清統(tong)一(yi)(yi)準噶爾之戰,又稱準清戰爭,是清朝康(kang)熙、雍正、乾隆三(san)朝為(wei)統(tong)一(yi)(yi)西北(bei)地區(qu)并將(jiang)其納入版圖(tu)與準噶爾貴(gui)族(zu)進行的多次戰爭。從康(kang)熙二十(shi)七年(nian)(nian)(1688年(nian)(nian))正式打(da)響,一(yi)(yi)直到乾隆二十(shi)三(san)年(nian)(nian)(1758年(nian)(nian))才宣告結束,長達近70年(nian)(nian)。
1688年,噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)勢力侵入喀(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)蒙(meng)古。1690年6月(yue),噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)又向(xiang)漠北喀(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)蒙(meng)古進(jin)攻,康熙帝(di)組織左右兩(liang)路(lu)大軍(jun)親征,噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)潰逃。噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)敗亡后,策妄阿(a)(a)拉布坦繼任準噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)部臺(tai)吉,準噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)部又與清(qing)(qing)朝再次發生沖突。1716年,準噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)部出兵(bing)西藏(zang),占(zhan)(zhan)領拉薩。清(qing)(qing)朝由(you)青海出兵(bing)入藏(zang),全軍(jun)覆沒。1720年,清(qing)(qing)朝第二次出兵(bing),趕走準噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)軍(jun)。1755年,乾(qian)隆帝(di)趁準噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)內亂之機出兵(bing)進(jin)占(zhan)(zhan)伊犁、擊潰達瓦(wa)齊(qi)軍(jun),并于1757年平定阿(a)(a)睦(mu)(mu)爾(er)(er)(er)撒納(na)的(de)叛亂。乾(qian)隆二十三年(1758年)正月(yue),俄國(guo)遣使告(gao)知阿(a)(a)睦(mu)(mu)爾(er)(er)(er)撒納(na)已(yi)死。清(qing)(qing)廷派人前往(wang)邊界驗看尸首。乾(qian)隆帝(di)以平定阿(a)(a)睦(mu)(mu)爾(er)(er)(er)撒納(na),宣諭中外。
清朝(chao)統(tong)治者(zhe)統(tong)一西(xi)(xi)北、平(ping)定(ding)準(zhun)噶(ga)爾叛亂中剿(jiao)撫(fu)并用,為國(guo)家(jia)統(tong)一而(er)戰(zhan)。清軍平(ping)定(ding)準(zhun)噶(ga)爾貴族的(de)叛亂,是一次(ci)維護祖國(guo)統(tong)一、反對民族分裂的(de)正義(yi)戰(zhan)爭。鞏固了(le)清朝(chao)對西(xi)(xi)北邊疆地(di)區(qu)的(de)統(tong)治,打擊了(le)沙皇俄國(guo)的(de)侵略勢力。西(xi)(xi)方也有清朝(chao)向西(xi)(xi)北擴(kuo)張屬于近代早(zao)期(qi)的(de)帝國(guo)對外(wai)擴(kuo)張模式的(de)觀點。
準噶(ga)爾(er)(er)(er)原(yuan)屬于和(he)明朝對峙的(de)蒙(meng)古(gu)瓦(wa)剌(la),后(hou)來(lai)瓦(wa)剌(la)部(bu)(bu)在崛起(qi)的(de)蒙(meng)古(gu)韃(da)靼部(bu)(bu)打擊下向(xiang)(xiang)西(xi)遷移(yi)并發生分裂,在歷史上又(you)被(bei)稱為衛拉特,下面又(you)分為準噶(ga)爾(er)(er)(er)部(bu)(bu)、和(he)碩特部(bu)(bu)、土(tu)爾(er)(er)(er)扈(hu)特部(bu)(bu)和(he)杜爾(er)(er)(er)伯(bo)(bo)特部(bu)(bu)四(si)部(bu)(bu),也稱為漠西(xi)蒙(meng)古(gu)(厄魯(lu)特蒙(meng)古(gu))。其(qi)牧(mu)(mu)地,西(xi)北不斷向(xiang)(xiang)額爾(er)(er)(er)齊(qi)(qi)斯(si)河(he)(he)(he)中(zhong)(zhong)游(you)(you)、鄂畢河(he)(he)(he)以(yi)及哈(ha)薩克草原(yuan)移(yi)動,西(xi)南(nan)向(xiang)(xiang)伊犁河(he)(he)(he)流(liu)域推進,東(dong)南(nan)向(xiang)(xiang)青海(hai)遷徙。準噶(ga)爾(er)(er)(er)部(bu)(bu)初游(you)(you)牧(mu)(mu)于額爾(er)(er)(er)齊(qi)(qi)斯(si)河(he)(he)(he)中(zhong)(zhong)上游(you)(you)至(zhi)霍博克河(he)(he)(he)、薩里(li)山(shan)(shan)一帶,后(hou)以(yi)伊犁河(he)(he)(he)流(liu)域為中(zhong)(zhong)心。杜爾(er)(er)(er)伯(bo)(bo)特部(bu)(bu)游(you)(you)牧(mu)(mu)于額爾(er)(er)(er)齊(qi)(qi)斯(si)河(he)(he)(he)沿(yan)岸(an)。土(tu)爾(er)(er)(er)扈(hu)特部(bu)(bu)原(yuan)游(you)(you)牧(mu)(mu)于塔(ta)爾(er)(er)(er)巴(ba)哈(ha)臺及其(qi)以(yi)北,西(xi)徙后(hou),輝特部(bu)(bu)居之。和(he)碩特部(bu)(bu)游(you)(you)牧(mu)(mu)于額敏河(he)(he)(he)兩(liang)岸(an)至(zhi)烏(wu)魯(lu)木齊(qi)(qi)地區(qu)。諸部(bu)(bu)分牧(mu)(mu)而居,互不相屬。所轄地區(qu)北至(zhi)額爾(er)(er)(er)齊(qi)(qi)斯(si)河(he)(he)(he)、鄂畢河(he)(he)(he)、葉尼塞河(he)(he)(he)上游(you)(you)地區(qu),南(nan)至(zhi)天山(shan)(shan),東(dong)到阿爾(er)(er)(er)泰山(shan)(shan)和(he)蒙(meng)古(gu)杭(hang)愛山(shan)(shan)分界線,西(xi)包巴(ba)爾(er)(er)(er)喀什湖地區(qu)。
天聰九年(nian)(nian)(1635年(nian)(nian)),衛(wei)拉(la)特(te)盟主固(gu)始汗就(jiu)遣(qian)使至盛(sheng)京(jing)(jing)向后金(清)統治(zhi)者貢馬匹(pi)、方物。固(gu)始汗遣(qian)使表示(shi)歸順(shun)后金,就(jiu)代(dai)表衛(wei)拉(la)特(te)歸順(shun)后金政權(quan)(quan)。順(shun)治(zhi)元年(nian)(nian)(1644年(nian)(nian))滿洲貴族的(de)軍(jun)隊在(zai)(zai)明(ming)朝(chao)(chao)將領(ling)吳三(san)桂的(de)帶引下大舉(ju)進入山(shan)海關內,擊敗李自成(cheng)、攻占京(jing)(jing)師(今北(bei)京(jing)(jing)),開(kai)始取代(dai)明(ming)朝(chao)(chao)成(cheng)為(wei)統治(zhi)中(zhong)國的(de)中(zhong)央政府。在(zai)(zai)這樣的(de)大背景下,順(shun)治(zhi)三(san)年(nian)(nian)(1646年(nian)(nian)),包(bao)括(kuo)準噶爾部(bu)在(zai)(zai)內的(de)衛(wei)拉(la)特(te)各部(bu)首領(ling)二(er)十二(er)人聯名奉表貢,清朝(chao)(chao)皇帝賜以甲胄弓矢,命其統轄諸(zhu)部(bu),準噶爾部(bu)和清朝(chao)(chao)之間確定了主權(quan)(quan)關系,青藏高(gao)原和新(xin)疆等地正(zheng)式(shi)納(na)入清朝(chao)(chao)的(de)主權(quan)(quan)版圖(tu)。
準噶爾(er)(er)為早期衛拉特聯盟的(de)綽羅(luo)斯部(bu),17世(shi)紀,準噶爾(er)(er)部(bu)強大(da)起來(lai)。將土(tu)爾(er)(er)扈特部(bu)向(xiang)西(xi)壓迫,致其與(yu)杜(du)爾(er)(er)伯(bo)特部(bu)、和(he)碩特部(bu)的(de)一部(bu)被迫遷(qian)到(dao)了(le)伏(fu)爾(er)(er)加河(he)(he)下(xia)游地(di)區。向(xiang)東(dong)壓迫杜(du)爾(er)(er)伯(bo)特部(bu),奪其領地(di),逼(bi)其內(nei)附清(qing)朝。并企圖兼并和(he)碩特部(bu),入侵青海。準噶爾(er)(er)部(bu)又(you)擊敗(bai)哈薩克人,翻過天(tian)山(shan)征(zheng)服回部(bu)諸(zhu)察合臺汗(han)及(ji)(ji)伊斯蘭教(jiao)派(pai)白(bai)山(shan)派(pai)與(yu)黑山(shan)派(pai),飛兵拉薩,凌(ling)攝西(xi)藏,終于(yu)建(jian)立起了(le)強大(da)的(de)準噶爾(er)(er)汗(han)國。其疆域北接額爾(er)(er)齊斯河(he)(he)、鄂畢河(he)(he)、葉(xie)尼塞河(he)(he)上游,南到(dao)西(xi)藏阿里(li)地(di)區,西(xi)包巴爾(er)(er)喀(ka)什湖,東(dong)至蒙古薩彥嶺及(ji)(ji)色(se)愣格(ge)河(he)(he)流域,極盛時(shi)達四百(bai)多萬平(ping)方公里(li)。
