《題李凝(ning)幽居(ju)》是(shi)唐代詩人(ren)賈島的作(zuo)品。此詩雖只是(shi)寫了作(zuo)者走訪友人(ren)未遇這樣一件(jian)尋常小(xiao)事(shi),卻因詩人(ren)出(chu)神入化(hua)的語言,而(er)變得別(bie)具韻(yun)(yun)致。詩人(ren)以(yi)草徑、荒園(yuan)、宿(su)(su)鳥、池(chi)樹、野色、云根等尋常景物,以(yi)及閑居(ju)、敲門、過橋、暫去等尋常行事(shi),道出(chu)了人(ren)所未道之境界(jie),表達了作(zuo)者對隱逸生活(huo)的向往之情(qing)。全詩語言質樸簡練(lian),而(er)又韻(yun)(yun)味(wei)醇厚,充分體現(xian)了賈島“清真僻苦”的詩風。其中“鳥宿(su)(su)池(chi)邊樹,僧敲月下門”兩句歷來膾炙人(ren)口(kou)。
題李凝幽居⑴
閑(xian)居少鄰并⑵,草(cao)徑入荒(huang)園⑶。
鳥宿池邊樹⑷,僧(seng)敲月下門。
過(guo)橋分野色⑸,移石動云(yun)根⑹。
暫去還來此(ci)⑺,幽期不負言(yan)⑻。
⑴李凝:詩人(ren)的(de)友人(ren),也是(shi)一個隱者,其生(sheng)平事(shi)跡(ji)不詳。
⑵少(shǎo):不多。鄰并:鄰居(ju)。
⑶荒園:指李(li)凝(ning)荒僻的(de)居處。
⑷池邊:亦(yi)作(zuo)“池中”。
⑸分野(ye)(ye)色(se):山野(ye)(ye)景色(se)被橋分開。
⑹云(yun)根(gen)(gen):古人(ren)認為“云(yun)觸石而生”,故稱石為云(yun)根(gen)(gen)。這里指(zhi)石根(gen)(gen)云(yun)氣(qi)。
⑺去:離開。
⑻幽期(qi):幽,隱居(ju),期(qi),約定(ding),隱居(ju)的約定(ding)。負言:指(zhi)食言,不履行(xing)諾言,失信的意(yi)思。
幽居(ju)之(zhi)處少有鄰居(ju),一條草徑(jing)伸進荒(huang)園。
夜晚池塘(tang)邊上,小(xiao)鳥棲樹;月(yue)光之下,老僧敲(qiao)門。
歸途(tu)中(zhong)走(zou)過(guo)小橋(qiao),田野色彩斑斕。白云飄飛(fei),山石如在移動。
暫(zan)時離(li)開此地,不久就將(jiang)歸(gui)來,相(xiang)約共同歸(gui)隱,到期絕不失約。
這是一(yi)首描寫詩(shi)人訪友人李(li)凝(ning)未遇(yu)的小(xiao)詩(shi),其具(ju)體(ti)創(chuang)(chuang)作(zuo)時(shi)(shi)間難考證(zheng)。據(ju)詩(shi)意可知,一(yi)天,賈島去長(chang)安城郊外(wai),拜訪一(yi)個叫李(li)凝(ning)的朋友。等(deng)他(ta)到達李(li)凝(ning)居(ju)所時(shi)(shi),已經天黑。這時(shi)(shi),夜深人靜,月(yue)光皎(jiao)潔,他(ta)的敲(qiao)門聲驚醒了樹上的小(xiao)鳥。不(bu)巧,這天李(li)凝(ning)不(bu)在家。于是賈島有感而發(fa),創(chuang)(chuang)作(zuo)了這首詩(shi)。
賈(jia)島(779~843),唐代(dai)詩人。字浪仙。范陽(今北(bei)京房山(shan))人。早年出家為僧,號無(wu)本。后還俗,屢舉進士不第。文宗時任(ren)長(chang)江(jiang)(今四川(chuan)蓬溪(xi))主簿。開成五年(840年)遷普州(zhou)司倉參(can)軍。有《長(chang)江(jiang)集》。
這首詩以“鳥宿池邊樹(shu),僧敲月下門(men)”一(yi)聯著稱。全詩只(zhi)是抒寫(xie)了作者走訪友人李凝未遇這樣(yang)一(yi)件尋常小(xiao)事。
首(shou)聯“閑居(ju)少鄰并(bing),草徑入荒園(yuan)”,詩人(ren)用很(hen)經(jing)濟的手(shou)法,描寫了(le)這一(yi)幽居(ju)的周圍環(huan)境:一(yi)條雜草遮掩的小(xiao)路通向荒蕪不治的小(xiao)園(yuan);近旁,亦無人(ren)家居(ju)住。淡(dan)淡(dan)兩(liang)筆,十分概括地寫了(le)一(yi)個“幽”字,暗示出(chu)李(li)凝的隱士身分。
