(de)(de)“真(zhen)跡(ji)(ji)”?
我仍(reng)存有(you)一(yi)(yi)(yi)個(ge)疑(yi)問:“既(ji)然(ran)有(you)鄰館(guan)(guan)本(ben)(ben)《砥(di)柱(zhu)銘卷》是(shi)(shi)黃(huang)庭堅‘山(shan)谷(gu)(gu)體(ti)”的(de)(de)初創時期之(zhi)作,那(nei)(nei)他(ta)為什么在十(shi)(shi)多(duo)年(nian)(nian)以(yi)后(hou)還要再一(yi)(yi)(yi)次為楊明(ming)叔寫一(yi)(yi)(yi)篇文字內容不同(tong)的(de)(de)《砥(di)柱(zhu)銘卷》?”所以(yi)傅先生也曾經懷疑(yi):“有(you)鄰館(guan)(guan)本(ben)(ben)可(ke)能是(shi)(shi)節錄《山(shan)谷(gu)(gu)題(ti)跋(ba)(ba)本(ben)(ben)》,因為仿效(xiao)者由(you)繁變簡易,而(er)難(nan)于無中生有(you),因而(er)對(dui)墨跡本(ben)(ben)(有(you)鄰館(guan)(guan)本(ben)(ben))增加了疑(yi)點(dian)。”但(dan)是(shi)(shi),如(ru)(ru)果(guo)有(you)鄰館(guan)(guan)本(ben)(ben)《砥(di)柱(zhu)銘卷》是(shi)(shi)《山(shan)谷(gu)(gu)題(ti)跋(ba)(ba)本(ben)(ben)》的(de)(de)臨(lin)(lin)摹(mo)(mo)本(ben)(ben),那(nei)(nei)為什么臨(lin)(lin)摹(mo)(mo)者不順手再臨(lin)(lin)摹(mo)(mo)年(nian)(nian)款和名號?另外,《砥(di)柱(zhu)銘卷》從(cong)南宋賈似道(1213-1275)到明(ming)英宗(zong)朝(chao)“天順元年(nian)(nian)”(1457)的(de)(de)一(yi)(yi)(yi)百八十(shi)(shi)年(nian)(nian)左(zuo)右(you),有(you)一(yi)(yi)(yi)段收藏(zang)“空白期”。為什么居然(ran)沒有(you)一(yi)(yi)(yi)個(ge)元代人和明(ming)初人的(de)(de)題(ti)跋(ba)(ba)或(huo)印(yin)鑒?此卷在此期間曾被何(he)人收藏(zang)?如(ru)(ru)果(guo)此卷上的(de)(de)王厚之(zhi)和賈似道(“秋壑圖書”)兩(liang)人的(de)(de)鑒藏(zang)印(yin)確實為真跡,那(nei)(nei)就(jiu)可(ke)以(yi)排(pai)除(chu)《砥(di)柱(zhu)銘卷》是(shi)(shi)元人摹(mo)(mo)本(ben)(ben)的(de)(de)可(ke)能。否則(ze),就(jiu)極有(you)可(ke)能是(shi)(shi)元人臨(lin)(lin)摹(mo)(mo)本(ben)(ben),而(er)引首和南宋人題(ti)跋(ba)(ba)則(ze)有(you)可(ke)能從(cong)真本(ben)(ben)“移套”而(er)來。
《砥柱銘(ming)卷》在明中(zhong)期(qi)為黃(huang)庭堅族裔所藏。嘉靖辛亥(1551)曾遭(zao)“回祿”之(zhi)災,黃(huang)家室(shi)宇資蓄焚蕩一空(kong),唯此(ci)(ci)卷猶存于(yu)煨(wei)燼之(zhi)中(zhong),冥(ming)冥(ming)之(zhi)中(zhong)似(si)有神靈護(hu)祐。故(gu)黃(huang)應宸在隆慶(qing)庚午(1570)的題(ti)跋中(zhong)感(gan)慨云(yun):“譬之(zhi)七雄(xiong)戰爭,中(zhong)原幾遭(zao)兵燹(xian)而魯之(zhi)靈光巍(wei)然獨存,物之(zhi)顯晦,豈非甚歟?”這也是《砥柱銘(ming)卷》流(liu)傳(chuan)史(shi)中(zhong)的一斷“傳(chuan)奇(qi)”故(gu)事(shi),不得(de)不令人倍(bei)加珍秘。但(dan)我(wo)未見(jian)此(ci)(ci)卷紙縑(jian)上有燼后(hou)痕跡。后(hou)來此(ci)(ci)卷可(ke)能是由黃(huang)庭堅族裔售讓(rang)于(yu)項元汴收(shou)藏的。
拍出(chu)“天價”的中國藝(yi)術(shu)品
■2005年7月(yue)12日倫(lun)敦佳士得拍賣會上的一(yi)件《元(yuan)青花鬼谷下(xia)山圖罐》以1568.8萬英鎊(bang)(約合(he)2.3億元(yuan)人民幣)的價(jia)格拍出(chu),這一(yi)價(jia)格創(chuang)下(xia)了中(zhong)國藝術品的最高價(jia)格。
■2009年(nian)10月17日中(zhong)貿圣(sheng)佳推出的清代徐(xu)揚畫(hua)作《平(ping)定西域獻俘禮圖》以1.34億元成交。
■2009年(nian)11月22日北京保(bao)利中國(guo)(guo)繪畫夜場中,明(ming)代吳彬的(de)《十八應真圖卷》拍出1.69億(yi)元(yuan),當時創(chuang)下了中國(guo)(guo)書畫的(de)最高價格。
■2009年(nian)11月22日(ri)同樣是北京保利夜場,“唐宋八大家(jia)”曾(ceng)鞏的(de)《局事帖》拍出1.08億元(yuan),打破(po)國(guo)內中國(guo)書法拍賣成交(jiao)紀錄。
■2009年(nian)11月23日中國嘉(jia)德秋(qiu)拍的(de)《宋名賢題徐常(chang)侍(shi)篆書(shu)之跡》以1.008億元(yuan)成交。
■2010年5月17日中(zhong)國嘉德拍賣的張(zhang)大千《愛痕(hen)湖》以人(ren)民幣1.008億元成交(jiao),這也是中(zhong)國近現代書畫首次突破億元大關。
■2010年(nian)6月3日晚舉(ju)行的(de)保利5周年(nian)春拍會上,北宋書法(fa)家黃(huang)庭堅大字行楷(kai)書《砥柱銘卷》以3.9億元落(luo)槌,加(jia)上傭金(jin)4.368億元成交(jiao),創造(zao)了中國書畫(hua)拍賣史新紀錄(lu)。
■2010年(nian)11月英國拍賣行上拍清乾隆粉彩鏤空瓷瓶,以5160萬英鎊(bang)成交,再次刷新中國最貴(gui)藝術(shu)品(pin)紀(ji)錄(lu)。
國際知名學者、臺北故宮博(bo)物院顧問、黃庭堅書法研(yan)究權威(wei)專家(jia)傅申先生與(yu)這件(jian)作品(pin)也(ye)有著不解(jie)之(zhi)緣,三(san)十多年前,他就曾在博(bo)士(shi)論文中對此(ci)卷(juan)(juan)進(jin)行(xing)研(yan)究,借此(ci)重新現身的良機,他又對黃庭堅《砥柱銘》進(jin)行(xing)了深(shen)入研(yan)究,撰寫了長(chang)達萬余(yu)字的學術論文《從遲疑(yi)到肯定(ding)——黃庭堅書〈砥柱銘卷(juan)(juan)〉研(yan)究》,并最終肯定(ding)此(ci)卷(juan)(juan)為真跡。
引文如下:
從遲疑到(dao)肯定——黃(huang)庭(ting)堅書〈砥柱銘卷〉研究
作者:傅申
筆者在三十(shi)五年前的黃庭堅研究論文中,對有鄰館墨跡本《砥柱(zhu)銘卷》的真偽不(bu)能(neng)遽斷而存疑(yi),此(ci)疑(yi)一直有人懷疑(yi),主要是沒有時(shi)間(jian)盡全力去解疑(yi)。
有疑而(er)(er)不(bu)解,風吹草動,莫不(bu)驚(jing)心,因此(ci)不(bu)論是(shi)對(dui)做學問或(huo)人生態度而(er)(er)言(yan),是(shi)不(bu)健康的。因為“疑心生暗(an)鬼”。
因《砥柱(zhu)銘卷》易手之際,引起(qi)了眾多的關(guan)注,故(gu)而重溫舊題(ti),較為(wei)細心地爬梳(shu)了此卷中的有關(guan)數據,以及參考手頭已有的學者意見,一再地反復思考并自我辨(bian)正,得(de)出了結論,如本文之標題(ti)所示,肯(ken)定(ding)此卷為(wei)山谷(gu)書風(feng)轉換期的真跡。
此卷的(de)書(shu)(shu)(shu)(shu)法(fa)風格,雖與晚年(nian)的(de)幾(ji)件(jian)基準作(zuo)(zuo)品(pin)略異,但從吾人理解(jie),每位書(shu)(shu)(shu)(shu)家(jia)的(de)發展過程而言,無(wu)不(bu)具有(you)其歷史價值,正如(ru)同早(zao)期有(you)人存疑的(de)山谷草(cao)書(shu)(shu)(shu)(shu)《廉(lian)頗藺相(xiang)如(ru)傳》至今已被公(gong)(gong)認為重要真(zhen)跡,其草(cao)書(shu)(shu)(shu)(shu)成(cheng)就雖不(bu)及《諸上(shang)座》及《李白憶(yi)舊游》等(deng),但無(wu)損于其價值,其實只(zhi)要是黃庭堅(jian)這樣與東坡齊名(ming)的(de)詩人,及書(shu)(shu)(shu)(shu)史上(shang)宋四大(da)家(jia)的(de)地位,其片(pian)言只(zhi)字,皆屬(shu)可珍!更(geng)何(he)況(kuang)此卷長(chang)(chang)達824公(gong)(gong)分(fen),從南宋初到(dao)清末的(de)題跋(ba)長(chang)(chang)達621公(gong)(gong)分(fen),其總長(chang)(chang)為1445公(gong)(gong)分(fen),內容豐(feng)富,歷經南宋二大(da)藏家(jia)王厚之(zhi)及賈似道(dao)的(de)收(shou)藏,雖非山谷存世作(zuo)(zuo)品(pin)之(zhi)最(zui),但較(jiao)之(zhi)蔡、蘇、米諸家(jia)作(zuo)(zuo)品(pin),實屬(shu)罕見,較(jiao)之(zhi)曾鞏的(de)短(duan)紙,更(geng)屬(shu)大(da)巫!吾人能不(bu)珍重之(zhi)耶?
