《儀(yi)禮》記述(shu)有關冠、婚、喪、祭、鄉、射、朝、聘等禮儀(yi)制(zhi)度。
在(zai)宗教意識不甚發達的古(gu)代中國(guo),中華民族(zu)(zu)的祭祀等(deng)原始宗教儀(yi)式并(bing)未象其他一些民族(zu)(zu)那樣(yang)發展成為正(zheng)式的宗教,而是很快(kuai)轉化為禮(li)(li)儀(yi)、制(zhi)度形式來約束世道人(ren)心,共有(you)一百多(duo)卷的《儀(yi)禮(li)(li)》便是一部詳細的禮(li)(li)儀(yi)制(zhi)度章程,告訴人(ren)們在(zai)何(he)種場合下應(ying)該穿(chuan)何(he)種衣(yi)服、站或(huo)坐在(zai)哪個方向(xiang)或(huo)位置(zhi)、第一第二第三……每一步該如何(he)如何(he)去做等(deng)等(deng)。
據《儀禮(li)(li)(li)(li)》載,天子(zi)、諸侯、大(da)夫(fu)、士(shi)(shi)(shi)日常所踐行(xing)的(de)禮(li)(li)(li)(li)有:士(shi)(shi)(shi)冠禮(li)(li)(li)(li)、士(shi)(shi)(shi)昏禮(li)(li)(li)(li)、士(shi)(shi)(shi)相見(jian)禮(li)(li)(li)(li)、鄉(xiang)(xiang)飲酒(jiu)禮(li)(li)(li)(li)、鄉(xiang)(xiang)射禮(li)(li)(li)(li)、燕(yan)禮(li)(li)(li)(li)、大(da)射禮(li)(li)(li)(li)、聘禮(li)(li)(li)(li)、公(gong)食大(da)夫(fu)禮(li)(li)(li)(li)、覲禮(li)(li)(li)(li)、士(shi)(shi)(shi)喪禮(li)(li)(li)(li)、喪服、既夕(xi)禮(li)(li)(li)(li)等(deng)等(deng)。文(wen)字(zi)艱澀,內容(rong)枯燥(zao),治史(shi)者對(dui)它望而生畏(wei),而且是“三禮(li)(li)(li)(li)”中成書(shu)較早的(de)一部。據考古材料及古文(wen)獻所知(zhi),商、周統治者有名目繁(fan)多的(de)典(dian)禮(li)(li)(li)(li),其儀節日益繁(fan)縟復雜,非(fei)有專門(men)職業(ye)訓練并經常排練演習者,不(bu)能(neng)經辦這些典(dian)禮(li)(li)(li)(li)。
儒生(sheng)掌(zhang)握(wo)的可能創(chuang)行(xing)于(yu)西周并在春秋以后更加通(tong)用的各種(zhong)儀節(jie)單(dan),經(jing)不(bu)斷排練補充,整齊(qi)厘訂,成為職業手冊。他(ta)們要為天子、諸侯、士大(da)夫(fu)(fu)舉行(xing)各種(zhong)不(bu)同的禮,因此保存的儀節(jie)單(dan)很多,曾有“禮儀三百,威(wei)儀三千”的記載。但傳到漢代只剩了十七(qi)篇,包括冠、婚(hun)、喪祭、朝(chao)聘、射鄉五(wu)項典禮儀節(jie),由(you)高堂生(sheng)作為專供士大(da)夫(fu)(fu)階層施行(xing)的“士禮”傳授,稱作《禮經(jing)》,為“五(wu)經(jing)”之一。
那(nei)么(me),十(shi)七(qi)(qi)篇(pian)《儀(yi)禮(li)(li)》是(shi)不(bu)是(shi)一(yi)個殘(can)本?一(yi)種觀點(dian)(dian)據此(ci)認為(wei),十(shi)七(qi)(qi)篇(pian)《儀(yi)禮(li)(li)》是(shi)一(yi)部(bu)(bu)殘(can)缺不(bu)完之(zhi)(zhi)書(shu)。另一(yi)種觀點(dian)(dian)正與此(ci)相反,認為(wei)十(shi)七(qi)(qi)篇(pian)《儀(yi)禮(li)(li)》并非一(yi)部(bu)(bu)完全的(de)殘(can)本,而是(shi)一(yi)部(bu)(bu)完備的(de)著作(zuo)。清人邵懿辰(chen)《禮(li)(li)經通論》對此(ci)有(you)(you)很(hen)詳細的(de)論證。《禮(li)(li)記·昏義(yi)》說:“夫(fu)禮(li)(li)始(shi)于(yu)冠,本于(yu)昏,重于(yu)喪祭,尊于(yu)朝聘(pin),和于(yu)射鄉,此(ci)禮(li)(li)之(zhi)(zhi)大(da)體(ti)也(ye)。觀今本《儀(yi)禮(li)(li)》十(shi)七(qi)(qi)篇(pian),《昏義(yi)》所說作(zuo)為(wei)“禮(li)(li)之(zhi)(zhi)大(da)體(ti)”的(de)上述八項內容,皆完整無缺。另外(wai),《禮(li)(li)記》中有(you)(you)很(hen)多(duo)篇(pian)是(shi)直接解釋《儀(yi)禮(li)(li)》的(de)。
漢宣帝時(shi)(shi),以戴德(de)、戴圣、慶普(pu)三家所傳(chuan)習的《禮(li)經》立于學官(guan),當時(shi)(shi)屬今(jin)文經(見經今(jin)古文學)。不久在魯境(jing)又出(chu)現(xian)《禮(li)古經》,其除有十七(qi)篇外(wai),多“逸禮(li)”三十九篇,但未傳(chuan)下。今(jin)文經傳(chuan)至(zhi)西漢末,有戴德(de)、戴圣、劉向三個(ge)篇次不同(tong)的本子。漢末鄭玄用劉向接尊卑吉(ji)兇次序編排之(zhi)本作注,并記(ji)明(ming)今(jin)古文之(zhi)異同(tong)。今(jin)只有此(ci)本傳(chuan)下。該(gai)書至(zhi)晉代始稱《儀禮(li)》,當時(shi)(shi)門閥為宗法需要,特重其中詳定血統親疏的《喪服(fu)》諸篇,出(chu)現(xian)了不少有關(guan)著作。唐賈公彥撰《儀禮(li)疏》十七(qi)卷,南宋時(shi)(shi)與(yu)鄭注合刊為《儀禮(li)注疏》。
北(bei)宋(song)熙寧(1068~1077年(nian)(nian))中(zhong)一(yi)度廢(fei)《儀禮》不(bu)為經(jing),元祐(1086~1094年(nian)(nian))間又恢(hui)復。歷宋(song)、元、明(ming),續有不(bu)少研(yan)究著作。
清代研究者有十余(yu)家,以胡培翚《儀禮正義(yi)》為世所稱。
1959年(nian),甘(gan)肅(su)(su)省武(wu)威磨咀子6號(hao)墓(mu)(mu)中出(chu)(chu)土漢簡(jian)(jian)480枚,包括(kuo)《儀(yi)(yi)禮》簡(jian)(jian)469枚,日忌雜占簡(jian)(jian)11枚;同(tong)時,在第18號(hao)墓(mu)(mu)中出(chu)(chu)土“王(wang)杖十簡(jian)(jian)”。其中,《儀(yi)(yi)禮》簡(jian)(jian)為《儀(yi)(yi)禮》的版本、校勘提供(gong)了(le)重要資料,由于簡(jian)(jian)冊保存(cun)完好,墨跡如(ru)新,對于復原(yuan)古代(dai)簡(jian)(jian)冊制度提供(gong)了(le)具體例(li)證。1964年(nian),文物出(chu)(chu)版社出(chu)(chu)版了(le)甘(gan)肅(su)(su)省博物館、中國科學院考古研究所整理的《武(wu)威漢簡(jian)(jian)》,公布了(le)這(zhe)批簡(jian)(jian)牘資料。
《儀(yi)禮(li)》中記載的(de)一套禮(li)儀(yi),帶有極其(qi)明顯(xian)的(de)階級烙印。但還(huan)不(bu)能(neng)說所有的(de)儀(yi)節全是階級社會的(de)產物,因為其(qi)中有些形式是從氏(shi)族(zu)制時(shi)期傳襲下(xia)來的(de)禮(li)俗(su)。所以通讀這(zhe)書,不(bu)僅(jin)能(neng)了解周(zhou)魯各國貴族(zu)生活的(de)一些側面(mian),還(huan)可以從中窺探遠古的(de)史影(ying)。
比如(ru)冠(guan)禮(li),就是(shi)由遠古氏(shi)族(zu)(zu)(zu)制(zhi)時期的(de)(de)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)丁禮(li)變化而(er)來(lai)的(de)(de)。楊寬(kuan)在《冠(guan)禮(li)新探》中說(shuo):“成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)丁禮(li)也叫入社(she)式,是(shi)氏(shi)族(zu)(zu)(zu)公社(she)中男女青年進入成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)年階段必經的(de)(de)儀式。按照當時的(de)(de)習(xi)慣(guan),男女青年隨著(zhu)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)熟期的(de)(de)到來(lai),需要在連續(xu)幾年內,受到一定程序的(de)(de)訓(xun)(xun)練,使具(ju)有必要的(de)(de)知識、技能和(he)(he)(he)堅強(qiang)的(de)(de)毅力,具(ju)備充當正(zheng)式成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)員(yuan)的(de)(de)條件……如(ru)果(guo)訓(xun)(xun)練被認為(wei)合格,成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)年后,便可(ke)參與成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)丁禮(li),成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)為(wei)正(zheng)式成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)員(yuan),得(de)到成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)員(yuan)應有的(de)(de)氏(shi)族(zu)(zu)(zu)權利(li)(li),如(ru)參加氏(shi)族(zu)(zu)(zu)會(hui)議、選舉和(he)(he)(he)罷免酋長等(deng),還必須履(lv)行(xing)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)員(yuan)應盡的(de)(de)義務,如(ru)參加主要的(de)(de)勞動(dong)生(sheng)產和(he)(he)(he)保衛(wei)本(ben)部落的(de)(de)戰斗等(deng)。”