“鳥宿(su)(su)池(chi)邊樹(shu),僧敲月(yue)下門”,是歷來廣為傳(chuan)誦的(de)名句(ju)(ju)。這兩句(ju)(ju)詩,粗看有(you)些費解。詩人(ren)當然(ran)不可能連夜晚宿(su)(su)在池(chi)邊樹(shu)上(shang)的(de)鳥都能看到。其實,這正見(jian)出詩人(ren)構思之(zhi)(zhi)巧,用心之(zhi)(zhi)苦。正由于月(yue)光皎潔,萬籟俱寂,因此老僧(或許即(ji)指(zhi)作(zuo)(zuo)者)一(yi)陣輕微的(de)敲門聲,就(jiu)驚(jing)動了宿(su)(su)鳥,或是引起鳥兒一(yi)陣不安的(de)噪(zao)動,或是鳥從窩(wo)中(zhong)飛出轉了個圈,又(you)棲(qi)宿(su)(su)巢中(zhong)了。作(zuo)(zuo)者抓住了這一(yi)瞬即(ji)逝的(de)現象,來刻畫環境之(zhi)(zhi)幽靜,響中(zhong)寓靜,有(you)出人(ren)意(yi)料之(zhi)(zhi)勝。倘用“推”字,當然(ran)沒有(you)這樣的(de)藝(yi)術(shu)效果了。
頸聯(lian)“過(guo)橋分野色(se),移(yi)石動(dong)(dong)云根(gen)”,是寫回歸(gui)路(lu)上所見。過(guo)橋是色(se)彩斑斕的(de)原野;晚風輕(qing)拂,云腳(jiao)飄移(yi),仿佛山石在移(yi)動(dong)(dong)。“石”是不會“移(yi)”的(de),詩人用反說(shuo),別具神韻。這一切(qie),又都(dou)籠罩著一層潔白如銀的(de)月色(se),更顯(xian)出(chu)環境(jing)的(de)自然恬淡,幽美(mei)迷人。
尾聯”暫(zan)去還來此,幽期不負言“,表明詩人不負歸隱(yin)的(de)(de)約(yue)定。前三聯都是(shi)敘事與寫景,最后一聯點(dian)出(chu)詩人心(xin)中幽情,托出(chu)詩的(de)(de)主旨。正是(shi)這種(zhong)幽雅(ya)的(de)(de)處所,悠閑自(zi)得的(de)(de)情趣,引起作者對(dui)隱(yin)逸生活(huo)的(de)(de)向(xiang)往(wang)。
詩中的草(cao)徑(jing)、荒園、宿鳥、池樹、野色、云根,無(wu)一不(bu)(bu)是(shi)尋(xun)常(chang)(chang)所見景物;閑居、敲門、過橋、暫去(qu)等等,無(wu)一不(bu)(bu)是(shi)尋(xun)常(chang)(chang)的行(xing)事。然而(er)詩人偏于(yu)尋(xun)常(chang)(chang)處道(dao)出(chu)了人所未道(dao)之境界,語言質樸,冥契自然,而(er)又(you)韻味醇厚。
《鑒(jian)誡錄》:(賈(jia)島)忽一(yi)日(ri)(ri)于(yu)驢(lv)上(shang)吟得“鳥宿池邊樹,僧敲(qiao)(qiao)月下(xia)門”。初欲(yu)著“推(tui)”字,或(huo)欲(yu)著“敲(qiao)(qiao)”字,煉(lian)之(zhi)未定,遂(sui)于(yu)驢(lv)上(shang)作(zuo)“推(tui)”字手勢,又作(zuo)“敲(qiao)(qiao)”字手勢……俄為(wei)宦(huan)者推(tui)尸(shi)驢(lv),擁至尹前(qian),島方覺悟。顧問,欲(yu)責之(zhi),島具對……韓(愈)立馬(ma)良久,思之(zhi),謂島曰:“作(zuo)‘敲(qiao)(qiao)’字佳矣。”遂(sui)與島并轡語(yu)笑,同入府署,共論(lun)詩道,數日(ri)(ri)不厭。
《瀛奎律(lv)髓》:此詩(shi)不待(dai)贅說(shuo)。“敲(qiao)”“推(tui)”二字待(dai)昌(chang)黎而(er)后定,開萬古詩(shi)人之迷。學者必如此用力,何止(zhi)“吟安一個(ge)字,捻斷數莖須(xu)”耶?