一九六(liu)五年,當筆(bi)者整理(li)蘇(su)東(dong)坡、黃庭堅及米芾三家的(de)畫論(lun)文字(zi)成《宋代文人之書(shu)(shu)畫評鑒》之碩士論(lun)文之際,臺北外雙(shuang)溪的(de)故宮博(bo)物(wu)院(yuan)新館落成,有(you)幸被薦與江兆申兄同入故宮書(shu)(shu)畫處,三年之間得親手(shou)展閱書(shu)(shu)畫名跡(ji),其(qi)(qi)中(zhong)有(you)黃庭堅書(shu)(shu)跡(ji)多件,大字(zi)行、楷書(shu)(shu)中(zhong),自以《松(song)風閣詩(shi)卷》最為(wei)公(gong)認的(de)名跡(ji),其(qi)(qi)次有(you)《寒山子龐居士詩(shi)卷》,雖然乾隆皇帝晚年題(ti)此卷為(wei):
“雙(shuang)鉤既偽詩更誤,向謂上等實誤!”
但(dan)經筆(bi)者細(xi)觀原跡,絕(jue)無雙(shuang)鉤跡象,且一(yi)片神行,比《松風閣(ge)》卷(juan)更生動自然!最后有林(lin)氏蘭千山館寄(ji)存故(gu)宮的(de)《發愿文(wen)》卷(juan),相較之(zhi)下(xia),不(bu)論(lun)用筆(bi)和結字均大為遜色,墨色亦不(bu)及前二卷(juan)光彩發越(yue),因而耽(dan)之(zhi)心中(zhong)疑不(bu)能決。
一(yi)九六(liu)八年有機(ji)會赴美(mei)(mei)國普(pu)(pu)(pu)林斯頓大(da)(da)學進修(xiu),兩(liang)年后(hou),當地藏(zang)家(jia)在方聞教授的(de)(de)指導下,從香港購入張(zhang)(zhang)大(da)(da)千舊藏(zang)黃庭堅《張(zhang)(zhang)大(da)(da)同(tong)卷(juan)(juan)》(全名(ming):《為(wei)張(zhang)(zhang)大(da)(da)同(tong)書韓(han)愈贈孟郊序后(hou)記》)寄存于普(pu)(pu)(pu)林斯頓大(da)(da)學美(mei)(mei)術館(guan)中(zhong)(zhong)(zhong),筆者得不時入庫房中(zhong)(zhong)(zhong)手自展卷(juan)(juan)觀賞(shang)研究。其前,黃庭堅的(de)(de)草書最長(chang)卷(juan)(juan)《廉頗藺(lin)相如(ru)傳》卷(juan)(juan),已入距普(pu)(pu)(pu)城車(che)程僅一(yi)小時余的(de)(de)紐約大(da)(da)收藏(zang)家(jia)顧洛阜(fu)(美(mei)(mei)籍猶太人John M. Crawford)收藏(zang),也曾親手展卷(juan)(juan)研賞(shang)。亦在上海博物館(guan)的(de)(de)舊館(guan)觀賞(shang)了(le)《華嚴疏》。由(you)于以上的(de)(de)機(ji)緣,就選擇了(le)以黃庭堅《贈張(zhang)(zhang)大(da)(da)同(tong)卷(juan)(juan)》為(wei)中(zhong)(zhong)(zhong)心的(de)(de)黃庭堅書法(fa)作為(wei)筆者的(de)(de)博士論文(wen)。(原名(ming):Huang T’ing-chien’s Calligraohy and His Scroll for Chang Ta-ting : A Masterpiece written in Exile.中(zhong)(zhong)(zhong)譯為(wei):黃庭堅的(de)(de)書法(fa)及其貶謫(zhe)時期的(de)(de)杰(jie)作《張(zhang)(zhang)大(da)(da)同(tong)卷(juan)(juan)》)并于一(yi)九七六(liu)年通過論文(wen)口試。
在(zai)(zai)研究期間(jian)曾專程赴日本私人(ren)藏家請觀了(le)黃庭堅名跡:《經伏波神祠詩卷(juan)》、東京博物(wu)館的(de)(de)《王長者、史詩老(lao)墓(mu)志銘稿》以及藤井有鄰館的(de)(de)《砥柱(zhu)銘卷(juan)》。一九七(qi)七(qi)年又有幸因美國科學(xue)院邀(yao)請參(can)加與中(zhong)國交換訪問的(de)(de)學(xue)術交流,在(zai)(zai)北京的(de)(de)中(zhong)國歷史博物(wu)館中(zhong),史樹(shu)青先(xian)生為我們展開了(le)中(zhong)國書史上(shang)的(de)(de)第一大字(zi)(zi)卷(juan),長十(shi)米的(de)(de)擘(bo)窠大行楷(kai):《懶殘和尚歌后記語卷(juan)》。雖然(ran)在(zai)(zai)每次展觀以上(shang)各別(bie)的(de)(de)卷(juan)子時,都有不能(neng)言傳的(de)(de)激動(dong),但以這一卷(juan)的(de)(de)一行一字(zi)(zi)的(de)(de)渾重筆力最為驚心動(dong)魄,嘆為觀止!
有(you)(you)(you)了以上的(de)(de)(de)(de)(de)經驗,在(zai)(zai)(zai)研究(jiu)過(guo)程(cheng)及(ji)撰寫論(lun)文(wen)(wen)時(shi),對(dui)今天的(de)(de)(de)(de)(de)主題:《砥(di)柱銘(ming)卷》的(de)(de)(de)(de)(de)定(ding)位遇(yu)到(dao)難題,一(yi)再的(de)(de)(de)(de)(de)來(lai)回推敲而(er)(er)(er)不能決,最后(hou)(hou)在(zai)(zai)(zai)論(lun)文(wen)(wen)中,將其(qi)他(ta)各卷定(ding)位為(wei)黃庭堅的(de)(de)(de)(de)(de)基(ji)準(zhun)作(zuo),而(er)(er)(er)將《發愿(yuan)文(wen)(wen)》及(ji)此《砥(di)柱銘(ming)》兩卷定(ding)位為(wei)疑而(er)(er)(er)不能下定(ding)語的(de)(de)(de)(de)(de)“問題作(zuo)品”。問題究(jiu)竟(jing)在(zai)(zai)(zai)哪里呢?當時(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)疑問有(you)(you)(you)一(yi)是(shi)用(yong)筆(bi)(bi),筆(bi)(bi)者當年的(de)(de)(de)(de)(de)感覺是(shi)有(you)(you)(you)鄰館(guan)墨跡本的(de)(de)(de)(de)(de)《砥(di)柱銘(ming)》(以后(hou)(hou)簡稱為(wei)《有(you)(you)(you)鄰館(guan)本》),雖然全卷筆(bi)(bi)法和結字(zi)(zi)都與(yu)(yu)其(qi)他(ta)山谷各卷都有(you)(you)(you)相通符合(he)之(zhi)處,而(er)(er)(er)且一(yi)片神行,毫無一(yi)般(ban)假(jia)或(huo)偽(wei)仿書跡的(de)(de)(de)(de)(de)遲疑、膽怯或(huo)夸張的(de)(de)(de)(de)(de)神態,但(dan)是(shi)在(zai)(zai)(zai)用(yong)筆(bi)(bi)速度比其(qi)他(ta)行楷都要快速,出鋒尤為(wei)爽利迅疾,多縱而(er)(er)(er)少擒,絕無代表性的(de)(de)(de)(de)(de)戰顫波折,線質(zhi)偏于扁薄,在(zai)(zai)(zai)筆(bi)(bi)法的(de)(de)(de)(de)(de)比較上,雖然三(san)(san)點水及(ji)系字(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)偏旁(pang),其(qi)特殊的(de)(de)(de)(de)(de)結構和慣性都與(yu)(yu)標(biao)準(zhun)品一(yi)致,而(er)(er)(er)最明顯(xian)的(de)(de)(de)(de)(de)不同是(shi)在(zai)(zai)(zai)捺筆(bi)(bi)的(de)(de)(de)(de)(de)出鋒與(yu)(yu)造型都似利刃一(yi)般(ban),而(er)(er)(er)且時(shi)常在(zai)(zai)(zai)重(zhong)按后(hou)(hou)提筆(bi)(bi)出鋒的(de)(de)(de)(de)(de)形成有(you)(you)(you)棱角(jiao)的(de)(de)(de)(de)(de)三(san)(san)角(jiao)形,例(li)如:天、之(zhi)、合(he)等字(zi)(zi)。另外(wai)是(shi)在(zai)(zai)(zai):也、軌(gui)、荒、邑(yi)等字(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)末筆(bi)(bi)上拋鉤(gou),也出現在(zai)(zai)(zai)橫筆(bi)(bi)末端,往往先重(zhong)壓后(hou)(hou)上挑(tiao),有(you)(you)(you)分段性的(de)(de)(de)(de)(de)用(yong)筆(bi)(bi),往往形成三(san)(san)角(jiao)形。
這些特征是在基準作品中少見(jian)的。
二是(shi)風格的(de)早晚:從風格來(lai)看,《有(you)鄰館本(ben)》是(shi)比較年(nian)青(qing)而有(you)俊氣灑脫的(de)氣象(xiang),卻與《山谷(gu)題跋》卷六中寫給(gei)楊明(ming)叔的(de)《題魏鄭公(gong)砥(di)柱銘后(hou)》本(ben),末后(hou)的(de)紀年(nian)為晚年(nian)的(de)“建(jian)中靖國元年(nian)(1101)”有(you)不相(xiang)合(he)之處(chu)。
因為(wei)將上述(shu)筆者所見(jian)諸(zhu)原(yuan)件,以及(ji)其(qi)后(hou)筆者續見(jian)原(yuan)跡(ji)的(de)北(bei)京故宮藏《諸(zhu)上座卷》卷尾的(de)行書跋(ba),以及(ji)臺(tai)北(bei)故宮蘇軾名(ming)跡(ji)《寒食帖》黃庭堅跋(ba)語等等,茲(zi)依年次先(xian)后(hou)列于(yu)下(xia):如果《有(you)鄰館(guan)本》書寫于(yu)建中靖國元年(1101年),與《經伏波神祠詩(shi)卷》寫于(yu)同年,并列于(yu)《寒山(shan)子龐(pang)居士詩(shi)卷》及(ji)《贈(zeng)張大同卷》等等的(de)后(hou)面(mian),其(qi)風(feng)格是格格不(bu)入的(de),是絕(jue)不(bu)符合風(feng)格發(fa)展的(de)規律,因為(wei)它毫(hao)無(wu)山(shan)谷晚年凝重渾厚的(de)用筆。故此(ci)疑(yi)惑(huo)其(qi)為(wei)真跡(ji)與否。
三(san)是(shi)文(wen)具內(nei)容:兩(liang)(liang)兩(liang)(liang)對照(zhao)《山谷題(ti)跋本(ben)》與《有(you)鄰館本(ben)》雖大(da)同而(er)有(you)小(xiao)異(yi),前者詳而(er)后者略,茲(zi)以(yi)見其(qi)異(yi)同,而(er)最大(da)的不(bu)同是(shi)《山谷題(ti)跋本(ben)》有(you)紀年:
以A本黑體(ti)字代表(biao)《山谷題跋本》,B本用標楷(kai)體(ti)代表(biao)《有鄰館本》:
A 余平生(sheng)喜觀(guan)正觀(guan)政要,見魏鄭(zheng)公之事(shi)太宗(zong)有愛君之仁,
B 魏公 有愛君之仁(ren)
A 有(you)責難之(zhi)義(yi),其智(zhi)足(zu)以經(jing)世,其德足(zu)以服物,平生欣慕焉!
