《登快閣(ge)》是(shi)宋代文學(xue)家黃(huang)庭堅的詩(shi)(shi)(shi)作(zuo)(zuo)。此詩(shi)(shi)(shi)作(zuo)(zuo)于作(zuo)(zuo)者在太和(今江西省(sheng)泰和縣)令任(ren)上。首聯(lian)入題,為求解悶而(er)登快閣(ge);頷(han)聯(lian)繪景,寫登閣(ge)所見,山(shan)水廣大明朗,頓有感悟;頸聯(lian)抒情,雖然世無知(zhi)音,盡可自得其樂;尾聯(lian)述志(zhi),豈不仍可還鄉過(guo)一種自由自在的生活,歸結(jie)到一個“快”字。全詩(shi)(shi)(shi)一氣貫注,波蕩生姿(zi),結(jie)以弄笛盟鷗,用典貼切,情致跌宕,余(yu)韻無窮,集中體現了(le)詩(shi)(shi)(shi)人(ren)的審(shen)美趣味和藝(yi)術主張,被評論(lun)家們認定為黃(huang)庭堅的代表(biao)作(zuo)(zuo)。
登快閣⑴
癡(chi)兒了卻公家事⑵,快(kuai)閣(ge)東西倚(yi)晚晴⑶。
落木千山天(tian)遠大⑷,澄江(jiang)一道(dao)月分明(ming)⑸。
朱弦已為佳人絕⑹,青(qing)眼聊因美酒橫⑺。
萬里歸(gui)船弄長笛⑻,此心吾與白鷗(ou)盟⑼。
⑴快閣:在吉(ji)州泰和縣(今(jin)屬江(jiang)(jiang)西(xi))東(dong)澄江(jiang)(jiang)(贛江(jiang)(jiang))之上,以(yi)江(jiang)(jiang)山廣遠、景物(wu)清華著稱。
⑵“癡(chi)(chi)兒”句:意思是說,自己并非大器,只會認真從官事。癡(chi)(chi)兒,作者自指。《晉書(shu)·傅咸傳》載楊濟與傅咸書(shu)云(yun):“天下大器,非可稍(shao)了(le),而相(xiang)觀(guan)每事欲了(le)。生(sheng)子癡(chi)(chi),了(le)官事,官事未(wei)易了(le)也,了(le)事正作癡(chi)(chi),復為快(kuai)耳。”這是當時的(de)(de)清(qing)談家崇(chong)尚(shang)清(qing)談,反對務實的(de)(de)觀(guan)點,認為一心(xin)想(xiang)把官事辦(ban)好(hao)的(de)(de)人是“癡(chi)(chi)”,黃庭(ting)堅以“癡(chi)(chi)兒”自許。了(le)卻(que),完(wan)成。
⑶東(dong)西:東(dong)邊(bian)和西邊(bian)。指在(zai)閣中四處(chu)周(zhou)覽。倚(yi):倚(yi)靠。
⑷落木:落葉。
⑸澄江(jiang):指(zhi)贛江(jiang)。澄,澄澈,清澈。
⑹“朱弦(xian)”句(ju):《呂氏春秋·本味》:“鐘子期死,伯牙破(po)琴(qin)絕(jue)弦(xian),終(zhong)身不復(fu)鼓琴(qin),以為世(shi)無(wu)足復(fu)為鼓琴(qin)者。”朱弦(xian),這(zhe)里指琴(qin)。佳人(ren),美人(ren),引(yin)申為知己、知音。
⑺“青眼”句:《晉書·阮籍(ji)傳(chuan)》:“(阮)籍(ji)又能為青白(bai)眼,見(jian)禮俗之(zhi)士,以白(bai)眼對之(zhi)。及嵇喜來吊,籍(ji)作白(bai)眼,喜不懌而退(tui)。喜弟康聞之(zhi),乃赍酒挾(xie)琴造焉,籍(ji)大悅,乃見(jian)青眼。”青眼,黑色的眼珠在眼眶中間,青眼看(kan)人則是(shi)表示對人的喜愛或重視、尊重,指正眼看(kan)人。白(bai)眼指露出眼白(bai),表示輕蔑(mie)。聊(liao),姑(gu)且。
⑻弄:演奏。