天(tian)聰(cong)八年(nian)(nian)(1634年(nian)(nian)),準噶爾(er)部的首(shou)領(ling)哈喇(la)忽剌(la)去(qu)世,其子巴(ba)(ba)(ba)圖(tu)爾(er)繼任(ren)首(shou)領(ling),對外擴張疆土,并在崇(chong)德三年(nian)(nian)(1638年(nian)(nian))在博克塞里(今博克賽爾(er)蒙(meng)古自治(zhi)縣)建成自己的城;崇(chong)德五(wu)(wu)年(nian)(nian)(1640年(nian)(nian))參與制(zhi)定(ding)《喀爾(er)喀—衛拉特法典》。巴(ba)(ba)(ba)圖(tu)爾(er)被稱為巴(ba)(ba)(ba)圖(tu)爾(er)琿臺(tai)吉(ji),連(lian)續兩次擊(ji)退俄羅斯(si)的侵略,迫(po)使(shi)俄羅斯(si)承認了準噶爾(er)汗(han)國(guo),兩國(guo)互通貿易(yi)。此(ci)前后(hou)金已(yi)于崇(chong)德元年(nian)(nian)(1636年(nian)(nian))改(gai)國(guo)號為大清。順治(zhi)五(wu)(wu)年(nian)(nian)(1648年(nian)(nian)),巴(ba)(ba)(ba)圖(tu)爾(er)琿臺(tai)吉(ji)授命喇(la)嘛(ma)咱雅班第達(da)將過去(qu)的蒙(meng)文(wen)(wen)改(gai)造而制(zhi)定(ding)成“托沁”文(wen)(wen)字(zi),作(zuo)為準噶爾(er)的統一文(wen)(wen)字(zi)。
順治十(shi)年(nian)(1653年(nian)),巴(ba)(ba)圖爾(er)(er)琿臺(tai)(tai)吉去世,其第五子僧(seng)格繼(ji)承臺(tai)(tai)吉,但(dan)其眾兄弟不服,起兵反叛(pan),內戰爆發,至十(shi)七世紀六十(shi)年(nian)代,僧(seng)格才(cai)平(ping)定了(le)叛(pan)亂,但(dan)在(zai)康熙十(shi)年(nian)(1671年(nian)),他就(jiu)被自己的(de)(de)兩(liang)個哥哥車臣和卓(zhuo)特(te)巴(ba)(ba)巴(ba)(ba)圖爾(er)(er)暗殺(sha),他的(de)(de)三(san)個兒(er)子都年(nian)小,臺(tai)(tai)吉位難以得到(dao)延續,正在(zai)西藏學習(xi)佛學的(de)(de)噶(ga)爾(er)(er)丹(僧(seng)格之弟)征(zheng)得老師五世達賴喇(la)嘛的(de)(de)同意,還俗,快(kuai)速回國,在(zai)和碩特(te)首領兼衛拉(la)特(te)盟主的(de)(de)鄂(e)齊爾(er)(er)圖車臣汗(han)(han)援助下(xia),擒殺(sha)了(le)車臣,并將卓(zhuo)特(te)巴(ba)(ba)巴(ba)(ba)圖爾(er)(er)趕往青海。噶(ga)爾(er)(er)丹自立為準噶(ga)爾(er)(er)汗(han)(han)。噶(ga)爾(er)(er)丹首先(xian)統(tong)一了(le)西蒙(meng)古諸部,隨后,他起兵進攻(gong)葉爾(er)(er)羌的(de)(de)黑山(shan)派和喀什(shen)噶(ga)爾(er)(er)的(de)(de)白山(shan)派,征(zheng)服了(le)這個察合臺(tai)(tai)汗(han)(han)國。又于1681年(nian)征(zheng)服了(le)土(tu)魯(lu)番(fan)汗(han)(han)國的(de)(de)察合臺(tai)(tai)汗(han)(han)。
準噶爾(er)貴族統治厄魯特蒙古各部后,與清(qing)政府(fu)仍保持著(zhu)地方與中央的隸(li)屬關系。準噶爾(er)首(shou)領巴圖爾(er)琿(hun)臺吉、僧格等,每兩年都要向清(qing)政府(fu)遣(qian)使(shi)「朝貢(gong)」。清(qing)政府(fu)也賜予大量財(cai)物給(gei)準噶爾(er),并經常遣(qian)使(shi)通報情(qing)況(kuang)。
但是,在(zai)(zai)準噶(ga)爾(er)貴(gui)族內(nei)部,也有一(yi)部分人堅(jian)持分裂主(zhu)(zhu)義立場(chang)(chang)。康熙(xi)九年(nian)(1670年(nian))僧格死后,他的(de)異(yi)母弟噶(ga)爾(er)丹(dan)(dan)殺(sha)害(hai)了他的(de)子(zi)嗣(si),奪得了準噶(ga)爾(er)的(de)統治權(quan)。噶(ga)爾(er)丹(dan)(dan)是個野心勃(bo)勃(bo)的(de)陰謀家和賣國賊(zei),在(zai)(zai)他自(zi)任為準噶(ga)爾(er)汗以后,康熙(xi)十(shi)六(liu)年(nian)(1677年(nian))用計襲(xi)殺(sha)了和清政府關(guan)系(xi)最(zui)密切的(de)厄魯特首領(ling)車臣(chen)汗鄂齊爾(er)圖(tu),強占了河套和碩特部,并在(zai)(zai)該部強征兵丁,準備侵(qin)犯青海(hai)地區。康熙(xi)十(shi)七年(nian)(1678年(nian)),噶(ga)爾(er)丹(dan)(dan)出兵天山南路,占領(ling)天山南北廣大(da)地區,把廣大(da)維吾爾(er)族人民(min)置于其統治之下。噶(ga)爾(er)丹(dan)(dan)取得準噶(ga)爾(er)的(de)統治權(quan)后,一(yi)反(fan)其父兄抗擊外(wai)來侵(qin)略、捍(han)衛民(min)族主(zhu)(zhu)權(quan)的(de)立場(chang)(chang),而逐(zhu)漸走上與沙俄相勾結的(de)道路。噶(ga)爾(er)丹(dan)(dan)在(zai)(zai)沙俄的(de)挑唆和指(zhi)使(shi)下,開始把注(zhu)意力轉向東方(fang),把矛頭指(zhi)向喀爾(er)喀蒙古。
康熙(xi)(xi)(xi)二十(shi)(shi)七年(1688年),正當蒙(meng)(meng)古(gu)(gu)(gu)族人民(min)英勇抗(kang)(kang)擊戈洛文率(lv)領(ling)的(de)沙(sha)(sha)(sha)俄(e)(e)(e)侵略(lve)軍(jun)時(shi),噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)竟突(tu)然率(lv)兵越過(guo)杭愛山,大舉(ju)進(jin)攻喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)(ka)的(de)土謝圖(tu)汗(han),從(cong)背后向(xiang)(xiang)喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)(ka)蒙(meng)(meng)古(gu)(gu)(gu)軍(jun)民(min)施放暗箭(jian),迫使(shi)喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)(ka)蒙(meng)(meng)古(gu)(gu)(gu)諸部(bu)南(nan)(nan)遷。噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)的(de)有恃無恐與沙(sha)(sha)(sha)皇(huang)俄(e)(e)(e)國(guo)的(de)慫恿和(he)支持密切(qie)相關。從(cong)康熙(xi)(xi)(xi)十(shi)(shi)三(san)年到康熙(xi)(xi)(xi)二十(shi)(shi)二年(1674—1683)間,噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)幾乎每年都派人與沙(sha)(sha)(sha)皇(huang)俄(e)(e)(e)國(guo)相勾結,并“企(qi)圖(tu)同(tong)俄(e)(e)(e)國(guo)訂立軍(jun)事同(tong)盟和(he)求得俄(e)(e)(e)國(guo)給予(yu)‘軍(jun)隊(dui)和(he)槍炮’的(de)援助”。噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)出兵喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)(ka)蒙(meng)(meng)古(gu)(gu)(gu)時(shi),正是喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)(ka)蒙(meng)(meng)古(gu)(gu)(gu)土謝圖(tu)汗(han)率(lv)領(ling)蒙(meng)(meng)古(gu)(gu)(gu)軍(jun)民(min)抗(kang)(kang)擊沙(sha)(sha)(sha)俄(e)(e)(e)侵略(lve)者并包圍(wei)了(le)沙(sha)(sha)(sha)俄(e)(e)(e)軍(jun)隊(dui)于色楞格(ge)斯城堡內的(de)關鍵時(shi)刻。