B 有責難之義,其智足以(yi)經(jing)世,其德足以(yi)服(fu)物,平生(sheng)欣慕焉(yan)!
A 時為(wei)好學者書之,忘其文(wen)之工拙,所謂我(wo)但見其嫵媚
B 時為好學者書之,忘(wang)其文之工拙(zhuo),我(wo)但見其嫵媚
A 者也(ye)。吾(wu)友楊(yang)明叔之經術,能詩、喜屬文,為(wei)吏干
B 者也。吾友楊明(ming)叔之經術,能詩、喜屬文,吏干
A 公家(jia)如己事,持(chi)身潔(jie)清,不以憂畦之面(mian)事上官,不以得
B 公家(jia)如己事,持(chi)身清(qing)潔,不以諛言以奉于上智(zhi),亦不以驕
A 上官(guan)之面陵其下,可告以魏鄭公之事業(ye)者也。故書(shu)此(ci)銘
B 慢以(yi)(yi)誑于下(xia)愚,可告以(yi)(yi)鄭(zheng)公之事業(ye)者也。
A 遺之,置砥柱(zhu)于座旁(pang),亦自有味,劉禹(yu)錫云:世道劇
B 或者謂:世道極
A 頹波,我心(xin)如(ru)砥柱。夫(fu)隨波上下若水中之鳧(fu),既(ji)不可
B 頹吾(wu)心如砥柱(zhu)。夫世道交喪(sang)若水(shui)上(shang)之浮漚(ou),既(ji)不(bu)可
A 以為人(ren)之(zhi)師表,又(you)不可以為人(ren)臣(chen)作則砥柱之(zhi)文(wen)在(zai)旁,并
B 以為人師表,又不可以為人臣之佐,則砥柱之文座傍,并
A 得兩師焉,雖然,持砥(di)柱(zhu)之(zhi)(zhi)節(jie)以(yi)事(shi)人,上官(guan)之(zhi)(zhi)所不悅
B 得兩師焉,雖然,持砥柱之節(jie)以奉身,上(shang)智之所(suo)喜(xi)悅(yue)
A 下官之所不附,明叔亦安能病此而改其(qi)節哉!
B 下愚(yu)之所畏懼,明(ming)叔(shu)亦安能(neng)病此而改節哉!
A 建中靖國元年正月庚寅,系船王市,山谷老人(ren)燭下書,
B (空)
A 瀘(lu)洲史子山請(qing)镵諸石(右有石刻(ke))
B (空)
從(cong)以(yi)上(shang)的(de)(de)對照本(ben)(ben),讀(du)者(zhe)佷(heng)容易見(jian)出兩本(ben)(ben)之(zhi)不同,筆者(zhe)當(dang)年的(de)(de)感覺是:〈有(you)(you)(you)(you)鄰(lin)館(guan)本(ben)(ben))可(ke)能(neng)是節錄(山(shan)谷(gu)(gu)題跋本(ben)(ben)),因(yin)為(wei)偽仿效者(zhe)由繁變(bian)簡易,而(er)難(nan)于(yu)無中(zhong)生有(you)(you)(you)(you),因(yin)而(er)對墨(mo)跡(ji)本(ben)(ben)增加了(le)(le)疑點。但是此(ci)(ci)本(ben)(ben)雖(sui)省(sheng)略多句,但也(ye)有(you)(you)(you)(you)改句之(zhi)處。這對于(yu)偽仿者(zhe)而(er)言卻是增加了(le)(le)難(nan)度,并且(qie)消除了(le)(le)末(mo)句的(de)(de)紀(ji)年及山(shan)谷(gu)(gu)老人款字(zi),乃是因(yin)為(wei)當(dang)時(shi)收藏者(zhe),在(zai)山(shan)谷(gu)(gu)再度貶(bian)謫(zhe)時(shi)為(wei)了(le)(le)保護此(ci)(ci)卷而(er)割(ge)去(qu)的(de)(de)疑慮(lv)(lv),(吾人可(ke)見(jian)甚多蘇軾(shi)及山(shan)谷(gu)(gu)的(de)(de)書跡(ji)為(wei)無款作品(pin)),也(ye)就(jiu)是說此(ci)(ci)卷可(ke)能(neng)是無款或割(ge)款后的(de)(de)真跡(ji)。因(yin)此(ci)(ci)在(zai)當(dang)時(shi)從(cong)以(yi)上(shang)各(ge)方面來考慮(lv)(lv),并沒有(you)(you)(you)(you)明(ming)確(que)判定是真或偽的(de)(de)證(zheng)(zheng)據,無從(cong)遽斷,故(gu)而(er)存疑,以(yi)待(dai)未(wei)來的(de)(de)繼(ji)續求(qiu)證(zheng)(zheng)。
以上是筆(bi)者三十五(wu)年(nian)前的結論,在大(da)陸的學(xue)者著作(zuo)(zuo)中找到兩位有(you)(you)相近的看法(fa),一是2004年(nian)徐傳旭著的《黃庭堅(jian)(jian)中國書(shu)法(fa)家全(quan)書(shu)》(河北敎育(yu)出(chu)版社)所附(fu)年(nian)表(biao)(biao)的1101年(nian)正月條(tiao),有(you)(you):〈題魏鄭公砥柱銘(ming)后)(疑偽),又(you)有(you)(you)黃君(jun)寄贈的大(da)著《山谷書(shu)法(fa)鉤沉錄》在其附(fu)表(biao)(biao)(傳世黃庭堅(jian)(jian)書(shu)法(fa))(作(zuo)(zuo)品(pin)簡(jian)表(biao)(biao))中的第81號:紙本墨(mo)跡的(砥柱銘(ming)卷),將(jiang)創(chuang)作(zuo)(zuo)年(nian)月定于(yu)「靖(jing)國元年(nian)(1101年(nian))正月」,知(zhi)黃君(jun)兄(xiong)當時將(jiang)墨(mo)跡本與〈.山谷題跋本)認為(wei)是同一件(jian)作(zuo)(zuo)品(pin),并與其他真跡并列;但在附(fu)表(biao)(biao)三〈偽托黃庭堅(jian)(jian)書(shu)法(fa)作(zuo)(zuo)品(pin)簡(jian)表(biao)(biao))的52號,列有(you)(you):
魏元成(cheng)砥(di)柱銘(ming)卷,海山仙館藏(zang)真續刻,有墨跡在日(ri)本(ben),疑是臨本(ben)
黃君將日本(ben)(ben)(ben)(ben)(即〈有鄰館本(ben)(ben)(ben)(ben)〉)墨跡本(ben)(ben)(ben)(ben)「疑是臨本(ben)(ben)(ben)(ben)」,張君「疑偽」,兩位的看法都與筆者當年的觀點(dian)相同或類似。
而(er)(er)經過近兩(liang)月的(de)(de)密集研究,對三十(shi)多年來的(de)(de)疑問得出了(le)解釋,其結論為(wei)山(shan)谷(gu)真跡,雖(sui)與中田(tian)勇次郎及水賚佑(you)二(er)先生相同(tong),但并不同(tong)意(yi)二(er)位套用〈山(shan)谷(gu)題跋(ba)本(ben)(ben)(ben))的(de)(de)紀(ji)年,而(er)(er)將〈有鄰館本(ben)(ben)(ben)〉定為(wei)「建中靖國(guo)元(yuan)年(1101年)」,筆者仍認為(wei)墨(mo)跡本(ben)(ben)(ben)是稍早(zao)的(de)(de)另(ling)一本(ben)(ben)(ben)。
這一(yi)新的(de)(de)結論,不但更正了筆(bi)者(zhe)(zhe)自己(ji)的(de)(de)舊說(shuo),也(ye)有別于上述張(zhang)、黃二(er)位的(de)(de)觀點。筆(bi)者(zhe)(zhe)對(dui)〈有鄰館(guan)本)的(de)(de)正面(mian)且(qie)肯定為真(zhen)跡的(de)(de)結論,對(dui)并(bing)未懷疑(yi)(yi)過的(de)(de)讀(du)者(zhe)(zhe)來(lai)說(shuo),或(huo)可譏為后(hou)知后(hou)覺,但不懷疑(yi)(yi)并(bing)不代表真(zhen)懂(dong)得(de)。而(er)本文(wen)主要(yao)的(de)(de)目的(de)(de),除了表達(da)筆(bi)者(zhe)(zhe)自己(ji)的(de)(de)求真(zhen)過程之外,也(ye)期待(dai)能說(shuo)服過去的(de)(de)持(chi)疑(yi)(yi)者(zhe)(zhe),如張(zhang)、黃二(er)位,借此機會共(gong)同來(lai)重新并(bing)更全面(mian)地來(lai)了解山谷書法的(de)(de)發展過程中的(de)(de)各種面(mian)貌(mao),使吾(wu)人盡(jin)量減少誤判(pan)、誤鑒(jian),更避(bi)免造成「寃案」、「寃獄」,這是作為史(shi)論或(huo)鑒(jian)定者(zhe)(zhe)的(de)(de)基(ji)本態(tai)度。
筆者認(ren)為(wei)要(yao)解除原先(xian)的疑點,一(yi)是(shi)(shi)要(yao)從重(zhong)新認(ren)識山谷的筆法結字著手(shou),二是(shi)(shi)如何(he)解讀〈有鄰館(guan)(guan)本(ben)〉與〈山谷題跋本(ben)〉的關系,究(jiu)竟是(shi)(shi)一(yi)是(shi)(shi)二?三是(shi)(shi)重(zhong)新排比(bi)及認(ren)知〈有鄰館(guan)(guan)本(ben)〉的書寫年代:
