《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)》所(suo)記載的(de)時(shi)間起于(yu)魯(lu)隱公(gong)(gong)元(yuan)年,終于(yu)魯(lu)哀(ai)公(gong)(gong)十四年,體裁與《公(gong)(gong)羊傳(chuan)(chuan)》相(xiang)似。其作(zuo)者相(xiang)傳(chuan)(chuan)是子夏(xia)的(de)弟子,戰國(guo)時(shi)魯(lu)人谷(gu)(gu)梁(liang)赤(chi)(赤(chi)或作(zuo)喜、嘉(jia)、俶、寘)。起初也為口頭傳(chuan)(chuan)授,至西漢時(shi)才成書。晉人范(fan)寧撰《春秋谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)集解》,唐朝(chao)楊士勛作(zuo)《春秋谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)疏》,清朝(chao)鐘文烝所(suo)撰《谷(gu)(gu)梁(liang)補注》為清代(dai)學者注解《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)》的(de)較好注本。
《谷(gu)梁傳》著重宣揚(yang)儒家(jia)思想,務(wu)禮義教(jiao)化和(he)宗法(fa)情(qing)誼,為緩和(he)統(tong)治集團的(de)內部矛(mao)盾,穩定(ding)封建(jian)統(tong)治的(de)長遠(yuan)利(li)益服務(wu),因而也受到統(tong)治階級(ji)的(de)極大重視(shi)。它是我們(men)研究秦漢間及西漢初年儒家(jia)思想的(de)重要資(zi)料。
《谷梁(liang)(liang)(liang)傳》(拼音:gǔliángzhuàn)是《谷梁(liang)(liang)(liang)春秋》、《春秋谷梁(liang)(liang)(liang)傳》的(de)簡稱,是為《春秋》作(zuo)注解(jie)所(suo)著,為儒家經典之一(yi)。傳說(shuo)孔(kong)子的(de)弟子子夏將這部(bu)書(shu)的(de)內容口(kou)頭(tou)傳給(gei)谷梁(liang)(liang)(liang)俶(ti)(亦名谷梁(liang)(liang)(liang)赤,字元始),谷梁(liang)(liang)(liang)赤將它寫(xie)成書(shu)記錄下來(lai),但(dan)實際上(shang)這部(bu)書(shu)的(de)口(kou)頭(tou)傳說(shuo)雖然早已有了,但(dan)其成書(shu)時間(jian)是在西漢(han)。
《谷梁(liang)傳(chuan)》以(yi)語錄(lu)體和對話文(wen)體為(wei)主,用這種方式來(lai)注解《春秋》,它是研(yan)究儒家思想從戰國時(shi)期(qi)到漢朝演變的重要文(wen)獻。由于《春秋》言(yan)辭隱晦,表述過(guo)于簡約,給后人學習帶來(lai)諸多不便(bian)。為(wei)了更好地表現(xian)《春秋》經文(wen)的內容大(da)義,很多學者(zhe)為(wei)其著文(wen)詮釋,以(yi)補原(yuan)書之不足。據《漢書·藝文(wen)志》記載,漢代傳(chuan)注《春秋》的有5傳(chuan)。后來(lai)《鄒氏傳(chuan)》11卷,《夾氏傳(chuan)》11卷亡佚,
只有(you)《左(zuo)氏傳(chuan)(chuan)》、《公羊(yang)傳(chuan)(chuan)》、《谷(gu)梁傳(chuan)(chuan)》流傳(chuan)(chuan)至今,被稱為“《春秋》三傳(chuan)(chuan)”。據后人考(kao)證,《谷(gu)梁傳(chuan)(chuan)》書中曾引用公羊(yang)子的話(hua)并加(jia)以(yi)辯駁,因此認為成書要較(jiao)《公羊(yang)傳(chuan)(chuan)》為晚。
《谷(gu)梁傳(chuan)》以各(ge)種有文字(zi)痕跡可尋的(de)(de)(de)義例,所探(tan)尋出(chu)來(lai)的(de)(de)(de)孔子(zi)(zi)自(zi)己的(de)(de)(de)思想(xiang)或(huo)所謂(wei)微言(yan)大義,只能看(kan)作(zuo)是《谷(gu)梁傳(chuan)》自(zi)己的(de)(de)(de)思想(xiang),而不能強加給孔子(zi)(zi),以作(zuo)為孔子(zi)(zi)的(de)(de)(de)思想(xiang)。可以說谷(gu)梁子(zi)(zi)是《谷(gu)梁傳(chuan)》的(de)(de)(de)第一作(zuo)者,《春秋谷(gu)梁傳(chuan)》最初(chu)的(de)(de)(de)底本(ben)的(de)(de)(de)寫(xie)作(zuo)年代(dai)當(dang)在戰國中(zhong)期(qi),在漢武帝之前的(de)(de)(de)后代(dai)《谷(gu)梁傳(chuan)》學者又有所補充。真正意(yi)義上(shang)的(de)(de)(de)《春秋谷(gu)梁傳(chuan)》當(dang)始(shi)于谷(gu)梁子(zi)(zi)。