結果由(you)于噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)從(cong)西(xi)面向(xiang)(xiang)喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)(ka)部(bu)發動(dong)進(jin)攻,使(shi)其腹背受敵,迫使(shi)土謝圖(tu)汗(han)只得撤退(tui)包圍(wei)沙(sha)(sha)(sha)俄(e)(e)(e)侵略(lve)者的(de)軍(jun)隊(dui),噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)替沙(sha)(sha)(sha)俄(e)(e)(e)侵略(lve)者解了(le)圍(wei)。康熙(xi)(xi)(xi)二十(shi)(shi)九年(1690年)6月(yue),噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)以追擊喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)(ka)為名(ming),又(you)向(xiang)(xiang)漠南(nan)(nan)喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)喀(ka)(ka)蒙(meng)(meng)古(gu)(gu)(gu)進(jin)攻,俘掠人口(kou),搶劫牲畜。他(ta)還(huan)公(gong)然向(xiang)(xiang)康熙(xi)(xi)(xi)帝(di)提出“圣上君(jun)南(nan)(nan)方(fang),我長(chang)北(bei)方(fang)”的(de)要(yao)求,妄(wang)圖(tu)把中國(guo)北(bei)部(bu)置于他(ta)的(de)統治之(zhi)下(xia)。清政府(fu)為了(le)保衛邊疆的(de)安寧,反抗(kang)(kang)沙(sha)(sha)(sha)俄(e)(e)(e)的(de)侵略(lve),對準噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)部(bu)封建主(zhu)噶(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)進(jin)行了(le)堅決的(de)斗(dou)爭。
康(kang)熙(xi)二十(shi)(shi)九年(1690年)五(wu)月,康(kang)熙(xi)帝玄燁得知(zhi)“噶(ga)(ga)爾(er)(er)丹(dan)將借兵鄂羅(luo)斯(俄羅(luo)斯)”,立即傳諭在北京的俄國使臣吉里古(gu)(gu)里、伊法尼齊(qi):“噶(ga)(ga)爾(er)(er)丹(dan)迫于內亂(luan),食盡無歸,內向行(xing)劫(jie),今仍揚言會汝兵同侵喀爾(er)(er)喀,喀爾(er)(er)喀已歸順本朝,倘誤(wu)信其言,是負(fu)信誓而開兵端也”。既揭露(lu)了(le)噶(ga)(ga)爾(er)(er)丹(dan)勾結(jie)沙俄的無恥行(xing)經,又(you)警告了(le)沙皇俄國。但(dan)噶(ga)(ga)爾(er)(er)丹(dan)仍一意孤行(xing),遂于康(kang)熙(xi)二十(shi)(shi)九年(1690年)六月,率軍兩(liang)萬(wan),以追擊喀爾(er)(er)喀蒙(meng)古(gu)(gu)為名,大舉南犯,深入漠南蒙(meng)古(gu)(gu)烏珠穆沁一帶。由于理藩院尚書阿喇尼等“違命輕戰(zhan)”,以至清軍初戰(zhan)失利,噶(ga)(ga)爾(er)(er)丹(dan)軍隊得以乘勢渡過(guo)西拉木倫河,深入到距北京僅700里的烏蘭布通(今內蒙(meng)古(gu)(gu)昭烏達盟克什克騰旗(qi)南境)。
噶爾(er)丹(dan)深入喀爾(er)喀蒙古(gu)(gu)后,康熙(xi)(xi)帝(di)就謀劃剿滅這個與己(ji)爭奪(duo)蒙古(gu)(gu)高原霸權(quan)的強(qiang)大敵(di)手(shou)。清(qing)政府(fu)在外交(jiao)上(shang)與沙(sha)俄侵略者(zhe)展開(kai)針鋒相對的斗爭,同時在政治上(shang)和(he)軍事上(shang)也作了一系列準備。康熙(xi)(xi)帝(di)認為,若聽任噶爾(er)丹(dan)荼(tu)毒塞外,將勢成(cheng)毒癰。要使邊境(jing)得(de)(de)以安(an)定,國家得(de)(de)以長治久(jiu)安(an),不能貪圖一時茍(gou)安(an)之計,而必(bi)須(xu)順其(qi)民心,消(xiao)滅噶爾(er)丹(dan)叛亂分子(zi),才能保(bao)障國內安(an)定。因此,康熙(xi)(xi)帝(di)決計親征。
康(kang)(kang)熙(xi)(xi)二十(shi)九年(nian)(1690年(nian))六月,康(kang)(kang)熙(xi)(xi)部署是分兵兩(liang)路(lu)(lu)出(chu)(chu)擊(ji):左路(lu)(lu)軍出(chu)(chu)古(gu)北(bei)(bei)口(kou)(今(jin)(jin)河(he)北(bei)(bei)灤平(ping)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)),右(you)(you)路(lu)(lu)軍出(chu)(chu)喜峰口(kou)(今(jin)(jin)河(he)北(bei)(bei)寬城西(xi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)),從左右(you)(you)兩(liang)翼迂回(hui)北(bei)(bei)進(jin)(jin),消滅(mie)噶(ga)爾(er)(er)丹軍于烏(wu)珠(zhu)穆沁地區(qu)。康(kang)(kang)熙(xi)(xi)親(qin)臨博洛和屯(今(jin)(jin)內蒙(meng)古(gu)正(zheng)藍(lan)旗南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan))指揮。同(tong)時令盛京將軍(治所今(jin)(jin)遼(liao)寧(ning)沈陽)、吉(ji)林(lin)將軍(治所今(jin)(jin)吉(ji)林(lin)市)各(ge)率所部兵力,西(xi)出(chu)(chu)西(xi)遼(liao)河(he)、洮(tao)兒河(he),與科爾(er)(er)沁蒙(meng)古(gu)兵會合,協同(tong)清軍主力作戰。右(you)(you)路(lu)(lu)軍北(bei)(bei)進(jin)(jin)至烏(wu)珠(zhu)穆沁境遇噶(ga)爾(er)(er)丹軍,交戰不(bu)利南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)退。噶(ga)爾(er)(er)丹乘勢長驅南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)進(jin)(jin),渡過西(xi)拉(la)木倫河(he),進(jin)(jin)抵(di)烏(wu)蘭布通(今(jin)(jin)內蒙(meng)古(gu)翁牛特(te)旗西(xi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan))。清左路(lu)(lu)軍也(ye)進(jin)(jin)至烏(wu)蘭布通南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan),康(kang)(kang)熙(xi)(xi)急令右(you)(you)路(lu)(lu)軍停止南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)撤,與左路(lu)(lu)軍會合,合擊(ji)噶(ga)爾(er)(er)丹于烏(wu)蘭布通,并派兵一部進(jin)(jin)駐歸(gui)化城(今(jin)(jin)內蒙(meng)古(gu)呼和浩特(te)),伺機側(ce)擊(ji)噶(ga)爾(er)(er)丹歸(gui)路(lu)(lu)。
烏(wu)蘭布通位于(yu)克(ke)什(shen)克(ke)騰旗(今內(nei)(nei)蒙古翁牛特旗西南)之(zhi)西。該(gai)地北面靠山(shan)(shan),南有高涼河(he)(he)(西拉(la)木(mu)倫(lun)河(he)(he)上游的支(zhi)流),地勢險要。噶(ga)(ga)爾(er)丹背山(shan)(shan)面水布陣,將萬余駱(luo)駝(tuo)縛蹄臥地,背負木(mu)箱(xiang),蒙以(yi)濕氈,擺成一條如同城(cheng)(cheng)柵的防線,謂之(zhi)“駝(tuo)城(cheng)(cheng)”,令士兵于(yu)駝(tuo)城(cheng)(cheng)之(zhi)內(nei)(nei),依托箱(xiang)垛(duo)放槍(qiang)射箭。清(qing)軍以(yi)火器部隊在前,步騎(qi)兵在后,隔(ge)河(he)(he)布陣。八月初一中(zhong)(zhong)午,交戰開始。清(qing)軍首先集(ji)中(zhong)(zhong)火銃火炮,猛烈轟擊(ji)駝(tuo)陣,自午后至日(ri)落,將駝(tuo)陣轟斷為二,然后揮(hui)軍渡(du)(du)河(he)(he)進攻(gong),以(yi)步兵從(cong)正面發起沖擊(ji),又(you)以(yi)騎(qi)兵從(cong)左(zuo)翼迂回側擊(ji),噶(ga)(ga)爾(er)丹大敗,倉皇率全部撤往山(shan)(shan)上。次日(ri),遣使向清(qing)軍乞(qi)和,乘機率殘部夜渡(du)(du)西拉(la)木(mu)倫(lun)河(he)(he),狼狽逃竄,逃回科布多(duo)(今蒙古吉爾(er)噶(ga)(ga)朗圖)時只剩下(xia)數(shu)千人。