1.從筆法結字(zi)來看
筆者在三(san)(san)十五年前的筆法比(bi)較(jiao)時(shi),就(jiu)采用(yong)(yong)剪(jian)字排比(bi)法,甚至更進一步用(yong)(yong)雙鉤個(ge)別(bie)筆法,如撇(pie)、捺、長橫(heng)及(ji)三(san)(san)點(dian)水(shui)、纟等的部首寫法(當時(shi)沒有計算機的幫助(zhu),純用(yong)(yong)手工(gong)剪(jian)貼(tie)鉤描),來尋找、排比(bi)各件(jian)代表作名跡之間的差異和慣性(xing)。
經筆(bi)者將〈有鄰館本〉逐字(zi)(zi)(zi)仿(fang)寫(xie)比觀(guan)各基準作品,極(ji)多的(de)字(zi)(zi)(zi)或(huo)同一筆(bi)都能找到相似的(de)寫(xie)法。甚(shen)至(zhi)筆(bi)者認(ren)為(wei)最突出礙眼或(huo)可詬病的(de)筆(bi)法如上述的(de)「也」、「之」及其(qi)他(ta)捺筆(bi)等字(zi)(zi)(zi),也可以在諸名作中找到神似的(de)字(zi)(zi)(zi)例,舉例如下:
首(shou)紙上(shang)「也(ye)(ye)」、「荒」二字(zi)的上(shang)拋鉤,在(zai)〈寒食(shi)帖(tie)跋〉的末一字(zi)中,更(geng)為夸張,又如〈范滂傳〉的「也(ye)(ye)」字(zi),上(shang)挑(tiao)的一鉤極為銳利,可見這本是(shi)時有的用筆(bi)法,只是(shi)〈砥(di)柱銘〉的「也(ye)(ye)」字(zi)重壓過度(du),其次在(zai)同卷中的許多字(zi)如:「軌」、「地」、「冠」、「紀」、「己」、「悅」等字(zi),沒有這樣的病(bing)筆(bi),都(dou)合乎其他(ta)的山(shan)谷作品。第(di)42行的「山(shan)」字(zi),起首(shou)時下筆(bi)重按向右突(tu)出的習(xi)慣使人不適,也(ye)(ye)非好字(zi),也(ye)(ye)見于〈寒山(shan)子龐居士〉卷及〈苦筍帖(tie)〉中。
又〈砥(di)柱(zhu)(zhu)銘〉中(zhong)許(xu)多在橫畫連接豎(shu)畫的(de)肩部,其折(zhe)筆有(you)(you)棱(leng)角且單薄,不(bu)如其他作品圓(yuan)厚,如下列(lie)諸字(zi)(zi):「同」、「月」、「禹」、「司」、「詞」、「風(feng)」、「雨(yu)」、「為」、「門」、「驕(jiao)」、「明(ming)」等,但(dan)在〈松風(feng)閣(ge)(ge)〉卷中(zhong),雖然比較(jiao)渾厚,但(dan)也(ye)有(you)(you)方棱(leng)的(de)折(zhe)角出現,如:「閣(ge)(ge)」、「風(feng)」、「眼」、「眠」等字(zi)(zi),〈寒山子龐居士卷〉中(zhong)的(de)直字(zi)(zi),〈諸上(shang)座卷〉中(zhong)的(de)「事」、「盲」、「見」、「明(ming)」等字(zi)(zi)也(ye)有(you)(you)類似的(de)折(zhe)角。反觀〈砥(di)柱(zhu)(zhu)銘〉卷中(zhong),也(ye)有(you)(you)不(bu)少折(zhe)角并(bing)無此(ci)病的(de)字(zi)(zi)。
當吾人(ren)對(dui)〈砥柱銘(ming)〉起疑(yi),固然可以挑出個人(ren)覺得(de)最(zui)礙眼(yan)或不滿(man)意的(de)(de)筆畫或字跡(ji)(ji)來(lai),并指出與其他書跡(ji)(ji)相(xiang)(xiang)比之(zhi)下的(de)(de)特殊性而加以排(pai)斥;但不要(yao)忘了,在同時也要(yao)去尋找跟其他基準作品群(qun)的(de)(de)相(xiang)(xiang)似(si)之(zhi)處,最(zui)后再來(lai)衡(heng)量究(jiu)竟是相(xiang)(xiang)異之(zhi)處多,抑或相(xiang)(xiang)合之(zhi)處多?這樣才能(neng)得(de)到較為公(gong)允(yun)的(de)(de)結論。
又部首「纟」,其習(xi)慣(guan)將起首為兩筆(bi)(bi)作(zuo)斷(duan)開兩條并行(xing)線來處理,筆(bi)(bi)斷(duan)而意連(lian),是(shi)他中(zhong)期形成延(yan)續到老(lao)年的(de)習(xi)慣(guan),如(ru)〈松風(feng)閣〉卷中(zhong)的(de)「纏」、「蠻」,〈經(jing)伏波神祠詩〉卷中(zhong)的(de)「經(jing)」、「蠻」、「溪」等等都有(you)這(zhe)種特有(you)的(de)寫(xie)法。〈砥柱(zhu)銘(ming)〉卷中(zhong)捺(na)筆(bi)(bi)的(de)末(mo)尾,如(ru)「天」、「之」、「合(he)」、「巡」、「水」、「永」、「干」等字,都較(jiao)長而銳利,甚至在(zai)末(mo)尾重按(an)之后,不是(shi)緩(huan)緩(huan)漸(jian)次(ci)的(de)提筆(bi)(bi),而是(shi)較(jiao)快速甚至突然提筆(bi)(bi),所以在(zai)出鋒之前會形成一個有(you)棱角(jiao)且內收的(de)捺(na)尾。這(zhe)與(yu)(yu)他作(zuo)品(pin)(pin)中(zhong)常(chang)見較(jiao)豐腴的(de)捺(na)尾似有(you)差異(yi),但是(shi)細尋公認為真跡的(de)山(shan)谷作(zuo)品(pin)(pin),也有(you)或(huo)多(duo)或(huo)少類似的(de)筆(bi)(bi)法,在(zai)小行(xing)書作(zuo)品(pin)(pin)中(zhong)以〈致景道十七使君(jun)帖〉為例,捺(na)比出鋒甚多(duo),特別以「今」、「天」、「人」三(san)字與(yu)(yu)〈砥柱(zhu)銘(ming)〉相近。
在早期的(de)(de)大字(zi)(zi)作(zuo)品(pin),〈發愿文〉中(zhong)的(de)(de)「食」、「足」等字(zi)(zi),以(yi)及(ji)在晚期名作(zuo)〈明瓚詩后題卷〉榜書中(zhong)的(de)(de)「衣」、「廖」、「令(ling)」、「之(zhi)」各(ge)字(zi)(zi),〈伏(fu)波(bo)神祠〉卷中(zhong)的(de)(de)「波(bo)」、「人」、「敬(jing)」各(ge)字(zi)(zi)捺(na)筆,雖較渾厚遲重,甚至最晚的(de)(de)名作(zuo)〈范滂傳(chuan)〉中(zhong),類似(si)的(de)(de)長捺(na)所在都有(you),如(ru):「人」、「眾」、「之(zhi)」、「及(ji)」、「會」、「故」、「合」、「客」、「舍」、「令(ling)」、「敬(jing)」等字(zi)(zi);但是回過頭(tou)來,再看〈砥柱銘〉卷中(zhong),也有(you)一些捺(na)筆沒有(you)那么(me)尖(jian)削的(de)(de),如(ru):「之(zhi)」、「遠」、「夫」、「又(you)」、「交」等字(zi)(zi)。
舉其他古(gu)人的例子(zi):
上海(hai)博物館藏的(de)趙孟頫〈杜甫秋興四(si)首(shou)〉卷,對一般熟(shu)悉子昂成(cheng)熟(shu)書(shu)風者,開卷即有疑(yi)問是(shi)否為其真跡,只(zhi)有看到最(zui)后(hou)子昂重題之后(hou)才(cai)會(hui)釋疑(yi),子昂題云:
「此(ci)詩是吾(wu)四十年前(qian)所(suo)書(shu),今人觀之(zhi),未(wei)必以為吾(wu)書(shu)也。」
若(ruo)以同一(yi)人而相(xiang)差(cha)四十年(nian)的(de)(de)照片并列(lie),當(dang)然相(xiang)去(qu)甚遠。趙(zhao)氏另(ling)外一(yi)件藏于臺(tai)北故宮(gong)的(de)(de)小楷〈禊(xi)帖源流〉,子昂在二十年(nian)后再見此卷時已「恍然如夢」,又說(shuo):
「余往(wang)時作小楷規模鐘元常、蕭子云,爾來自覺稍進,故見者者悉以為偽!不知年有不同,又(you)乖合異也!」
這以上兩件趙孟頫(fu)的(de)早年作品(pin),如果不是(shi)有(you)子(zi)昂自我鑒定(ding)的(de)重題(ti),在今天也必定(ding)成(cheng)為聚(ju)訟的(de)對象,且永無終了(le),即使(shi)有(you)人(ren)(ren)提出種(zhong)種(zhong)證據,但根據個(ge)人(ren)(ren)的(de)經驗以及長期觀(guan)察辯論的(de)結果往往是(shi):信者恒信,疑(yi)者常疑(yi)。只有(you)要求自我,拋棄成(cheng)見(jian),重新(xin)來全盤認識(shi)一個(ge)人(ren)(ren)書風發展的(de)種(zhong)種(zhong),尤其像黃庭堅(jian)存世書跡雖不及其生前(qian)書寫的(de)千百(bai)分之(zhi)ㄧ,但總算是(shi)有(you)跡可尋(xun)。
