《題破山寺(si)后禪院(yuan)》是(shi)唐(tang)代(dai)詩(shi)(shi)人常建的(de)(de)題壁詩(shi)(shi)作,曾入選(xuan)《唐(tang)詩(shi)(shi)三百(bai)首》。此(ci)詩(shi)(shi)抒寫(xie)清晨游(you)寺(si)后禪院(yuan)的(de)(de)觀感(gan),以凝煉簡(jian)潔(jie)的(de)(de)筆(bi)(bi)觸描寫(xie)了(le)一個景(jing)物獨特、幽深寂靜的(de)(de)境(jing)界,表達了(le)詩(shi)(shi)人游(you)覽名(ming)勝的(de)(de)喜悅和對高(gao)遠境(jing)界的(de)(de)強烈追(zhui)求(qiu)。全詩(shi)(shi)筆(bi)(bi)調古樸,層次分明(ming),興象深微,意境(jing)渾融,簡(jian)潔(jie)明(ming)凈,感(gan)染力(li)強,藝術上(shang)相(xiang)當完整,是(shi)唐(tang)代(dai)山水(shui)詩(shi)(shi)中獨具一格(ge)的(de)(de)名(ming)篇。
題破山寺后禪院(yuan)⑴
清(qing)晨入古寺⑵,初日照高林⑶。
竹(zhu)徑通幽處⑷,禪房花木深⑸。
山光悅鳥(niao)性(xing)⑹,潭(tan)影空人心⑺。
萬(wan)籟此都寂⑻,但余鐘磬音⑼。
題破山寺后禪院
清(qing)晨入古寺,初(chu)日照高林(lin)。
曲徑通幽處,禪房(fang)花木深。
山光悅鳥性,潭影空(kong)人心(xin)。
萬籟此俱寂,但余鐘(zhong)磬(qing)音(yin)。
題破山寺后禪院
清晨(chen)入古寺,初日(ri)照高林。
竹徑(jing)通幽處,禪房花木深。
山光悅鳥性,潭(tan)影(ying)空人心。
萬籟此俱寂(ji),但(dan)余鐘(zhong)磬音。
題破山寺后禪院
清晨入古寺,初日(ri)照高林(lin)。
曲(qu)徑通幽處,禪房花木深。
山光悅鳥(niao)性,潭影空人心。
萬籟此俱寂,惟聞鐘磬音。
題破山寺后禪院
清晨入古(gu)寺,初日照高林。
曲徑通幽處,禪(chan)房花木(mu)深。
山光悅鳥性,潭影(ying)空人心。
萬籟此都寂,但(dan)余鐘(zhong)磬音。
⑴破山(shan)寺:即興福寺,在今江蘇常熟市西(xi)北(bei)虞(yu)山(shan)上。南朝齊邑人郴州(zhou)刺史倪德光舍宅所建(jian)。
⑵清晨(chen):早晨(chen)。入:進入。古寺(si):指(zhi)破山寺(si)。
⑶初日:早(zao)上的太陽。照:照耀。高(gao)林(lin):高(gao)樹之林(lin)。
⑷竹徑(jing):一(yi)(yi)作(zuo)“曲徑(jing)”,又(you)作(zuo)“一(yi)(yi)徑(jing)”。通:一(yi)(yi)作(zuo)“遇”。幽(you):幽(you)靜。
⑸禪(chan)房:僧(seng)人(ren)居(ju)住修行的地(di)方。
⑹悅:此(ci)處為使(shi)動用法,使(shi)……高興。
⑺潭影(ying):清(qing)澈(che)潭水中的倒影(ying)。空(kong):此(ci)處為(wei)使動(dong)用法,使……空(kong)。
⑻萬籟(lai)(lài):各(ge)種聲(sheng)音。籟(lai),從(cong)孔穴(xue)里發(fa)出的聲(sheng)音,泛(fan)指聲(sheng)音。此:在(zai)此,即在(zai)后禪院。都:一(yi)作“俱”。
⑼但余:只(zhi)留下。一作“惟余”,又作“唯聞”。鐘磬(qìng):佛寺中(zhong)召集眾(zhong)僧用的法(fa)器。
大清早(zao)我走進(jin)這古老寺院,旭日(ri)初升映照著山(shan)上樹林。
竹林掩映(ying)小(xiao)路通(tong)向幽(you)深處,禪房前后花(hua)木繁茂又繽紛。
山光明(ming)媚使飛鳥(niao)更加歡(huan)悅(yue),潭水清(qing)澈也令人爽(shuang)神凈(jing)心。