到了(le)奴隸制(zhi)社(she)會(hui),冠(guan)禮(li)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)為(wei)貴(gui)族(zu)(zu)(zu)在本(ben)族(zu)(zu)(zu)中舉行(xing)的(de)(de)“成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)丁禮(li)”了(le)。貴(gui)族(zu)(zu)(zu)襲(xi)用(yong)了(le)傳統(tong)的(de)(de)形(xing)式,而(er)賦予(yu)了(le)新的(de)(de)內容,舉行(xing)這種冠(guan)禮(li)的(de)(de)目的(de)(de)是(shi):鞏固貴(gui)族(zu)(zu)(zu)組織,加強(qiang)宗法(fa)制(zhi)度(du),從而(er)有利(li)(li)于對人(ren)民的(de)(de)統(tong)治。成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)員(yuan)們的(de)(de)權利(li)(li)和(he)(he)(he)義務也都以此為(wei)中心(xin)。這就和(he)(he)(he)氏(shi)族(zu)(zu)(zu)公社(she)的(de)(de)成(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)(cheng)丁禮(li)有著(zhu)本(ben)質的(de)(de)不同了(le)。
再如鄉飲(yin)酒禮,據楊寬論證,認(ren)為它起源于(yu)氏族聚落的(de)(de)(de)會(hui)食制(zhi)度(du)。這(zhe)種禮節主旨在(zai)(zai)于(yu)尊長(chang)和養老。“周族自從進入(ru)中原,建立王(wang)朝,多數成(cheng)為統(tong)治階(jie)級,其父系家長(chang)制(zhi)已轉(zhuan)(zhuan)化成(cheng)為宗法制(zhi)度(du),原來習慣上應(ying)用的(de)(de)(de)禮儀也轉(zhuan)(zhuan)化為維護宗法制(zhi)度(du)和貴族特權(quan)的(de)(de)(de)手段”。鄉飲(yin)酒禮就變成(cheng)在(zai)(zai)基層(ceng)行政組織中分別貴族長(chang)幼等(deng)次(ci)的(de)(de)(de)禮節了(le)。
可(ke)見《儀禮》書中不(bu)僅反映了(le)周(zhou)代(dai)貴族冠婚喪(sang)祭、飲(yin)射朝聘的生活,而且它還保留了(le)一(yi)些遠古禮俗(su)的外殼。
劉邦建(jian)立漢(han)王朝(chao),朝(chao)儀(yi)(yi)出于叔孫通之(zhi)手,他(ta)本是秦朝(chao)的(de)(de)(de)(de)(de)博士(shi),多(duo)采用秦朝(chao)的(de)(de)(de)(de)(de)禮(li)(li)(li)儀(yi)(yi)。叔孫通擬定的(de)(de)(de)(de)(de)那套朝(chao)儀(yi)(yi),并沒有(you)(you)作(zuo)(zuo)為定制(zhi)。他(ta)所(suo)撰的(de)(de)(de)(de)(de)《禮(li)(li)(li)儀(yi)(yi)》,后來沒有(you)(you)人(ren)(ren)傳習,班固(gu)就說:“叔孫通所(suo)撰《禮(li)(li)(li)儀(yi)(yi)》……民臣莫(mo)有(you)(you)言(yan)者(zhe)。”《儀(yi)(yi)禮(li)(li)(li)》雖然在西漢(han)時(shi)期立成(cheng)學官較(jiao)晚(wan),不為漢(han)高祖、漢(han)文(wen)帝、漢(han)景帝們(men)所(suo)重(zhong)視(shi),但此書(shu)的(de)(de)(de)(de)(de)傳授始(shi)終未斷。自(zi)從(cong)鄭玄(xuan)為之(zhi)作(zuo)(zuo)注以(yi)后,就更(geng)為一(yi)般士(shi)人(ren)(ren)所(suo)傳習了(le)(le)(le)。到了(le)(le)(le)魏晉(jin)南北(bei)朝(chao)時(shi)期,出了(le)(le)(le)許多(duo)禮(li)(li)(li)學家,《隋書(shu)·經籍志》上著錄了(le)(le)(le)他(ta)們(men)的(de)(de)(de)(de)(de)許多(duo)的(de)(de)(de)(de)(de)著作(zuo)(zuo)。士(shi)人(ren)(ren)們(men)重(zhong)視(shi)《儀(yi)(yi)禮(li)(li)(li)》一(yi)書(shu),自(zi)然不能(neng)不影響朝(chao)廷的(de)(de)(de)(de)(de)制(zhi)禮(li)(li)(li)作(zuo)(zuo)樂的(de)(de)(de)(de)(de)工(gong)作(zuo)(zuo)。那時(shi)官員們(men)的(de)(de)(de)(de)(de)建(jian)言(yan)、駁難等都以(yi)“三(san)禮(li)(li)(li)”為理論根據(ju),《晉(jin)書(shu)》和南北(bei)朝(chao)各史的(de)(de)(de)(de)(de)《禮(li)(li)(li)志》《通典》《文(wen)獻通考》中(zhong)保留了(le)(le)(le)這方(fang)面的(de)(de)(de)(de)(de)大量文(wen)字。
盡管《儀禮》十七(qi)篇所記儀節制度,遠遠不能滿足后世(shi)統(tong)治階(jie)級的(de)(de)需要(yao),然而各朝禮典(dian)的(de)(de)制定(ding),大都以《儀禮》為重要(yao)依據而踵事增華(hua)。例如,從《大唐(tang)開元禮》中就可以清楚地看出編撰者對(dui)于禮例的(de)(de)精(jing)熟程度,不是(shi)精(jing)通(tong)《儀禮》的(de)(de)人,是(shi)難(nan)以措手的(de)(de)。
中國(guo)歷(li)代王朝很重視禮(li)制。每(mei)個(ge)王朝的(de)建立,都(dou)要物(wu)色一些精于禮(li)學的(de)專家(jia),來制定一整套禮(li)儀,因為禮(li)制對于鞏固尊尊卑卑的(de)等級制度,維護階級對立的(de)社會秩序,都(dou)有(you)很大的(de)作用。
從殷周(zhou)到清代(dai),幾千年來中(zhong)國都有(you)自(zi)己的(de)一系列禮(li)儀(yi)制度。在漫長的(de)奴隸制和(he)封(feng)建(jian)制社會(hui)里(li),禮(li)制是一種(zhong)很特殊的(de)上層(ceng)建(jian)筑,了(le)解禮(li)制,就能對中(zhong)國古代(dai)社會(hui)的(de)認(ren)識更為具體(ti)。
禮(li)是儒(ru)家學(xue)說(shuo)中(zhong)的(de)(de)核心部分。先秦(qin)的(de)(de)六經中(zhong)有(you)《禮(li)》,漢代(dai)(dai)(dai)立(li)五經學(xue)官,其中(zhong)也有(you)《禮(li)》。唐立(li)九經,中(zhong)有(you)“三禮(li)”即(ji)《周禮(li)》《儀(yi)禮(li)》《禮(li)記》。宋(song)代(dai)(dai)(dai)立(li)十三經,中(zhong)間也有(you)“三禮(li)”。禮(li)一(yi)直是古代(dai)(dai)(dai)貴族(zu)子(zi)弟(di)和一(yi)般士(shi)人的(de)(de)必修(xiu)課(ke)程(cheng)。過去的(de)(de)三千年里,大多數士(shi)大夫的(de)(de)知識結(jie)構(gou)中(zhong),禮(li)是重要的(de)(de)組成部分。
《儀禮(li)》原來就(jiu)叫《禮(li)》,漢朝人(ren)稱為(wei)《士禮(li)》,對《禮(li)記(ji)》而(er)言(yan),又(you)叫《禮(li)經(jing)》。到了晉代才稱《儀禮(li)》,比(bi)如《晉書·荀崧傳》就(jiu)有請立鄭玄《儀禮(li)》博士的(de)(de)話。其實,改稱《儀禮(li)》也不(bu)無道理,因為(wei)《儀禮(li)》十(shi)七篇(pian),全是(shi)禮(li)儀的(de)(de)詳細記(ji)錄,這(zhe)書一般光記(ji)儀節,不(bu)講禮(li)的(de)(de)意義(yi)。