今天筆(bi)者(zhe)有機會將三(san)十(shi)五(wu)年來不能盡解而存疑的作品(pin),重新排(pai)比并研讀(du)文獻,終于肯定(ding)了這一件(jian)有鄰館本的〈砥柱銘〉墨跡卷乃(nai)是黃(huang)庭堅(jian)書風轉變期的真跡。
又部首「戈」,山(shan)谷往往省去第二筆末尾的(de)鉤挑(tiao),而且將長筆末尾直接截斷,抽筆離紙,如「載」、「域」、「截」、「成」、「歲(sui)」、「踐」、「職」、「我(wo)」、「或」、「哉(zai)」等字,幾無(wu)例(li)外(wai)。這(zhe)一習慣(guan)性筆法往早(zao)期的(de)〈發愿文(wen)〉、〈華嚴疏〉到(dao)較晚(wan)的(de)〈寒山(shan)子(zi)龐(pang)居士(shi)詩〉、〈贈張(zhang)大同卷(juan)〉、〈明瓚詩后跋卷(juan)〉、〈經伏(fu)波神祠(ci)詩卷(juan)〉、〈寒食帖跋〉一直延續到(dao)〈松風(feng)閣卷(juan)〉及〈范滂(pang)傳〉全是一致的(de)。
另有「為(wei)」字頂(ding)部從「爪」的寫(xie)法(fa),也常(chang)見于山谷以(yi)上諸跡(ji)中,且結(jie)(jie)字大同小(xiao)異,如果要挑(tiao)剔第(di)36行(xing)「為(wei)」字從「爪」的第(di)一(yi)筆,似乎太嚴苛(ke),不容其偶然失神或不順,那樣的挑(tiao)法(fa),即使〈蘭亭序〉或其他任(ren)何名(ming)跡(ji)中都可以(yi)挑(tiao)出自(zi)以(yi)為(wei)較差的用筆和(he)結(jie)(jie)字來。
此(ci)外(wai),在(zai)筆(bi)法(fa)之(zhi)(zhi)外(wai),筆(bi)者相信不少人注意到〈砥柱銘〉中有(you)兩個「示」部(bu)的(de)字:「祝(zhu)」、「禮」,卻寫(xie)成(cheng)了「衣」部(bu),而多(duo)了一個點。這(zhe)又從(cong)何(he)解釋?二字不應(ying)從(cong)「衣」,多(duo)了一點就(jiu)成(cheng)了「錯字」,以黃庭堅的(de)學問(wen),不應(ying)出錯,從(cong)筆(bi)者極(ji)力搜索,至(zhi)今(jin)還未發現(xian)相同(tong)的(de)例子,倒(dao)是(shi)在(zai)唐代(dai)釋大雅所集王羲(xi)之(zhi)(zhi)書〈興福寺〉半截(jie)碑中的(de)〈祉〉字,是(shi)從(cong)「衣」部(bu),有(you)兩點;又在(zai)元代(dai)書家楊(yang)維楨所寫(xie)的(de)「祝(zhu)」字也有(you)兩點。楊(yang)維楨的(de)「鐵崖(ya)體」,吾人尚可置啄(zhuo),但王羲(xi)之(zhi)(zhi)既有(you)此(ci)例,則山谷偶有(you)此(ci)寫(xie)法(fa),即使是(shi)真的(de)寫(xie)錯了,我們就(jiu)不能允許他偶然失(shi)神寫(xie)錯了嗎?
被我們(men)(men)尊敬的(de)(de)任何古人(ren),就(jiu)不(bu)能(neng)允許他們(men)(men)出錯(cuo)嗎?我們(men)(men)要(yao)追(zhui)究的(de)(de)不(bu)是(shi)(shi)(shi)錯(cuo)不(bu)錯(cuo)的(de)(de)問題(ti),我們(men)(men)是(shi)(shi)(shi)要(yao)問這一(yi)篇字是(shi)(shi)(shi)不(bu)是(shi)(shi)(shi)黃庭(ting)堅寫(xie)的(de)(de)。反過(guo)來看(kan)這兩(liang)個字的(de)(de)問題(ti):如(ru)果(guo)這一(yi)卷是(shi)(shi)(shi)出于山谷的(de)(de)學生或(huo)粉絲臨(lin)寫(xie)的(de)(de),能(neng)臨(lin)到這么形神并似(si),那末其根據的(de)(de)原跡(ji)也(ye)一(yi)定是(shi)(shi)(shi)從衣(yi)有兩(liang)點(dian)的(de)(de),也(ye)就(jiu)是(shi)(shi)(shi)說山谷的(de)(de)原跡(ji)本來就(jiu)寫(xie)成如(ru)此。如(ru)果(guo)這是(shi)(shi)(shi)偽(wei)造(zao)的(de)(de),難道偽(wei)造(zao)者是(shi)(shi)(shi)故(gu)意要(yao)留下這馬腳讓人(ren)來識破嗎?因(yin)此,吾人(ren)都不(bu)能(neng)因(yin)這兩(liang)字的(de)(de)「異(yi)寫(xie)」,作(zuo)為(wei)(wei)否定此卷乃偽(wei)跡(ji)的(de)(de)鐵證,反而成了〈砥(di)柱銘〉為(wei)(wei)真跡(ji)的(de)(de)有力輔(fu)證。
此卷的書寫(xie)(xie),一片(pian)神行(xing)自然,并(bing)無遲(chi)疑猶豫的局促(cu)或窘態(tai),但是大部分書家在書寫(xie)(xie)時對于偶然不(bu)(bu)能心(xin)手(shou)相應(ying),或工(gong)具(ju)不(bu)(bu)稱時,會寫(xie)(xie)出不(bu)(bu)如己意的筆(bi)(bi)畫,而實時或過后加以補(bu)筆(bi)(bi)修改的情形(xing),這是筆(bi)(bi)者三十五年前就為此制作(zuo)一圖,明示(shi)補(bu)筆(bi)(bi)修改之處(chu)。
詳(xiang)觀此(ci)卷(juan),修改添筆(bi)(bi)之處實不(bu)明顯(xian),其中要(yao)(yao)以第(di)22行的(de)「乃」字(zi)較為(wei)(wei)明顯(xian)。并且(qie)說(shuo):這是(shi)山(shan)谷運筆(bi)(bi)時手肘(zhou)的(de)慣性失控,這種失控,嚴格來說(shuo),每(mei)個(ge)人(ren)(ren)都會(hui)有,但對那一種筆(bi)(bi)法容易失控,則每(mei)個(ge)人(ren)(ren)必定不(bu)同(tong)。其實每(mei)個(ge)人(ren)(ren)的(de)運筆(bi)(bi)習慣與(yu)肌(ji)肉、指腕、手肘(zhou)的(de)運行掌握都有關系,也(ye)是(shi)各(ge)人(ren)(ren)寫出不(bu)同(tong)筆(bi)(bi)法風格的(de)先天(tian)性生理條件,就是(shi)因(yin)為(wei)(wei)如(ru)此(ci),這就成了吾人(ren)(ren)筆(bi)(bi)跡鑒定的(de)重要(yao)(yao)依據(ju),也(ye)就是(shi)說(shuo),習慣性的(de)相(xiang)似失控和補(bu)筆(bi)(bi),構成為(wei)(wei)同(tong)一書寫者(zhe)(zhe)的(de)重要(yao)(yao)證據(ju),因(yin)為(wei)(wei)仿(fang)寫或(huo)偽作者(zhe)(zhe),不(bu)會(hui)有相(xiang)同(tong)的(de)失控或(huo)敗(bai)筆(bi)(bi)。
此卷(juan)的(de)(de)(de)22行第(di)二字(zi)(zi)「乃(nai)」字(zi)(zi),其長撇末尾(wei)分(fen)叉(cha),因而(er)(er)為(wei)(wei)人詬病為(wei)(wei)「描(miao)成(cheng)(cheng)燕尾(wei),如(ru)此拙(zhuo)劣!」,顯然是第(di)一筆(bi)(較短的(de)(de)(de))太過纖細,故(gu)另加較粗較長的(de)(de)(de)一筆(bi)蓋于(yu)其上,但筆(bi)梢的(de)(de)(de)運行不(bu)能一致,故(gu)造成(cheng)(cheng)分(fen)叉(cha)。如(ru)果將(jiang)此缺點放大銓釋,成(cheng)(cheng)了拙(zhuo)劣的(de)(de)(de)描(miao)筆(bi),以為(wei)(wei)真(zhen)(zhen)跡中(zhong)絕不(bu)可能發生(sheng)。殊(shu)不(bu)知〈張(zhang)大同卷(juan)〉、〈伏波神祠傳(chuan)〉及(ji)〈范滂傳(chuan)〉中(zhong)都出現描(miao)筆(bi),甚至在(zai)小行書中(zhong)也有多處,如(ru)〈致立之承奉帖〉中(zhong)的(de)(de)(de)「乃(nai)」(第(di)7行),描(miao)得更是離譜!同一行又描(miao)改了「若」字(zi)(zi),但帖中(zhong)其他的(de)(de)(de)字(zi)(zi)皆流暢自然,因此這兩(liang)字(zi)(zi)的(de)(de)(de)描(miao)補,絕不(bu)影響此帖的(de)(de)(de)真(zhen)(zhen)偽,而(er)(er)且更是說明了此帖的(de)(de)(de)隨機性和真(zhen)(zhen)實性。故(gu)而(er)(er)〈砥柱銘(ming)〉中(zhong)「乃(nai)」字(zi)(zi)的(de)(de)(de)描(miao)筆(bi),反而(er)(er)幫助證明了這是黃庭堅的(de)(de)(de)真(zhen)(zhen)跡!