此時(shi)此刻萬物都(dou)沉默靜寂,只留(liu)下(xia)了(le)敲鐘擊磬(qing)的聲(sheng)音。
破山在今江蘇常(chang)熟,寺指興(xing)福寺,始(shi)建(jian)于南(nan)朝,到唐(tang)代已屬(shu)古寺。常(chang)建(jian)一生(sheng)仕途不得意(yi),常(chang)游覽名山勝景以(yi)自娛(yu)。此(ci)詩(shi)(shi)是詩(shi)(shi)人游覽破山寺后禪院時(shi)所作,具體創作時(shi)間未得確證。
常建,唐(tang)代詩(shi)(shi)人。開元(yuan)進士,與王昌(chang)齡同榜。曾任盱眙尉。仕途失意,后隱居于鄂州武昌(chang)(今(jin)屬湖(hu)北(bei))。其(qi)詩(shi)(shi)多為五言,常以(yi)山(shan)林、寺觀為題材。也有部分(fen)邊塞詩(shi)(shi)。有《常建集》。
這(zhe)首詩(shi)(shi)題詠(yong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)是佛(fo)(fo)寺(si)禪院,抒發(fa)(fa)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)是作者(zhe)忘(wang)卻世(shi)(shi)俗、寄情(qing)山(shan)水(shui)(shui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)隱逸胸懷(huai)。詩(shi)(shi)人(ren)在(zai)清晨登破(po)山(shan),入(ru)興福(fu)寺(si),旭(xu)日初(chu)升(sheng),光(guang)照(zhao)山(shan)上樹林(lin)。佛(fo)(fo)家稱僧徒聚(ju)集的(de)(de)(de)(de)(de)(de)處所(suo)為“叢林(lin)”,所(suo)以“高林(lin)”兼(jian)有(you)稱頌禪院之意,在(zai)光(guang)照(zhao)山(shan)林(lin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)景(jing)象中(zhong)顯露著(zhu)禮贊(zan)佛(fo)(fo)宇(yu)之情(qing)。然(ran)(ran)后,詩(shi)(shi)人(ren)穿過寺(si)中(zhong)竹(zhu)叢小路,走到幽(you)深的(de)(de)(de)(de)(de)(de)后院,發(fa)(fa)現唱(chang)經禮佛(fo)(fo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)禪房就在(zai)后院花叢樹林(lin)深處。這(zhe)樣(yang)幽(you)靜美(mei)妙的(de)(de)(de)(de)(de)(de)環境(jing),使詩(shi)(shi)人(ren)驚嘆,陶醉(zui),忘(wang)情(qing)地(di)(di)欣(xin)(xin)賞起(qi)來。他舉目(mu)望(wang)見(jian)(jian)寺(si)后的(de)(de)(de)(de)(de)(de)青山(shan)煥發(fa)(fa)著(zhu)日照(zhao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)光(guang)彩,看(kan)見(jian)(jian)鳥兒自由(you)自在(zai)地(di)(di)飛鳴歡唱(chang);走到清清的(de)(de)(de)(de)(de)(de)水(shui)(shui)潭旁,只見(jian)(jian)天地(di)(di)和自己的(de)(de)(de)(de)(de)(de)身影在(zai)水(shui)(shui)中(zhong)湛然(ran)(ran)空(kong)明,心中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)塵(chen)世(shi)(shi)雜念頓時滌除。