谷(gu)(gu)梁(liang)子從傳(chuan)(chuan)說的子夏所傳(chuan)(chuan)之(zhi)籠(long)統的《春秋(qiu)》闡釋之(zhi)學(xue)(xue)中分離(li)出來,形成了《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)》最初的學(xue)(xue)術(shu)特(te)色(se)。荀子是(shi)《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)》承前(qian)啟后的關鍵人(ren)物,使《春秋(qiu)谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)》“親親上恩(en)”的學(xue)(xue)術(shu)特(te)色(se)得到(dao)進一步加強。《谷(gu)(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)》之(zhi)學(xue)(xue)術(shu)不符合漢武帝對內(nei)大一統、對外大攘夷(yi)的政(zheng)治需要。
《谷(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)(chuan)(chuan)》本身的(de)(de)(de)(de)(de)學(xue)術特(te)色(se)是(shi)《谷(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)(chuan)(chuan)》在漢宣帝時期的(de)(de)(de)(de)(de)政治生活中發揮重要(yao)作用的(de)(de)(de)(de)(de)基礎。《谷(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)(chuan)(chuan)》的(de)(de)(de)(de)(de)經(jing)(jing)學(xue)知識分子倒向(xiang)更為理想主(zhu)義(yi)的(de)(de)(de)(de)(de)屬(shu)于古文經(jing)(jing)學(xue)的(de)(de)(de)(de)(de)《春秋左(zuo)氏(shi)傳(chuan)(chuan)(chuan)(chuan)》,《谷(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)(chuan)(chuan)》的(de)(de)(de)(de)(de)學(xue)術由此(ci)衰微。《谷(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)(chuan)(chuan)》的(de)(de)(de)(de)(de)民(min)生思(si)想的(de)(de)(de)(de)(de)本質(zhi)是(shi)在維(wei)護君權的(de)(de)(de)(de)(de)前提之下的(de)(de)(de)(de)(de)具有某些(xie)民(min)本主(zhu)義(yi)色(se)彩的(de)(de)(de)(de)(de)富民(min)、裕民(min)的(de)(de)(de)(de)(de)小農經(jing)(jing)濟思(si)想。《谷(gu)梁(liang)傳(chuan)(chuan)(chuan)(chuan)》的(de)(de)(de)(de)(de)處理內(nei)(nei)外關系(xi)的(de)(de)(de)(de)(de)思(si)想包括處理諸侯國(guo)內(nei)(nei)部關系(xi)的(de)(de)(de)(de)(de)思(si)想和處理諸侯國(guo)之間關系(xi)的(de)(de)(de)(de)(de)思(si)想兩個大的(de)(de)(de)(de)(de)方(fang)面(mian)。
《春秋谷梁傳》有不少內容說得很好(hao)的(de),比如:
隱(yin)公(gong)元年:《春秋》成(cheng)人之美,不(bu)成(cheng)人之惡。……《春秋》貴義而(er)不(bu)貴惠,信(xin)道而(er)不(bu)信(xin)邪。
桓公(gong)五年:《春秋》之義,信(xin)以傳(chuan)(chuan)信(xin),疑以傳(chuan)(chuan)疑。
桓公(gong)十四年:宋(song)人以(yi)齊人、蔡人、衛人、陳人伐鄭(zheng)。以(yi)者(zhe),不以(yi)者(zhe)也(ye)。民者(zhe),君之本也(ye)。使人以(yi)其死,非正也(ye)。
莊公十八年:故雖為天子,必有尊也(ye)。貴為諸(zhu)侯,必有長也(ye)。故天子朝(chao)日,諸(zhu)侯朝(chao)朔。
莊公三(san)(san)十一(yi)年:(一(yi)年春夏(xia)秋筑三(san)(san)臺)不(bu)正罷民(min)三(san)(san)時(shi)(即(ji)疲),虞山林藪(sou)澤之(zhi)利。且財盡(jin)則怨(yuan),力盡(jin)則懟。君子危之(zhi),故謹(jin)而志之(zhi)也(ye)。……魯外無諸侯之(zhi)變,內無國(guo)事,一(yi)年罷民(min)三(san)(san)時(shi),虞山林藪(sou)澤之(zhi)利,惡(e)內也(ye)。(與民(min)爭利)
僖公五年(nian):盟(meng)者,不相信(xin)也,故謹信(xin)也。
成(cheng)公(gong)十(shi)八年(nian):庚申(shen),晉弒其君州蒲(pu)。稱(cheng)國以弒其君,君惡(e)甚(shen)焉。(與《左傳(chuan)》宣公(gong)四年(nian)“凡弒君,稱(cheng)君,君無道(dao)也;稱(cheng)臣(chen),臣(chen)之罪也。”可以比(bi)較(jiao)。)