以(yi)上是選擇性的(de)為個人(ren)(ren)也為部份讀者觀(guan)眾(見(jian)原跡者)對(dui)某(mou)些筆法(fa)結字解(jie)疑,其實在(zai)(zai)比較的(de)過程中,發(fa)現絕大部分的(de)字都能與其他(ta)的(de)山谷真跡是一貫的(de),只有老少時間上的(de)差(cha)異,若從(cong)字距(ju)行間的(de)習慣(guan),也合乎其一生的(de)風格,因此(ci),個人(ren)(ren)三十五年前的(de)存疑,至此(ci)撥云(yun)見(jian)日,不知前述同(tong)樣存疑的(de)張、黃兩位,在(zai)(zai)閱(yue)讀本文后,是否(fou)也已解(jie)疑?實企蹺以(yi)待!
宋明(ming)人的題跋與收藏
此卷題跋(ba)與收藏印(yin)之多與豐(feng)富,相(xiang)較于傳(chuan)世(shi)的多件(jian)黃庭堅名跡,甚難與之匹敵。今依時(shi)序(xu)略論其重要者(zhe)如下:
1.曲肱寮(?-1168前卒)無紀(ji)年跋,論山谷(gu)書(shu):「晚年落(luo)研(yan)為枯,嗇(se)豐為癯」,并對此山谷(gu)書(shu)的(de)年代作(zuo)出這樣的(de)結論:
此猶是蘇(su)公在翰林,諸君(jun)翱(ao)翔(xiang)下上于道山冊府(fu)時作也。
意思是指從書(shu)風來論,這是山谷在元佑年(nian)間,與(yu)東坡同(tong)時(shi)在朝時(shi)的作品(pin)。
對此跋的作者,「曲(qu)肱寮」至今(jin)尚無定論(lun),明末張丑《真(zhen)跡(ji)日錄》(卷四(si))著錄此卷時有考證:
按寮姓(xing)張氏,即山谷諸題云:題宛陵張待舉曲肱亭記,見年譜元末甲子歲,時年四十矣(yi)!
查(cha)元(yuan)末甲子(zi)當(dang)為1084年,山(shan)谷(gu)確是(shi)(shi)(shi)四(si)(si)十(shi)歲,可(ke)見(jian)二(er)人(ren)(ren)(ren)交(jiao)往(wang)甚早,若真是(shi)(shi)(shi)張(zhang)(zhang)待(dai)舉的(de)(de)題跋(ba),其實(shi)當(dang)在北(bei)宋,自是(shi)(shi)(shi)可(ke)珍!然張(zhang)(zhang)待(dai)舉的(de)(de)是(shi)(shi)(shi)「曲肱(gong)(gong)亭」,不是(shi)(shi)(shi)「曲肱(gong)(gong)寮」。張(zhang)(zhang)丑說成是(shi)(shi)(shi)姓張(zhang)(zhang)名寮,但宋代查(cha)無張(zhang)(zhang)寮,依(yi)南宋周(zhou)紫芝《太(tai)倉稊米集》卷六十(shi)六,有〈書(shu)張(zhang)(zhang)待(dai)舉詩集后〉中有句云(yun):「張(zhang)(zhang)公名賁,待(dai)舉字也,官至忠州(zhou)司戶而(er)死(si)。」何人(ren)(ren)(ren)則是(shi)(shi)(shi)指明(ming):張(zhang)(zhang)賁,字待(dai)舉,家有「曲肱(gong)(gong)亭」。至于「曲肱(gong)(gong)寮」在宋代有可(ke)能:樂洪,衡(heng)山(shan)人(ren)(ren)(ren),自號曲肱(gong)(gong)先生,著有《周(zhou)易(yi)卦氣圖(tu)》,從(cong)(cong)汪(wang)應辰游。又有魏(wei)衍,彭城人(ren)(ren)(ren),自號曲肱(gong)(gong)居士,名所居室曰:曲肱(gong)(gong)軒,不事(shi)舉業,見(jian)異書(shu)必手自鈔寫。從(cong)(cong)山(shan)谷(gu)弟子(zi)陳(chen)師道(dao)游。觀二(er)人(ren)(ren)(ren)生平,一(yi)(yi)從(cong)(cong)汪(wang)應辰游,一(yi)(yi)從(cong)(cong)陳(chen)師道(dao)游,很難(nan)遽(ju)斷究是(shi)(shi)(shi)何人(ren)(ren)(ren),但是(shi)(shi)(shi)魏(wei)衍的(de)(de)居室既(ji)是(shi)(shi)(shi)「曲肱(gong)(gong)軒」,軒、聊稍異,或者是(shi)(shi)(shi),又因(yin)為他與第二(er)跋(ba)的(de)(de)汪(wang)應辰有交(jiao)往(wang),志此以待(dai)其他數據來(lai)證實(shi)。至于筆者定曲肱(gong)(gong)先生卒于前(qian)道(dao)四(si)(si)年(1168)之前(qian),這是(shi)(shi)(shi)從(cong)(cong)本卷第四(si)(si)跋(ba)梁(liang)竑有:「曲肱(gong)(gong)先生之遺意」一(yi)(yi)語而(er)來(lai),和他是(shi)(shi)(shi)陳(chen)雪溪與梁(liang)竑的(de)(de)共同友人(ren)(ren)(ren),故(gu)此跋(ba)仍(reng)當(dang)在南宋初,并(bing)去世(shi)未久。此跋(ba)的(de)(de)另外一(yi)(yi)個(ge)價值,是(shi)(shi)(shi)提供(gong)了少見(jian)的(de)(de)宋代隸書(shu)佳例,筆勢(shi)開闊。
2.第(di)二(er)跋是紀(ji)年紹(shao)興(xing)(xing)辛未(wei)(1151)的(de)汪(wang)應(ying)辰(chen)(1119-1176)。他是信州玉(yu)山人,故署名「玉(yu)山汪(wang)應(ying)辰(chen)」;字圣錫(xi),紹(shao)興(xing)(xing)五年(1135)進士第(di)一,曾忤權相秦檜而外(wai)放,剛(gang)正方(fang)直(zhi),敢言不避,好賢樂善,學者稱(cheng)玉(yu)山先生,著有《玉(yu)山集》、《石林燕(yan)語》等。由于他去黃山谷未(wei)遠(yuan),對(dui)其書風有深度(du)的(de)認識,并直(zhi)言所感:
此魯直元(yuan)佑間字也,晚(wan)年筆畫始成就,每每追(zhui)悔少作。此如蒹(jian)葭蒼蒼,非不茂盛,要須白露為(wei)霜,落(luo)其英華,然后為(wei)材之成耳。