⑼與白鷗(ou)盟:據《列(lie)子(zi)·黃帝》:“海上之(zhi)人有好漚(ou)(ou)(鷗(ou))鳥者,每旦之(zhi)海上從(cong)漚(ou)(ou)鳥游,漚(ou)(ou)鳥之(zhi)至(zhi)者,百住而不(bu)止。其父(fu)曰:‘吾聞漚(ou)(ou)鳥皆從(cong)汝游,汝取來吾玩之(zhi)。’明日之(zhi)海上,漚(ou)(ou)鳥舞而不(bu)下也。”后人以與鷗(ou)鳥盟誓表示毫無(wu)機心,這里是指(zhi)無(wu)利祿之(zhi)心,借指(zhi)歸隱。
我并(bing)非大(da)器,只(zhi)會認(ren)真做(zuo)官事,忙(mang)碌了(le)一天(tian)了(le),趁著傍晚雨后初晴,登上(shang)快閣來放松(song)一下心情。
舉目遠(yuan)望,時至初冬,萬木(mu)蕭條,天地(di)更顯得闊(kuo)大。而在朗(lang)朗(lang)明月下(xia)澄江如練分明地(di)向遠(yuan)處流去。
因朋友的離開(kai),我早已(yi)沒有弄弦吹簫的興致了,除非見到美酒,我的眼中才(cai)會流露出些許喜色。
想想人生(sheng)羈絆、為(wei)官蹭蹬,真不(bu)如乘著(zhu)小(xiao)船(chuan)吹著(zhu)笛(di)子(zi),返回家鄉去,在那(nei)里與白鷗做伴,或許才(cai)是最好的歸宿(su)。
此詩(shi)作于宋神宗元豐(feng)五年(1082),時黃庭堅在(zai)吉(ji)州泰(tai)和縣(今(jin)屬江西)任知縣,公事之(zhi)余,詩(shi)人常(chang)到“澄江之(zhi)上,以(yi)江山廣(guang)遠,景物清華得名”(《清一統(tong)治·吉(ji)安(an)府》)的快閣(ge)覽勝。此時作者三十八歲,在(zai)太和令任上已有三個(ge)年頭。
黃庭堅(1045—1105),字魯(lu)直,號山谷道人(ren)、涪翁。洪州分寧(ning)(今江(jiang)西(xi)修水)人(ren)。治平四年(nian)(nian)(1067)進士。歷著(zhu)作佐郎、秘書丞。紹(shao)圣(sheng)初(chu),以校(xiao)書郎坐修《神(shen)宗實錄》失實貶涪州別(bie)駕,黔州安置。徽宗立,召知太平州,九日而(er)(er)罷(ba),復(fu)除名(ming),編(bian)管(guan)宜州。三年(nian)(nian)而(er)(er)徙永州,未聞命而(er)(er)卒(zu),年(nian)(nian)六十一(yi)。與秦觀、張耒(lei)、晁補之并稱“蘇門四學(xue)士”,詩與蘇軾齊名(ming),世稱“蘇黃”;詞與秦觀齊名(ming),號“秦七、黃九”。著(zhu)有《豫章集(ji)》《山谷詞》。
這是(shi)(shi)黃庭(ting)堅在(zai)太和知縣任上(shang)(shang)登快(kuai)(kuai)(kuai)(kuai)閣(ge)時所(suo)作的(de)抒(shu)情詩(shi)。詩(shi)人(ren)說(shuo),我這個人(ren)辦完公(gong)事,登上(shang)(shang)了(le)快(kuai)(kuai)(kuai)(kuai)閣(ge),在(zai)這晚(wan)晴余輝里,倚(yi)欄遠眺。前句(ju)是(shi)(shi)用《晉書·傅咸傳》所(suo)載夏侯濟(ji)之(zhi)(zhi)語;后句(ju)用杜(du)甫“注目寒江倚(yi)山閣(ge)”及李商隱“萬古(gu)貞(zhen)魂倚(yi)暮(mu)霞”之(zhi)(zhi)典,還多有(you)翻新出(chu)奇之(zhi)(zhi)妙。“癡(chi)兒”二字(zi)翻前人(ren)之(zhi)(zhi)意(yi),直認自己是(shi)(shi)“癡(chi)兒”,此為諧趣(qu)之(zhi)(zhi)一(yi);“了(le)卻”二字(zi),渲染出(chu)了(le)詩(shi)人(ren)如釋重負的(de)歡快(kuai)(kuai)(kuai)(kuai)心(xin)情,與“快(kuai)(kuai)(kuai)(kuai)閣(ge)”之(zhi)(zhi)“快(kuai)(kuai)(kuai)(kuai)”暗(an)相呼應,從而增加了(le)一(yi)氣呵成之(zhi)(zhi)感(gan)此為妙用二;“倚(yi)晚(wan)晴”三字(zi),超脫了(le)前人(ren)的(de)窠臼。