昭(zhao)(zhao)公二十(shi)九年:昭(zhao)(zhao)公出奔,民如(ru)釋(shi)重負(fu)。
除(chu)了語言(yan)簡潔外(wai),其中包含的(de)政(zheng)治(zhi)思想(xiang),尤其是對(dui)于君主(zhu)的(de)批評,是非常(chang)強烈的(de)。
《春秋谷(gu)梁(liang)(liang)傳(chuan)(chuan)》是(shi)(shi)中國漢代(dai)經(jing)學派的(de)經(jing)典之一。該書是(shi)(shi)研究戰國至秦漢間儒家思想(xiang)的(de)重(zhong)要資料。讀《谷(gu)梁(liang)(liang)傳(chuan)(chuan)》可以看《十三經(jing)注(zhu)疏》本(ben),漢代(dai)何休(xiu)解(jie)(jie)詁,唐(tang)人徐(xu)彥疏的(de)《春秋公(gong)羊傳(chuan)(chuan)注(zhu)疏》,晉人范(fan)寧集解(jie)(jie)、唐(tang)人楊士勛疏的(de)《谷(gu)梁(liang)(liang)傳(chuan)(chuan)注(zhu)疏》(均為(wei)北京大(da)學出版社標點本(ben))。或清(qing)儒莊(zhuang)存與、劉逢祿、孔廣(guang)森、鐘文(wen)烝、侯康等(deng)人的(de)相(xiang)關研究。
漢代以后,《公(gong)羊》和(he)《谷梁》關注的(de)人不(bu)是很多,只是到了晚清(qing),公(gong)羊學(xue)有過短暫的(de)復蘇。但在(zai)漢代,二傳可(ke)都是立為博士官的(de)顯學(xue),尤其(qi)是《公(gong)羊傳》,可(ke)是用來“《春秋(qiu)》決獄”的(de)利器,能夠流傳兩千年之久,其(qi)在(zai)思想上、語(yu)言上有不(bu)可(ke)抹煞(sha)的(de)價值。尤其(qi)是是探討漢代的(de)學(xue)術思想史,就更是不(bu)能不(bu)了解《谷梁傳》。
范寧所(suo)做(zuo)《谷(gu)梁傳序》,寫得(de)漂亮,文(wen)字也很美。比(bi)(bi)(bi)如(ru)講到孔子(zi)“因(yin)魯史而(er)修(xiu)《春秋》”時,講到“一字之(zhi)(zhi)(zhi)褒,寵逾華(hua)袞之(zhi)(zhi)(zhi)贈(zeng)。片言(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)貶,辱(ru)過市朝之(zhi)(zhi)(zhi)撻。德之(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)助(zhu),雖賤必申。義之(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)抑,雖貴必屈。故附(fu)勢(shi)匿非(fei)者(zhe)無(wu)所(suo)逃其罪,潛德獨運者(zhe)無(wu)所(suo)隱其名(ming),信不(bu)(bu)易之(zhi)(zhi)(zhi)宏軌,百王之(zhi)(zhi)(zhi)通典也。”說得(de)還是比(bi)(bi)(bi)較夸張的(de),畢竟春秋三傳彼此都是不(bu)(bu)同的(de),甚(shen)至(zhi)是相反的(de)。比(bi)(bi)(bi)如(ru),宋(song)襄公(gong)(gong)的(de)評價,《公(gong)(gong)羊》和《谷(gu)梁》就截然相反。僖(xi)公(gong)(gong)二(er)十二(er)年,宋(song)襄公(gong)(gong)與楚(chu)師戰于泓,說些(xie)什么“不(bu)(bu)鼓不(bu)(bu)成列”、“君子(zi)不(bu)(bu)重傷(shang),不(bu)(bu)禽二(er)毛”之(zhi)(zhi)(zhi)類(lei)的(de)話(hua),最后大敗,受(shou)傷(shang)而(er)亡身。(《左(zuo)傳》)
《公羊傳(chuan)》云:“已陳(列陣),然后襄公鼓之(zhi)(zhi),宋師(shi)大(da)(da)敗。故君子大(da)(da)其(qi)不鼓不成列,臨(lin)大(da)(da)事(shi)不忘大(da)(da)禮(li),有君而無臣。以(yi)為雖文(wen)王之(zhi)(zhi)戰,亦不過此(ci)也。”把這個腦袋不甚清楚的宋襄公大(da)(da)大(da)(da)夸獎(jiang)了一番(fan),甚至還和傳(chuan)說中的賢君周文(wen)王相提并(bing)論。
《谷梁傳》二(er)十(shi)三年與此不(bu)同:“茲父之不(bu)葬(意為(wei)宋襄公死(si)不(bu)書葬),何也?失民也。其失民何也?以(yi)其不(bu)教民戰,則是棄其師也。為(wei)人君而棄其師,其民孰以(yi)為(wei)君哉!”一(yi)句話,根(gen)本不(bu)配當(dang)國君,死(si)了就死(si)了。