《儀禮(li)(li)(li)(li)》是(shi)儒家(jia)傳習(xi)最(zui)早的一部(bu)書(shu)(shu)。以(yi)前人們說(shuo)這書(shu)(shu)是(shi)周(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)公姬旦做(zuo)的,不大可信。《史記(ji)(ji)(ji)》和《漢書(shu)(shu)》都認(ren)為出于孔(kong)子(zi)(zi)(zi)。《史記(ji)(ji)(ji)·孔(kong)子(zi)(zi)(zi)世家(jia)》上說(shuo):“孔(kong)子(zi)(zi)(zi)之時(shi)(shi),周(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)室微(wei)而禮(li)(li)(li)(li)樂(le)廢,《詩》《書(shu)(shu)》缺。追述(shu)三(san)代之禮(li)(li)(li)(li),序《書(shu)(shu)傳》,上紀(ji)唐虞之際,下(xia)至秦(qin)繆(mou),編次其(qi)事。曰:‘夏(xia)禮(li)(li)(li)(li)吾(wu)能(neng)言之,杞(qi)不足徵也。殷禮(li)(li)(li)(li)吾(wu)能(neng)言之,宋不足徵也。足,則吾(wu)能(neng)徵之矣(yi)。’觀殷夏(xia)所損益,曰;‘后雖百世可知也,以(yi)一文一質。周(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)監二代,郁郁乎(hu)文哉!吾(wu)從周(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)。’故(gu)《書(shu)(shu)傳》《禮(li)(li)(li)(li)》記(ji)(ji)(ji)自孔(kong)氏。”《漢書(shu)(shu).儒林(lin)傳》上說(shuo)孔(kong)子(zi)(zi)(zi)“論《詩》則首(shou)《周(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)甫》,綴周(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)之禮(li)(li)(li)(li)”。司(si)馬遷說(shuo)《禮(li)(li)(li)(li)》記(ji)(ji)(ji)自孔(kong)氏,班固說(shuo)孔(kong)子(zi)(zi)(zi)把(ba)周(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)代殘留的禮(li)(li)(li)(li)采綴成書(shu)(shu)。《禮(li)(li)(li)(li)記(ji)(ji)(ji)·雜記(ji)(ji)(ji)下(xia)》上也說(shuo):“恤由之喪,哀(ai)公使(shi)孺悲之孔(kong)子(zi)(zi)(zi),學士喪禮(li)(li)(li)(li),《士喪禮(li)(li)(li)(li)》于是(shi)乎(hu)書(shu)(shu)。”顯然,《儀禮(li)(li)(li)(li)》成書(shu)(shu)于東(dong)周(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)時(shi)(shi)代。
孔(kong)(kong)子(zi)本人是(shi)(shi)位(wei)禮(li)學大家(jia),《史(shi)記(ji)(ji)》上(shang)(shang)(shang)說孔(kong)(kong)子(zi)從(cong)小就好禮(li):“為兒嬉戲,常陳俎豆,設禮(li)容。”他(ta)特(te)別留意(yi)各代(dai)各國的(de)(de)(de)禮(li),曾“適周(zhou)問禮(li)”,注(zhu)意(yi)采輯(ji)搜訪,《論語·八佾篇(pian)》上(shang)(shang)(shang)說“子(zi)入太廟每事(shi)問”,他(ta)時刻是(shi)(shi)注(zhu)意(yi)禮(li)事(shi)的(de)(de)(de)。他(ta)編輯(ji)的(de)(de)(de)《禮(li)》,是(shi)(shi)傳授弟子(zi)們的(de)(de)(de)一項(xiang)重要課程。這(zhe)門(men)課程不(bu)光(guang)是(shi)(shi)講(jiang)授,尤其重視實習。《禮(li)記(ji)(ji)·射義(yi)》上(shang)(shang)(shang)說“孔(kong)(kong)子(zi)射于(yu)矍相(xiang)之圃,蓋觀者如堵墻(qiang)”。這(zhe)是(shi)(shi)在演習《鄉飲酒禮(li)》。他(ta)在魯國是(shi)(shi)這(zhe)樣(yang),周(zhou)游列國也是(shi)(shi)這(zhe)樣(yang),《史(shi)記(ji)(ji)·孔(kong)(kong)子(zi)世家(jia)》上(shang)(shang)(shang)說,“孔(kong)(kong)子(zi)去曹適宋,與(yu)弟子(zi)習禮(li)于(yu)大樹下”。可(ke)見他(ta)顛沛造次都不(bu)忘(wang)《禮(li)》。
《儀(yi)(yi)禮(li)(li)(li)》一(yi)書(shu)(shu)形(xing)諸文字(zi)是(shi)(shi)(shi)在(zai)東(dong)周時(shi)(shi)期,而(er)其中(zhong)所(suo)記(ji)錄(lu)的禮(li)(li)(li)儀(yi)(yi)活(huo)動,在(zai)成(cheng)(cheng)書(shu)(shu)以(yi)前(qian)(qian)早(zao)就有了(le)。這(zhe)些繁縟的登降之禮(li)(li)(li),趨(qu)詳之節(jie),不(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)孔子憑空編造的,而(er)是(shi)(shi)(shi)他采輯周魯各國即將失傳的禮(li)(li)(li)儀(yi)(yi)而(er)加以(yi)整(zheng)理(li)記(ji)錄(lu)的。宋代學者(zhe)朱熹說:“《儀(yi)(yi)禮(li)(li)(li)》不(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)古人預作一(yi)書(shu)(shu)如此,初間只(zhi)是(shi)(shi)(shi)以(yi)義起,漸(jian)漸(jian)相襲行得好,只(zhi)管巧,至(zhi)于情文極細(xi)密周致處,圣人見(jian)此意思(si)好,故(gu)錄(lu)以(yi)成(cheng)(cheng)書(shu)(shu)。”達話是(shi)(shi)(shi)相當精辟圓通的。朱熹這(zhe)段(duan)話的中(zhong)心意思(si)是(shi)(shi)(shi):《儀(yi)(yi)禮(li)(li)(li)》中(zhong)記(ji)載的禮(li)(li)(li)儀(yi)(yi)的具體細(xi)節(jie),早(zao)在(zai)成(cheng)(cheng)書(shu)(shu)以(yi)前(qian)(qian)就有了(le),經(jing)過長期行用,逐漸(jian)充實完(wan)善而(er)定型,后來才整(zheng)理(li)成(cheng)(cheng)書(shu)(shu)。也(ye)(ye)就是(shi)(shi)(shi)說,《儀(yi)(yi)禮(li)(li)(li)》一(yi)書(shu)(shu)所(suo)反映的禮(li)(li)(li)節(jie)形(xing)式,不(bu)(bu)僅有東(dong)周時(shi)(shi)代周魯各國的,也(ye)(ye)含有更早(zao)一(yi)些時(shi)(shi)候的。因為禮(li)(li)(li)儀(yi)(yi)也(ye)(ye)好,禮(li)(li)(li)俗也(ye)(ye)好,都有很大(da)的因襲性(xing)。就拿跪拜禮(li)(li)(li)節(jie)來說,它(ta)(ta)起源于原(yuan)始社(she)會(hui)(hui),盛(sheng)行于奴(nu)隸社(she)會(hui)(hui)、封建社(she)會(hui)(hui),而(er)它(ta)(ta)并沒有隨封建社(she)會(hui)(hui)的結(jie)束(shu)而(er)絕跡。
據《孔(kong)(kong)子(zi)(zi)世家》說,孔(kong)(kong)子(zi)(zi)以詩書(shu)禮樂(le)(le)教(jiao)授弟子(zi)(zi)有好(hao)幾千人(ren)(ren),身(shen)通六藝的(de)(de)有七十二人(ren)(ren)。孔(kong)(kong)子(zi)(zi)死(si)后(hou),“而諸儒(ru)(ru)亦(yi)講禮鄉飲大射于孔(kong)(kong)子(zi)(zi)冢。故所居堂弟子(zi)(zi)內,后(hou)世因廟(miao)藏孔(kong)(kong)子(zi)(zi)衣冠琴車書(shu),至于漢二百(bai)年不絕(jue)”。甚(shen)至在殘酷(ku)的(de)(de)戰爭年代里,孔(kong)(kong)門的(de)(de)儒(ru)(ru)生弟子(zi)(zi)們(men)對(dui)于詩書(shu)禮樂(le)(le)的(de)(de)學習(xi)也(ye)沒(mei)有中(zhong)斷。《史(shi)(shi)記·儒(ru)(ru)林(lin)列(lie)傳(chuan)》上說,楚(chu)漢相爭時(shi),劉(liu)邦(bang)“舉兵圍魯(lu)(lu),魯(lu)(lu)中(zhong)諸儒(ru)(ru)尚講誦習(xi)禮樂(le)(le),弦歌之音不絕(jue)”。秦始皇焚書(shu)坑儒(ru)(ru)是中(zhong)國文化史(shi)(shi)上的(de)(de)第一次厄運(yun),但這種野(ye)蠻措施并沒(mei)有也(ye)不能阻止住詩書(shu)禮樂(le)(le)的(de)(de)流傳(chuan)。
西漢(han)的史(shi)學家司馬遷(qian),說(shuo)他自己(ji)親(qin)眼(yan)看到“仲尼廟堂車(che)服(fu)禮器,諸生(sheng)以時(shi)習禮其家”的情景,而留連忘返(fan)。
《漢(han)(han)書·儒林傳(chuan)》上說,漢(han)(han)興,魯高堂生傳(chuan)《士禮》十(shi)七篇。而蕭奮以(yi)《禮》至淮陽太守(shou)。孟卿(qing)事蕭奮,以(yi)授后倉、閭丘卿(qing)。倉授聞人通漢(han)(han)、戴(dai)德(de)、戴(dai)圣、慶普。從此(ci)傳(chuan)授不(bu)斷,《漢(han)(han)書》《后漢(han)(han)書》上都記錄了(le)傳(chuan)授關(guan)系。到東漢(han)(han)時,學者鄭(zheng)玄(xuan)給這(zhe)十(shi)七篇禮文作(zuo)了(le)精當的(de)(de)注解,達既更有助于此(ci)書的(de)(de)廣泛傳(chuan)習了(le)。
士冠禮第一
士昏禮第二
士相見禮第三
鄉飲酒禮第四
鄉射禮第五
燕禮第六
大射儀第七
聘禮第八
公食大夫禮第九
覲禮第十
喪服第十一
士喪禮第十二
既夕禮第十三
士虞禮第十四
特牲饋食禮第十(shi)五
少牢饋食禮第十六
有司第十七