這(zhe)是(shi)(shi)(shi)他以(yi)個人鐘愛(ai)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)黃(huang)庭堅晚(wan)年大成時(shi)期的(de)(de)(de)(de)(de)(de)作品(pin)來評比此卷,所以(yi)略有(you)微(wei)詞,正是(shi)(shi)(shi)表(biao)現了他正直敢言的(de)(de)(de)(de)(de)(de)個性,最重要的(de)(de)(de)(de)(de)(de)還(huan)是(shi)(shi)(shi)他肯(ken)定(ding)了此卷是(shi)(shi)(shi)黃(huang)魯直的(de)(de)(de)(de)(de)(de)真跡,是(shi)(shi)(shi)比較早年的(de)(de)(de)(de)(de)(de)作品(pin),至(zhi)于是(shi)(shi)(shi)否一(yi)定(ding)是(shi)(shi)(shi)元(yuan)佑(you)年間(1086-1093)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)字,倒并不(bu)重要。不(bu)過,從這(zhe)一(yi)句話,吾人可以(yi)肯(ken)定(ding)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi),此卷原(yuan)無紀年,既不(bu)是(shi)(shi)(shi)紀有(you)建中(zhong)靖國(guo)元(yuan)年(1101)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)《山谷題跋》那(nei)一(yi)本(ben),也(ye)不(bu)是(shi)(shi)(shi)因故將(jiang)這(zhe)1101年的(de)(de)(de)(de)(de)(de)晚(wan)年本(ben)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)年款切除之后的(de)(de)(de)(de)(de)(de)本(ben)子,所以(yi)可以(yi)旁證這(zhe)「有(you)鄰(lin)館(guan)本(ben)」與「建中(zhong)靖國(guo)元(yuan)年本(ben)」是(shi)(shi)(shi)兩個不(bu)同(tong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)本(ben)子。
3.劉(liu)芮(rui)(1108-1178)的觀款(kuan)一行(xing),紀(ji)年「干道元(yuan)年(1165)正月戊辰」。劉(liu)芮(rui)字子駒,號順寧(ning),著有(you)(you)《順寧(ning)集》,為哲宗朝御史(shi)劉(liu)摯之曾(ceng)孫,師胡安(an)國(guo),所造粹然。《式(shi)古(gu)堂(tang)書畫匯考》中紀(ji)有(you)(you)〈劉(liu)刑部和敬夫詩帖〉,紀(ji)年戊戌(1178),則是晚年絕筆了。
4.梁竑(hong)為(wei)當(dang)時藏者陳雪溪跋(ba)(ba),紀(ji)年(nian)干道四年(nian)(1168)九月,雪溪陳氏(shi)(shi)不(bu)知(zhi)何人,此(ci)跋(ba)(ba)款字只(zhi)署(shu)「竑(hong)」一字,未(wei)識姓(xing)氏(shi)(shi)。但(dan)跋(ba)(ba)中有云(yun):「且致曲(qu)肱(gong)先(xian)生之遺意曰(yue):他日梁子(zi)必(bi)見此(ci),要當(dang)令跋(ba)(ba)…」故(gu)此(ci)處「梁子(zi)」即(ji)為(wei)跋(ba)(ba)者「竑(hong)」之姓(xing)氏(shi)(shi)。因(yin)(yin)而署(shu)款時不(bu)加姓(xing)氏(shi)(shi)。(按:《真跡日錄》作(zuo)「杜竑(hong)」,容(rong)庚《叢帖目(mu)》作(zuo)「汪竑(hong)」,請(qing)參考。)并(bing)由(you)此(ci)跋(ba)(ba)知(zhi)「曲(qu)肱(gong)寮」的卒年(nian)是(shi)在干道四年(nian)(1168)之前(qian)。且知(zhi)梁氏(shi)(shi)為(wei)曲(qu)肱(gong)先(xian)生賞識之晚(wan)輩,乃是(shi)因(yin)(yin)為(wei)梁氏(shi)(shi)「平生展玩(wan)涪翁翰(han)墨不(bu)少!」是(shi)鑒識山谷書法的行家,而梁竑(hong)對此(ci)卷的評(ping)價(jia)與汪應辰頗為(wei)不(bu)同:
亦未嘗(chang)有奇特如是者,可(ke)謂(wei)臣(chen)中(zhong)第一(yi),絕妙古(gu)今,譬如天球(qiu)河(he)圖(tu)之在(zai)東序,又何(he)稱贊(zan)之足云!
5.王厚(hou)之(zhi)(1121-1204年)雖(sui)無題跋,但在此(ci)卷的(de)騎縫收藏印(yin)(yin)中,鈐蓋了(le)一方稀(xi)見(jian)的(de)十(shi)六(liu)字(zi)小(xiao)白(bai)文(wen)印(yin)(yin):「臨川王厚(hou)之(zhi)順伯復齋…金(jin)石刻永寶」由于字(zi)小(xiao),印(yin)(yin)色不清,且有(you)裁切,故(gu)難于識其全文(wen)。后又(you)在「秋(qiu)壑圖書(shu)(shu)」左(zuo)下角(jiao)發(fa)現王氏(shi)二印(yin)(yin),其上為(wei)「臨川」王□之(zhi)□□父(fu)印(yin)(yin)」,其下雖(sui)為(wei)十(shi)六(liu)字(zi)印(yin)(yin)的(de)完整版,但仍(reng)有(you)三不可識。此(ci)印(yin)(yin)在高士奇《江邨銷夏錄》卷二及《式(shi)左(zuo)堂書(shu)(shu)畫匯考(kao)》二書(shu)(shu)中均僅識讀九字(zi)作(zuo):
經筆者辨識在三多識五字作:
王(wang)(wang)厚之為南宋第一(yi)鑒賞家,字順伯(bo),世(shi)本(ben)臨川人,左丞王(wang)(wang)安(an)禮的四(si)(si)世(shi)孫,王(wang)(wang)安(an)禮曾(ceng)在元(yuan)(yuan)豐庚申(1080年(nian)(nian)(nian))與黃(huang)慶基同閱〈神龍(long)本(ben)蘭亭(ting)〉題(ti)有觀(guan)款,所以(yi)(yi)蘭亭(ting)版本(ben)的研究是其家學(xue),淳(chun)熙戊戌(1178年(nian)(nian)(nian))曾(ceng)題(ti)〈定武本(ben)蘭亭(ting)〉,慶元(yuan)(yuan)丁巳(si)(1197年(nian)(nian)(nian))曾(ceng)跋〈唐摹本(ben)蘭亭(ting)〉。王(wang)(wang)厚之祖王(wang)(wang)和父徙居諸暨(ji),故于(yu)紹興二十六年(nian)(nian)(nian)(1156年(nian)(nian)(nian))以(yi)(yi)越鄉薦(jian)為舉首,尋入太(tai)學(xue)。登(deng)干道三(san)年(nian)(nian)(nian)(1167年(nian)(nian)(nian))進士(shi)第,好古博(bo)雅富(fu)藏先(xian)代彝器及金石(shi)刻,以(yi)(yi)博(bo)古知名于(yu)時,因藏有趙明誠《金石(shi)錄》故著有《復齋(zhai)金石(shi)錄》三(san)十卷,《考異》四(si)(si)卷,《考古印章》四(si)(si)卷,《漢晉印章圖譜》一(yi)卷。王(wang)(wang)氏的收藏,除(chu)了(le)此卷之外,又有范仲淹(yan)〈與尹師(shi)魯二帖(tie)〉,元(yuan)(yuan)人柳貫跋語有云:
「前帖銜縫有王厚之順伯(bo)(bo)陰文十六字印,知為順伯(bo)(bo)所藏…好古博物(wu),為中興第一。」
查此(ci)范(fan)仲淹書二帖,亦(yi)見于高士(shi)奇(qi)《江邨(cun)銷夏錄》卷一(yi),但此(ci)印只識(shi)出(chu)「臨(lin)川王厚之(zhi)…」
趙孟頫〈蘭亭十三跋(ba)〉亦云:
「宋(song)南渡時,士大夫精于鑒賞者,為王(wang)順伯,尤延(yan)之(zhi)二公。」
可見對王氏也傾服備(bei)至!