范寧在(zai)《春秋谷梁(liang)傳(chuan)序》中,還曾(ceng)把三傳(chuan)作(zuo)比較,說出一番很高(gao)明的見解:“凡傳(chuan)以通經為主,經以必當為理。夫至(zhi)當無二,而三傳(chuan)殊說,庸得不棄(qi)其(qi)(qi)所滯,擇(ze)(ze)善而從乎(hu)?既(ji)不俱當,則(ze)固容有失(shi)。若(ruo)至(zhi)言幽絕,擇(ze)(ze)善靡從,庸得不并舍(she)以求宗,據理以通經乎(hu)?雖我(wo)之(zhi)(zhi)(zhi)所是,理未全當,安可(ke)以得當之(zhi)(zhi)(zhi)難,而自(zi)絕于希通哉!而漢興以來,瑰望(wang)碩儒,各信所習,是非紛(fen)錯,準裁(cai)靡定。故有父(fu)子異同之(zhi)(zhi)(zhi)論,石渠分爭之(zhi)(zhi)(zhi)說。廢興由于好惡,盛衰繼(ji)之(zhi)(zhi)(zhi)辯訥。斯蓋非通方之(zhi)(zhi)(zhi)至(zhi)理,誠君子之(zhi)(zhi)(zhi)所嘆息(xi)也(ye)。《左氏》艷(yan)而富(fu)(fu),其(qi)(qi)失(shi)也(ye)巫。《谷梁(liang)》清而婉,其(qi)(qi)失(shi)也(ye)短。《公羊》辯而裁(cai),其(qi)(qi)失(shi)也(ye)俗(su)。若(ruo)能富(fu)(fu)而不巫,清而不短,裁(cai)而不俗(su),則(ze)深(shen)于其(qi)(qi)道者也(ye)。故君子之(zhi)(zhi)(zhi)于《春秋》,沒身而已矣。”
興盛原因
在《春秋(qiu)》三傳中,屬于今(jin)文的(de)《公羊(yang)傳》和(he)屬于古文的(de)《左(zuo)傳》,都曾(ceng)長期受到(dao)(dao)人(ren)們的(de)矚目和(he)重(zhong)視,與(yu)《公羊(yang)傳》同(tong)屬今(jin)文的(de)《春秋(qiu)谷梁傳》則少有問津,顯(xian)得門庭冷(leng)落。到(dao)(dao)漢武帝時獨(du)尊儒術(shu),《公羊(yang)傳》由此大興,而衛(wei)太子劉據喜讀《谷梁傳》。
劉據之孫劉詢即位后,聽聞祖父好(hao)《谷梁傳》 ,令名儒在(zai)殿(dian)中辯論,平均《公(gong)羊》《谷梁》異同,各自用經論處是(shi)(shi)非,群(qun)臣多贊同《谷梁》,而宣帝亦(yi)喜歡《谷梁傳》的(de)解釋,設(she)立谷梁《春秋》博士,由是(shi)(shi)《谷梁傳》大盛。西漢后期《谷梁》之學大盛,影響了當時社(she)會政治的(de)各個方面。同《公(gong)羊傳》相比較(jiao),《春秋谷梁傳》的(de)一(yi)個突出特點是(shi)(shi)它強調禮(li)樂教(jiao)化,尊王而不限(xian)王,力主(zhu)仁德之治,恰恰適應了西漢后期統治階級(ji)的(de)政治需(xu)要。
尊王思想
《谷(gu)梁(liang)傳(chuan)》強調(diao)尊王(wang)而(er)(er)(er)不(bu)限王(wang),例如(ru)莊公三年(nian)五月,葬周桓王(wang),《谷(gu)梁(liang)傳(chuan)》認為這(zhe)是(shi)“舉天(tian)下(xia)而(er)(er)(er)葬一人(ren)”。天(tian)子(zi)即王(wang),而(er)(er)(er)“王(wang)者,民之所(suo)歸往也”。天(tian)下(xia)之民心都歸服于天(tian)子(zi),所(suo)以他擁有無上權力,皇權不(bu)應受到限制。
《谷梁傳》處處維護周(zhou)天子(zi)(zi)的利(li)益,雖(sui)然(ran)春秋時(shi)周(zhou)室(shi)已衰微,但《谷梁傳》認為(wei)還是應無條(tiao)件地尊王(wang),因為(wei)“朝服雖(sui)弊,必加于(yu)上(shang);弁冕雖(sui)舊,必加于(yu)首;周(zhou)室(shi)雖(sui)衰,必先諸侯(僖公(gong)八年)”;作為(wei)諸侯,必須(xu)向周(zhou)天子(zi)(zi)進貢,謂(wei)“古者,諸侯時(shi)獻于(yu)天子(zi)(zi)以其國(guo)之(zhi)所有,故有辭讓(rang)而無征求(桓(huan)公(gong)十五(wu)年)”。
《谷梁傳》強調君(jun)(jun)(jun)臣(chen)各有職(zhi)分,各有行為準則,如謂“君(jun)(jun)(jun)不(bu)尸(shi)小事,臣(chen)不(bu)專大名,善則稱君(jun)(jun)(jun),過則稱己(ji),則民(min)作讓(rang)矣(襄公十九年(nian))”,“死君(jun)(jun)(jun)難,臣(chen)道也(桓公十一年(nian))”,否則,“君(jun)(jun)(jun)不(bu)君(jun)(jun)(jun),臣(chen)不(bu)臣(chen),此天下所以傾也(宣公十五年(nian))”。
《谷(gu)梁傳》主(zhu)張必須嚴格貴(gui)賤尊卑(bei)之(zhi)別,說:“《春秋》之(zhi)義(yi),用貴(gui)治(zhi)(zhi)賤,用賢治(zhi)(zhi)不(bu)(bu)肖,不(bu)(bu)以亂治(zhi)(zhi)亂也(ye)(ye)(ye)(昭公(gong)四(si)年)”。同時(shi)希望君(jun)王要注意自(zi)己的行(xing)為,說“禮(li),君(jun)不(bu)(bu)使無恥(chi),不(bu)(bu)近刑人(ren),不(bu)(bu)狎敵,不(bu)(bu)邇怨。賤人(ren),非所(suo)貴(gui)也(ye)(ye)(ye);貴(gui)人(ren),非所(suo)刑也(ye)(ye)(ye);刑人(ren),非所(suo)近也(ye)(ye)(ye)(襄公(gong)二(er)十九年)”。還說夫(fu)人(ren)的地位也(ye)(ye)(ye)不(bu)(bu)能超(chao)過國君(jun),如謂“夫(fu)人(ren)之(zhi)義(yi),不(bu)(bu)逾君(jun)也(ye)(ye)(ye),為賢者崇也(ye)(ye)(ye)(成公(gong)十五年)”。