士冠禮。筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)于廟門(men)(men)。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)玄冠朝(chao)服。緇帶素(su)縪。即(ji)(ji)位于門(men)(men)東(dong)西(xi)面(mian)(mian)(mian)。有司如(ru)(ru)主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)服。即(ji)(ji)位于西(xi)方(fang)。東(dong)面(mian)(mian)(mian)北(bei)上。筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)與席。所卦者(zhe)。具(ju)饌于西(xi)塾。布席于門(men)(men)中。闑西(xi)閾(yu)外。西(xi)面(mian)(mian)(mian)。筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)執筴(jia)抽上韇。兼執之(zhi)。進受命于主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)。宰(zai)(zai)自右。少退(tui)(tui)贊命。筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)許諾(nuo)。右還。即(ji)(ji)席。坐(zuo)西(xi)面(mian)(mian)(mian)。卦者(zhe)在左。卒(zu)(zu)筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)書卦。執以示(shi)主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)受視反之(zhi)。筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)。還東(dong)面(mian)(mian)(mian)。旅占卒(zu)(zu)。進告(gao)(gao)(gao)吉。若(ruo)不吉。則筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)遠日(ri)。如(ru)(ru)初儀。徹筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)席。宗人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)告(gao)(gao)(gao)事畢。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)戒賓(bin)(bin)。賓(bin)(bin)禮辭許。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)再(zai)拜(bai)。賓(bin)(bin)荅(da)拜(bai)。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)退(tui)(tui)。賓(bin)(bin)拜(bai)送。前期三日(ri)筮(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)賓(bin)(bin)。如(ru)(ru)求日(ri)之(zhi)儀。乃宿(su)(su)賓(bin)(bin)。賓(bin)(bin)如(ru)(ru)主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)服。出門(men)(men)左。西(xi)面(mian)(mian)(mian)再(zai)拜(bai)。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)東(dong)面(mian)(mian)(mian)荅(da)拜(bai)。乃宿(su)(su)賓(bin)(bin)。賓(bin)(bin)許。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)再(zai)拜(bai)。賓(bin)(bin)荅(da)拜(bai)。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)退(tui)(tui)。賓(bin)(bin)拜(bai)送。宿(su)(su)贊冠者(zhe)一(yi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)。亦如(ru)(ru)之(zhi)。厥明(ming)夕為(wei)期。于廟門(men)(men)之(zhi)外。主(zhu)(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)立(li)于門(men)(men)東(dong)。兄弟在其南(nan)。少退(tui)(tui)。西(xi)面(mian)(mian)(mian)北(bei)上。有司皆(jie)如(ru)(ru)宿(su)(su)服。立(li)于西(xi)方(fang)。東(dong)面(mian)(mian)(mian)北(bei)上。擯者(zhe)請期。宰(zai)(zai)告(gao)(gao)(gao)曰。質明(ming)行事。告(gao)(gao)(gao)兄弟及有司。告(gao)(gao)(gao)事畢。擯者(zhe)告(gao)(gao)(gao)期于賓(bin)(bin)之(zhi)家。夙興。設(she)洗直(zhi)于東(dong)榮。南(nan)北(bei)以堂深(shen)。水在洗東(dong)。
陳服(fu)于(yu)(yu)房中西(xi)墉下。東(dong)領北(bei)上。爵弁(bian)。服(fu)纁(xun)裳。純衣。緇帶。韎韐。皮(pi)弁(bian)。服(fu)素積。緇帶。素縪(bi)。玄(xuan)端(duan)(duan)。玄(xuan)裳。黃裳。雜裳。可也。緇帶爵縪(bi)。緇布冠(guan)缺項青組。纓屬于(yu)(yu)缺。緇纚廣終幅。長六尺(chi)。皮(pi)弁(bian)笄(ji)。爵弁(bian)笄(ji)。緇組纮(hong)纁(xun)邊。同篋。櫛實于(yu)(yu)簟。蒲(pu)筵二在南(nan)。側尊一(yi)甒。醴在服(fu)北(bei)。有篚實。勺觶。角柶(si)。脯(fu)醢南(nan)上。爵弁(bian)皮(pi)弁(bian)。緇布冠(guan)。各(ge)一(yi)匴。執以待于(yu)(yu)西(xi)坫南(nan)。南(nan)面(mian)(mian)東(dong)上。賓(bin)升則(ze)東(dong)面(mian)(mian)主(zhu)人玄(xuan)端(duan)(duan)爵縪(bi)。立(li)于(yu)(yu)阼階下。直東(dong)序西(xi)面(mian)(mian)。兄弟畢袗玄(xuan)。立(li)于(yu)(yu)洗東(dong)。西(xi)面(mian)(mian)北(bei)上。擯者(zhe)(zhe)(zhe)玄(xuan)端(duan)(duan)。負(fu)東(dong)塾(shu)。將冠(guan)者(zhe)(zhe)(zhe)。采衣紒。在房中南(nan)面(mian)(mian)賓(bin)如主(zhu)人服(fu)。贊(zan)者(zhe)(zhe)(zhe)玄(xuan)端(duan)(duan)從之(zhi)。立(li)于(yu)(yu)外門之(zhi)外。擯者(zhe)(zhe)(zhe)告(gao)。主(zhu)人迎出門左。西(xi)面(mian)(mian)再(zai)拜。賓(bin)荅(da)拜。主(zhu)人揖贊(zan)者(zhe)(zhe)(zhe)。與賓(bin)揖先入(ru)。每曲揖。至于(yu)(yu)廟門揖入(ru)。三揖至于(yu)(yu)階。三讓。
主(zhu)(zhu)人升(sheng)(sheng)立于(yu)序(xu)端(duan)西(xi)面(mian)(mian)。賓(bin)(bin)西(xi)序(xu)東面(mian)(mian)。贊者(zhe)(zhe)盥于(yu)洗西(xi)。升(sheng)(sheng)立于(yu)房中。西(xi)面(mian)(mian)南(nan)上。主(zhu)(zhu)人之(zhi)贊者(zhe)(zhe)。筵(yan)于(yu)東序(xu)。少北(bei)西(xi)面(mian)(mian)。將冠(guan)(guan)者(zhe)(zhe)。出(chu)房南(nan)面(mian)(mian)。贊者(zhe)(zhe)奠纚(xi)(xi)笄櫛于(yu)筵(yan)南(nan)端(duan)。賓(bin)(bin)揖將冠(guan)(guan)者(zhe)(zhe)。將冠(guan)(guan)者(zhe)(zhe)即筵(yan)坐(zuo)。贊者(zhe)(zhe)坐(zuo)櫛設纚(xi)(xi)。賓(bin)(bin)降(jiang)。主(zhu)(zhu)人降(jiang)。賓(bin)(bin)辭。主(zhu)(zhu)人對。賓(bin)(bin)盥卒。壹揖。壹讓(rang)。升(sheng)(sheng)。主(zhu)(zhu)人升(sheng)(sheng)。復(fu)初位。賓(bin)(bin)筵(yan)前坐(zuo)正纚(xi)(xi)。興(xing)。降(jiang)西(xi)階一等。執冠(guan)(guan)者(zhe)(zhe)升(sheng)(sheng)一等。東面(mian)(mian)授賓(bin)(bin)。賓(bin)(bin)右手(shou)執項(xiang)。左手(shou)執前進容。乃祝坐(zuo)如初。乃冠(guan)(guan)。興(xing)。復(fu)位。贊者(zhe)(zhe)卒。冠(guan)(guan)者(zhe)(zhe)興(xing)。賓(bin)(bin)揖之(zhi)適房。服玄端(duan)爵(jue)縪。出(chu)房南(nan)面(mian)(mian)。賓(bin)(bin)揖之(zhi)。
