《狀(zhuang)元與乞丐(gai)》為(wei)(wei)(wei)莆(pu)仙戲(xi)(xi)傳統劇(ju)目改(gai)編(bian)(bian)。祁(qi)宗(zong)燈據(ju)傳統本《丁花春(chun)》改(gai)編(bian)(bian)為(wei)(wei)(wei)《雙教子》(又名《龍飛鳳(feng)(feng)偃》),1957年,參加莆(pu)田縣戲(xi)(xi)曲會演時改(gai)為(wei)(wei)(wei)今名。“文化大革命(ming)”中(zhong),祁(qi)的(de)個人改(gai)本散失。1979年,姚清(qing)水(shui)據(ju)老藝(yi)人口述整理改(gai)編(bian)(bian)。1980年,由姚清(qing)水(shui)、祁(qi)宗(zong)燈執筆,在(zai)福(fu)建省戲(xi)(xi)曲研究所有(you)關專家(jia)指(zhi)導下,修改(gai)成今本。《狀(zhuang)元與乞丐(gai)》劇(ju)中(zhong)主要講(jiang)述了王(wang)國賢看相斷定文龍為(wei)(wei)(wei)“乞丐(gai)命(ming)”、文鳳(feng)(feng)為(wei)(wei)(wei)“狀(zhuang)元命(ming)”后,丁花實夫(fu)婦信(xin)以為(wei)(wei)(wei)真,對文鳳(feng)(feng)百般溺愛,致其漸入歧途。而花春(chun)之妻柳(liu)氏,卻不信(xin)文龍命(ming)薄,她面臨兄(xiong)嫂欺凌、丈(zhang)夫(fu)遠(yuan)去他鄉的(de)困境,仍(reng)含辛茹苦(ku),嚴以教子,并(bing)懇求教館先生李仲書精心(xin)課讀(du),促使(shi)文龍發憤精進。文龍終于得中(zhong)狀(zhuang)元,而文鳳(feng)(feng)卻淪(lun)為(wei)(wei)(wei)盜賊。在(zai)事實面前,花實夫(fu)婦無地自容,王(wang)國賢也(ye)狼狽不堪。
該劇目據莆仙戲傳(chuan)統劇目《丁花春(chun)》整(zheng)理改編。《丁花春(chun)》有多(duo)種本子(zi)。現存本寫(xie)丁家(jia)(jia)兄弟不和,分家(jia)(jia)之(zhi)前,同日各生一子(zi),舅王國賢為二甥卜命(ming)斷丁花春(chun)之(zhi)子(zi)文(wen)龍(long),一生貧賤,丁花實之(zhi)子(zi)阿(a)毜大富大貴(gui)。后經幾番曲折(zhe),文(wen)龍(long)高(gao)中狀元,阿(a)毜淪為轎夫抬文(wen)龍(long)歸。原劇旨在勸善。文(wen)字粗糙,結構(gou)松散(san),并有迷(mi)信色彩。
莆(pu)仙戲(xi)《狀元與(yu)乞丐(gai)》是(shi)一(yi)(yi)部以宣(xuan)場天命(ming)(ming)為主旨的(de)老(lao)(lao)戲(xi),改(gai)編(bian)者反其道(dao)而(er)行(xing)之,賦(fu)予《狀》劇(ju)以積極的(de)思想主題(ti)。它(ta)描寫(xie)一(yi)(yi)對同(tong)(tong)年同(tong)(tong)月同(tong)(tong)日生(sheng)的(de)嬰兒(er)——文(wen)龍與(yu)文(wen)鳳(feng),在(zai)周歲生(sheng)日的(de)時候,兩位家長(chang)請舅父(fu)(fu)王國賢為之算命(ming)(ming),結果(guo)文(wen)龍被斷(duan)(duan)定(ding)為“乞丐(gai)命(ming)(ming)”,文(wen)鳳(feng)被斷(duan)(duan)定(ding)為“狀元命(ming)(ming)”,可是(shi)隨著劇(ju)情的(de)發展(zhan),人物的(de)命(ming)(ming)運卻(que)向(xiang)相(xiang)反的(de)方向(xiang)逆轉,同(tong)(tong)預言者的(de)斷(duan)(duan)定(ding)恰恰相(xiang)反。改(gai)編(bian)本以生(sheng)動的(de)情節和鮮明的(de)對比(bi),從家庭(ting)、學堂、社會等各個(ge)角度,寫(xie)出(chu)促使兩個(ge)孩子走不(bu)同(tong)(tong)人生(sheng)道(dao)路的(de)典型環(huan)境(jing),令(ling)人信服(fu)地展(zhan)示了人物的(de)必然(ran)歸宿(su),從中(zhong)揭示出(chu)不(bu)同(tong)(tong)教育(yu)態(tai)度和教育(yu)方法給孩子帶來的(de)不(bu)同(tong)(tong)后(hou)果(guo),宣(xuan)布了唯心主義天命(ming)(ming)觀(guan)的(de)破(po)產(chan),贊揚了不(bu)屈服(fu)于命(ming)(ming)運的(de)自強(qiang)不(bu)息的(de)奮斗(dou)精神。這(zhe)出(chu)歷史真實感很強(qiang)的(de)傳統戲(xi),同(tong)(tong)時具有很強(qiang)的(de)現(xian)實意義,引起廣泛的(de)反響和共鳴,正(zheng)如觀(guan)眾所說:“一(yi)(yi)出(chu)古老(lao)(lao)傳統戲(xi),牽動千萬(wan)父(fu)(fu)母心”。