可見(jian),《谷梁(liang)傳(chuan)》處(chu)處(chu)突出(chu)君主的絕對權威(wei),但(dan)傳(chuan)文中卻看不到任何限(xian)制君主的言辭。
禮樂教化,仁(ren)德之治(zhi)
同《公羊傳》相比較,《谷梁(liang)傳》的一(yi)個突出(chu)特點是它強調禮樂教(jiao)化,力(li)主仁德(de)之治,而這(zhe)恰(qia)恰(qia)適應了西漢后(hou)期統治階級的政治需要。漢武帝死后(hou),隨(sui)著戰爭機制的解體(ti)和(he)人民要求安(an)居樂業的呼(hu)聲高漲(zhang),與《公羊》有密切關系的刑名法術之士遭到朝野(ye)上下的普遍反對和(he)斥責。昭帝時(shi),議鹽鐵而罷榷(que)酤(gu),輕(qing)徭薄賦,與民休息,生產得到迅速(su)恢(hui)復,社會矛盾趨于緩和(he)。宣(xuan)帝即(ji)位后(hou),要求“稽古禮文(wen)”,實行禮樂教(jiao)化和(he)仁德(de)之治,已(yi)經成為社會各界的共同心態,成了大夫眾(zhong)口一(yi)辭的呼(hu)聲和(he)為政治民的準則。
在《谷梁(liang)傳(chuan)》中,稱引古禮(li)之(zhi)(zhi)處比比皆是,如《隱公(gong)元年(nian)》載:“禮(li),赗人之(zhi)(zhi)母(mu)則(ze)可(ke),娼(chang)人之(zhi)(zhi)妾則(ze)不可(ke)。”《隱公(gong)二年(nian)》云(yun):“禮(li),婦人謂(wei)嫁曰(yue)歸(gui),反曰(yue)來(lai)歸(gui),從人者也(ye)。”《桓公(gong)三年(nian)》:“禮(li),送女,父不下堂,母(mu)不出祭門(men),諸(zhu)母(mu)兄弟,不出闕門(men)。”《春秋(qiu)谷梁(liang)傳(chuan)》屢屢高揚傳(chuan)統禮(li)儀,倡導禮(li)樂教化,貶斥非禮(li)行為(wei)。清(qing)代(dai)鐘文說:“《谷梁(liang)》多特言君臣、父子、兄弟、夫(fu)婦,與(yu)夫(fu)貴禮(li)賤兵(bing),內夏外夷(yi)之(zhi)(zhi)旨。”
從重民(min)(min)的(de)思想(xiang)出(chu)發,《谷(gu)(gu)梁(liang)傳》力主仁(ren)德之(zhi)(zhi)治。它(ta)(ta)明(ming)確(que)指出(chu),“民(min)(min)者,君之(zhi)(zhi)本也“,認為(wei)那(nei)(nei)些昏君暴主敗亡(wang)出(chu)奔,“民(min)(min)如釋重負”。對那(nei)(nei)些愛護(hu)百姓,在(zai)志(zhi)民(min)(min)生的(de)圣主明(ming)君,《春(chun)(chun)秋(qiu)(qiu)谷(gu)(gu)梁(liang)傳》認為(wei)《春(chun)(chun)秋(qiu)(qiu)》是(shi)(shi)予以褒美的(de)。在(zai)《僖公三年(nian)(nian)》,它(ta)(ta)連連稱(cheng)道魯禧公“有志(zhi)乎民(min)(min)”,表(biao)明(ming)經(jing)文(wen)有贊揚(yang)之(zhi)(zhi)意(yi)。同時,《春(chun)(chun)秋(qiu)(qiu)谷(gu)(gu)梁(liang)傳》又(you)認為(wei)對那(nei)(nei)些只顧個人(ren)享樂,百姓死活的(de)君主,《春(chun)(chun)秋(qiu)(qiu)》是(shi)(shi)予以譏斥的(de)。《春(chun)(chun)秋(qiu)(qiu)·成公十八(ba)年(nian)(nian)》:“筑(zhu)鹿(lu)囿(you)(you)。”《谷(gu)(gu)梁(liang)傳》說(shuo):“筑(zhu)不(bu)志(zhi),此其(qi)志(zhi)何也?山林藪(sou)澤之(zhi)(zhi)利,所以與民(min)(min)共也,虞之(zhi)(zhi),非正也。”就是(shi)(shi)說(shuo),魯成公筑(zhu)囿(you)(you)以為(wei)虞獵(lie)之(zhi)(zhi)地,是(shi)(shi)奪民(min)(min)利,是(shi)(shi)不(bu)正確(que)的(de)。
漢宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)在《谷梁》學(xue)(xue)(xue)的興(xing)盛中起了重要(yao)作用。宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)喜歡讀《申子·君臣篇(pian)》,“頗修武帝(di)(di)故事(shi)”,曾(ceng)拒絕(jue)王(wang)吉“述舊禮(li),明王(wang)制”的建(jian)議(yi),反(fan)對太子劉奭專(zhuan)用德教儒(ru)術,認為(wei)“漢家(jia)自(zi)有(you)制度,本以霸(ba)王(wang)道(dao)雜之(zhi)”,因而(er)后世(shi)常以武宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)并稱。