《唐(tang)詩品匯(hui)》:劉云:“敲”意(yi)妙絕(jue),“下”意(yi)更好。結義又老成。
《批點唐音》:此篇典(dian)重,亦少優游,可入中(zhong)唐,韓公眼力不(bu)差。于(yu)此見古人之(zhi)心不(bu)遺(yi)片言,又(you)見其沉思苦(ku)索,非徒誑(kuang)俗而已也。
《增訂評注唐(tang)詩(shi)正聲》:郭云:浪仙詩(shi)閑靜(jing)自是本色,以有(you)意無意求之,此較厚重耳。
《詩(shi)藪》:如(ru)賈島“鳥宿池(chi)邊樹,僧敲月下(xia)門”,雖幽奇,氣格故不如(ru)“過橋分野色,移石(shi)動云根”也。
《唐詩(shi)鏡》:三四苦時呆,絕少生韻,酷(ku)似老(lao)衲(na)興(xing)味。
《唐詩選(xuan)脈會(hui)通評林》:周敬(jing)曰:次聯(lian)(lian)(lian)幽然事,偶然意。唐汝詢(xun)云:“僧敲(qiao)”句(ju)因退之而傳,終(zhong)不(bu)若第三聯(lian)(lian)(lian)幽活。起聯(lian)(lian)(lian)見李凝獨往沉冥。中(zhong)聯(lian)(lian)(lian)詠幽情幽景,妙。結言(yan)己(ji)戀(lian)(lian)戀(lian)(lian)有(you)同隱之志。
《姜齋詩話(hua)》:“僧敲(qiao)月下(xia)門”,只是妄想揣摩,如他人之說夢,縱令形(xing)容酷(ku)似,何似毫發關心?知然者,以其沉吟(yin)“推”“敲(qiao)”二字,就他作想也。若即景(jing)會心,則或“推”或“敲(qiao)”,必居其一,因(yin)景(jing)因(yin)情,自然靈妙,何勞(lao)擬(ni)議(yi)哉!
《唐(tang)三(san)體詩評(ping)》:五(wu)六(liu)亦百煉(lian)苦吟而得。直是深山寫幽趣(qu),乃覺應接不暇。島棲,月上(shang),起“去”字(zi);五(wu)六(liu)徘徊不舍,起“來”字(zi)。將(jiang)他(ta)人順敘語倒(dao)轉(zhuan)說。
《圍爐詩話》:“鳥宿池邊樹,僧敲(qiao)月下(xia)門”,寫(xie)得幽居(ju)出。
《唐律消夏錄》:上半首從荒園一路(lu)到門,情景逼真(zhen)。“暫去(qu)”兩字照(zhao)應“月(yue)下”句,亦妙。可惜五(wu)六呆寫閑景,若將(jiang)“幽(you)期”二字先寫出意(yi)思來,便是合作。
《網師(shi)園唐(tang)詩(shi)箋》:刻畫盡致(zhi)(“鳥宿”四句下)。
《歷代詩發(fa)》:膾(kuai)炙人(ren)口久矣,讀之(zhi)光彩如新。
《瀛奎律髓匯評》:馮班:“池邊樹(shu)(shu)”,“邊”,集作“中(zhong)(zhong)”,較(jiao)勝;《詩人玉屑》引此亦作“中(zhong)(zhong)”。“池中(zhong)(zhong)樹(shu)(shu)”,樹(shu)(shu)影在(zai)池中(zhong)(zhong)也。后人不(bu)解(jie),改作“邊”字(zi),通句少力。紀昀:馮氏以“池邊”作“池中(zhong)(zhong)”,言樹(shu)(shu)影在(zai)池中(zhong)(zhong),若改作“邊”字(zi),通句少力。不(bu)知此十字(zi)正(zheng)以自然(ran),故入妙(miao)。不(bu)應下句如此自然(ran),上(shang)句如此迂曲。“分(fen)”字(zi)、“動”字(zi),著力煉出。
《重訂中晚唐詩主客圖》:二(er)句本佳,亦不在(zai)“推(tui)敲(qiao)”一重公(gong)案。(“鳥(niao)宿”二(er)句下(xia))。