即筵(yan)(yan)坐(zuo)櫛。設笄。賓(bin)(bin)(bin)盥正。纚如(ru)(ru)初。降(jiang)二等。受皮弁(bian)。右執(zhi)項。左執(zhi)前(qian)進(jin)祝。加(jia)(jia)(jia)之如(ru)(ru)初。復(fu)位。贊(zan)者(zhe)(zhe)卒纮。興(xing)。賓(bin)(bin)(bin)揖之適房(fang)(fang)。服(fu)素積(ji)素縪(bi)。容。出(chu)(chu)房(fang)(fang)南面(mian)(mian)(mian)。賓(bin)(bin)(bin)降(jiang)三(san)等。受爵弁(bian)加(jia)(jia)(jia)之。服(fu)纁裳韎韐。其(qi)它如(ru)(ru)加(jia)(jia)(jia)皮弁(bian)之儀。徹皮弁(bian)冠(guan)(guan)(guan)(guan)櫛筵(yan)(yan)。入于(yu)(yu)(yu)(yu)房(fang)(fang)。筵(yan)(yan)于(yu)(yu)(yu)(yu)戶西(xi)(xi)(xi)南面(mian)(mian)(mian)。贊(zan)者(zhe)(zhe)洗于(yu)(yu)(yu)(yu)房(fang)(fang)中。側酌醴。加(jia)(jia)(jia)柶覆之面(mian)(mian)(mian)葉。賓(bin)(bin)(bin)揖冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)就筵(yan)(yan)。筵(yan)(yan)西(xi)(xi)(xi)南面(mian)(mian)(mian)。賓(bin)(bin)(bin)受醴于(yu)(yu)(yu)(yu)戶東。加(jia)(jia)(jia)柶面(mian)(mian)(mian)枋(fang)。筵(yan)(yan)前(qian)北面(mian)(mian)(mian)。冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)筵(yan)(yan)西(xi)(xi)(xi)拜(bai)(bai)受觶(zhi)(zhi)。賓(bin)(bin)(bin)東面(mian)(mian)(mian)荅拜(bai)(bai)。薦脯(fu)(fu)醢(hai)。冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)即筵(yan)(yan)坐(zuo)。左執(zhi)觶(zhi)(zhi)。右祭脯(fu)(fu)醢(hai)。以柶祭醴三(san)。興(xing)。筵(yan)(yan)末(mo)坐(zuo)啐醴。建柶興(xing)。降(jiang)。筵(yan)(yan)坐(zuo)。奠(dian)觶(zhi)(zhi)拜(bai)(bai)。執(zhi)觶(zhi)(zhi)興(xing)。賓(bin)(bin)(bin)荅拜(bai)(bai)。冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)奠(dian)觶(zhi)(zhi)于(yu)(yu)(yu)(yu)薦東。降(jiang)。筵(yan)(yan)北面(mian)(mian)(mian)坐(zuo)。取(qu)脯(fu)(fu)。降(jiang)自(zi)西(xi)(xi)(xi)階。適東壁(bi)。北面(mian)(mian)(mian)見(jian)于(yu)(yu)(yu)(yu)母(mu)(mu)。母(mu)(mu)拜(bai)(bai)。受子(zi)拜(bai)(bai)。送母(mu)(mu)。又拜(bai)(bai)。賓(bin)(bin)(bin)降(jiang)直西(xi)(xi)(xi)序(xu)東面(mian)(mian)(mian)。主(zhu)人(ren)降(jiang)。復(fu)初位。冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)立于(yu)(yu)(yu)(yu)西(xi)(xi)(xi)階東南面(mian)(mian)(mian)。賓(bin)(bin)(bin)字之。冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)對。賓(bin)(bin)(bin)出(chu)(chu)。主(zhu)人(ren)送于(yu)(yu)(yu)(yu)廟門外(wai)(wai)。請醴賓(bin)(bin)(bin)。賓(bin)(bin)(bin)禮辭。許。賓(bin)(bin)(bin)就次。冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)見(jian)于(yu)(yu)(yu)(yu)兄弟(di)。兄弟(di)再拜(bai)(bai)。冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)荅拜(bai)(bai)。見(jian)贊(zan)者(zhe)(zhe)。西(xi)(xi)(xi)面(mian)(mian)(mian)拜(bai)(bai)。亦(yi)如(ru)(ru)之。入見(jian)姑姊(zi)如(ru)(ru)見(jian)母(mu)(mu)。乃(nai)易服(fu)。服(fu)玄冠(guan)(guan)(guan)(guan)玄端爵縪(bi)。奠(dian)摯見(jian)于(yu)(yu)(yu)(yu)君(jun)。遂(sui)以摯見(jian)于(yu)(yu)(yu)(yu)鄉大夫鄉先生。乃(nai)醴賓(bin)(bin)(bin)以壹(yi)獻之禮。主(zhu)人(ren)酬賓(bin)(bin)(bin)。束帛(bo)儷皮。贊(zan)者(zhe)(zhe)皆與。贊(zan)冠(guan)(guan)(guan)(guan)者(zhe)(zhe)為介。賓(bin)(bin)(bin)出(chu)(chu)。主(zhu)人(ren)送于(yu)(yu)(yu)(yu)外(wai)(wai)門外(wai)(wai)。再拜(bai)(bai)。歸賓(bin)(bin)(bin)俎。
若(ruo)(ruo)不(bu)醴則(ze)醮用(yong)酒(jiu)(jiu)。尊(zun)于(yu)(yu)(yu)(yu)房戶之(zhi)閑。兩(liang)甒(wu)有禁(jin)。玄酒(jiu)(jiu)在西(xi)。加(jia)(jia)勺南(nan)枋(fang)。洗有篚。在西(xi)。南(nan)順(shun)。始加(jia)(jia)。醮用(yong)脯(fu)(fu)醢(hai)(hai)。賓(bin)(bin)降。取(qu)爵(jue)(jue)于(yu)(yu)(yu)(yu)篚。辭。降如初(chu)(chu)。卒(zu)洗。升(sheng)酌。冠者拜(bai)受。賓(bin)(bin)荅拜(bai)如初(chu)(chu)。冠者升(sheng)筵(yan)坐。左(zuo)執(zhi)爵(jue)(jue)。右祭脯(fu)(fu)醢(hai)(hai)。祭酒(jiu)(jiu)。興(xing)。筵(yan)末坐啐酒(jiu)(jiu)。降筵(yan)拜(bai)。賓(bin)(bin)荅拜(bai)。冠者奠(dian)爵(jue)(jue)于(yu)(yu)(yu)(yu)薦(jian)東(dong)。立于(yu)(yu)(yu)(yu)筵(yan)西(xi)。徹(che)(che)薦(jian)爵(jue)(jue)。筵(yan)尊(zun)不(bu)徹(che)(che)。加(jia)(jia)皮弁如初(chu)(chu)儀。再醮攝(she)酒(jiu)(jiu)。其它皆如初(chu)(chu)。加(jia)(jia)爵(jue)(jue)弁如初(chu)(chu)儀。三(san)醮。有干肉。折(zhe)俎(zu)嚌(ji)之(zhi)。其它如初(chu)(chu)。北面(mian)取(qu)脯(fu)(fu)見于(yu)(yu)(yu)(yu)母(mu)。若(ruo)(ruo)殺(sha)。則(ze)特(te)豚載合(he)升(sheng)。離肺實于(yu)(yu)(yu)(yu)鼎設扃鼏。始醮。如初(chu)(chu)。再醮。兩(liang)豆。葵菹蠃(luo)醢(hai)(hai)。兩(liang)籩栗脯(fu)(fu)。三(san)醮。攝(she)酒(jiu)(jiu)如再醮。加(jia)(jia)俎(zu)嚌(ji)之(zhi)。皆如初(chu)(chu)嚌(ji)肺。卒(zu)醮。取(qu)籩脯(fu)(fu)以降。如初(chu)(chu)。若(ruo)(ruo)孤子(zi)。則(ze)父(fu)兄戒(jie)宿。冠之(zhi)日。主人紒而(er)迎賓(bin)(bin)。拜(bai)揖讓立于(yu)(yu)(yu)(yu)序端。皆如冠主。禮于(yu)(yu)(yu)(yu)阼。凡拜(bai)。北面(mian)于(yu)(yu)(yu)(yu)阼階(jie)上(shang)。賓(bin)(bin)亦北面(mian)于(yu)(yu)(yu)(yu)西(xi)階(jie)上(shang)荅拜(bai)。若(ruo)(ruo)殺(sha)。則(ze)舉鼎陳(chen)于(yu)(yu)(yu)(yu)門外(wai)。直東(dong)塾北面(mian)。若(ruo)(ruo)庶子(zi)。則(ze)冠于(yu)(yu)(yu)(yu)房外(wai)南(nan)面(mian)。遂醮焉。冠者母(mu)不(bu)在。則(ze)使人受脯(fu)(fu)于(yu)(yu)(yu)(yu)西(xi)階(jie)下(xia)。戒(jie)賓(bin)(bin)曰。某有子(zi)。
某(mou)(mou)將加(jia)(jia)(jia)布(bu)于其首(shou)。愿吾(wu)(wu)子(zi)(zi)之(zhi)教之(zhi)也。賓對(dui)曰(yue)(yue)(yue)(yue)。某(mou)(mou)不敏。恐不能(neng)共事。以(yi)病吾(wu)(wu)子(zi)(zi)。敢(gan)辭。主人曰(yue)(yue)(yue)(yue)。某(mou)(mou)猶(you)愿吾(wu)(wu)子(zi)(zi)之(zhi)終(zhong)教之(zhi)也。賓對(dui)曰(yue)(yue)(yue)(yue)。吾(wu)(wu)子(zi)(zi)重有(you)命。某(mou)(mou)敢(gan)不從。宿曰(yue)(yue)(yue)(yue)。某(mou)(mou)將加(jia)(jia)(jia)布(bu)于某(mou)(mou)之(zhi)首(shou)。吾(wu)(wu)子(zi)(zi)將蒞之(zhi)。敢(gan)宿賓對(dui)曰(yue)(yue)(yue)(yue)。某(mou)(mou)敢(gan)不夙興(xing)。始加(jia)(jia)(jia)祝曰(yue)(yue)(yue)(yue)。令月(yue)(yue)(yue)吉(ji)日。始加(jia)(jia)(jia)元服(fu)。棄爾幼(you)志。順爾成德。壽(shou)考惟祺。介爾景福。再加(jia)(jia)(jia)曰(yue)(yue)(yue)(yue)。吉(ji)月(yue)(yue)(yue)令辰。乃申(shen)爾服(fu)。敬爾威儀。淑慎(shen)爾德。眉壽(shou)萬年。永受(shou)胡福。三加(jia)(jia)(jia)曰(yue)(yue)(yue)(yue)。以(yi)歲之(zhi)正。以(yi)月(yue)(yue)(yue)之(zhi)令。咸(xian)加(jia)(jia)(jia)爾服(fu)。兄弟(di)具在。以(yi)成厥德。黃耇無(wu)疆。受(shou)天之(zhi)慶。醴(li)辭曰(yue)(yue)(yue)(yue)。甘醴(li)惟厚。嘉薦令芳。拜受(shou)祭之(zhi)。以(yi)定爾祥。承(cheng)天之(zhi)休。壽(shou)考不忘。醮辭曰(yue)(yue)(yue)(yue)。旨酒既清。嘉薦亶(dan)時(shi)。始加(jia)(jia)(jia)元服(fu)。兄弟(di)具來孝友時(shi)格。永乃保之(zhi)。