佛(fo)(fo)門(men)即(ji)空(kong)門(men)。佛(fo)(fo)家說,出(chu)家人(ren)禪定之后,“雖復飲食,而(er)(er)以禪悅(yue)為味”(《維摩經·方便(bian)品》),精神上極為純凈怡悅(yue)。此刻(ke)此景(jing)此情(qing),詩(shi)(shi)人(ren)仿佛(fo)(fo)領悟到了空(kong)門(men)禪悅(yue)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)奧(ao)妙,擺脫塵(chen)世(shi)(shi)一切煩惱,像(xiang)鳥兒那樣(yang)自由(you)自在(zai),無(wu)憂(you)無(wu)慮。似是大自然(ran)(ran)和人(ren)世(shi)(shi)間的(de)(de)(de)(de)(de)(de)所(suo)有(you)其他聲響都寂滅了,只有(you)鐘(zhong)磬之音(yin),這(zhe)悠(you)揚(yang)而(er)(er)宏亮的(de)(de)(de)(de)(de)(de)佛(fo)(fo)音(yin)引(yin)導人(ren)們(men)進入(ru)純凈怡悅(yue)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)境(jing)界。顯然(ran)(ran),詩(shi)(shi)人(ren)欣(xin)(xin)賞這(zhe)禪院幽(you)美(mei)絕世(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)居處,領略這(zhe)空(kong)門(men)忘(wang)情(qing)塵(chen)俗的(de)(de)(de)(de)(de)(de)意境(jing),寄托自己遁世(shi)(shi)無(wu)門(men)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)懷(huai)。
這是一(yi)首五言律詩(shi)(shi)(shi),但筆(bi)調有似古體(ti),語言樸素(su),格律變通(tong)。它(ta)首聯用(yong)流水對(dui),而(er)(er)次聯不(bu)對(dui)仗,是出于構(gou)(gou)思(si)造(zao)詣的需要(yao)。這首詩(shi)(shi)(shi)從(cong)唐(tang)代起就備受贊(zan)賞,主要(yao)由(you)(you)于它(ta)構(gou)(gou)思(si)造(zao)意(yi)(yi)(yi)的優(you)美,很有興味。詩(shi)(shi)(shi)以(yi)題詠禪院而(er)(er)抒(shu)發隱逸情趣,從(cong)晨游山寺(si)起而(er)(er)以(yi)贊(zan)美超脫作結(jie),樸實地(di)寫景(jing)抒(shu)情,而(er)(er)意(yi)(yi)(yi)在(zai)(zai)言外。這種(zhong)委婉含蓄的構(gou)(gou)思(si),恰如(ru)唐(tang)代殷璠(fan)評常(chang)建詩(shi)(shi)(shi)歌藝術特(te)點所說:“建詩(shi)(shi)(shi)似初發通(tong)莊,卻(que)尋(xun)野徑(jing),百里之(zhi)外,方歸大道(dao)。所以(yi)其(qi)旨(zhi)遠(yuan),其(qi)興僻,佳句(ju)(ju)輒(zhe)來(lai),唯論意(yi)(yi)(yi)表。”(《河(he)岳(yue)英靈(ling)集》)精辟地(di)指出常(chang)建詩(shi)(shi)(shi)的特(te)點在(zai)(zai)于構(gou)(gou)思(si)巧妙,善于引導讀者在(zai)(zai)平易中(zhong)入(ru)其(qi)勝境(jing),然(ran)后體(ti)會詩(shi)(shi)(shi)的旨(zhi)趣,而(er)(er)不(bu)以(yi)描摹(mo)(mo)和(he)辭藻(zao)驚(jing)人(ren)。