《長(chang)沙(sha)過(guo)賈誼宅》是唐代(dai)詩(shi)人劉長(chang)卿創作的懷古(gu)詩(shi)。此(ci)詩(shi)通過(guo)對漢(han)代(dai)文學(xue)家賈誼不(bu)幸遭遇的憑吊和(he)痛惜,抒發了詩(shi)人自己(ji)被貶的悲憤與對當(dang)時社會現實的不(bu)滿情緒(xu)。全詩(shi)意境(jing)悲涼,真摯感人,堪稱(cheng)唐人七律中的精(jing)品。
長沙過賈誼宅⑴
三(san)年(nian)謫宦此(ci)棲遲⑵,萬古(gu)惟(wei)留楚(chu)客悲⑶。
秋草獨(du)尋人(ren)去后⑷,寒林空見日斜時。
漢文有道恩猶薄⑸,湘水無情(qing)吊(diao)豈知?
寂寂江山搖落處⑹,憐君何事到(dao)天涯!
⑴賈誼:西漢文(wen)帝時政治家、文(wen)學家。后被貶為長沙王太傅,長沙有其故址(zhi)。
⑵謫宦:貶官。棲(qi)遲:淹(yan)留。像(xiang)鳥兒(er)那樣的(de)斂翅歇息,飛不(bu)起(qi)來。
⑶楚客:流落在楚地的(de)客居,指(zhi)賈誼。長沙舊屬楚地,故有此稱。一(yi)作(zuo)“楚國”。
⑷獨(du):一(yi)作“漸”。
⑸漢文:指漢文帝。
⑹搖落處:一作(zuo)“正(zheng)搖落”。
你(ni)被貶于此寂(ji)寞地住了三載,萬古留下(xia)你(ni)客(ke)居楚地的悲(bei)哀。
踏著秋草(cao)獨(du)自尋覓你的(de)足(zu)跡,只有(you)黯(an)淡的(de)斜(xie)陽(yang)映照(zhao)著寒林。
為(wei)何明君卻獨對(dui)你恩疏情(qing)薄(bo),湘水(shui)無情(qing)怎知后人憑吊(diao)之意?
江(jiang)山已經冷落草木已經凋(diao)零,可憐你究竟何故被(bei)貶(bian)到此地(di)!
此詩(shi)(shi)(shi)的(de)(de)內(nei)容,與作者(zhe)的(de)(de)遷(qian)(qian)謫(zhe)生涯有關。劉長(chang)卿(qing)“剛而犯(fan)上,兩遭(zao)遷(qian)(qian)謫(zhe)”。第(di)一(yi)次遷(qian)(qian)謫(zhe)在(zai)(zai)唐肅宗至(zhi)德三(san)年(nian)(758)春(chun)天,由蘇州長(chang)洲(zhou)縣尉被(bei)貶(bian)為(wei)(wei)潘州南巴縣尉;第(di)二(er)次在(zai)(zai)唐代宗大歷八年(nian)(773)至(zhi)大歷十(shi)二(er)年(nian)(777)間的(de)(de)一(yi)個深秋,因被(bei)誣陷,由淮西鄂岳轉運留后被(bei)貶(bian)為(wei)(wei)睦州司馬。從詩(shi)(shi)(shi)中所(suo)描(miao)寫(xie)的(de)(de)深秋景象來看,此詩(shi)(shi)(shi)當作于詩(shi)(shi)(shi)人第(di)二(er)次遷(qian)(qian)謫(zhe)來到(dao)長(chang)沙的(de)(de)時候,那時正是秋冬之交,與詩(shi)(shi)(shi)中節令(ling)恰相符合(he)。
在一(yi)個深秋的(de)傍晚,詩人只身來到長沙賈(jia)誼的(de)故居。賈(jia)誼,是漢文帝時(shi)著(zhu)名(ming)的(de)政論家,因被權(quan)貴中傷(shang),出為長沙王(wang)太傅三年。后雖被召回京城,但不得大用,抑郁而死。類似的(de)遭遇,使劉長卿(qing)傷(shang)今懷古,感慨萬(wan)千,而吟詠(yong)出這首律詩。
劉(liu)長卿,唐代詩(shi)(shi)人(ren),字文房,河間(今屬河北(bei))人(ren),天寶進士,曾任長州(zhou)縣尉,因事下獄,兩遭(zao)貶(bian)謫,量移睦州(zhou)司馬,官終隨州(zhou)刺(ci)史。詩(shi)(shi)多寫(xie)政治失意之感,也(ye)有(you)反映離亂之作,善(shan)于(yu)描繪自(zi)然景物,以五七(qi)言近體為(wei)主,尤長于(yu)五言,稱為(wei)“五言長城”。有(you)《劉(liu)隨州(zhou)詩(shi)(shi)集》。