再醮(jiao)曰。旨(zhi)酒(jiu)既(ji)湑。嘉(jia)薦伊脯。乃(nai)申爾服(fu)。禮(li)(li)儀(yi)有序。祭此嘉(jia)爵(jue)(jue)(jue)(jue)。承(cheng)天(tian)之祜(hu)。三醮(jiao)曰。旨(zhi)酒(jiu)令芳。籩豆有楚。咸加(jia)爾服(fu)。肴升(sheng)折俎。承(cheng)天(tian)之慶。受福(fu)無(wu)(wu)疆。字辭曰。禮(li)(li)儀(yi)既(ji)備。令月(yue)吉(ji)日。昭告爾字。爰字孔嘉(jia)。髦士(shi)攸宜。宜之于(yu)假。永受保(bao)之。曰伯某(mou)甫仲叔季。唯共所(suo)當。屨(ju)夏用葛(ge)。玄端黑屨(ju)。青絇繶純(chun)。純(chun)博寸。素(su)積白(bai)以(yi)魁柎之。緇絇繶純(chun)。純(chun)博寸。爵(jue)(jue)(jue)(jue)弁纁屨(ju)。黑絇繶純(chun)。純(chun)博寸。冬皮屨(ju)可(ke)也(ye)(ye)(ye)。不屨(ju)繐履。記(ji)冠(guan)義。始冠(guan)緇布(bu)之冠(guan)也(ye)(ye)(ye)。大古冠(guan)布(bu)。齊則緇之。其緌也(ye)(ye)(ye)。孔子(zi)曰。吾未之聞也(ye)(ye)(ye)。冠(guan)而敝之。可(ke)也(ye)(ye)(ye)。適子(zi)冠(guan)于(yu)阼。以(yi)著代也(ye)(ye)(ye)。醮(jiao)于(yu)客位。加(jia)有成也(ye)(ye)(ye)。三加(jia)彌(mi)尊。諭其志也(ye)(ye)(ye)。冠(guan)而字之。敬其名也(ye)(ye)(ye)。委貌。周(zhou)道也(ye)(ye)(ye)。章甫。殷道也(ye)(ye)(ye)。毋追。夏后氏(shi)之道也(ye)(ye)(ye)。周(zhou)弁。殷冔。夏收(shou)。三王共皮弁素(su)積。無(wu)(wu)大夫冠(guan)禮(li)(li)。而有其昏(hun)禮(li)(li)。古者五十而后爵(jue)(jue)(jue)(jue)。何大夫冠(guan)禮(li)(li)之有。公侯(hou)之有冠(guan)禮(li)(li)也(ye)(ye)(ye)。夏之末造也(ye)(ye)(ye)。天(tian)子(zi)之元子(zi)猶士(shi)也(ye)(ye)(ye)。天(tian)下無(wu)(wu)生而貴者也(ye)(ye)(ye)。繼世以(yi)立諸侯(hou)。象(xiang)賢也(ye)(ye)(ye)。以(yi)官(guan)爵(jue)(jue)(jue)(jue)人德之殺也(ye)(ye)(ye)。死而謚今也(ye)(ye)(ye)。古者生無(wu)(wu)爵(jue)(jue)(jue)(jue)。死無(wu)(wu)謚。
現存《儀(yi)禮(li)(li)(li)(li)》的(de)篇(pian)次,是鄭玄采用劉向《別錄》所定的(de)次序,即(ji)士(shi)(shi)(shi)冠(guan)禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)一,士(shi)(shi)(shi)婚禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)二,士(shi)(shi)(shi)相見禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)三,鄉飲(yin)酒禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)四(si),鄉射禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)五,燕禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)六,大(da)射禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)七(qi),聘扎第(di)(di)(di)(di)(di)八,公食(shi)大(da)夫(fu)禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)九,覲(jin)禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)十(shi),喪(sang)服(fu)第(di)(di)(di)(di)(di)十(shi)一,士(shi)(shi)(shi)喪(sang)禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)十(shi)二,既(ji)夕第(di)(di)(di)(di)(di)十(shi)三,士(shi)(shi)(shi)虞禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)十(shi)四(si),特(te)牲饋食(shi)禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)十(shi)五,少牢饋食(shi)禮(li)(li)(li)(li)第(di)(di)(di)(di)(di)十(shi)六,有司徹第(di)(di)(di)(di)(di)十(shi)七(qi)。
據(ju)鄭玄的(de)《三禮(li)(li)(li)(li)目錄》記(ji)載,西(xi)漢禮(li)(li)(li)(li)家戴德(de)、戴圣傳(chuan)(chuan)本的(de)篇次(ci)(ci)(ci)(ci)都跟(gen)劉向所定的(de)篇次(ci)(ci)(ci)(ci)不同。有些學者認為,比(bi)較起來,戴德(de)傳(chuan)(chuan)本的(de)篇次(ci)(ci)(ci)(ci)更(geng)為合理。大(da)戴所傳(chuan)(chuan)十七篇的(de)順序(xu)是(shi):士(shi)冠禮(li)(li)(li)(li)一,婚禮(li)(li)(li)(li)二(er),士(shi)相見(jian)三,士(shi)喪禮(li)(li)(li)(li)四(si),既夕五,士(shi)虞禮(li)(li)(li)(li)六,特牲饋食禮(li)(li)(li)(li)七,少牢饋食禮(li)(li)(li)(li)八,有司徹(che)九,鄉(xiang)(xiang)飲酒禮(li)(li)(li)(li)十,鄉(xiang)(xiang)射禮(li)(li)(li)(li)十一,燕禮(li)(li)(li)(li)十二(er),大(da)射儀(yi)十三,聘(pin)(pin)禮(li)(li)(li)(li)十四(si),公食大(da)夫(fu)禮(li)(li)(li)(li)十五,覲(jin)禮(li)(li)(li)(li)十六,喪服十七。為什么說戴德(de)傳(chuan)(chuan)本的(de)篇次(ci)(ci)(ci)(ci)更(geng)為合理呢?《禮(li)(li)(li)(li)記(ji)·昏義》上說;“夫(fu)禮(li)(li)(li)(li)始(shi)于冠,本于昏,重于喪祭,奠于朝聘(pin)(pin),和(he)于射鄉(xiang)(xiang),此禮(li)(li)(li)(li)之大(da)體也。”戴德(de)傳(chuan)(chuan)本的(de)篇次(ci)(ci)(ci)(ci)大(da)體上就合乎《昏義》上所說的(de)次(ci)(ci)(ci)(ci)序(xu)。
清代(dai)學(xue)者(zhe)邵懿辰在他的《禮經(jing)(jing)通(tong)論(lun)》里說:“冠昏喪祭射鄉(xiang)(xiang)朝(chao)聘八者(zhe),禮之(zhi)經(jing)(jing)也。冠以明成人,昏以合(he)男女(nv),喪以仁(ren)父子,祭以嚴鬼(gui)神(shen),鄉(xiang)(xiang)飲以合(he)鄉(xiang)(xiang)里,燕射以成賓主,聘食以睦邦(bang)交,朝(chao)覲以辨上下。”也是贊同戴(dai)(dai)德傳本篇(pian)次(ci)的。羅振玉《漢熹平石經(jing)(jing)殘字(zi)集錄(lu)》中著錄(lu)一(yi)石,首行作“鄉(xiang)(xiang)飲酒第十”,跟鄭玄(xuan)《三(san)禮目錄(lu)》中所(suo)舉戴(dai)(dai)德的篇(pian)次(ci)吻合(he),可見漢朝(chao)禮學(xue)博士(shi)們的讀本,就是用(yong)戴(dai)(dai)德傳本篇(pian)次(ci)的。不(bu)過,鄭玄(xuan)采用(yong)的劉向所(suo)編定的篇(pian)次(ci),也不(bu)能說雜亂不(bu)合(he)理,這個篇(pian)次(ci)是用(yong)三(san)條線貫穿著的,從(cong)成人、成婚到(dao)社交活(huo)動,從(cong)低(di)級貴(gui)族(zu)到(dao)高級貴(gui)族(zu),從(cong)生到(dao)死。排法盡管與大(da)戴(dai)(dai)不(bu)同,系統性也是很鮮明的。
按照(zhao)鄭(zheng)玄(xuan)注本(ben)的(de)篇次,十七篇內容(rong)如下:
第一篇士冠禮:古(gu)代貴族子弟到了(le)二(er)十歲(sui),可以作(zuo)為(wei)本族一個正式成員,為(wei)此而特別(bie)舉行(xing)一種(zhong)加冠典禮,從而使本人和(he)宗族都明確(que)認定他(ta)已成人,人生(sheng)的(de)(de)一個嶄(zhan)新的(de)(de)重要的(de)(de)階段(duan)開始(shi)了(le)。這篇禮文(wen)記載了(le)這項禮節的(de)(de)詳細經過。