因此(ci),詩(shi)(shi)(shi)中(zhong)佳句(ju)(ju),往往好(hao)像突然(ran)出現(xian)在(zai)(zai)讀者面前,令人(ren)驚(jing)嘆。而(er)(er)其(qi)佳句(ju)(ju),也如(ru)詩(shi)(shi)(shi)的構(gou)(gou)思(si)一(yi)樣,工(gong)于造(zao)意(yi)(yi)(yi),妙在(zai)(zai)言外。宋代歐(ou)陽(yang)修十分喜愛“竹徑(jing)”兩句(ju)(ju),說“欲效其(qi)語作一(yi)聯,久不(bu)可得,乃知造(zao)意(yi)(yi)(yi)者為難工(gong)也”。后來(lai)他在(zai)(zai)青(qing)州(zhou)一(yi)處山齋(zhai)宿息,親身(shen)體(ti)驗到(dao)“竹徑(jing)”兩句(ju)(ju)所寫的意(yi)(yi)(yi)境(jing)情趣,更想(xiang)寫出那樣的詩(shi)(shi)(shi)句(ju)(ju),卻(que)仍然(ran)“莫(mo)獲(huo)一(yi)言”(見《題青(qing)州(zhou)山齋(zhai)》)。歐(ou)陽(yang)修的體(ti)會,生動說明(ming)了“竹徑(jing)”兩句(ju)(ju)的好(hao)處,不(bu)在(zai)(zai)描摹(mo)(mo)景(jing)物精美,令人(ren)如(ru)臨(lin)其(qi)境(jing),而(er)(er)在(zai)(zai)于能夠喚起身(shen)經其(qi)境(jing)者的親切回味,故云難在(zai)(zai)造(zao)意(yi)(yi)(yi)。同樣,被殷璠(fan)譽(yu)為“警策”的“山光”兩句(ju)(ju),不(bu)僅造(zao)語警拔,寓意(yi)(yi)(yi)更為深長,旨(zhi)在(zai)(zai)發人(ren)深思(si)。正(zheng)由(you)(you)于詩(shi)(shi)(shi)人(ren)著力于構(gou)(gou)思(si)和(he)造(zao)意(yi)(yi)(yi),因此(ci)造(zao)語不(bu)求(qiu)形似,而(er)(er)多含比興,重(zhong)在(zai)(zai)達意(yi)(yi)(yi),引人(ren)入(ru)勝,耐人(ren)尋(xun)味。
盛(sheng)唐(tang)山水詩(shi)大多歌詠隱(yin)逸情趣(qu),都有(you)一(yi)種優閑(xian)適意的情調,但各有(you)獨(du)特風(feng)(feng)格和(he)成就(jiu)。常建這首詩(shi)是在(zai)優游中寫會悟,具(ju)有(you)盛(sheng)唐(tang)山水詩(shi)的共(gong)通情調,但風(feng)(feng)格閑(xian)雅清警,藝術上與王維的高妙、孟浩然的平淡都不類同(tong),確屬獨(du)具(ju)一(yi)格。
宋代洪芻:丹陽殷璠撰《河(he)岳英靈集》首列常建(jian)詩(shi)(shi),愛其“山(shan)光悅鳥性,潭影空人心”之句(ju),以為(wei)警策(ce)。歐公又(you)愛建(jian)“竹徑通幽(you)處,禪房花木深”,欲(yu)效作數語,竟(jing)不能得,以為(wei)恨(hen)。予謂建(jian)此詩(shi)(shi),全篇皆工,不獨此兩聯而已。(《洪駒(ju)父詩(shi)(shi)話》)
元代方回:三四(si)不必(bi)偶(ou),乃自(zi)是一體、蓋亦古詩、律(lv)詩之間。全(quan)篇自(zi)然。(《瀛奎(kui)律(lv)髓》)
明代凌(ling)宏(hong)憲:胡元(yuan)瑞曰:中二聯,五言律之(zhi)入(ru)禪者。(《唐詩廣選》)
明代胡應麟:孟詩(shi)(shi)淡(dan)而不幽(you);常建“清晨入古寺”“松(song)際露(lu)微月(yue)”,幽(you)矣。(《詩(shi)(shi)藪》)
明代陸時雍:三四(si)清韻自然。(《唐詩鏡》)