噶爾(er)丹(dan)自烏蘭布(bu)通(tong)戰敗后,仍盤踞科布(bu)多地區,集合(he)殘(can)部,休養生息,以(yi)期東(dong)山再起。他一面派(pai)人去沙俄活動(dong),企圖獲取更(geng)多的(de)軍事支(zhi)持;一面煽動(dong)內蒙古(gu)科爾(er)沁(qin)等部作亂(luan),并殺害清(qing)政(zheng)府(fu)官員,不斷(duan)騷擾(rao)邊地安寧(ning)。針對噶爾(er)丹(dan)的(de)騷擾(rao)滋事,清(qing)政(zheng)府(fu)除(chu)加強軍備外,主要是展(zhan)開政(zheng)治攻勢,以(yi)期政(zheng)治解決。康熙(xi)三十四年(1695年)5月(yue),在沙俄的(de)慫恿和(he)支(zhi)持下,噶爾(er)丹(dan)率(lv)騎(qi)兵3萬向東(dong)進犯,到(dao)達巴顏烏蘭一帶,又點燃起叛(pan)亂(luan)的(de)戰火。
康熙(xi)三十(shi)五(wu)年(nian)(1696年(nian))2月(yue),康熙(xi)帝發兵(bing)10萬,分三路大(da)舉(ju)出(chu)擊(ji):東(dong)(dong)路由黑龍江(jiang)將軍(jun)(jun)薩布素率黑龍江(jiang)等(deng)地軍(jun)(jun)隊越大(da)興安(an)嶺出(chu)克魯倫(lun)河進剿;西路由撫遠大(da)將軍(jun)(jun)費揚古率陜西、甘肅兵(bing)勇由寧(ning)夏北越沙漠沿翁金(jin)河北上,以斷準(zhun)軍(jun)(jun)歸(gui)路;中(zhong)路為(wei)主力,由康熙(xi)帝親(qin)(qin)率出(chu)獨(du)石(shi)口,直奔(ben)克魯倫(lun)河,與(yu)東(dong)(dong)西兩路協同夾(jia)擊(ji)。康熙(xi)帝做了出(chu)征前(qian)(qian)的(de)具體部署(shu),任命各路將領(ling),分配軍(jun)(jun)隊名(ming)額,并精心(xin)籌備戰馬、軍(jun)(jun)糧、武器(qi)等(deng)項。中(zhong)路大(da)軍(jun)(jun)由康熙(xi)帝親(qin)(qin)自統(tong)率,決定(ding)于(yu)康熙(xi)三十(shi)五(wu)年(nian)二月(yue)三十(shi)日(ri)(ri)(1696年(nian)4月(yue)4日(ri)(ri))由北京(jing)出(chu)發,直奔(ben)克魯倫(lun)河,發起主攻。中(zhong)路大(da)軍(jun)(jun)包(bao)括京(jing)師八旗滿兵(bing)、漢軍(jun)(jun)火器(qi)營、盛京(jing)兵(bing)、黑龍江(jiang)兵(bing)、寧(ning)古塔兵(bing)、宣化府綠(lv)營兵(bing)、古北口綠(lv)營兵(bing),加上喀(ka)(ka)爾喀(ka)(ka)諸扎薩克兵(bing)1萬,約4萬多人(ren)。另有(you)預(yu)備兵(bing)及(ji)廝役1.7萬人(ren)。六位皇子、皇兄裕親(qin)(qin)王(wang)福(fu)全、皇弟恭親(qin)(qin)王(wang)常寧(ning),諸內大(da)臣、侍衛、大(da)學士、都(dou)統(tong)、前(qian)(qian)鋒統(tong)領(ling)、護軍(jun)(jun)統(tong)領(ling)等(deng)隨軍(jun)(jun)從(cong)征。康熙(xi)帝與(yu)士卒共甘苦,每日(ri)(ri)一餐,時常“俟眾軍(jun)(jun)士結營畢,始入行宮。營中(zhong)皆炊飯(fan),然后進膳”。由于(yu)中(zhong)路軍(jun)(jun)準(zhun)備充足,康熙(xi)帝事必(bi)躬(gong)親(qin)(qin),行軍(jun)(jun)極(ji)為(wei)順(shun)利,幾乎未(wei)遭(zao)損失(shi)。
噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)得知康熙(xi)皇帝(di)親自(zi)統(tong)率(lv)大(da)(da)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)進抵(di)克魯倫河時,不敢迎戰,盡棄廬帳(zhang)、器械,乘夜西竄。清(qing)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)進抵(di)巴顏烏(wu)蘭時,撲了個空。康熙(xi)帝(di)為了捕捉噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)主力,一面命總兵(bing)(bing)(bing)岳升龍(long)、馬(ma)進、白斌等(deng)率(lv)精兵(bing)(bing)(bing)輕(qing)騎窮追噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun);一面密諭西路(lu)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)統(tong)帥費(fei)揚古(gu)(gu)堵(du)截噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)脫(tuo)逃之(zhi)(zhi)路(lu)。撫遠(yuan)大(da)(da)將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)費(fei)揚古(gu)(gu)正率(lv)西路(lu)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)北(bei)進,得報噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)蹤跡,即令(ling)(ling)署前(qian)鋒統(tong)領(ling)碩岱等(deng)且戰且退,將(jiang)噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)誘至(zhi)昭(zhao)莫多(今蒙古(gu)(gu)國(guo)烏(wu)蘭巴托(tuo)宗(zong)莫德(de)市(shi)),昭(zhao)莫多北(bei)依肯特嶺,東峙丘陵,西臨河水。十三日,費(fei)揚古(gu)(gu)分兵(bing)(bing)(bing)4隊:東翼為京(jing)城(cheng)及西安八旗(qi)兵(bing)(bing)(bing)、察哈爾(er)(er)(er)蒙古(gu)(gu)兵(bing)(bing)(bing),屯營高(gao)處(chu);西翼為大(da)(da)同總兵(bing)(bing)(bing)康調元所(suo)率(lv)綠(lv)旗(qi)兵(bing)(bing)(bing)及右(you)衛八旗(qi)兵(bing)(bing)(bing)、喀爾(er)(er)(er)喀蒙古(gu)(gu)兵(bing)(bing)(bing),沿河布陣(zhen);將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)孫(sun)思克率(lv)綠(lv)旗(qi)官兵(bing)(bing)(bing)居中占領(ling)山頭,大(da)(da)將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)費(fei)揚古(gu)(gu)統(tong)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)列后。遵照(zhao)康熙(xi)帝(di)預授(shou)之(zhi)(zhi)策(ce),清(qing)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)一律下(xia)馬(ma)步戰,待令(ling)(ling)再行沖鋒。在清(qing)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)浴血奮戰下(xia),自(zi)午至(zhi)暮,大(da)(da)敗噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun),殺死(si)叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)3000余人(ren),生擒百余人(ren),噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)僅率(lv)數騎逃脫(tuo),清(qing)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)在此戰中擊斃噶(ga)(ga)(ga)爾(er)(er)(er)丹(dan)(dan)之(zhi)(zhi)妻阿努可敦。
昭莫多一(yi)戰,基本上殲滅了(le)噶爾(er)丹(dan)的(de)叛軍力(li)量,清軍取得平(ping)叛戰爭的(de)決定性勝利。噶爾(er)丹(dan)戰敗(bai)后,率殘部流(liu)竄于塔米爾(er)河流(liu)域,成為(wei)一(yi)股走投無路、日暮途窮的(de)流(liu)匪。但他頑固到(dao)底,拒不接(jie)受(shou)清政府的(de)招撫,繼續堅持分裂祖(zu)國的(de)叛亂,作(zuo)最后的(de)垂死掙扎(zha)。