但另一方面(mian),宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)“由仄陋而(er)登至尊(zun),興(xing)于(yu)(yu)閭閻,知民事(shi)之(zhi)艱難”,注意采取措(cuo)施撫恤百姓,濟貧(pin)救難,多次頒布假民公田(tian)、減免租稅(shui)、賑貸種食的詔令(ling),要(yao)求地(di)方官(guan)“謹牧養(yang)民而(er)風德化(hua)”,并革除(chu)(chu)弊(bi)政,澄清(qing)吏治,平理弄獄,廢除(chu)(chu)了武帝(di)(di)時的許(xu)多嚴(yan)刑峻法(fa)。宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)意識(shi)到禮(li)樂教化(hua)的重要(yao)作用,注意加強傳(chuan)統禮(li)儀對社會的控制力量(liang),使“海內興(xing)于(yu)(yu)禮(li)讓(rang)”。漢宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)非常重視儒(ru)家(jia)士大夫(fu)的思(si)(si)(si)想(xiang)動向,重視作為(wei)統治思(si)(si)(si)想(xiang)的儒(ru)家(jia)學(xue)(xue)(xue)說,而(er)這時的儒(ru)家(jia)學(xue)(xue)(xue)說,除(chu)(chu)了吸收董(dong)仲舒《公羊》學(xue)(xue)(xue)偏重刑名法(fa)術的理論,更多地(di)繼承了先秦思(si)(si)(si)孟學(xue)(xue)(xue)派偏重仁義(yi)王(wang)道(dao)的思(si)(si)(si)想(xiang)內容,其重要(yao)武器之(zhi)一,就是(shi)《谷梁傳(chuan)》。于(yu)(yu)是(shi),甘(gan)露三年(公元前51年),在宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)的支持下(xia),《谷梁》學(xue)(xue)(xue)被立為(wei)官(guan)學(xue)(xue)(xue),成為(wei)統治思(si)(si)(si)想(xiang)的主要(yao)部分。
強調宗法情誼
在力主禮治的(de)(de)(de)同時,《谷(gu)(gu)梁(liang)(liang)傳(chuan)》還(huan)強調宗(zong)法情誼,這(zhe)可以利用(yong)來緩和統治階(jie)級內(nei)(nei)部特別是(shi)(shi)劉漢(han)(han)宗(zong)室(shi)內(nei)(nei)部的(de)(de)(de)矛盾。這(zhe)是(shi)(shi)《谷(gu)(gu)梁(liang)(liang)》學在漢(han)(han)代一度興盛(sheng)的(de)(de)(de)又一原因。《春(chun)秋(qiu)公(gong)羊傳(chuan)》雖有(you)強調宗(zong)法倫常的(de)(de)(de)內(nei)(nei)容(rong),但它(ta)更多地(di)是(shi)(shi)要(yao)求大(da)義(yi)滅親(qin),對亂臣賊子進行毫不(bu)留(liu)情的(de)(de)(de)鎮壓。《春(chun)秋(qiu)谷(gu)(gu)梁(liang)(liang)傳(chuan)》則不(bu)然。在解釋(shi)《春(chun)秋(qiu)·昭公(gong)八年》“陳(chen)侯之弟(di)招(zhao)(zhao)(zhao)殺(sha)陳(chen)世子偃師”時,《谷(gu)(gu)梁(liang)(liang)傳(chuan)》認為,稱招(zhao)(zhao)(zhao)為弟(di),不(bu)合(he)王朝禮制,但《春(chun)秋(qiu)》為顯(xian)其惡,特意如(ru)此,以說(shuo)明(ming)招(zhao)(zhao)(zhao)對骨肉(rou)之親(qin)的(de)(de)(de)極端殘忍(ren)。這(zhe)些內(nei)(nei)容(rong),在宣帝之世有(you)著某種現實意義(yi)。
西漢(han)立國之初,發生一系列同室(shi)操戈的(de)(de)事件,《公(gong)(gong)(gong)(gong)羊》學和《公(gong)(gong)(gong)(gong)羊》派起(qi)了(le)一種(zhong)推波助瀾的(de)(de)作用(yong)。在宗(zong)室(shi)內訌中深受其(qi)害的(de)(de)宣帝(di)(di),即(ji)位后當(dang)然不能容忍(ren)《公(gong)(gong)(gong)(gong)羊》獨尊的(de)(de)現象延續(xu)下(xia)(xia)去(qu)。宣帝(di)(di)非常(chang)重視宗(zong)法情誼和血(xue)緣之親,意識到它對鞏固劉漢(han)大統的(de)(de)重要(yao)作用(yong)。即(ji)位不久,他(ta)下(xia)(xia)詔說;“蓋(gai)聞堯親九族,以和萬國。朕蒙遺德,奉承圣業(ye),惟念宗(zong)室(shi)屬未盡而以罪絕,若有賢材(cai),改行勸善,其(qi)復屬,使(shi)得自新。”武帝(di)(di)時行首(shou)匿相坐之法,雖(sui)父(fu)子(zi)(zi)、兄(xiong)弟不得例外,致使(shi)“骨肉之思廢(fei)而刑(xing)罪多”。宣帝(di)(di)即(ji)位后下(xia)(xia)令(ling)予以廢(fei)除。宣帝(di)(di)還多次垂(chui)青于那(nei)些(xie)講(jiang)究宗(zong)法.