菊花
秋(qiu)叢繞(rao)舍(she)似(si)陶家(jia)⑴,遍繞(rao)籬邊日(ri)漸斜⑵。
不是(shi)花(hua)中偏愛菊⑶,此花(hua)開盡更無花(hua)⑷。
詞句注釋
⑴秋(qiu)(qiu)叢:指叢叢秋(qiu)(qiu)菊(ju)。舍(shè):居住的房子。陶:指東晉文(wen)學(xue)家陶淵明。
⑵繞:走(zou)曲折(zhe)的(de)路(lu)。這里(li)是轉游的(de)意思(si)。籬:籬笆,用竹(zhu)、木、蘆(lu)葦等編(bian)成的(de)圍墻或屏障。日(ri)漸斜(xiá):太陽漸漸落山。
⑶偏愛:不公正、不平均的愛。
⑷盡:完。更(gèng):復、再。
白話譯文
叢叢秋菊環繞屋(wu)舍,好似陶潛家(jia)。圍(wei)繞籬笆轉游,不(bu)覺紅(hong)日西斜。
并非我在(zai)百花(hua)(hua)中對菊(ju)花(hua)(hua)特別鐘(zhong)愛,只因為(wei)它(ta)開放以(yi)后,再(zai)沒(mei)有花(hua)(hua)。
這是一首賞菊之作。在舊時(shi)詩文中,常將菊花(hua)作為封建士(shi)大夫道(dao)德(de)品質的象征。此詩即為其(qi)中之一,約于(yu)貞元十八年(802)作于(yu)長安。
元(yuan)(yuan)稹(779—831),唐代詩人。字微之,河南(治今河南洛陽)人。早(zao)年家貧。唐德宗貞(zhen)元(yuan)(yuan)九年(793)舉明經科,貞(zhen)元(yuan)(yuan)十(shi)九年(803)舉書判(pan)拔萃科,曾任(ren)監察(cha)御(yu)史。因(yin)得罪(zui)宦官及守舊官僚,遭到貶斥。后轉而依附(fu)宦官,官至(zhi)同(tong)中(zhong)書門下平(ping)章事。最后以暴疾卒于武昌軍節度使任(ren)所。與白(bai)居易友善,常(chang)相唱和(he),共同(tong)倡導(dao)新樂府運(yun)動,世稱(cheng)“元(yuan)(yuan)白(bai)”。后期(qi)之作,傷于浮艷,故有“元(yuan)(yuan)輕白(bai)俗”之譏。有《元(yuan)(yuan)氏長(chang)慶集(ji)》六(liu)十(shi)卷,補(bu)遺六(liu)卷,存詩八(ba)百(bai)三十(shi)余首(shou)。
菊花,不像牡丹那(nei)樣富麗,也(ye)沒有(you)蘭(lan)花那(nei)樣名貴,但(dan)作(zuo)為傲(ao)霜之(zhi)花,它一(yi)直受人偏愛。有(you)人贊美它堅強的品格,有(you)人欣賞它高潔的氣質,而元(yuan)稹的這首(shou)詠菊詩(shi),則別出(chu)新意地道(dao)出(chu)了(le)詩(shi)人愛菊的原因。
第一句(ju)“秋叢繞(rao)舍似陶(tao)(tao)家(jia)”的(de)(de)“繞(rao)”字(zi)寫屋外所(suo)種菊(ju)(ju)(ju)花(hua)(hua)之(zhi)(zhi)多,給人(ren)(ren)以環(huan)境幽雅,如陶(tao)(tao)淵明家(jia)之(zhi)(zhi)感。詩(shi)(shi)人(ren)(ren)將種菊(ju)(ju)(ju)的(de)(de)地(di)(di)方比作(zuo)陶(tao)(tao)家(jia),可見秋菊(ju)(ju)(ju)之(zhi)(zhi)多,花(hua)(hua)開之(zhi)(zhi)盛。這么多美麗的(de)(de)菊(ju)(ju)(ju)花(hua)(hua),讓人(ren)(ren)心情(qing)(qing)愉悅。第二句(ju)“遍(bian)繞(rao)籬(li)邊(bian)日(ri)漸(jian)斜”表(biao)現(xian)了(le)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)專注地(di)(di)看花(hua)(hua)的(de)(de)情(qing)(qing)形。