為了徹(che)底消滅噶爾丹(dan)(dan)勢力,康熙(xi)帝認為必須乘其(qi)新敗之后,搗其(qi)巢穴(xue),以(yi)其(qi)“萬年之計”。康熙(xi)三十(shi)六年(1697年)2月,康熙(xi)帝舉行第三次平叛(pan)的(de)軍事行動,命費揚古、馬(ma)恩哈分別統率兩路(lu)大(da)軍,共6000人,由寧夏出(chu)發(fa),進剿(jiao)噶爾丹(dan)(dan)殘(can)部(bu)。4月,康熙(xi)帝親(qin)赴寧夏,指揮(hui)這次軍事行動。正當清(qing)軍進發(fa)之時,噶爾丹(dan)(dan)集團內部(bu)分崩離(li)析,眾叛(pan)親(qin)離(li),軍隊(dui)只剩下五六百人,噶爾丹(dan)(dan)成了孤(gu)家寡人。在清(qing)軍征(zheng)剿(jiao)下,噶爾丹(dan)(dan)走投無路(lu),遂(sui)飲藥(yao)自盡。至此,沙俄支持下的(de)噶爾丹(dan)(dan)的(de)民族分裂(lie)叛(pan)亂(luan)被清(qing)政府平定下去(qu)。噶爾丹(dan)(dan)敗死后,他(ta)的(de)侄子策妄阿拉(la)布坦繼續任準噶爾部(bu)臺(tai)吉,準噶爾部(bu)又逐漸強大(da)起(qi)來,和清(qing)政府發(fa)生矛盾沖突。
康熙五(wu)十四年(1715年),策妄阿(a)拉(la)布坦在沙俄支(zhi)持下(xia),又(you)(you)發動叛(pan)亂,率兵2000人竄入哈(ha)密北境,侵掠五(wu)寨。后見(jian)哈(ha)密戒備森(sen)嚴,無法占據,又(you)(you)改為竄擾西藏(zang)。清政府得知策妄阿(a)拉(la)布坦派(pai)兵往西藏(zang),即令出兵圍剿。
康熙五(wu)十(shi)七年(1718年),康熙帝命皇十(shi)四子(zi)愛新覺(jue)羅·胤(yin)禵(ti)為(wei)撫遠大(da)將軍(jun)(jun),統帥大(da)軍(jun)(jun),駐(zhu)節西寧,指(zhi)揮進藏平(ping)叛的(de)各路清軍(jun)(jun)。康熙五(wu)十(shi)九(jiu)年(1720年),清軍(jun)(jun)兩路從青海和四川出發,進軍(jun)(jun)西藏,大(da)敗準噶爾軍(jun)(jun),大(da)策凌(ling)敦多(duo)布狼狽而逃,率殘部逃回伊犁。
康熙帝(di)沒有能徹底平定(ding)準噶(ga)爾貴族的叛亂就于康熙六(liu)十一年(nian)(1722年(nian))去世了。他所制定(ding)的政策,由(you)他的兒子(zi)雍正帝(di)、孫子(zi)乾隆(long)帝(di)繼續推(tui)行并得到貫徹。
雍(yong)正五年(1727年),策(ce)妄(wang)阿(a)拉布坦死,其(qi)子噶爾(er)(er)(er)丹策(ce)零繼為(wei)準(zhun)噶爾(er)(er)(er)領袖。他的(de)內(nei)(nei)外政(zheng)策(ce)基本(ben)上遵循其(qi)父的(de)路(lu)線,對東(dong)邊(bian)也沒有放棄向喀爾(er)(er)(er)喀擴展的(de)意(yi)圖。雍(yong)正七年(1729年),雍(yong)正帝決定發(fa)兵(bing)(bing)(bing)征(zheng)討,命侍(shi)衛內(nei)(nei)大(da)臣傅(fu)爾(er)(er)(er)丹為(wei)靖邊(bian)大(da)將軍(jun),屯阿(a)爾(er)(er)(er)奉,出(chu)(chu)師北路(lu);命川陜總(zong)督岳鐘琪為(wei)寧(ning)遠(yuan)大(da)將軍(jun),屯巴里(li)坤,出(chu)(chu)師西路(lu),分進(jin)(jin)合擊。噶爾(er)(er)(er)丹策(ce)零聞訊驚(jing)恐,忙(mang)遣使要(yao)求清廷緩(huan)兵(bing)(bing)(bing)一年。雍(yong)正帝恩準(zhun)。在(zai)緩(huan)兵(bing)(bing)(bing)期(qi)間,準(zhun)噶爾(er)(er)(er)出(chu)(chu)兵(bing)(bing)(bing)2萬突襲西路(lu)清軍(jun)大(da)營,清軍(jun)損失很(hen)大(da),清政(zheng)府與準(zhun)噶爾(er)(er)(er)貴族(zu)之間的(de)關(guan)系進(jin)(jin)一步破(po)裂。
康熙逝世后(hou)(hou),雍(yong)(yong)正(zheng)(zheng)繼(ji)續堅(jian)持(chi)平定準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)貴族割據勢力(li)的(de)斗(dou)爭(zheng)。雍(yong)(yong)正(zheng)(zheng)五年(nian)(nian)(1727年(nian)(nian))冬(dong),策(ce)妄阿(a)拉布坦死,其子噶(ga)爾(er)丹策(ce)零(ling)繼(ji)位后(hou)(hou),在沙俄支持(chi)下,繼(ji)續進行叛亂活動。從雍(yong)(yong)正(zheng)(zheng)六(liu)年(nian)(nian)(1728年(nian)(nian))以后(hou)(hou),清朝(chao)多次(ci)出兵平定噶(ga)爾(er)丹策(ce)零(ling)叛軍。雍(yong)(yong)正(zheng)(zheng)年(nian)(nian)間的(de)西征準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)之役,從雍(yong)(yong)正(zheng)(zheng)七(qi)年(nian)(nian)(1729年(nian)(nian))起,到雍(yong)(yong)正(zheng)(zheng)十一年(nian)(nian)冬(dong)準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)遣使求(qiu)和(he)止,歷(li)時4年(nian)(nian)半,經歷(li)了4次(ci)大的(de)戰(zhan)(zhan)役,即科舍圖之戰(zhan)(zhan)、和(he)通泊之戰(zhan)(zhan)、鄂登楚(chu)勒之戰(zhan)(zhan)和(he)光顯寺之戰(zhan)(zhan)。
雍正九年(1731年)五至六月(yue),清(qing)朝出(chu)兵平定噶(ga)(ga)爾(er)丹(dan)策零(ling)叛軍(jun),噶(ga)(ga)爾(er)丹(dan)策零(ling)派出(chu)士卒向(xiang)清(qing)軍(jun)詭稱,準噶(ga)(ga)爾(er)有一(yi)支孤軍(jun)在(zai)(zai)察罕(han)哈達,引(yin)誘清(qing)軍(jun)離開科(ke)布多(duo)大(da)本營,深入到瀚(han)海(hai)之中(zhong),然后圍殲(jian)。清(qing)朝靖(jing)邊大(da)將軍(jun)傅爾(er)丹(dan)中(zhong)計(ji),挑選精兵萬人,沿科(ke)布多(duo)河西進,在(zai)(zai)博克托嶺、和(he)通泊等處中(zhong)伏,損失慘(can)重。七(qi)月(yue)初一(yi)日,清(qing)軍(jun)僅存2000余(yu)人退至科(ke)布多(duo)。
在和通(tong)泊之(zhi)戰中大(da)(da)敗清(qing)軍后,遣(qian)部(bu)將大(da)(da)、小(xiao)策零敦多布(bu)率兵2.6萬(wan)(wan)東攻(gong)喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)(er)(er)喀(ka)(ka)蒙古。清(qing)廷遣(qian)喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)(er)(er)喀(ka)(ka)親王丹津(jin)多爾(er)(er)(er)(er)(er)濟偕額附策凌率兵1.8萬(wan)(wan)(一說(shuo)2.8萬(wan)(wan))將其擊敗。隨即下(xia)令于拜(bai)達里克河、翁金(jin)河一帶筑城(cheng)屯(tun)兵,與察罕廋爾(er)(er)(er)(er)(er)(今(jin)蒙古國烏(wu)里雅蘇臺南)大(da)(da)營互(hu)為(wei)犄(ji)角,加強喀(ka)(ka)爾(er)(er)(er)(er)(er)喀(ka)(ka)西(xi)部(bu)的(de)防守。
雍正十(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(1732年(nian)(nian)(nian))七(qi)月,噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)丹(dan)策零(ling)率(lv)兵(bing)3萬,自(zi)(zi)額爾(er)(er)(er)(er)齊斯河(在(zai)今新(xin)疆境)上游,取(qu)道(dao)阿(a)爾(er)(er)(er)(er)泰山(shan)南(nan)(nan)麓,繞避(bi)察罕廋爾(er)(er)(er)(er)清軍(jun)大營(ying),潛至杭(hang)愛山(shan)厄得勒河(依德爾(er)(er)(er)(er)河)地區,攻掠喀爾(er)(er)(er)(er)喀首領哲卜尊丹(dan)巴(ba)領地。策凌等奉命率(lv)兵(bing)疾(ji)馳本博(bo)圖(tu)山(shan)(烏里雅蘇臺東南(nan)(nan))阻擊(ji)。八月初,準噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)軍(jun)偵知策凌西(xi)出(chu)(chu),即突(tu)(tu)襲(xi)其塔米爾(er)(er)(er)(er)城(今車車爾(er)(er)(er)(er)格勒西(xi)南(nan)(nan))牧地。策凌途中聞警,回師馳救,率(lv)所部2萬人(一說3萬)乘(cheng)夜(ye)繞道(dao)出(chu)(chu)山(shan)背向(xiang)塔米爾(er)(er)(er)(er)逼(bi)近,黎明時督(du)兵(bing)從(cong)山(shan)上突(tu)(tu)下(xia),突(tu)(tu)襲(xi)準噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)軍(jun)營(ying)地。準噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)軍(jun)人不(bu)及甲,馬(ma)不(bu)就(jiu)鞍,倉皇向(xiang)東南(nan)(nan)潰逃(tao)。清軍(jun)追(zhui)至喀喇森(sen)齊泊,激戰(zhan)(zhan)二(er)日(ri)屢捷。繼(ji)追(zhui)至杭(hang)愛山(shan)南(nan)(nan)麓,該(gai)地右阻山(shan),左逼(bi)水(shui),道(dao)路(lu)狹窄,光顯寺(今烏蘭巴(ba)托西(xi)部哈拉(la)和(he)林(lin)額爾(er)(er)(er)(er)德尼昭)橫(heng)亙(gen)于中,大軍(jun)不(bu)易通行(xing)。清軍(jun)趁準噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)軍(jun)慌亂(luan)之際,設伏(fu)兵(bing)萬余于山(shan)側,又(you)遣一部背水(shui)列陣,誘其往攻。旋佯敗,棄(qi)甲沿河而走,待準噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)軍(jun)進入谷地,伏(fu)兵(bing)突(tu)(tu)起沖(chong)殺。準噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)軍(jun)頓時大亂(luan),被擊(ji)殺萬余人,欲渡河逃(tao)生者又(you)被對岸清軍(jun)擊(ji)于半(ban)渡,溺死(si)甚眾(zhong)。噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)丹(dan)策零(ling)率(lv)殘部乘(cheng)夜(ye)拼(pin)死(si)突(tu)(tu)圍,盡棄(qi)輜重牲畜(chu)塞(sai)滿(man)山(shan)谷,遲滯(zhi)清軍(jun)前進,自(zi)(zi)鄂(e)爾(er)(er)(er)(er)渾河逃(tao)遁。此戰(zhan)(zhan),準噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)部元(yuan)氣大傷。雍正十(shi)(shi)二(er)年(nian)(nian)(nian)(1734年(nian)(nian)(nian)),噶(ga)爾(er)(er)(er)(er)丹(dan)策零(ling)向(xiang)清廷請和(he)罷兵(bing),乾隆(long)初年(nian)(nian)(nian)議和(he)告成。
乾隆十年(1745年),噶爾(er)丹策零死去,策妄多爾(er)濟那木扎爾(er)繼(ji)位。
乾隆十(shi)五年(nian)(1750年(nian)),策(ce)妄(wang)多爾(er)(er)(er)濟(ji)那木扎爾(er)(er)(er)被(bei)殺,其兄(xiong)喇(la)(la)嘛達爾(er)(er)(er)扎篡位。乾隆十(shi)七年(nian)(1752年(nian)),沙俄(e)派人欲收買和(he)碩特(te)拉藏汗之(zhi)孫阿(a)睦爾(er)(er)(er)撒(sa)納(na)和(he)準(zhun)噶爾(er)(er)(er)部大策(ce)凌敦多布之(zhi)孫達瓦(wa)齊(qi)來推翻喇(la)(la)嘛達爾(er)(er)(er)札,妄(wang)圖(tu)使他們取(qu)(qu)而代之(zhi),建立傀儡政(zheng)權,陰謀未能得逞,后達瓦(wa)齊(qi)和(he)阿(a)睦爾(er)(er)(er)撒(sa)納(na)叛逃至(zhi)哈薩克。同年(nian)底,阿(a)睦爾(er)(er)(er)撒(sa)納(na)唆使達瓦(wa)齊(qi)暗(an)選精兵(bing)一千五百行,采取(qu)(qu)買通內奸和(he)突然襲(xi)擊(ji)的(de)手段,殺死喇(la)(la)嘛達爾(er)(er)(er)扎,篡奪了汗位。乾隆十(shi)九年(nian)(1754年(nian)),阿(a)睦爾(er)(er)(er)撒(sa)納(na)被(bei)達瓦(wa)齊(qi)打敗(bai),率領2萬余人投奔清(qing)朝。清(qing)政(zheng)府認為統一西北地區的(de)條件已經成熟,決定命將出師,消滅準(zhun)噶爾(er)(er)(er)貴族割據政(zheng)權。
1754年(nian)(nian),清(qing)(qing)(qing)政府決(jue)定(ding)(ding)分(fen)(fen)兵兩路(lu)遠征伊(yi)犁(li),平定(ding)(ding)達瓦齊(qi)(qi)割據(ju)勢力。乾隆(long)二(er)十年(nian)(nian)(1755年(nian)(nian))二(er)月,乾隆(long)調集(ji)五萬兵、十四萬匹(pi)馬(ma),派阿(a)睦爾(er)(er)(er)撒納(na)為(wei)定(ding)(ding)邊左副將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)、薩喇勒為(wei)定(ding)(ding)邊右副將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun),分(fen)(fen)兩路(lu)向準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)(er)(er)進攻(gong)。阿(a)的(de)(de)一(yi)路(lu),由(you)烏(wu)里(li)雅蘇(su)臺出(chu)發(fa),歸(gui)定(ding)(ding)北(bei)將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)班第節制(zhi);薩喇勒的(de)(de)一(yi)路(lu),由(you)巴里(li)坤(kun)出(chu)發(fa),歸(gui)定(ding)(ding)西將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)永常(chang)節制(zhi),由(you)巴里(li)坤(kun)向伊(yi)犁(li)地(di)區進發(fa)。由(you)于厄魯特和(he)西域各族(zu)人(ren)民對準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)(er)(er)貴(gui)族(zu)的(de)(de)內訌和(he)殘暴統治(zhi)十分(fen)(fen)不(bu)滿(man),希(xi)望早日(ri)實(shi)現統一(yi)和(he)安定(ding)(ding)局面(mian),也由(you)于清(qing)(qing)(qing)朝政府制(zhi)訂和(he)貫徹了(le)對準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)(er)(er)比較(jiao)穩妥的(de)(de)政策,因而清(qing)(qing)(qing)政府統一(yi)西北(bei)的(de)(de)行(xing)動(dong),受到牧民和(he)各族(zu)人(ren)民的(de)(de)支持和(he)擁護。當清(qing)(qing)(qing)軍(jun)(jun)往(wang)征達瓦齊(qi)(qi)途中,準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)(er)(er)部(bu)大(da)的(de)(de)封建主有的(de)(de)數千戶(hu),小的(de)(de)數百戶(hu),都拿著奶酪(lao)、羊(yang)馬(ma),絡繹不(bu)絕前來(lai)迎接清(qing)(qing)(qing)軍(jun)(jun),沒有一(yi)個抵抗(kang)清(qing)(qing)(qing)軍(jun)(jun)的(de)(de)。達瓦齊(qi)(qi)沒有料到清(qing)(qing)(qing)軍(jun)(jun)會提前行(xing)動(dong),部(bu)下的(de)(de)不(bu)戰而降使(shi)其陣(zhen)腳(jiao)大(da)亂,僅帶親信七十余人(ren)逃往(wang)天山以(yi)南投奔烏(wu)什,結(jie)果為(wei)烏(wu)什城(cheng)阿(a)奇木伯克霍集(ji)斯擒(qin)獲送(song)交清(qing)(qing)(qing)軍(jun)(jun)。
清(qing)廷消滅(mie)達瓦齊勢力(li)后,決(jue)定(ding)“將衛(wei)拉特分封(feng)四汗(han)(han)(han),賞功策勛,用獎勞績”。封(feng)車凌為(wei)(wei)杜爾(er)(er)伯特汗(han)(han)(han),阿睦爾(er)(er)撒(sa)納(na)為(wei)(wei)輝特汗(han)(han)(han),班珠(zhu)爾(er)(er)為(wei)(wei)和碩特汗(han)(han)(han),噶勒藏多(duo)爾(er)(er)濟為(wei)(wei)綽羅斯汗(han)(han)(han),并(bing)晉封(feng)阿睦爾(er)(er)撒(sa)納(na)為(wei)(wei)雙親(qin)(qin)王,食親(qin)(qin)王雙俸。但阿睦爾(er)(er)撒(sa)納(na)并(bing)不滿(man)足。他歸附清(qing)朝,本就是一個(ge)策略,現在(zai)借清(qing)廷之手已把(ba)自己最(zui)大的(de)(de)對(dui)手達瓦齊勢力(li)消滅(mie),統治四衛(wei)拉特成為(wei)(wei)他下一個(ge)目標。阿睦爾(er)(er)撒(sa)納(na)在(zai)率領清(qing)軍(jun)進兵(bing)伊犁前(qian),就通過班珠(zhu)爾(er)(er)、納(na)噶察等親(qin)(qin)信制造他要當四部總汗(han)(han)(han)的(de)(de)輿論。達瓦齊被擒后,他便(bian)以總汗(han)(han)(han)自居。他雖貴為(wei)(wei)清(qing)朝的(de)(de)親(qin)(qin)王、定(ding)邊左副將軍(jun),但不用清(qing)纛(dao)(古代軍(jun)隊中的(de)(de)大旗),不穿官(guan)服,不戴清(qing)廷所授黃帶孔雀翎,不用清(qing)朝所頒官(guan)印(yin),并(bing)啟用噶爾(er)(er)丹(dan)策零時琿臺吉菊(ju)形篆印(yin)行(xing)文各(ge)部,并(bing)“用鈐記行(xing)文,調兵(bing)九(jiu)千”至布(bu)魯特、哈(ha)薩克邊境,擁兵(bing)自重。