兄(xiong)弟間(jian)禮讓(rang)為(wei)(wei)懷的(de)(de)臣下(xia)(xia)。丞相韋(wei)(wei)(wei)(wei)賢選定長子(zi)(zi)韋(wei)(wei)(wei)(wei)弘繼(ji)(ji)承自己的(de)(de)爵位,但韋(wei)(wei)(wei)(wei)弘卻(que)因(yin)罪入(ru)獄(yu)。韋(wei)(wei)(wei)(wei)賢去(qu)世(shi),族人,門(men)生假托其(qi)命(ming),立其(qi)次子(zi)(zi)韋(wei)(wei)(wei)(wei)玄(xuan)成為(wei)(wei)繼(ji)(ji)承人。韋(wei)(wei)(wei)(wei)玄(xuan)成“壞容貌(mao),蒙恥辱”,假裝病狂,“欲讓(rang)爵辟(pi)兄(xiong)”,拒不應召(zhao)。有些(xie)官吏要(yao)求(qiu)懲處韋(wei)(wei)(wei)(wei)玄(xuan)成,玄(xuan)成“不得以受爵”。宣帝(di)(di)“高其(qi)節(jie),以玄(xuan)成為(wei)(wei)河南(nan)太守”,又根拔其(qi)兄(xiong)韋(wei)(wei)(wei)(wei)弘為(wei)(wei)東海太守。宣帝(di)(di)此種(zhong)舉動,頗(po)合《谷梁》之旨(zhi)而與《公(gong)(gong)(gong)(gong)羊》相左(zuo)。《谷梁》學的(de)(de)興(xing)盛(sheng)已經水到渠成。
個人因素
《谷(gu)梁(liang)(liang)》學(xue)的興盛(sheng),除了(le)它有(you)利于(yu)當時的封(feng)建(jian)統(tong)治,適應(ying)了(le)社會(hui)政(zheng)治的需要以外,也(ye)有(you)著很強的個人(ren)因素。晉代(dai)范寧在談(tan)到“石(shi)渠分爭之(zhi)(zhi)說”時指出。“廢興由于(yu)好惡,盛(sheng)衰繼之(zhi)(zhi)辯訥。”此論可備一說。漢宣(xuan)帝(di)(di)喜《谷(gu)梁(liang)(liang)》,確是秉承了(le)其祖父戾太(tai)子(zi)的遺愛。據《漢書·儒(ru)林(lin)傳》等(deng),“宣(xuan)帝(di)(di)即位,聞衛太(tai)子(zi)好《谷(gu)梁(liang)(liang)春秋》以問丞相韋(wei)賢、長信少府夏侯勝及(ji)侍中樂陵侯史高,皆(jie)魯(lu)人(ren)也(ye),言谷(gu)梁(liang)(liang)子(zi)本魯(lu)學(xue),公(gong)羊氏乃(nai)齊學(xue)也(ye),宜興《谷(gu)梁(liang)(liang)》”。于(yu)是宣(xuan)帝(di)(di)“善(shan)《谷(gu)梁(liang)(liang)》說”,將《谷(gu)梁(liang)(liang)》學(xue)者蔡千秋提拔為諫大夫給事中,“復求能為《谷(gu)梁(liang)(liang)》者”,還派(pai)劉向等(deng)十多(duo)人(ren)從江博士和周慶、丁姓(xing)習(xi)《谷(gu)梁(liang)(liang)》,“自元(yuan)康(kang)中始(shi)講(jiang),至甘露元(yuan)年,積十余歲,皆(jie)明習(xi)”。隨后在甘露三年,宣(xuan)帝(di)(di)“詔諸儒(ru)講(jiang)《五經》同異(yi)”于(yu)石(shi)渠閣(ge),讓太(tai)子(zi)太(tai)傅蕭(xiao)望之(zhi)(zhi)“平(ping)奏其議”,從中襄助,并親自“稱(cheng)制臨(lin)決”,終使《谷(gu)梁(liang)(liang)》一派(pai)獲(huo)勝,周慶、丁姓(xing)皆(jie)為博士,取得了(le)與(yu)《公(gong)羊》博士平(ping)等(deng)甚至更高的地位,“由是《谷(gu)梁(liang)(liang)》之(zhi)(zhi)學(xue)大盛(sheng)”。
為(wei)什么宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)去(qu)請教韋(wei)(wei)賢(xian)等(deng)(deng)魯(lu)(lu)人(ren)(ren)(ren)并聽從他們(men)囿(you)于鄉土之見(jian)的(de)建議呢?一是(shi)(shi)(shi)因(yin)為(wei)以《谷梁》為(wei)代表的(de)魯(lu)(lu)學守先王典章之遺(yi),多圣(sheng)人(ren)(ren)(ren)流風(feng)余韻,二是(shi)(shi)(shi)因(yin)為(wei)宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)祖(zu)父衛太(tai)子(zi)劉據(ju)也好《谷梁》,三是(shi)(shi)(shi)因(yin)為(wei)宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)與(yu)(yu)魯(lu)(lu)人(ren)(ren)(ren)的(de)關系特別密(mi)切。宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)祖(zu)母史(shi)良(liang)娣,家本魯(lu)(lu)國。