句(ju)中的(de)(de)“繞(rao)”字(zi)寫賞(shang)(shang)菊(ju)(ju)(ju)興致之(zhi)(zhi)濃,不(bu)(bu)是到(dao)東籬(li)便駐足(zu),而是“遍(bian)繞(rao)籬(li)邊(bian)”,直(zhi)至不(bu)(bu)知日(ri)之(zhi)(zhi)將夕,表(biao)現(xian)了(le)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)賞(shang)(shang)菊(ju)(ju)(ju)時悠閑的(de)(de)情(qing)(qing)態(tai)。詩(shi)(shi)人(ren)(ren)被菊(ju)(ju)(ju)花(hua)(hua)深深吸引住了(le),其愛菊(ju)(ju)(ju)之(zhi)(zhi)情(qing)(qing),似較陶(tao)(tao)淵明有(you)(you)過之(zhi)(zhi)而無不(bu)(bu)及。“遍(bian)繞(rao)”“日(ri)漸(jian)斜”,把詩(shi)(shi)人(ren)(ren)賞(shang)(shang)菊(ju)(ju)(ju)入迷(mi),流連(lian)忘返的(de)(de)情(qing)(qing)態(tai)和詩(shi)(shi)人(ren)(ren)對菊(ju)(ju)(ju)花(hua)(hua)的(de)(de)由衷(zhong)喜(xi)(xi)愛真(zhen)切地(di)(di)表(biao)現(xian)了(le)出來,字(zi)里行間充滿了(le)喜(xi)(xi)悅的(de)(de)心情(qing)(qing)。前兩句(ju)短短的(de)(de)十四個字(zi),有(you)(you)景、有(you)(you)情(qing)(qing)、有(you)(you)聯想,活脫(tuo)脫(tuo)地(di)(di)勾(gou)勒出一幅(fu)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)在秋日(ri)傍(bang)晚漫步菊(ju)(ju)(ju)叢賞(shang)(shang)花(hua)(hua)吟詩(shi)(shi)而樂不(bu)(bu)思返的(de)(de)畫面。
三四兩(liang)句(ju)“不是(shi)花(hua)(hua)(hua)中(zhong)偏(pian)愛(ai)(ai)菊(ju),此花(hua)(hua)(hua)開盡(jin)更(geng)無(wu)花(hua)(hua)(hua)”,點明了詩人(ren)(ren)愛(ai)(ai)菊(ju)的(de)(de)(de)(de)原因。這兩(liang)句(ju)以否定句(ju)式陡地一(yi)轉,指(zhi)出(chu)自己(ji)并非沒(mei)來由地鐘情(qing)菊(ju)花(hua)(hua)(hua)。時至深秋,百(bai)花(hua)(hua)(hua)盡(jin)謝(xie),唯(wei)有菊(ju)花(hua)(hua)(hua)能凌(ling)風霜而不凋,獨立支持,為世界平(ping)添了盎然的(de)(de)(de)(de)生機。一(yi)旦(dan)菊(ju)花(hua)(hua)(hua)謝(xie)盡(jin),便無(wu)花(hua)(hua)(hua)景可賞,人(ren)(ren)們愛(ai)(ai)花(hua)(hua)(hua)之(zhi)(zhi)情(qing)自然就集中(zhong)到(dao)菊(ju)花(hua)(hua)(hua)上來。詩人(ren)(ren)熱(re)愛(ai)(ai)生活、熱(re)愛(ai)(ai)自然,這四季中(zhong)最后(hou)開放的(de)(de)(de)(de)菊(ju)花(hua)(hua)(hua)使(shi)他忘情(qing),愛(ai)(ai)不能舍了。