對阿睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納(na)(na)的這些(xie)行(xing)為(wei)(wei),清廷和乾隆(long)帝早(zao)(zao)有察覺(jue),便指示定北將(jiang)軍(jun)班(ban)(ban)第力促阿睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納(na)(na)早(zao)(zao)日(ri)入(ru)(ru)覲,欲在(zai)其(qi)(qi)到達(da)內(nei)地(di)后將(jiang)其(qi)(qi)剪除(chu)。詭計多端的阿睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納(na)(na)亦(yi)察覺(jue)到事情有變,他于八月初十日(ri)從伊(yi)犁(li)起程入(ru)(ru)覲,一(yi)路(lu)遲延不進,窺測局勢,行(xing)至(zhi)烏隆(long)古河時,阿睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納(na)(na)便公開反(fan)叛(pan),并急馳至(zhi)伊(yi)犁(li)。八月二(er)(er)十九日(ri),阿睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納(na)(na)軍(jun)包圍了班(ban)(ban)第的鎮守軍(jun),清軍(jun)只有500人(ren)(ren),班(ban)(ban)第、鄂容(rong)安兵(bing)敗(bai)自殺,薩喇爾(er)(er)被(bei)俘。面對突變的形(xing)勢,乾隆(long)帝及時采取了一(yi)些(xie)措施(shi)。乾隆(long)二(er)(er)十年(nian)(1755年(nian))九月,乾隆(long)帝重封(feng)衛拉特(te)四部汗(han)王,噶勒(le)藏多爾(er)(er)濟為(wei)(wei)綽(chuo)羅斯汗(han),車凌為(wei)(wei)杜爾(er)(er)伯特(te)汗(han),沙克都爾(er)(er)曼濟為(wei)(wei)和碩特(te)汗(han),巴(ba)雅爾(er)(er)為(wei)(wei)輝(hui)特(te)汗(han),臺吉3人(ren)(ren)封(feng)公,4人(ren)(ren)授(shou)(shou)扎(zha)薩克一(yi)等臺吉,7人(ren)(ren)授(shou)(shou)扎(zha)薩克,宰桑(sang)2人(ren)(ren)授(shou)(shou)內(nei)大臣,5人(ren)(ren)為(wei)(wei)散秩大臣。這一(yi)措施(shi)旨在(zai)穩(wen)定衛拉特(te)貴族之(zhi)心,解(jie)除(chu)后顧(gu)之(zhi)憂。隨(sui)即(ji)令策楞為(wei)(wei)定西將(jiang)軍(jun)、達(da)爾(er)(er)黨阿為(wei)(wei)定邊左(zuo)副(fu)將(jiang)軍(jun)、扎(zha)拉豐阿為(wei)(wei)定邊右副(fu)將(jiang)軍(jun),組織(zhi)第二(er)(er)次遠(yuan)征伊(yi)犁(li)。
乾隆二(er)十一年(nian)(1756年(nian))二(er)月,西路軍(jun)(jun)由策楞、玉保統率,北路軍(jun)(jun)由哈達哈等統率,向(xiang)(xiang)伊犁進發。阿睦(mu)(mu)爾(er)(er)撒(sa)(sa)(sa)納反叛(pan)后,并沒有出現如他所(suo)預期的紛起響應反清(qing)的局(ju)面。許多首領反叛(pan)不久就倒戈相向(xiang)(xiang),與阿睦(mu)(mu)爾(er)(er)撒(sa)(sa)(sa)納為敵。準(zhun)噶爾(er)(er)部再(zai)次(ci)陷入混(hun)戰(zhan)之中(zhong)。阿睦(mu)(mu)爾(er)(er)撒(sa)(sa)(sa)納面對(dui)清(qing)廷(ting)大軍(jun)(jun)壓境,無法組織有效抵抗。為緩兵計,他曾兩次(ci)偽(wei)裝投誠,并取得清(qing)軍(jun)(jun)信任,停止對(dui)他的追(zhui)剿,贏得了喘息時(shi)間(jian),卻使清(qing)軍(jun)(jun)在近一年(nian)的追(zhui)剿中(zhong)無所(suo)進展。乾隆二(er)十二(er)年(nian)(1757年(nian))二(er)月,清(qing)廷(ting)調(diao)整(zheng)統帥,決(jue)心(xin)全殲阿睦(mu)(mu)爾(er)(er)撒(sa)(sa)(sa)納。命成袞(gun)扎布為定邊(bian)將軍(jun)(jun),兆惠為定邊(bian)右副將軍(jun)(jun),車布登扎布為定邊(bian)左副將軍(jun)(jun),調(diao)集滿(man)洲(zhou)、索倫、蒙古、察哈爾(er)(er)、吉(ji)林等地兵馬,兵分(fen)兩路,再(zai)次(ci)征伐準(zhun)噶爾(er)(er)。
此(ci)時(shi),準(zhun)噶爾(er)(er)內叛亂的(de)(de)諸臺(tai)吉(ji)、宰桑等,內訌不(bu)(bu)已,加之部落內瘟疫流行(xing),人(ren)畜大量(liang)死(si)亡。六月(yue)(yue),清軍幾乎兵(bing)不(bu)(bu)血刃順利(li)抵(di)達伊犁。阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納再次逃入哈薩克阿(a)(a)布(bu)賚(lai)汗(han)處。當時(shi),阿(a)(a)布(bu)賚(lai)懾于(yu)清廷的(de)(de)威(wei)力,恐招(zhao)致(zhi)清軍的(de)(de)攻擊,就(jiu)遣使(shi)向清廷表示愿將阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納擒獻清廷。此(ci)舉(ju)被阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納覺察(cha),乘(cheng)夜帶妻子親隨8人(ren),盜馬沿額爾(er)(er)齊斯河(he)投奔俄(e)國。沙俄(e)一直在密切(qie)關注著準(zhun)噶爾(er)(er)的(de)(de)形勢,并(bing)屢(lv)屢(lv)向阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納表示歡迎其投誠,故阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納投奔俄(e)國絕不(bu)(bu)偶(ou)然(ran)。乾(qian)隆二(er)十二(er)年(nian)(1757年(nian))九月(yue)(yue),阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納染上天花(hua)病(bing)死(si),時(shi)年(nian)35歲。當阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納逃往沙俄(e)時(shi),乾(qian)隆帝(di)即命理藩院行(xing)文沙俄(e)外交(jiao)部進行(xing)交(jiao)涉(she),要求其按兩國商定的(de)(de)彼此(ci)不(bu)(bu)納逃人(ren)的(de)(de)協議(yi),交(jiao)出阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納。沙俄(e)則推延不(bu)(bu)交(jiao)。直到阿(a)(a)睦(mu)爾(er)(er)撒(sa)納死(si)后,沙俄(e)才將其尸交(jiao)給(gei)清朝。
1759年(nian)(nian)8月,清(qing)軍抵(di)達喀什噶(ga)爾(er),平(ping)定了支持(chi)阿(a)睦爾(er)撒納作(zuo)亂的(de)大和卓波羅(luo)尼都和小和卓霍集(ji)占兄弟的(de)叛亂。這年(nian)(nian)秋(qiu)天,天山南(nan)路完全平(ping)定,結束了西北地區長期(qi)以來(lai)的(de)分(fen)裂(lie)局面(mian)。