當初,年(nian)幼(you)的(de)宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)幸免于巫蠱之禍,丙(bing)吉見(jian)他無所歸依(yi),就把他送到史(shi)良(liang)娣的(de)哥(ge)哥(ge)史(shi)恭那里(li),由良(liang)娣的(de)母親貞君撫養。丙(bing)吉也是(shi)(shi)(shi)魯(lu)(lu)國人(ren)(ren)(ren),是(shi)(shi)(shi)宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)的(de)救命恩(en)人(ren)(ren)(ren),是(shi)(shi)(shi)向霍光建議讓(rang)宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)即(ji)位的(de)人(ren)(ren)(ren)。韋(wei)(wei)賢(xian)、夏侯(hou)勝都曾在宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)即(ji)位時“與(yu)(yu)謀議”,出了大力。史(shi)高則(ze)是(shi)(shi)(shi)史(shi)恭的(de)長子(zi),因(yin)舊(jiu)恩(en)封侯(hou)得官。可見(jian),宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)喜《谷梁》,確與(yu)(yu)其(qi)好惡有(you)關。宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)善《谷梁》說,又(you)選劉向等(deng)(deng)人(ren)(ren)(ren)向江公(gong)之子(zi)江博士及周慶、丁姓學習《春秋(qiu)谷梁傳》。劉向等(deng)(deng)都是(shi)(shi)(shi)聰明(ming)好學、嫻于辭(ci)辯的(de)年(nian)輕人(ren)(ren)(ren),二十出頭(tou)即(ji)“以通達能屬文(wen)辭(ci),與(yu)(yu)王褒、張子(zi)僑等(deng)(deng)并進對,獻(xian)賦、頌(song)凡數十篇”,宣(xuan)(xuan)帝(di)(di)甚“奇(qi)其(qi)材”。相比之下,當時持《公(gong)羊》義(yi)的(de)博士嚴彭祖(zu)等(deng)(deng)人(ren)(ren)(ren)則(ze)略遜一籌,未見(jian)有(you)什么口才。劉向等(deng)(deng)人(ren)(ren)(ren)出色的(de)論(lun)辯才能,是(shi)(shi)(shi)《谷梁》學在石渠會議上取勝的(de)一個因(yin)素。
史學價值
《谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)》起(qi)自魯隱公元(yuan)年,止于哀(ai)公十(shi)四年。二傳(chuan)(chuan)用問答(da)體(ti),逐字或逐層解釋《春秋》,是(shi)歷史文獻(xian)注(zhu)釋的一(yi)種(zhong)形(xing)式。通行的注(zhu)本,《谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)》有晉范寧《春秋谷梁(liang)傳(chuan)(chuan)集解》。
《谷(gu)梁(liang)傳》解釋(shi)《春(chun)秋》的(de)(de)(de)用辭和(he)文(wen)法(fa),體現出一種準(zhun)確、凝煉的(de)(de)(de)文(wen)風。例(li)如(ru)(ru),《谷(gu)梁(liang)傳》莊公(gong)七年(nian),對經(jing)文(wen)“夏四月辛卯,昔,恒星不(bu)見”,有細致的(de)(de)(de)解釋(shi),反(fan)映(ying)了中國史(shi)(shi)學史(shi)(shi)上的(de)(de)(de)好傳統。在史(shi)(shi)實(shi)記(ji)載上,《谷(gu)梁(liang)傳》遠(yuan)不(bu)及《左傳》豐富,但也具(ju)有重要的(de)(de)(de)史(shi)(shi)料(liao)價值。是反(fan)映(ying)春(chun)秋時期(qi)社會情況的(de)(de)(de)寶(bao)貴史(shi)(shi)料(liao)。其(qi)他可與《左傳》相補(bu)充的(de)(de)(de)史(shi)(shi)實(shi)還(huan)有不(bu)少(shao),諸如(ru)(ru):《谷(gu)梁(liang)傳》僖公(gong)二年(nian)記(ji)虞師晉師滅(mie)夏陽(yang),僖公(gong)十九年(nian)記(ji)“梁(liang)伯湎于酒,淫(yin)于色,心昏,耳目塞(sai)”,最后導致梁(liang)亡,等等。
《谷梁傳》對于(yu)史(shi)(shi)學發展的意義,更(geng)重(zhong)要的是在歷(li)史(shi)(shi)思想方面產(chan)生(sheng)的影響。《谷梁傳》主張“著(zhu)以(yi)傳著(zhu),疑以(yi)傳疑”,指出史(shi)(shi)家(jia)應遵從忠實記載史(shi)(shi)實的原則,并能夠(gou)將這一原則貫徹(che)到自己的著(zhu)作(zuo)之(zhi)中(zhong)。如譴(qian)責宋襄(xiang)公拘守成(cheng)說(shuo),“失(shi)民”,“以(yi)其不教民戰,則是棄其師也”等等,體現(xian)了上述忠實于(yu)歷(li)史(shi)(shi)的原則。