詩人(ren)(ren)從菊(ju)花(hua)(hua)(hua)凋謝(xie)最晚這個角度出(chu)發,寫(xie)出(chu)了自己(ji)獨特的(de)(de)(de)(de)愛(ai)(ai)菊(ju)花(hua)(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)理由。其(qi)中(zhong)也(ye)暗含(han)了對(dui)菊(ju)花(hua)(hua)(hua)歷盡(jin)寒冷最后(hou)凋零的(de)(de)(de)(de)堅強品格的(de)(de)(de)(de)贊(zan)美之(zhi)(zhi)情(qing)。中(zhong)國古典詩詞常借(jie)物詠(yong)懷喻志,如屈(qu)原的(de)(de)(de)(de)《橘頌》,陳子昂的(de)(de)(de)(de)《感遇》,都(dou)是(shi)范例(li)。元(yuan)稹(zhen)《菊(ju)花(hua)(hua)(hua)》一(yi)詩贊(zan)菊(ju)花(hua)(hua)(hua)高潔的(de)(de)(de)(de)操守、堅強的(de)(de)(de)(de)品格,也(ye)是(shi)這種(zhong)寫(xie)作(zuo)手法,寓(yu)有深意。
這首七言絕句詩(shi)(shi)(shi),雖然寫(xie)的(de)(de)是詠菊(ju)這個尋常的(de)(de)題材,但(dan)用筆巧妙(miao)(miao),別具一(yi)格(ge),詩(shi)(shi)(shi)人獨特的(de)(de)愛菊(ju)花(hua)理由(you)新(xin)穎(ying)自(zi)然,不(bu)落俗套,并且發人思考。詩(shi)(shi)(shi)人沒有正面(mian)寫(xie)菊(ju)花(hua),卻通過愛菊(ju),側面(mian)烘托它(ta)的(de)(de)優秀品格(ge),美妙(miao)(miao)靈動,意趣盎然。該(gai)詩(shi)(shi)(shi)取陶詩(shi)(shi)(shi)的(de)(de)意境,且也以淡雅(ya)樸素的(de)(de)語言吟詠,便不(bu)似陶公全用意象,蘊藉之(zhi)至;而是在描繪具象之(zhi)后,以自(zi)述的(de)(de)方(fang)式道出愛菊(ju)之(zhi)由(you)而又不(bu)一(yi)語說盡,留下了(le)想象空間去(qu)回味咀嚼,這就增強(qiang)了(le)它(ta)的(de)(de)藝術感染(ran)力。
宋(song)代吳曾:“李和文公作詠菊(ju)《望漢(han)月(yue)》詞,一(yi)時(shi)稱美(mei)。云:‘黃菊(ju)一(yi)叢臨砌。顆顆珠露妝綴。獨教冷落向(xiang)秋天,恨東君不曾留意(yi)。雕欄新雨霹(pi)。綠蘚上,亂鋪(pu)金蕊。此花(hua)開(kai)(kai)后更無(wu)花(hua),愿愛(ai)惜、莫同桃李。’時(shi)公鎮澶淵,寄(ji)劉子儀書云:‘澶淵營妓,有一(yi)二(er)擅(shan)喉囀之技者,唯(wei)以(yi)“此花(hua)開(kai)(kai)后更無(wu)花(hua)”為酒(jiu)鄉之資耳。‘不是花(hua)中惟愛(ai)菊(ju),此花(hua)開(kai)(kai)后更無(wu)花(hua)’,乃元微之詩(shi),和文述之爾。”(《能改(gai)齋漫錄》卷一(yi)六)
清(qing)代馮班(ban):“奪胎換骨,宋(song)人謬說,只是向古人集(ji)中作賊(zei)耳(er)。冷(leng)齋稱王荊(jing)公(gong)《菊(ju)花》詩‘千花萬(wan)卉凋零(ling)后(hou),始見閑人把一枝’,以為(wei)勝鄭(zheng)都(dou)官《十日(ri)菊(ju)》,謬也。荊(jing)公(gong)詩多滲漏,上句‘凋零(ling)’二字不妥,下句云‘一枝’,似梅花,‘閑人’二字牽湊。何如微之云‘不是花中偏愛菊(ju),此花開后(hou)更無花’,語意俱(ju)足。鄭(zheng)詩亦渾成,非荊(jing)公(gong)所及。”(《鈍吟雜錄》卷四)