杜(du)詩(shi)之(zhi)(zhi)“倚(yi)”,倚(yi)于山閣(ge),乃(nai)(nai)實(shi)境平(ping)敘;李詩(shi)之(zhi)(zhi)“倚(yi)”,主語為“萬古(gu)貞(zhen)魂”,乃(nai)(nai)虛(xu)境幻(huan)生而成;黃詩(shi)之(zhi)(zhi)“倚(yi)”,可謂虛(xu)實(shi)相兼;詩(shi)人(ren)之(zhi)(zhi)“倚(yi)”,乃(nai)(nai)是(shi)(shi)實(shi)景,但卻倚(yi)在(zai)無(wu)際無(wu)垠的(de)暮(mu)色晴空。
“倚(yi)晚晴(qing)”三字,為(wei)下(xia)句的描寫,作了(le)鋪墊渲染(ran),使(shi)詩人(ren)順(shun)勢迸(beng)出了(le)“落木千山天(tian)遠大,澄江一道(dao)月分(fen)明”的絕唱(chang)。這是詩人(ren)初登快閣(ge)亭時所(suo)覽勝景的描繪,也是詩人(ren)胸(xiong)襟懷抱的寫照(zhao)。
五、六二句(ju),是詩人(ren)巧用典(dian)故(gu)的中句(ju)。前句(ju)用伯牙捧琴謝知音的故(gu)事;后句(ju)用阮籍青白(bai)眼(yan)事。此處(chu)“橫”字把(ba)詩人(ren)無可奈(nai)何、孤獨無聊的形象神情烘托了出(chu)來。
此(ci)詩(shi)起首處詩(shi)人從“癡兒了(le)卻(que)官家事”說起,透露了(le)詩(shi)人官場工(gong)作為民盡力服務和登快(kuai)閣(ge)亭欣(xin)賞(shang)自然景(jing)色(se)并不矛(mao)盾(dun)的(de)觀點;然后,漸入佳境,詩(shi)人陶醉在(zai)落木千山,澄江月(yue)明(ming)的(de)美(mei)景(jing)之(zhi)中,與起首處對“公(gong)家事”之(zhi)“了(le)卻(que)”形成鮮(xian)明(ming)并舉;五、六句詩(shi)人作一(yi)迭宕(dang):在(zai)良辰美(mei)景(jing)中,詩(shi)人心內(nei)的(de)憂煩無端而來,詩(shi)人感(gan)受到自己(ji)知己(ji)和自由的(de)可貴、自己(ji)的(de)胸(xiong)懷(huai)無人理解的(de)痛苦。尾句引(yin)出了(le)詩(shi)人的(de)“歸船”、“白鷗”之(zhi)想。這一(yi)結尾,呼應了(le)起首,順勢作結,給人以“一(yi)氣盤(pan)旋而下(xia)之(zhi)感(gan)”。意味雋永(yong),想象(xiang)無窮。
宋·張戒:山(shan)谷《登快閣》詩云:“落(luo)木千山(shan)天遠大,澄江(jiang)一道月分明(ming)。”此但以“遠大”“分明(ming)”之語為新奇(qi),而究其實,乃(nai)小兒語(一作“乃(nai)小人語”)。(《歲寒堂詩話》)
清(qing)·張宗泰(tai):至宋之山谷(gu),誠不(bu)免(mian)粗疏澀僻之病。至其意境天開,則實能(neng)辟古今未泄之奧妙。而《登(deng)快閣》詩亦其一也。顧詆為小兒語,不(bu)知何(he)處(chu)有此等小兒能(neng)具如許胸襟也。(《魯巖所學集》)
清·姚鼐:能移太白歌行于律詩。(《昭昧(mei)詹(zhan)言》引)
清·方(fang)東樹(shu):起四句且敘且寫,一往浩然(ran)。五六句對意(yi)流(liu)行。收(shou)尤豪放(fang),此所謂寓單行之(zhi)氣于排偶之(zhi)中也。(《昭昧詹言》卷(juan)二十)