這(zhe)是(shi)一篇(pian)堪稱(cheng)唐詩精品的(de)(de)(de)七律。“三年(nian)謫宦此(ci)棲遲,萬(wan)古惟留楚客悲(bei)。”“三年(nian)謫宦”,只落得“萬(wan)古”留悲(bei),上(shang)下句意(yi)鉤連相(xiang)生,呼應(ying)緊湊,給人以(yi)抑(yi)郁沉重的(de)(de)(de)悲(bei)涼(liang)之感。“此(ci)”字(zi),點出了“賈誼(yi)(yi)宅(zhai)”。“棲遲”,這(zhe)種(zhong)生活(huo)本就(jiu)是(shi)驚惶不安的(de)(de)(de),用以(yi)暗(an)喻賈誼(yi)(yi)的(de)(de)(de)侘傺失(shi)意(yi),是(shi)恰切的(de)(de)(de)。“楚客”,標舉(ju)賈誼(yi)(yi)的(de)(de)(de)身份。一個(ge)“悲(bei)”字(zi),直貫(guan)篇(pian)末,奠定了全詩凄愴憂(you)憤的(de)(de)(de)基(ji)調,不僅(jin)切合(he)賈誼(yi)(yi)的(de)(de)(de)一生,也(ye)暗(an)寓了劉長卿自己遷謫的(de)(de)(de)悲(bei)苦命運(yun)。
“秋(qiu)草獨尋人(ren)去后,寒林(lin)空見日(ri)(ri)斜(xie)(xie)時。”頷聯是(shi)圍繞題(ti)中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)“過”字(zi)展(zhan)開描寫的(de)(de)(de)。“秋(qiu)草”,“寒林(lin)”,“人(ren)去”,“日(ri)(ri)斜(xie)(xie)”,渲染出故(gu)宅(zhai)一片蕭條冷落的(de)(de)(de)景(jing)(jing)色(se),而在(zai)這(zhe)樣(yang)的(de)(de)(de)氛圍中(zhong)(zhong),詩人(ren)還(huan)要(yao)去“獨尋”,一種景(jing)(jing)仰(yang)向慕、寂(ji)寞興嘆的(de)(de)(de)心情,油然(ran)(ran)而生。寒林(lin)日(ri)(ri)斜(xie)(xie),不(bu)僅是(shi)眼前所見,也是(shi)賈(jia)(jia)誼當(dang)時的(de)(de)(de)實際處(chu)境,也正是(shi)李唐(tang)王朝危殆形勢的(de)(de)(de)寫照(zhao)。益以(yi)“空見”,更進一層地(di)把哲人(ren)其萎,回天乏(fa)術、無可奈何的(de)(de)(de)痛苦和悵惘,抒(shu)寫得沁人(ren)心脾。這(zhe)兩句(ju)詩還(huan)化用了賈(jia)(jia)誼《鵩鳥(niao)賦(fu)》的(de)(de)(de)句(ju)子。賈(jia)(jia)誼在(zai)長沙時,看到古人(ren)以(yi)為不(bu)祥(xiang)的(de)(de)(de)鵩鳥(niao),深感自己的(de)(de)(de)不(bu)幸,因而在(zai)賦(fu)中(zhong)(zhong)發出了“庚子日(ri)(ri)斜(xie)(xie)兮,鵩集余(yu)舍”、“野(ye)鳥(niao)入室兮,主(zhu)人(ren)將(jiang)去”的(de)(de)(de)感喟(kui)。劉(liu)長卿借(jie)用其字(zi)面,創造(zao)了“人(ren)去后”、“日(ri)(ri)斜(xie)(xie)時”的(de)(de)(de)倍覺黯然(ran)(ran)的(de)(de)(de)氣(qi)氛。