該劇獲福建省(sheng)(sheng)1980年優秀劇本(ben)(ben)(ben)一(yi)等(deng)獎。1981年,應邀赴京匯報(bao)演出(chu),獲全國(guo)第一(yi)屆(1980~1981年)優秀劇本(ben)(ben)(ben)獎,并獲得福建省(sheng)(sheng)人民政府頒發(fa)的(de)獎狀與獎金。其劇本(ben)(ben)(ben)先后(hou)在《福建戲劇》和(he)《劇本(ben)(ben)(ben)》月刊上(shang)發(fa)表,中國(guo)戲劇出(chu)版(ban)(ban)社出(chu)單行(xing)本(ben)(ben)(ben),并被省(sheng)(sheng)內外許(xu)多劇種(zhong)移植上(shang)演。1990年,劇本(ben)(ben)(ben)收(shou)入海峽文(wen)藝出(chu)版(ban)(ban)社出(chu)版(ban)(ban)的(de)《福建優秀劇作選(xuan)》。
1956年,莆田縣編(bian)劇(ju)小組祁(qi)宗燈著手整理(li)改編(bian),以(yi)反宿命(ming)論為主題,刪去(qu)征寇這條(tiao)線,增(zeng)添鬧(nao)學與教子等(deng)情節,并把開頭兄弟鬧(nao)分家改為兄友(you)弟恭,待卜命(ming)后(hou)才導致(zhi)不(bu)和(he)。改編(bian)本初名《雙教子〉又名《龍(long)飛鳳偃》。
1957年參加莆田縣戲曲會演時,始定今(jin)名(ming)。"文(wen)化(hua)大革命"中,劇本已佚。
1979年,莆(pu)田(tian)(tian)縣(xian)編(bian)勘小(xiao)組姚清水據老藝人口(kou)述,重新整理、修改。將文(wen)鳳(即阿毜)當轎夫改為與阿豬結伙,攔(lan)路搶劫舅父財物(wu),又對(dui)李氏、李仲(zhong)書和(he)阿豬等人作了改寫。整理本由莆(pu)田(tian)(tian)縣(xian)西天尾業余(yu)劇團首(shou)演(yan),繼由莆(pu)田(tian)(tian)縣(xian)莆(pu)仙(xian)戲二(er)團演(yan)出,大受(shou)歡迎(ying)。莆(pu)田(tian)(tian)縣(xian)文(wen)化局多次召開座談會(hui)討論(lun)進一步(bu)修改方(fang)案。
1980年福建省戲(xi)曲研究所邀姚清水攜稿(gao)到省修(xiu)改(gai),并給具體指導。經修(xiu)改(gai)后的劇本,寫(xie)丁家(jia)兄弟花(hua)(hua)(hua)實(shi)、花(hua)(hua)(hua)春(chun)同日(ri)各(ge)生一(yi)子(zi)(zi)(zi)。舅王(wang)國賢為(wei)之(zhi)算命(ming),斷(duan)定丁花(hua)(hua)(hua)春(chun)子(zi)(zi)(zi)文龍為(wei)"乞丐命(ming)",丁花(hua)(hua)(hua)實(shi)子(zi)(zi)(zi)文鳳(feng)為(wei)"狀元(yuan)命(ming)"。丁花(hua)(hua)(hua)實(shi)夫(fu)婦信以(yi)為(wei)真(zhen),百般溺(ni)愛(ai),致其(qi)子(zi)(zi)(zi)文鳳(feng),漸入歧途。丁花(hua)(hua)(hua)春(chun)妻柳氏忍受兄嫂欺(qi)凌、丈(zhang)夫(fu)遠走的困境(jing),含(han)辛茹(ru)苦,嚴以(yi)教子(zi)(zi)(zi),復(fu)求塾師李仲年精心栽(zai)培,促進文龍發憤攻讀。終于一(yi)舉(ju)成名得中狀元(yuan),而"狀元(yuan)命(ming)"的文鳳(feng)則墮落為(wei)盜。在(zai)事實(shi)面前,花(hua)(hua)(hua)實(shi)夫(fu)婦無地自容,王(wang)國賢也(ye)狼狽不堪(kan)。修(xiu)改(gai)本仍(reng)由莆田縣(xian)莆仙戲(xi)二團演出。福建省文化局組織(zhi)力量(liang)幫助(zhu)加工,由吳鎮勛執行(xing)導演,蕭祖植任音樂顧問(wen),音樂設(she)計(ji)陳玉棋,舞美設(she)計(ji)潘(pan)子(zi)(zi)(zi)光,服裝(zhuang)設(she)計(ji)呂凌華,燈光設(she)計(ji)馬民華。