第二(er)篇昏禮(li)(li):古(gu)代貴族把結婚看成為上事宗(zong)廟、下繼后(hou)世的(de)神圣責任,這(zhe)篇禮(li)(li)文就是記載(zai)男女雙(shuang)方在家(jia)長主(zhu)持下,從納采到(dao)婚后(hou)廟見的(de)一系列(lie)禮(li)(li)儀。
第三篇士(shi)相見禮(li)(li):是記(ji)載貴族與(yu)貴族第一次交往,帶著禮(li)(li)物(wu)登(deng)門求見和對方回(hui)拜的(de)禮(li)(li)節。
第四篇鄉飲酒(jiu)禮:記載的(de)(de)是(shi)古代(dai)基層行政組織定期舉行的(de)(de)以敬老為中(zhong)心的(de)(de)酒(jiu)會儀式。
第(di)五篇鄉射(she)禮:記載的(de)(de)是古(gu)代基層行(xing)政組織定(ding)期舉行(xing)的(de)(de)射(she)箭比賽(sai)大(da)會的(de)(de)具(ju)體(ti)儀節。
第六篇燕禮:記(ji)載的(de)是諸侯和他的(de)大(da)臣們(men)舉行酒會的(de)詳細禮節,酒會上有宮廷(ting)藝術(shu)家(jia)的(de)演(yan)奏和歌唱(chang)。
第(di)七篇大(da)(da)射禮:記(ji)載的是(shi)在國君主持下舉行的射箭(jian)比賽大(da)(da)會的具體(ti)儀節,參(can)加比賽大(da)(da)會的人都是(shi)各級貴(gui)族。
第八篇(pian)聘禮(li)(li):記(ji)載的是(shi)國(guo)(guo)君(jun)派遣大臣到他國(guo)(guo)進行(xing)禮(li)(li)節(jie)性訪(fang)問的具體細節(jie)。
第九篇公(gong)食大夫禮:記載(zai)的是國(guo)君舉行(xing)宴會招待(dai)來訪(fang)外(wai)國(guo)大臣的禮節(jie)。
第十(shi)篇覲禮(li):記載的是諸侯(hou)朝見天(tian)子的禮(li)節。
第(di)十一篇喪(sang)服(fu):記載的是人們對死去的親屬(shu),根(gen)據親疏(shu)遠近而在喪(sang)服(fu)和服(fu)期上有種種差別的制(zhi)度。
第十二篇(pian)士(shi)喪禮、第十三(san)篇(pian)既夕,這兩篇(pian)記載(zai)的(de)(de)是一(yi)般貴族從死(si)到埋葬的(de)(de)一(yi)系(xi)列的(de)(de)詳(xiang)細(xi)儀(yi)節。
第十四(si)篇士虞禮:記載的是一般貴族埋葬其父母后,回家所舉行的安魂禮。
第十五篇特牲饋食禮:記載的(de)是一般貴族定期在家廟(miao)中(zhong)祭祀祖禰的(de)禮節(jie)。
第十(shi)六篇少牢饋(kui)食禮(li)、第十(shi)七篇有司徹;這兩篇記載的是大(da)夫一(yi)級的貴(gui)族在家廟中祭(ji)祀祖禰的禮(li)節。
《儀禮》一書,記載的(de)(de)是(shi)先秦的(de)(de)禮儀制度(du),時過境遷(qian),它是(shi)否(fou)已經(jing)沒有任何價值(zhi)可言了呢?回答是(shi)否(fou)定的(de)(de)。
首先,《儀禮》作為一(yi)(yi)(yi)部(bu)上古(gu)(gu)的(de)(de)(de)經(jing)典,具有很高的(de)(de)(de)學術價值。此(ci)書材料,來源甚(shen)古(gu)(gu),內容也(ye)比較(jiao)可靠,而(er)且涉及(ji)面廣,從冠婚饗(xiang)射(she)到朝聘(pin)喪葬,無所不(bu)備,猶如一(yi)(yi)(yi)幅古(gu)(gu)代(dai)(dai)社會(hui)生活(huo)的(de)(de)(de)長(chang)卷,是研(yan)究(jiu)古(gu)(gu)代(dai)(dai)社會(hui)生活(huo)的(de)(de)(de)重要(yao)(yao)史(shi)料之(zhi)一(yi)(yi)(yi)。書中記(ji)載的(de)(de)(de)古(gu)(gu)代(dai)(dai)宮室、車旗、服飾、飲食、喪葬之(zhi)制,以(yi)及(ji)各種禮樂器(qi)的(de)(de)(de)形制、組合(he)方式等等尤其詳盡,考古(gu)(gu)學家在研(yan)究(jiu)上古(gu)(gu)遺址及(ji)出土器(qi)物時,每每要(yao)(yao)質正于(yu)《儀禮》。
《儀禮》還保(bao)存(cun)了相(xiang)當豐富的上古(gu)語匯,為語言(yan)、文獻學(xue)的研究提(ti)供(gong)了價值很高的資(zi)料。《儀禮》對于上古(gu)史的研究幾(ji)乎(hu)是(shi)(shi)不(bu)可或(huo)缺的,古(gu)代中(zhong)國是(shi)(shi)宗(zong)法(fa)制(zhi)(zhi)社,大到政治制(zhi)(zhi)度(du),小到一家一族(zu),無(wu)不(bu)浸潤(run)于其中(zhong)。《儀禮》對宗(zong)法(fa)制(zhi)(zhi)度(du)的的闡述,是(shi)(shi)封建宗(zong)法(fa)制(zhi)(zhi)的理論形態,要(yao)深刻把握古(gu)代中(zhong)國的特質,就(jiu)不(bu)能不(bu)求于此(ci)。此(ci)外,《儀禮》所記(ji)各種禮典,對于研究古(gu)人的倫理思(si)想、生活方式、社會風尚(shang)等,都有不(bu)可替代的價值。
其(qi)次,盡管宋代以(yi)后,《儀(yi)禮(li)》一書(shu)在學術界受到冷(leng)落(luo),但(dan)在皇室的(de)(de)(de)禮(li)儀(yi)制度中(zhong),《儀(yi)禮(li)》始終是作(zuo)為圣(sheng)人之典而(er)受到尊重的(de)(de)(de)。從唐代的(de)(de)(de)開元(yuan)禮(li)到宋代的(de)(de)(de)《政和五禮(li)新儀(yi)》、《大明(ming)集禮(li)》,乃至《大清(qing)會典》,皇室主要成員的(de)(de)(de)冠禮(li)、婚禮(li)、喪禮(li)、祭(ji)禮(li),以(yi)及聘(pin)禮(li)、覲禮(li)等,都是以(yi)《儀(yi)禮(li)》作(zuo)為藍本,加(jia)以(yi)損益(yi)而(er)成的(de)(de)(de)。
再次,由于佛教的(de)(de)(de)(de)傳(chuan)入,使民間的(de)(de)(de)(de)傳(chuan)統生活習(xi)慣(guan)發生很(hen)大(da)變化(hua)(hua),如果(guo)聽之(zhi)任(ren)之(zhi),則(ze)中(zhong)國(guo)的(de)(de)(de)(de)傳(chuan)統文(wen)化(hua)(hua)將(jiang)有全面佛教化(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)可能。宋代的(de)(de)(de)(de)有識之(zhi)士如司馬光(guang)、朱熹等,意識到《儀禮(li)》中(zhong)的(de)(de)(de)(de)禮(li)制是中(zhong)國(guo)儒家文(wen)化(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)典(dian)型,如果(guo)它從中(zhong)國(guo)社(she)會徹底(di)消失(shi),那(nei)將(jiang)是儒家文(wen)化(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)徹底(di)消失(shi)。他(ta)們順(shun)應(ying)時勢、對《儀禮(li)》進行刪繁就簡,取精用(yong)弘的(de)(de)(de)(de)改革,摘取其中(zhong)最能體現儒家人文(wen)精神(shen)的(de)(de)(de)(de)冠、婚(hun)、喪、祭諸禮(li),率先(xian)實(shi)行,并在士大(da)夫階層中(zhong)加以提倡,收到了比較積(ji)極的(de)(de)(de)(de)成效。可見,《儀禮(li)》在宋代時還(huan)起過捍衛民族(zu)文(wen)化(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)作用(yong)。
最后,《儀(yi)(yi)禮(li)》在(zai)在(zai)今天還有(you)(you)(you)(you)沒(mei)有(you)(you)(you)(you)價值可(ke)言呢?回答(da)是肯定的(de)(de)(de)。但這(zhe)并(bing)不(bu)是說要恢復《儀(yi)(yi)禮(li)》的(de)(de)(de)制度,而是說應(ying)(ying)該(gai)利用(yong)《儀(yi)(yi)禮(li)》禮(li)義中的(de)(de)(de)合(he)理內核。《儀(yi)(yi)禮(li)》中的(de)(de)(de)許多禮(li)儀(yi)(yi),是儒家精心研究(jiu)的(de)(de)(de)結(jie)晶,有(you)(you)(you)(you)許多思想至今沒(mei)有(you)(you)(you)(you)過時。對于這(zhe)一寶貴(gui)的(de)(de)(de)歷史(shi)文(wen)化遺產(chan),我(wo)們(men)應(ying)(ying)該(gai)保持應(ying)(ying)有(you)(you)(you)(you)的(de)(de)(de)尊重,并(bing)以科(ke)學(xue)的(de)(de)(de)態度加以總結(jie),為(wei)建設(she)社會主義精神文(wen)明(ming)所用(yong)。今禮(li)之中有(you)(you)(you)(you)古(gu)義,人們(men)不(bu)自知罷(ba)了;古(gu)禮(li)也可(ke)以今用(yong),這(zhe)正是我(wo)們(men)應(ying)(ying)該(gai)象王安石、朱熹那樣,認真研究(jiu)的(de)(de)(de)課(ke)題。有(you)(you)(you)(you)關《儀(yi)(yi)禮(li)》中的(de)(de)(de)禮(li)儀(yi)(yi),我(wo)們(men)將在(zai)后面作比較詳細(xi)的(de)(de)(de)介紹,此處從略。