“漢(han)文有道(dao)(dao)恩(en)猶薄,湘水無(wu)(wu)情(qing)吊(diao)豈知(zhi)?”頸聯(lian)從賈誼(yi)的(de)見(jian)疏(shu),隱隱聯(lian)系到自己(ji)。出(chu)句(ju)要注意一(yi)(yi)個“有道(dao)(dao)”,一(yi)(yi)個“猶”字。號稱“有道(dao)(dao)”的(de)漢(han)文帝,對賈誼(yi)尚且這(zhe)樣薄恩(en),那么(me),當(dang)時昏(hun)聵無(wu)(wu)能的(de)唐代宗,對劉長卿當(dang)然更談不(bu)上(shang)什么(me)恩(en)遇(yu)了(le)(le);劉長卿的(de)一(yi)(yi)貶再貶,沉(chen)淪坎坷,也就(jiu)(jiu)是必然的(de)了(le)(le)。這(zhe)就(jiu)(jiu)是所謂“言外之(zhi)意”。詩(shi)人將暗諷(feng)的(de)筆觸(chu)曲折地指向當(dang)今皇上(shang),手(shou)法是相當(dang)高妙(miao)的(de)。接(jie)著(zhu),筆鋒一(yi)(yi)轉(zhuan),寫出(chu)了(le)(le)這(zhe)一(yi)(yi)聯(lian)的(de)對句(ju)“湘水無(wu)(wu)情(qing)吊(diao)豈知(zhi)”。這(zhe)也是頗得(de)含蓄(xu)之(zhi)妙(miao)的(de)。湘水無(wu)(wu)情(qing),流(liu)去了(le)(le)多(duo)少年(nian)光。楚國的(de)屈原哪能知(zhi)道(dao)(dao)上(shang)百年(nian)后,賈誼(yi)會來到湘水之(zhi)濱吊(diao)念自己(ji);西(xi)漢(han)的(de)賈誼(yi)更想不(bu)到近千年(nian)后的(de)劉長卿又會迎(ying)著(zhu)蕭瑟的(de)秋風來憑吊(diao)自己(ji)的(de)遺(yi)址。后來者的(de)心曲,恨不(bu)起古(gu)人于地下來傾聽,當(dang)世更沒有人能理解。詩(shi)人由衷(zhong)地在尋求知(zhi)音,那種抑郁無(wu)(wu)訴、徒呼無(wu)(wu)門的(de)心境(jing),刻畫得(de)十(shi)(shi)分動情(qing),十(shi)(shi)分真切。
“寂(ji)寂(ji)江(jiang)山搖落(luo)處,憐君(jun)何(he)(he)事到(dao)(dao)(dao)天(tian)涯(ya)!”尾聯(lian)出句刻畫了(le)作者獨立(li)風中的(de)(de)形象。仿(fang)佛(fo)他在宅前徘徊,暮(mu)色(se)更(geng)濃了(le),江(jiang)山更(geng)趨寂(ji)靜。一陣(zhen)秋風掠過,黃葉(xie)紛紛飄落(luo),在枯(ku)草上(shang)(shang)亂舞。這(zhe)幅(fu)荒(huang)村日暮(mu)圖,正是劉(liu)長卿活(huo)動的(de)(de)典型環境。它象征著當(dang)時國家的(de)(de)衰敗局勢,與第四(si)句的(de)(de)“日斜時”映(ying)襯照應(ying),加(jia)重了(le)詩(shi)(shi)篇的(de)(de)時代氣(qi)息和(he)感(gan)情色(se)彩。“君(jun)”,既(ji)指代賈誼(yi),也(ye)指代劉(liu)長卿自己(ji)(ji)(ji);“憐君(jun)”,不(bu)(bu)僅是憐人(ren),更(geng)是憐己(ji)(ji)(ji)。“何(he)(he)事到(dao)(dao)(dao)天(tian)涯(ya)”,可(ke)見二人(ren)原(yuan)本(ben)不(bu)(bu)應(ying)該放逐到(dao)(dao)(dao)天(tian)涯(ya)。這(zhe)里的(de)(de)弦(xian)外音是:我和(he)您都(dou)是無罪(zui)的(de)(de)呵,為什么要受到(dao)(dao)(dao)這(zhe)樣嚴厲的(de)(de)懲罰!這(zhe)是對(dui)強加(jia)在他們身(shen)上(shang)(shang)的(de)(de)不(bu)(bu)合理現實(shi)的(de)(de)強烈控訴。讀(du)著這(zhe)故為設(she)問的(de)(de)結(jie)尾,仿(fang)佛(fo)看到(dao)(dao)(dao)了(le)詩(shi)(shi)人(ren)抑制不(bu)(bu)住的(de)(de)淚水,聽(ting)到(dao)(dao)(dao)了(le)詩(shi)(shi)人(ren)一聲(sheng)聲(sheng)傷心哀惋的(de)(de)嘆喟。詩(shi)(shi)人(ren)聯(lian)系與賈誼(yi)遭貶的(de)(de)共(gong)同的(de)(de)遭遇(yu),心理上(shang)(shang)更(geng)使眼(yan)中的(de)(de)景色(se)充滿凄涼寥(liao)落(luo)之情。滿腹牢騷,對(dui)歷來有才人(ren)多遭不(bu)(bu)幸感(gan)慨系之,更(geng)是將自己(ji)(ji)(ji)和(he)賈誼(yi)融為一體。
