《草書千字文》是北宋宣和四年(公元1122年)由(you)宋徽宗趙佶書寫的狂(kuang)草書法作品(pin),該作寫在(zai)一張長為11.72米的描金云(yun)龍底紋白麻紙上,現藏于遼寧省(sheng)博(bo)物(wu)館。文物(wu)出版社、上海人民美術出版社各(ge)有影(ying)印本行(xing)世。
該作(zuo)(zuo)書寫的內容為(wei)南朝大臣(chen)周(zhou)興嗣創作(zuo)(zuo)的《千(qian)字文(wen)》。作(zuo)(zuo)品在保證(zheng)線條質量的基礎上(shang),寫得很迅疾(ji)威猛,氣(qi)勢(shi)浩蕩,一(yi)瀉千(qian)里,有(you)“舍我其誰”之勢(shi)。全篇雖為(wei)長(chang)卷(juan),卻筆躍(yue)氣(qi)振,跳動不(bu)息(xi),毫無倦筆。如(ru)同一(yi)首優美奔(ben)放的交響(xiang)樂以書寫的形式呈現在人們眼前(qian)。
千字文
天地玄黃(huang),宇宙洪(hong)荒。日月盈昃,辰宿(su)列張(zhang)。寒來暑往(wang),秋收(shou)冬藏(zang)。閏馀成歲,律(lv)呂調陽。云騰致(zhi)雨,露結為霜。金生麗(li)水,玉出昆(kun)岡(gang)。劍號巨闕(que),珠(zhu)稱夜光。果珍李柰,菜重芥姜。海咸河(he)淡,鱗(lin)潛(qian)羽翔。龍(long)師火帝,鳥官人皇。始制文字,乃服衣裳。推位讓國,有(you)虞陶唐。吊民伐罪,周發殷湯。坐(zuo)朝問(wen)道,垂(chui)拱平章(zhang)。愛育黎首,臣伏戎羌。遐邇壹(yi)體,率賓歸王(wang)。鳴鳳在樹(shu),白駒食場。化被(bei)草木,賴及萬方。蓋(gai)此身發,四大五常。恭惟鞠養,豈敢毀傷。女(nv)慕貞潔,男(nan)效才良。知過必改,得能(neng)莫忘。罔談(tan)彼(bi)短,靡恃(shi)己長(chang)。信(xin)使可覆(fu),器欲難量。墨悲絲(si)染,詩贊(zan)羔羊。景(jing)行維賢,克念(nian)作圣(sheng)。德建名立,形端表正(zheng)。空谷傳(chuan)聲,虛堂習聽(ting),禍因惡(e)積,福(fu)緣(yuan)善慶。尺璧非寶(bao),寸(cun)陰是(shi)競(jing)。資父事君,曰(yue)嚴與敬(jing)。孝當(dang)竭力,忠則盡命。臨深履薄,夙(su)興(xing)溫(wen)凊。似蘭斯(si)馨(xin),如松之盛。川流(liu)不息,淵澄取映。容止若思,言辭安定。篤(du)初誠美,慎終宜(yi)令(ling)。榮業所基,籍甚無竟(jing)。學優登仕,攝職從政。存(cun)以甘棠(tang),去而(er)益詠。樂殊貴賤,禮別尊卑。上(shang)和下(xia)睦,夫唱婦(fu)隨,外受傅訓(xun)。入(ru)奉母儀,諸(zhu)姑伯(bo)叔。猶子(zi)比兒,孔(kong)懷兄弟。同氣連枝,交友投分。切磨箴規,仁慈(ci)隱惻(ce)。造次弗離,節義廉退。顛沛匪虧(kui),性(xing)靜情逸。心動神疲(pi),守(shou)真志滿,逐物(wu)意(yi)移(yi)。