明代(dai)鐘惺:無(wu)象有影,無(wu)影有光,是何物參之?(《唐(tang)詩歸》)
明代譚元春:妙(miao)極矣,注腳轉語,一切難著,所謂見(jian)詩人身(shen)而為說(shuo)法也(ye)。又云:清境幻(huan)思,千古不磨(mo)。(《唐詩歸(gui)》)
明(ming)末清(qing)初周珽:陸鈿曰:讀此詩,何(he)必發禪(chan)家大藏,可(ke)當(dang)了心片偈(jie),更妙在鏡花水月。(《唐詩選脈會(hui)通評林》)
明(ming)末清初邢昉:詩(shi)家幽境,常尉臻極,此(ci)猶是(shi)其古體也(ye)。(《唐風定》)
明末清初(chu)黃生:全篇直敘(xu)。對(dui)一二,不對(dui)三四,名換柱(zhu)對(dui)。有(you)右丞《香積(ji)寺(si)(si)》之(zhi)摹寫,而神情高古過之(zhi);有(you)拾遺(yi)《奉先(xian)寺(si)(si)》之(zhi)超(chao)悟,而意象渾融過之(zhi)。“薄暮空潭曲、安禪制毒龍”、“欲覺聞晨鐘(zhong),令人發深省”,方之(zhi)此結,工力存馀,天然則遠矣。(《唐詩摘鈔》)
明(ming)末清初(chu)馮班:字(zi)字(zi)入神。(《瀛奎律髓匯評》)
清(qing)代(dai)顧(gu)安:(增(zeng))“曲徑”、“禪房”二句深為歐陽公所慕,免屢擬不(bu)慊(qian)。吾意(yi)未若(ruo)劉君之(zhi)“時(shi)有(you)落花至,遠隨(sui)流(liu)水香”為尤妙也。(《唐(tang)律消夏錄》)
清代劉(liu)邦彥(yan):吳敬(jing)夫(fu)云:自(zi)濟北集粗豪之語以為(wei)初(chu)盛(sheng),而竟陵以空幻(huan)(huan)矯之,引人入魔。如“山光(guang)悅(yue)島性,潭影空人心(xin)”,吟詠之家(jia)奉為(wei)金科玉律矣,不知詩(shi)貴深細(xi),不貴粗豪,貴真實,不貴空幻(huan)(huan)。若悟二家(jia)無有是處(chu),即(ji)已(yi)得是處(chu)矣。(《唐詩(shi)歸折衷》)
清代范大士:解(jie)人(ren)為詩,不橫作詩之見于胸,隨(sui)所感(gan)觸寫(xie)來,自然超妙,讀此益信。(《歷代詩發》)
清代屈(qu)復(fu):但寫(xie)幽情(qing),不著(zhu)一贊羨(xian)語,而(er)贊羨(xian)已到十(shi)分。次(ci)寫(xie)景真,句(ju)法又活。(《唐詩成法》)
清代(dai)徐增(zeng):“山光”二(er)句,其(qi)(qi)氣力(li)全(quan)注射到(dao)合處也。此詩人皆稱(cheng)其(qi)(qi)中二(er)聯,而(er)忽(hu)起(qi)合,何異拾(shi)卻(que)仙人,而(er)反(fan)為(wei)扇(shan)所障也?(《而(er)庵說唐詩》)
清代(dai)吳煊(xuan)、胡(hu)棠(tang):歐陽公極賞此(ci)作(zuo),自以生平未能為(wei)。此(ci)即(ji)“唐無文(wen)章(zhang),惟《盤谷序(xu)》”之意。(《唐賢(xian)三昧(mei)集(ji)箋注》)
清(qing)代盧麰、王溥:幽(you)人(ren)逸筆,自是一(yi)種。三四(si)逸,第六峭(qiao),前四(si)一(yi)氣轉(zhuan)旋,不為律縛,結更悠然。(《聞鶴軒(xuan)初盛唐近(jin)體(ti)讀本(ben)》)
清代紀(ji)昀:通體諧律,何得云古(gu)詩(shi)、律詩(shi)之(zhi)(zhi)間?然前(qian)八句不對(dui)之(zhi)(zhi)律詩(shi),皆謂之(zhi)(zhi)古(gu)詩(shi)矣。興象深微,筆筆超妙,此為神來之(zhi)(zhi)候。“自然”二字不足以盡(jin)之(zhi)(zhi)。(《瀛(ying)奎律髓匯評》)
清代沈(shen)德潛:鳥性之悅,悅以山光;人心(xin)之空(kong),空(kong)因潭水(shui):此倒裝句法(fa)。通體幽(you)絕。(《唐詩別裁(cai)》)