這首懷古(gu)詩表面上(shang)詠的(de)(de)是古(gu)人古(gu)事(shi),實際上(shang)還是著眼(yan)于今人今事(shi),字里行間處(chu)處(chu)有詩人的(de)(de)自我在,但(dan)這些又寫得不那么(me)露,而是很講究含蓄蘊藉的(de)(de),詩人善于把自己的(de)(de)身(shen)世際遇、悲愁感興(xing),巧妙地結合到詩歌的(de)(de)形(xing)象中去,于曲折處(chu)微露諷世之意(yi),給人以警醒的(de)(de)感覺(jue)。
明代高棅《唐(tang)詩品匯》:劉云:怨甚(shen)(“漢(han)文有道”二句(ju)下)。
明代胡震亨《唐音癸簽》:“秋草獨尋(xun)人(ren)去(qu)后(hou),寒林空見日(ri)(ri)斜時。”初讀之(zhi)似海語(yu)(yu),不知其最確切也,誼《鵩(fu)賦(fu)》云:“四月(yue)孟夏,庚子(zi)日(ri)(ri)斜,野(ye)鳥入(ru)室,主人(ren)將去(qu)。”“日(ri)(ri)斜”、“人(ren)去(qu)”,即用誼語(yu)(yu),略無(wu)痕跡。
明代周(zhou)珽《唐詩選脈會通評(ping)林》:周(zhou)敬曰:哀(ai)怨之(zhi)甚,《鵩賦》中語,自然(ran)妙合。周(zhou)珽曰:以(yi)風雅之(zhi)神,行感愾之(zhi)思,正(zheng)如《鵩鳥(niao)》一(yi)(yi)賦,直欲悲吊千古。吳山民(min)云;三、四無限凄傷,一(yi)(yi)結黯然(ran)。
明代邢昉(fang)《唐風定》:深悲極怨,乃復妍秀溫和,妙絕(jue)千古。
清代胡以梅《唐詩貫珠》:松秀輕(qing)圓,中唐風致。
清代朱(zhu)之荊《增訂(ding)唐詩摘鈔》:黃生曰(yue):后四(si)(si)句語語打到自(zi)(zi)家身上(shang),憐賈正所以自(zi)(zi)憐也。三、四(si)(si)“人去”、“日(ri)斜”,皆(jie)《鵩賦》中字(zi),妙在(zai)用事無(wu)痕(hen)。
清代趙臣瑗《山滿樓(lou)箋注唐詩七言(yan)律》:筆(bi)法(fa)頓挫(cuo),言(yan)外有無窮感慨,不(bu)愧中(zhong)唐高調(diao)。
清代喬億(yi)《大歷詩(shi)略(lve)》:極沉摯以澹緩出之,結乃深(shen)悲(bei)而反咎之也。讀(du)此詩(shi)須得(de)其言外自傷意,茍(gou)非遷客(ke),何以低回如此?
清(qing)代(dai)吳瑞榮《唐詩箋要》:怨語(yu)難工,難在澹宕婉深耳。“秋草”、“湘水”二(er)語(yu),尤當(dang)雋絕千(qian)古。
清代沈(shen)德潛《唐詩別裁》:誼之遷(qian)謫,本因被讒,今云何事而來,含(han)情不盡。
清(qing)代梅成(cheng)棟《精選七律耐吟集》:“一唱三嘆息,慷(kang)慨有余哀”,此種是(shi)也(ye)。
清代方(fang)東樹《昭昧詹言》:首二句敘賈誼宅,三四“過(guo)(guo)”字,五六入議,收以(yi)自己托意,亦(yi)全是(shi)言外有作詩人在,過(guo)(guo)宅人在。
清代施補(bu)華《峴傭說(shuo)詩》:“漢文有道”一聯可謂工矣。上聯“芳草獨尋人(ren)(ren)去(qu)后(hou),寒(han)林空見日(ri)斜(xie)時”疑為空寫,不知“人(ren)(ren)去(qu)”句即(ji)用《鵩賦》“主人(ren)(ren)將(jiang)去(qu)”,“日(ri)斜(xie)”句即(ji)用“庚子日(ri)斜(xie)”。可悟運典之妙(miao),水(shui)中著鹽,如是如是。
清代王(wang)闿運(yun)《湘綺(qi)樓說詩》:運(yun)典無痕跡。