清(qing)軍(jun)平定準噶爾貴族(zu)的叛亂(luan)(luan),維(wei)護祖國統一、反對民族(zu)分(fen)裂。鞏固了(le)清(qing)朝(chao)對西北(bei)邊疆(jiang)地(di)(di)區(qu)的統治(zhi),打擊了(le)沙皇(huang)俄國的侵略勢力(li)。清(qing)軍(jun)粉碎噶爾丹(dan)的分(fen)裂企圖(tu),驅逐入藏(zang)的準軍(jun),平定青(qing)海(hai)羅(luo)卜藏(zang)丹(dan)津的叛亂(luan)(luan),粉碎達瓦齊、阿睦爾撒納的叛亂(luan)(luan)活動(dong),將(jiang)(jiang)北(bei)疆(jiang)地(di)(di)區(qu)納入中(zhong)(zhong)國版圖(tu)。乾(qian)隆皇(huang)帝把這片失而復得(de)的疆(jiang)域命名為“新疆(jiang)”,立碑紀念。乾(qian)隆二十六(liu)年(nian)(1761年(nian))至四(si)十四(si)年(nian)(1779年(nian)),清(qing)政府(fu)設立最高行政、軍(jun)事(shi)(shi)長官伊犁(li)(li)(li)將(jiang)(jiang)軍(jun),修建(jian)“伊犁(li)(li)(li)九城(cheng)”。其中(zhong)(zhong)保存完(wan)好(hao)的惠(hui)遠(yuan)城(cheng)曾經是伊犁(li)(li)(li)的政治(zhi)、軍(jun)事(shi)(shi)中(zhong)(zhong)心伊犁(li)(li)(li)將(jiang)(jiang)軍(jun)府(fu)所在地(di)(di),總管(guan)天(tian)山南(nan)北(bei)、巴(ba)爾喀什湖(hu)以東(dong)以南(nan)地(di)(di)區(qu)的軍(jun)政事(shi)(shi)務。
清軍(jun)(jun)之所以取(qu)勝,首先(xian),清軍(jun)(jun)進(jin)行(xing)的(de)是維護祖國(guo)統一、反(fan)對(dui)準部(bu)貴族分裂叛(pan)亂的(de)正義戰(zhan)爭,因(yin)而得到各族人民支(zhi)持。其次,清廷剿撫并用(yong)的(de)策略運用(yong)的(de)比較成功。第(di)三,清廷此時內部(bu)穩定(ding),國(guo)力(li)(li)強盛,軍(jun)(jun)隊紀律嚴(yan)明,戰(zhan)斗(dou)力(li)(li)較強。第(di)四,在戰(zhan)爭指導上,能依(yi)據客觀(guan)情況(kuang),制定(ding)出切合(he)時宜的(de)作戰(zhan)方針;針對(dui)作戰(zhan)地區(qu)地理(li)條件的(de)特點(dian),認真作好戰(zhan)爭準備,注(zhu)意發(fa)揮(hui)騎兵快速機動作戰(zhan)的(de)能力(li)(li)和發(fa)揮(hui)火器部(bu)隊的(de)作用(yong)。
清軍平定叛亂(luan)的(de)(de)(de)(de)戰(zhan)爭所以延(yan)續70年之久(jiu),除了沙俄極力插(cha)手和支(zhi)持叛亂(luan)者(zhe)以及民(min)(min)族關系等原因(yin)(yin),增加(jia)了戰(zhan)爭的(de)(de)(de)(de)復雜性外,清軍在(zai)作戰(zhan)指導上的(de)(de)(de)(de)一些(xie)失(shi)誤(wu)也(ye)是重要原因(yin)(yin)。而準部貴族在(zai)沙俄支(zhi)持下掀起(qi)的(de)(de)(de)(de)民(min)(min)族分裂叛亂(luan)戰(zhan)爭,是違背各(ge)(ge)族人(ren)(ren)民(min)(min)利益的(de)(de)(de)(de)不義之戰(zhan),必然遭(zao)到(dao)各(ge)(ge)族人(ren)(ren)民(min)(min)的(de)(de)(de)(de)強烈反(fan)對,政治上的(de)(de)(de)(de)不得人(ren)(ren)心,及其統治集團內部的(de)(de)(de)(de)爭權奪利和軍事上存在(zai)許多(duo)不可克(ke)服的(de)(de)(de)(de)致命弱點(dian),決(jue)定了其失(shi)敗是必不可免的(de)(de)(de)(de)。
白壽彝:清(qing)廷為了(le)平(ping)定(ding)(ding)準部,不斷用兵西北(bei)(bei),耗費了(le)大量人(ren)力(li)和物(wu)力(li),增加了(le)人(ren)民的(de)(de)負擔,但對準噶爾部的(de)(de)平(ping)定(ding)(ding),有利于(yu)多民族(zu)國家的(de)(de)統一,鞏(gong)固了(le)清(qing)朝政府對西北(bei)(bei)邊疆地區的(de)(de)統治,打(da)擊了(le)沙皇俄國的(de)(de)侵(qin)略勢力(li)。
呂(lv)思(si)勉:清朝(chao)的(de)武功,以此(ci)時(shi)(shi)為(wei)極盛。天(tian)山南北路(lu)既定,蔥嶺以西(xi)之國,敖罕、哈薩(sa)克、布(bu)魯特、乾竺特、博羅爾、巴達克山、布(bu)哈爾、阿富汗等,都朝(chao)貢于清,仿佛唐朝(chao)盛時(shi)(shi)的(de)規(gui)模。
閻崇年(nian):乾隆平準(zhun)定回諸役,統一(yi)了(le)準(zhun)、回各(ge)部,加強了(le)中(zhong)央政府對西域(yu)的(de)統轄,鏟除了(le)準(zhun)噶爾東犯喀(ka)爾喀(ka)、威(wei)脅京師及(ji)大西北(bei)的(de)禍根,保持了(le)西北(bei)、漠北(bei)及(ji)青海、西藏(zang)的(de)社會(hui)安定。
清(qing)(qing)政府平(ping)定準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)貴(gui)族叛亂,消除了(le)(le)西(xi)部邊疆的(de)(de)分裂(lie)割據狀況(kuang),加強了(le)(le)對(dui)西(xi)部邊疆地(di)區的(de)(de)管(guan)理(li),進一(yi)步促(cu)進了(le)(le)全國的(de)(de)統一(yi)。平(ping)叛之(zhi)后(hou),廢除了(le)(le)準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)游牧封建(jian)貴(gui)族所實(shi)行(xing)的(de)(de)農奴制統治(zhi),促(cu)進了(le)(le)西(xi)部邊疆地(di)區社會經濟的(de)(de)發展。清(qing)(qing)廷在平(ping)定天山北路(lu)準(zhun)(zhun)噶(ga)爾(er)部和天山南路(lu)的(de)(de)“回(hui)部”之(zhi)后(hou),隨即采取一(yi)系列措施(shi),加強清(qing)(qing)廷對(dui)新疆的(de)(de)統治(zhi)。
清朝強化了新(xin)(xin)疆(jiang)(jiang)(jiang)地(di)方的(de)統(tong)治機構,乾隆二十(shi)七年(1762年)設置(zhi)“總(zong)統(tong)新(xin)(xin)疆(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)(nan)北兩路事務(wu)”的(de)伊犁將(jiang)軍(jun)(jun),駐扎伊犁,統(tong)轄全疆(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)政事務(wu)。然后在新(xin)(xin)疆(jiang)(jiang)(jiang)北路設置(zhi)烏魯(lu)木齊都(dou)統(tong)和塔爾巴(ba)哈臺參贊大(da)(da)臣,管轄烏魯(lu)木齊、巴(ba)里坤(kun)、吐(tu)魯(lu)番、塔城(cheng)諸處(chu)軍(jun)(jun)政;又在新(xin)(xin)疆(jiang)(jiang)(jiang)南(nan)(nan)路設置(zhi)喀什(shen)(shen)噶爾參贊大(da)(da)臣,下(xia)轄葉爾羌、和闐(tian)、英吉沙(sha)爾、烏什(shen)(shen)、阿(a)克(ke)(ke)蘇、辟展、巴(ba)里坤(kun)、哈密等處(chu)的(de)辦事大(da)(da)臣,以(yi)及吐(tu)魯(lu)番的(de)領(ling)隊大(da)(da)臣。對于天山南(nan)(nan)路的(de)“回部(bu)”維吾爾族聚居區,仍承襲原有的(de)伯(bo)克(ke)(ke)制(zhi),各城(cheng)仍設阿(a)奇木伯(bo)克(ke)(ke)(即正城(cheng)主)和伊什(shen)(shen)罕伯(bo)克(ke)(ke)(即副城(cheng)主),但(dan)均由參贊大(da)(da)臣奏請(qing)皇帝簡放,品級自三(san)品至七品不等,管理當(dang)地(di)的(de)回城(cheng)民政事務(wu)。
為(wei)了發(fa)(fa)展(zhan)新(xin)(xin)(xin)疆(jiang)經濟(ji)和(he)加強對新(xin)(xin)(xin)疆(jiang)地區(qu)的統治,清廷在(zai)(zai)新(xin)(xin)(xin)疆(jiang)各地大力開(kai)展(zhan)屯(tun)(tun)田。東起巴里坤,西(xi)至伊犁河,廣(guang)(guang)泛(fan)墾田開(kai)荒。早在(zai)(zai)康熙、雍正年間用兵準噶爾時,即(ji)于新(xin)(xin)(xin)疆(jiang)屯(tun)(tun)田,乾隆(long)年間,屯(tun)(tun)田范(fan)圍(wei)日廣(guang)(guang)。據不完全(quan)統計,乾隆(long)三十一年(1766年)僅新(xin)(xin)(xin)疆(jiang)綠營軍(jun)的營屯(tun)(tun)畝數已(yi)達(da)179290畝;到(dao)乾隆(long)四十年(1775年)時,僅新(xin)(xin)(xin)疆(jiang)募(mu)民屯(tun)(tun)墾的戶屯(tun)(tun)畝數已(yi)達(da)280253畝。在(zai)(zai)大興(xing)屯(tun)(tun)田的同時,為(wei)了繁(fan)榮(rong)工(gong)商業(ye),清廷在(zai)(zai)阿克蘇設鑄錢局,鑄造“乾隆(long)通寶(bao)”銅幣(bi),發(fa)(fa)行新(xin)(xin)(xin)疆(jiang)各地。
新(xin)疆(jiang)地處西(xi)部邊陲,交通(tong)不(bu)便,為了及時傳遞消息,清廷在天山南北主(zhu)要交通(tong)線普(pu)遍設立“軍臺(tai)”。