關(guan)于(yu)(yu)此(ci)詩(shi)的(de)(de)創作,還(huan)(huan)有(you)一個(ge)(ge)故事:一天,賈(jia)島(dao)(dao)在(zai)京(jing)城長(chang)安騎驢(lv)(lv)在(zai)官道(dao)上(shang)行走,吟成《題李凝幽(you)居》這首詩(shi),其中有(you)兩句(ju)是(shi)(shi):“鳥(niao)宿池中樹,僧推(tui)月下(xia)門(men)(men)(men)。”賈(jia)島(dao)(dao)覺(jue)得詩(shi)中的(de)(de)“推(tui)”字,用(yong)得不(bu)(bu)(bu)(bu)夠恰當,想把(ba)“推(tui)”字改為“敲(qiao)”字,可他(ta)又覺(jue)著(zhu)“敲(qiao)”也有(you)點不(bu)(bu)(bu)(bu)太合適,不(bu)(bu)(bu)(bu)如“推(tui)”好(hao)。不(bu)(bu)(bu)(bu)知是(shi)(shi)“敲(qiao)”還(huan)(huan)是(shi)(shi)“推(tui)”好(hao)。于(yu)(yu)是(shi)(shi)他(ta)在(zai)驢(lv)(lv)背上(shang),一面(mian)嘴里念叨著(zhu),一面(mian)用(yong)手反復做著(zhu)推(tui)門(men)(men)(men)和(he)敲(qiao)門(men)(men)(men)兩種動(dong)作。不(bu)(bu)(bu)(bu)知不(bu)(bu)(bu)(bu)覺(jue)地(di),他(ta)撞(zhuang)上(shang)了京(jing)兆尹韓愈的(de)(de)儀仗隊,隨即(ji)被人(ren)押至(zhi)韓愈面(mian)前(qian)。韓愈十分(fen)生(sheng)氣地(di)對賈(jia)島(dao)(dao)說(shuo)(shuo):“你騎著(zhu)驢(lv)(lv)子怎么不(bu)(bu)(bu)(bu)朝前(qian)面(mian)看(kan)路?”賈(jia)島(dao)(dao)慌忙向韓愈賠禮(li),并將自(zi)己剛才在(zai)驢(lv)(lv)上(shang)得詩(shi),因斟(zhen)酌“推(tui)”“敲(qiao)”二字,專心(xin)思考不(bu)(bu)(bu)(bu)及回避的(de)(de)情(qing)形講了一遍。韓愈聽(ting)后(hou),不(bu)(bu)(bu)(bu)但沒有(you)責備他(ta),反而(er)立馬思之良(liang)久,對賈(jia)島(dao)(dao)說(shuo)(shuo):“我看(kan)還(huan)(huan)是(shi)(shi)用(yong)‘敲(qiao)’好(hao),即(ji)使是(shi)(shi)在(zai)夜深(shen)人(ren)靜,拜訪友(you)人(ren),還(huan)(huan)敲(qiao)門(men)(men)(men),代表你是(shi)(shi)一個(ge)(ge)有(you)禮(li)貌的(de)(de)人(ren)!而(er)且(qie)一個(ge)(ge)‘敲(qiao)’字,使夜靜更(geng)深(shen)之時(shi),多了幾分(fen)聲響。再說(shuo)(shuo),‘敲(qiao)’字讀起來也響亮些。”賈(jia)島(dao)(dao)聽(ting)了連(lian)連(lian)點頭稱(cheng)贊,于(yu)(yu)是(shi)(shi)把(ba)詩(shi)句(ju)定為“僧敲(qiao)月下(xia)門(men)(men)(men)”。從此(ci)他(ta)和(he)韓愈成了朋友(you)。這就(jiu)是(shi)(shi)“推(tui)敲(qiao)”典故的(de)(de)由來。