傳說中,此劍是由眾神采首山之銅所鑄,黃金(jin)色的(de)千(qian)年古劍(jian)(名(ming)不(bu)(bu)可考)。劍(jian)身一(yi)(yi)面刻(ke)日(ri)月星辰,一(yi)(yi)面刻(ke)山(shan)川(chuan)草木;劍(jian)柄(bing)一(yi)(yi)面書農耕(geng)畜養之術,一(yi)(yi)面書四海一(yi)(yi)統之策。傳說由天界諸神(shen)賜于軒(xuan)轅黃帝擊(ji)敗蚩尤的(de)曠世神(shen)劍(jian),其內(nei)蘊藏著(zhu)無(wu)窮的(de)力量,為斬妖除魔的(de)神(shen)劍(jian)。此(ci)劍(jian)后傳與夏禹(yu),大禹(yu)治水時立(li)下(xia)汗(han)馬(ma)功(gong)勞,夏朝(chao)(chao)憑此(ci)立(li)國(guo)。幾百年后,夏朝(chao)(chao)國(guo)君無(wu)道(dao),此(ci)劍(jian)輾轉被(bei)商(shang)湯所得(de),商(shang)湯持此(ci)劍(jian)取(qu)天下(xia),再(zai)次建立(li)新的(de)王(wang)國(guo)——商(shang)朝(chao)(chao)。最后,商(shang)朝(chao)(chao)后期也(ye)開(kai)始(shi)動亂,這把圣道(dao)神(shen)劍(jian)也(ye)不(bu)(bu)知所蹤。
其(qi)內(nei)蘊藏無(wu)窮之力(li),為斬妖除魔(mo)的(de)神劍,是(shi)中華民族的(de)象征。
“軒轅劍”之名,首出《古今圖書集成》收明·李承勛著《名劍記》載:《廣黃帝東行紀》曰(yue):「軒轅帝采首(shou)山(shan)(shan)之銅(tong)鑄劍(jian),以天文古(gu)字題銘其上。帝崩葬喬山(shan)(shan),五百(bai)年後,山(shan)(shan)崩,室(shi)空,惟劍(jian)在焉。一旦,亦(yi)失去。」
然遍尋古(gu)籍,并無《廣黃帝東(dong)行記》一書,惟(wei)《廣黃帝本行紀》,是題錯抑或抄錄出誤已不(bu)可知,其中有載:
其後有(you)臣左徹,削木為黃(huang)(huang)帝(di)像,率(lv)諸侯而朝奉之(zhi)(zhi)(zhi),臣僚追慕(mu),取幾杖立廟而祭之(zhi)(zhi)(zhi),取衣冠置墓而守之(zhi)(zhi)(zhi),於是有(you)喬山(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)冢。在上郡周(zhou)陽縣有(you)橋山(shan),又膚施(shi)縣有(you)黃(huang)(huang)帝(di)祠(ci),坊州(zhou)橋山(shan)有(you)黃(huang)(huang)帝(di)冢。黃(huang)(huang)帝(di)曾游處,皆(jie)有(you)祠(ci)焉。五(wu)百年後,喬山(shan)墓崩(beng)空室,唯劍與赤(chi)舄在,一旦亦(yi)失去(qu)。《荊山(shan)經》、《龍(long)首記(ji)》具載。
晉(jin)·葛洪《抱樸子·內篇》亦云:
或(huo)曰:「黃(huang)帝(di)審(shen)仙者,橋山之(zhi)冢,又何為乎?」抱樸子答(da)曰:「按(an)《荊山經》及《龍首記》,皆云(yun)黃(huang)帝(di)服神丹之(zhi)後(hou),龍來迎之(zhi),群臣追(zhui)慕(mu),靡(mi)所措思,或(huo)取其(qi)幾杖,立廟而(er)祭(ji)之(zhi);或(huo)取其(qi)衣冠(guan),葬(zang)而(er)守之(zhi)。列仙傳云(yun):『黃(huang)帝(di)自(zi)擇亡日(ri),七(qi)十日(ri)去(qu),七(qi)十日(ri)還,葬(zang)於橋山,山陵忽崩,墓(mu)空(kong)無尸,但劍舄在焉(yan)。』
可見史上黃帝確有一劍,然劍名不載。是否傳說中之“軒轅劍”,更(geng)是無從(cong)得(de)知,或李承勛(xun)為表此(ci)劍黃帝所(suo)有,故有此(ci)名,個中詳細(xi),留待后(hou)人(ren)考究(jiu)。