《儀禮(li)》所記(ji)的(de)(de)儀節制(zhi)(zhi)度,予后(hou)世(shi)(shi)的(de)(de)影響是(shi)十分深遠的(de)(de),冠婚喪祭各(ge)種禮(li)節一(yi)般都為(wei)(wei)(wei)后(hou)世(shi)(shi)承襲,只是(shi)細節上(shang)略有增減而已,鄉飲酒禮(li)一(yi)直到(dao)清(qing)朝道光年間才因經費(fei)問題而廢止。特(te)別值得(de)一(yi)提(ti)的(de)(de)是(shi)《儀禮(li)》中的(de)(de)喪服(fu)篇。從(cong)魏晉(jin)以迄清(qing)末,禮(li)制(zhi)(zhi)介入(ru)了法制(zhi)(zhi),各(ge)個王(wang)朝的(de)(de)法典,都是(shi)以儒(ru)家學說為(wei)(wei)(wei)指(zhi)導思想和立(li)法根據的(de)(de)。其中最重要的(de)(de)一(yi)點是(shi)根據喪服(fu)篇中的(de)(de)“五服(fu)制(zhi)(zhi)度”規定,實行了“準五服(fu)以治(zhi)罪(zui)”的(de)(de)原則(《晉(jin)書·刑法志》)。可(ke)以說,《喪服(fu)》是(shi)篇極(ji)為(wei)(wei)(wei)特(te)殊的(de)(de)歷史文獻,從(cong)干預生(sheng)活的(de)(de)直接(jie)性(xing)(xing)、深刻性(xing)(xing)、廣泛性(xing)(xing)、持(chi)久性(xing)(xing)這(zhe)些方面來講,簡直是(shi)無與倫比的(de)(de)。
近代學者(zhe)張洪之曾稱,“象傳兩語(yu),可括《儀禮(li)》全書(shu)。禮(li)云:君臣(chen)上(shang)(shang)下,父子兄弟,非禮(li)不(bu)定,防患也(ye)。”上(shang)(shang)下之辨(bian),之所(suo)以可以概括《儀禮(li)》全書(shu),在于它關乎個(ge)體(ti)各(ge)自的(de)(de)位與(yu)德,也(ye)是(shi)人們(men)謹守各(ge)自的(de)(de)職(zhi)分與(yu)修養德業的(de)(de)根據,禮(li)正是(shi)通過尊(zun)卑上(shang)(shang)下原則來使社(she)會中的(de)(de)眾(zhong)多個(ge)體(ti)各(ge)安(an)其分的(de)(de)。
司馬光在對“辨上(shang)(shang)下(xia)”的(de)(de)(de)闡釋中,稱(cheng)“履(lv)(lv)者(zhe)(zhe),人之(zhi)(zhi)(zhi)所履(lv)(lv)也(ye)(ye)。民(min)生有(you)欲(yu),喜進務得而不可厭者(zhe)(zhe)也(ye)(ye),不以禮(li)節之(zhi)(zhi)(zhi),則(ze)(ze)貪侈無(wu)窮。是(shi)故先王作,為禮(li)以治之(zhi)(zhi)(zhi),使尊卑自等,長幼(you)有(you)倫,然后(hou)上(shang)(shang)下(xia)各安其分,而無(wu)覬覦之(zhi)(zhi)(zhi)心,此先王制世御俗之(zhi)(zhi)(zhi)方(fang)也(ye)(ye)。”如(ru)果說履(lv)(lv)卦(gua)的(de)(de)(de)象辭(ci)所闡明是(shi)“辨上(shang)(shang)下(xia)”的(de)(de)(de)尊卑原則(ze)(ze),那么,是(shi)《序(xu)卦(gua)》所闡明的(de)(de)(de)則(ze)(ze)是(shi)履(lv)(lv)卦(gua)對禮(li)的(de)(de)(de)踐履(lv)(lv)原則(ze)(ze)。《序(xu)卦(gua)》稱(cheng):“物畜然后(hou)有(you)禮(li),故受之(zhi)(zhi)(zhi)以《履(lv)(lv)》,《履(lv)(lv)》者(zhe)(zhe),禮(li)也(ye)(ye)。”這就明確地將履(lv)(lv)與(yu)禮(li)對應起來(lai),《荀子(zi)》稱(cheng)“禮(li)者(zhe)(zhe)人之(zhi)(zhi)(zhi)所履(lv)(lv)也(ye)(ye)”,也(ye)(ye)正強調了禮(li)的(de)(de)(de)踐履(lv)(lv)原則(ze)(ze)。
隨著(zhu)封建(jian)制度的覆滅,《儀(yi)禮(li)(li)》及其派生禮(li)(li)典所記錄的一(yi)系列儀(yi)節(jie)就失去了社會憑借,從(cong)而(er)剝(bo)奪(duo)了它實踐的可能性,但《儀(yi)禮(li)(li)》一(yi)書的仍然有教高的史料價值(zhi)。
《儀禮(li)》在(zai)中國古籍中屬(shu)于很枯燥(zao)難懂(dong)的(de)一種書,但只(zhi)要認真,講求點方法,總是(shi)能懂(dong)的(de)。特別(bie)是(shi)利用以前學者(zhe)的(de)學習經驗和研(yan)究成果,那對(dui)的(de)閱(yue)讀就更有(you)幫助了。
第一(yi),對書里提到的各種名物(wu)禮器,如籩(bian)豆爵俎之(zhi)類,既要(yao)(yao)細(xi)看(kan)注文(wen),也要(yao)(yao)找(zhao)有(you)關書籍看(kan)看(kan)圖,這就更能加強(qiang)印象(xiang)。如果把書中(zhong)提到的各種器物(wu)分類(如衣著(zhu)、射具(ju)、飲食、器皿、宮室等)記出(chu),自(zi)然更好。此外對一(yi)些常出(chu)現的比較抽象(xiang)的詞匯(hui),要(yao)(yao)弄清其含義。
第二,辨明行禮(li)的處所以(yi)(yi)及人(ren)和物(wu)所在的方(fang)位。閱讀時可(ke)以(yi)(yi)隨手畫畫示意圖。弄不清(qing)這點(dian),就往往看不懂禮(li)文。
第(di)三(san)(san),一(yi)(yi)套禮(li)是由許多儀(yi)節(jie)(jie)組成(cheng)的。閱讀時要細心辨認(ren)出(chu)到(dao)哪里為一(yi)(yi)節(jie)(jie),節(jie)(jie)次(ci)分明了(le),整(zheng)個禮(li)文也(ye)就(jiu)清(qing)楚(chu)了(le)。例如,一(yi)(yi)篇《士昏(hun)禮(li)》是由納采,問名及禮(li)使,納古(gu),納徵,請期(qi),陳(chen)饌,親迎,成(cheng)禮(li),婦(fu)見舅姑,醴婦(fu),婦(fu)饋舅姑,舅姑饗(xiang)婦(fu),饗(xiang)送者,廟見等十三(san)(san)個小節(jie)(jie)組成(cheng)的。如果(guo)不(bu)分節(jie)(jie),讀后(hou)就(jiu)一(yi)(yi)片模糊,沒有頭緒。
第四,《儀(yi)(yi)禮(li)(li)(li)》中(zhong)有許多禮(li)(li)(li)例貫穿(chuan)各篇禮(li)(li)(li)節當(dang)中(zhong),禮(li)(li)(li)文雖不(bu)(bu)(bu)明說,而其儀(yi)(yi)節都無不(bu)(bu)(bu)符合這(zhe)種(zhong)內在的規定性。如凡室中(zhong)房中(zhong)之(zhi)(zhi)拜以(yi)西面為(wei)敬,堂(tang)下之(zhi)(zhi)拜以(yi)北(bei)面為(wei)敬;凡升階皆讓,賓主敵者(zhe)俱升,不(bu)(bu)(bu)敵者(zhe)不(bu)(bu)(bu)俱升;凡禮(li)(li)(li)盛者(zhe)必先盥……。仔細(xi)閱讀,就(jiu)(jiu)可以(yi)歸納出許多條(tiao)禮(li)(li)(li)例來。禮(li)(li)(li)例理解(jie)的越多,對這(zhe)書的理解(jie)就(jiu)(jiu)越透。
一、清人張惠言的(de)《三禮(li)圖》。張惠言是清代乾(qian)隆、嘉慶(qing)期間的(de)學者,他精研《儀(yi)禮(li)》,根據十(shi)七篇禮(li)文編繪了六卷圖,給讀者提供(gong)了很大方(fang)便。
二(er)、清人張爾岐的(de)《儀禮鄭注句讀》。這書把(ba)《儀禮》十(shi)七篇全部劃(hua)分了(le)段落,標明了(le)節次(ci)名稱,使《儀禮》本身(shen)的(de)層(ceng)次(ci)清晰地顯現出來(lai)了(le)。
三、清人凌(ling)廷堪的(de)《禮(li)經積例(li)(li)(li)(li)》。此書(shu)把《儀禮(li)》中的(de)禮(li)例(li)(li)(li)(li),進行了全面的(de)歸納,得通(tong)例(li)(li)(li)(li)四十(shi)例(li)(li)(li)(li),飲食(shi)例(li)(li)(li)(li)五(wu)十(shi)六例(li)(li)(li)(li),賓客例(li)(li)(li)(li)十(shi)八例(li)(li)(li)(li),射例(li)(li)(li)(li)二十(shi)例(li)(li)(li)(li),變例(li)(li)(li)(li)二十(shi)一(yi)(yi)例(li)(li)(li)(li),祭例(li)(li)(li)(li)三十(shi)例(li)(li)(li)(li),器(qi)服例(li)(li)(li)(li)四十(shi)例(li)(li)(li)(li),雜例(li)(li)(li)(li)二十(shi)一(yi)(yi)例(li)(li)(li)(li),共(gong)二百四十(shi)六例(li)(li)(li)(li)。他這書(shu)堪稱是理解《儀禮(li)》的(de)一(yi)(yi)把鑰匙(chi)。
四、清人(ren)(ren)胡(hu)(hu)培(pei)翚的《儀(yi)(yi)禮正(zheng)義》。胡(hu)(hu)培(pei)翚總(zong)結了(le)前(qian)人(ren)(ren)的研究(jiu)成果,對《儀(yi)(yi)禮》正(zheng)文和鄭注做了(le)全面的疏解,這(zhe)是部研讀《儀(yi)(yi)禮》不可不讀的書。
五、近人(ren)(ren)楊寬(kuan)的《古(gu)史新探》。楊氏(shi)從(cong)史學家(jia)的角度,用(yong)古(gu)社(she)會學知識,系統地探討(tao)了古(gu)禮(li)。這書(shu)給(gei)人(ren)(ren)不少啟(qi)發,能(neng)增加學習《儀禮(li)》的興趣(qu)。