6.謝采(cai)伯觀(guan)款,記有時地:「嘉定庚午中秋,郡丞(cheng)謝采(cai)伯觀(guan)于四明貢院。」
楷書(shu)兩行,用筆挺俊(jun),是必(bi)為(wei)知書(shu)者(zhe)。查謝氏為(wei)書(shu)道(dao)史(shi)上(shang)有功之人,因(yin)為(wei)眾人熟知的南(nan)宋姜(jiang)白(bai)石(夔(kui))所(suo)著的《續書(shu)譜(pu)》一卷,在(zai)(zai)姜(jiang)氏著后并未有刊本行世,是謝氏欣賞(shang)姜(jiang)氏的書(shu)法筆力遒勁,波(bo)瀾(lan)老成在(zai)(zai)先,又得其(qi)所(suo)著《續書(shu)譜(pu)》一卷,覺(jue)得「議論精到,三讀三嘆,因(yin)為(wei)鋟木。」
謝(xie)(xie)采伯是(shi)臨海人(ren),其父乃宰(zai)相(xiang)(xiang)謝(xie)(xie)深甫,他也是(shi)宋理宗(zong)皇后(hou)謝(xie)(xie)氏的伯叔輩。謝(xie)(xie)氏題跋(ba)另(ling)有(you)跋(ba)東坡〈乞居(ju)常州奏狀〉,年款(kuan)與此(ci)跋(ba)大致相(xiang)(xiang)同:「嘉定庚(geng)午中秋天臺(tai)謝(xie)(xie)采伯元若輸于四明貢院(yuan)。」(《清河書畫舫(fang)》卷八。)他的著作有(you):《密齋筆記(ji)》,援據史傳,足(zu)以考鏡(jing)得失。
以(yi)上(shang)是(shi)六則南宋人題跋,雖然不(bu)是(shi)大家(jia)熟悉的書畫史上(shang)的大家(jia),但都(dou)各有其重要(yao)性,皆是(shi)當(dang)時的佼佼者。
7.大(da)約在謝采伯(bo)嘉(jia)定庚(geng)午(1210年(nian))題(ti)跋(ba)的四、五十年(nian)之(zhi)后,此卷(juan)不知(zhi)如何進(jin)入了(le)(le)南(nan)(nan)宋(song)(song)重要(yao)大(da)藏家:權相賈(jia)似(si)道(dao)(dao)(dao)(1213-1275年(nian),號秋壑(he))之(zhi)手,在此卷(juan)的末尾鈐有其著(zhu)名的朱文(wen)收(shou)(shou)藏印(yin)「秋壑(he)圖(tu)書(shu)」(約4.4公分見方(fang)),經過(guo)筆者再(zai)一(yi)次的調查,得知(zhi)賈(jia)似(si)道(dao)(dao)(dao)乃是(shi)(shi)收(shou)(shou)藏史上(shang)收(shou)(shou)集過(guo)最多(duo)黃庭堅書(shu)跡的藏家,因(yin)為(wei)(wei)除(chu)了(le)(le)本卷(juan)之(zhi)外,尚有:一(yi)共為(wei)(wei)六長卷(juan)一(yi)冊(ce)頁(可能還(huan)有更(geng)多(duo)),由此可以證明至少賈(jia)似(si)道(dao)(dao)(dao)(或(huo)(huo)其掌眼(yan)廖(liao)瑩中(zhong))的眼(yan)中(zhong),此卷(juan)〈砥(di)柱銘〉的書(shu)法與上(shang)列各(ge)件都(dou)是(shi)(shi)出于(yu)黃庭堅之(zhi)手的親筆真(zhen)跡,這(zhe)一(yi)個南(nan)(nan)宋(song)(song)人的證據(ju),其力量與準確度遠(yuan)勝于(yu)一(yi)般(ban)的觀款或(huo)(huo)僅收(shou)(shou)一(yi)、兩件的小收(shou)(shou)藏家,是(shi)(shi)無(wu)庸置疑的。
謹(jin)就宋(song)代的(de)(de)題跋和(he)收(shou)藏史而言,此卷的(de)(de)旁(pang)證數(shu)據之豐富已遠勝于(yu)其他所有(you)(you)的(de)(de)傳世黃(huang)庭(ting)堅書作。卷后雖(sui)然(ran)沒有(you)(you)元人題跋的(de)(de)蹤跡,但尚有(you)(you)十余則明、清人題跋,文字較長(chang),提供若干史料。茲擇要簡述于(yu)后:
(1)俞僴(字弘毅)的(de)(de)身分是「賜進(jin)士中順(shun)大夫知汀州致仕」,其楷書跋是為當時收(shou)藏者黃璂——黃庭(ting)堅(jian)的(de)(de)第十(shi)一世族(zu)孫所(suo)書,紀年為「天(tian)順(shun)元(yuan)年(明代英宗年號(hao),1457年)春正月」
(2)黃洵(xun)(字叔(shu)允,號聵翁)也是山谷的族裔孫,是為黃公直(zhi)(璂)題,未紀(ji)年。但(dan)前后二(er)跋均在(zai)天順元年,故當在(zai)是年。
(3)陳洙跋在天順改(gai)元(1457年)五月,自署「眷生」,似(si)為(wei)黃璂之姻親。但此(ci)跋稱「黃君(jun)公直,視山(shan)谷(gu)則八世族祖」與俞僴(xian)跋中的「十一(yi)世」相差三世,既是姻親,似(si)當以(yi)「八世」為(wei)正確。又此(ci)跋中一(yi)語:「汪、梁(liang)諸君(jun)子題志,猶周鼎在望。」可以(yi)輔證(zheng)筆者(zhe)考訂卷前干道(dao)四年款(kuan)書「竑(hong)」者(zhe),當是「梁(liang)竑(hong)」不誤(wu)。
(4)何濱,亦是黃公直眷生(sheng)。詩(shi)跋無紀年。
以下一(yi)紙(在十(shi)(shi)四、十(shi)(shi)五縫之(zhi)間)的兩跋,其(qi)一(yi)之(zhi)紀年(nian)早于(yu)前(qian)紙兩年(nian),故(gu)知(zhi)裝(zhuang)裱時誤接,當是項(xiang)元汴之(zhi)前(qian)的事,騎(qi)縫的編號乃出自項(xiang)氏手(shou)筆。
(5)張肅(su),自署(shu)「庚(geng)午(1450年(nian))科鄉(xiang)貢進士(shi)」,紀年(nian)「皇明(ming)景泰六年(nian)(1455年(nian))春」,行(xing)書(shu)甚佳(jia),論山谷(gu)書(shu):「公筆法高古,夐然一家,信可(ke)貴也(ye)。」讀其釋意,其時已為黃璂(qi)珍藏。
(6)鄭(zheng)熜(cong)(字允然(ran)),浦陽(yang)人,亦為(wei)黃公直題,自云其伯(bo)父醇翁先生亦善(shan)書,與宋仲珩齊名。
(7)申屠環(huan),會稽(ji)人,無紀年(nian)。
(8)黃應宸,山(shan)谷族(zu)孫,黃璂為其高祖,長(chang)跋紀年(nian)(nian)「隆慶庚午(1570年(nian)(nian))」并(bing)述及「嘉靖辛(xin)亥(1551年(nian)(nian)),家遭回祿,室宇(yu)貲蓄,焚蕩(dang)一空,而伯(bo)父(fu)棣獨(du)出(chu)是卷(juan)于(yu)煨燼之(zhi)中(zhong)。」益可見吾人于(yu)今日(ri)猶能觀賞此卷(juan),當更覺珍惜。
(9)酈希范,自署「眷晚生」,當是黃應宸(chen)的姻親(qin)跋(ba)(ba)于同年同月,為此卷(juan)明代題跋(ba)(ba)中的最后一跋(ba)(ba)。
(10)項元(yuan)汴(1525-1590年),為中(zhong)國書畫鑒藏史上(shang)的大(da)家,得此卷后(hou),項氏于卷前卷后(hou)及(ji)騎縫(feng)處鈐印(yin)六十余方。
在第十四(si)紙后(hou)均為清代人題跋(ba):
(1)章貢金,觀于道(dao)光元年(1821年),并錄元周密所抄謝采伯之著作。
(2)吳修(xiu),于道光(guang)壬(ren)年(1822年)觀(guan)于揚州,并錄入其《銘心(xin)絕品》一書(shu)中。
(3)屠(tu)倬,觀于秦淮水閣。
(4)羅天(tian)池,道光丙午年(1846年)在觀于(yu)葉氏耕霞溪(xi)館。(小行(xing)楷(kai))跋中述及廣東番禺潘德畬(仕成)先(xian)借摹入石,再購得此卷。
(5)上元(yuan)人伍福(號詒堂)收藏(zang),先在后隔水錄山谷書可(ke)息風浪(lang)故事一則,并在卷(juan)尾抄錄有關(guan)此卷(juan)的相關(guan)資料數則:
書(shu)畫舫真跡(ji)目(mu)錄(lu) (隸書(shu))
汪應辰 資料一則 (行書)
王厚之 數(shu)據數(shu)則(ze),包括:洪容齋隨筆、陳(chen)思寶(bao)刻叢編、子昂蘭亭十三(san)跋(ba)及(ji)柳貫題跋(ba)等。
綜觀〈砥柱(zhu)銘(ming)〉卷諸跋,最早者距(ju)山谷下世不到半世紀,不但肯(ken)定了他們對(dui)此(ci)卷為黃(huang)庭(ting)堅書寫真跡的(de)看(kan)法(fa),也提供了對(dui)此(ci)卷為山谷早年(nian)書風的(de)觀點,也增加(jia)了五(wu)件南(nan)宋(song)(song)人的(de)書法(fa)作(zuo)品,使吾人對(dui)南(nan)宋(song)(song)士大夫(fu)的(de)書風有更全面的(de)認識。故僅(jin)就此(ci)南(nan)宋(song)(song)五(wu)人的(de)題跋而言,就是書史研究的(de)重(zhong)要資料。
更有(you)甚(shen)者,在(zai)鑒(jian)藏史(shi)上的(de)(de)(de)兩件(jian)南宋大家:中(zhong)期的(de)(de)(de)王(wang)厚之(1121-1204)和(he)后(hou)期的(de)(de)(de)賈(jia)似道(dao)(1213-1275)曾先(xian)后(hou)將此卷(juan)鑒(jian)定珍(zhen)藏,更保(bao)證了此卷(juan)的(de)(de)(de)真實(shi)性(xing)。因為(wei)他們(men)二位的(de)(de)(de)印章,一(yi)在(zai)山(shan)谷(gu)卷(juan)中(zhong)的(de)(de)(de)多處騎縫上,一(yi)在(zai)卷(juan)尾本紙上,這不(bu)像卷(juan)后(hou)寫在(zai)別紙上的(de)(de)(de)題跋,有(you)可(ke)能被狡猾者拆換的(de)(de)(de)!而王(wang)厚之的(de)(de)(de)十六字(zi)白文印,更屬稀有(you)的(de)(de)(de)存世實(shi)例;賈(jia)似道(dao)的(de)(de)(de)「秋壑圖書」雖(sui)所見(jian)甚(shen)多,但是(shi)此卷(juan)在(zai)賈(jia)氏的(de)(de)(de)寶庫中(zhong),此卷(juan)是(shi)與黃庭堅的(de)(de)(de)其他的(de)(de)(de)六件(jian)名跡同被肯定和(he)珍(zhen)藏的(de)(de)(de)。
本來有了這樣的保證已經(jing)是足夠了,而(er)后(hou)半(ban)段的明人(ren)題跋(ba)中,不僅補(bu)充了史料,更令人(ren)慶幸此卷曾經(jing)為山谷(gu)的八世孫及其族人(ren)題跋(ba)保存,凡經(jing)歷一百(bai)余(yu)年(至少自1457到1570年)之(zhi)久,最后(hou)又入明代(dai)最重要的鑒藏家項元汴(bian)之(zhi)手。