堅持雅操,好爵自縻。都邑(yi)華夏,東(dong)西二京。背邙面洛(luo),浮渭據涇。宮殿盤郁(yu),樓觀飛驚。圖寫禽獸,畫彩仙靈。丙(bing)舍(she)傍(bang)啟,甲(jia)帳對楹。肆筵設(she)席,鼓瑟吹笙。升階(jie)納(na)陛,弁轉(zhuan)疑(yi)星。右通廣(guang)內,左達承明。既集(ji)墳典,亦(yi)聚群英。杜稿鐘隸,漆(qi)書壁經。府羅將(jiang)相,路俠槐(huai)卿。戶(hu)封八縣,家給(gei)千兵。高冠陪輦,驅轂振纓。世祿侈(chi)富(fu),車駕肥輕。策功茂實,勒(le)碑刻銘。磻溪伊(yi)尹,佐時(shi)阿(a)衡。奄宅(zhai)曲阜,微旦孰營(ying)。桓(huan)公匡合,濟弱(ruo)扶傾。綺(qi)回漢惠,說感武丁。俊(jun)乂密勿(wu),多士寔(shi)寧。晉楚更(geng)霸(ba),趙魏(wei)困(kun)橫。假途滅虢,踐土會(hui)盟。何遵約法,韓弊(bi)煩刑。起翦頗(po)牧,用軍最精(jing)。宣(xuan)威沙漠,馳譽丹青(qing)。九州禹跡,百(bai)郡秦(qin)并(bing)。岳宗恒岱,禪主(zhu)云亭(ting)。雁門紫塞,雞(ji)田赤城。昆(kun)池(chi)碣石,巨野洞庭。曠遠綿(mian)邈,巖岫(xiu)杳冥。治本于(yu)農,務茲稼穡(se)。俶載南畝,我藝黍稷(ji)。稅熟貢新,勸(quan)賞黜陟。孟(meng)軻(ke)敦素,史魚秉直。庶(shu)幾中(zhong)庸,勞謙謹敕。聆音察理,鑒(jian)貌辨色。貽厥(jue)嘉(jia)猷,勉(mian)其祗植。省躬譏誡,寵(chong)增抗極。殆(dai)辱近恥,林(lin)皋幸即。兩疏(shu)見(jian)機,解組誰逼。索居(ju)閑處,沉默(mo)寂寥。求古尋(xun)論(lun),散慮逍遙。欣奏累遣(qian),戚謝歡招(zhao)。渠荷的歷(li),園莽(mang)抽(chou)條。枇杷晚(wan)翠(cui),梧桐早(zao)凋。陳根(gen)委翳,落(luo)葉飄搖。游昆(kun)獨運(yun),凌摩絳霄。耽讀(du)玩市,寓(yu)目(mu)囊(nang)箱。易輶攸畏,屬耳垣(yuan)墻(qiang)。具膳餐飯,適口充腸(chang)。飽飫烹宰(zai),饑厭糟糠。親戚故舊,老(lao)少異糧。妾御(yu)績紡,侍巾(jin)帷房(fang)。紈(wan)扇圓潔,銀(yin)燭煒(wei)煌(huang)。晝(zhou)眠夕寐(mei),藍筍象床。弦(xian)歌酒宴,接(jie)杯舉觴。矯手頓足,悅豫且康。嫡后嗣續,祭祀蒸嘗。稽顙再拜,悚懼恐惶(huang)。箋牒簡要,顧答審詳。骸垢想浴(yu),執(zhi)熱愿(yuan)涼。驢騾犢特,駭(hai)躍超驤。誅斬賊(zei)盜,捕獲(huo)叛亡。布射僚(liao)丸,嵇琴阮嘯。恬筆倫紙,鈞巧任釣。釋(shi)紛利俗(su),并(bing)皆佳妙。毛施(shi)淑姿(zi),工顰(pin)妍笑。年(nian)矢每催,曦暉朗(lang)曜。璇(xuan)璣懸(xuan)斡,晦魄(環)照。指薪(xin)修祜,永綏吉(ji)劭(shao)。規步(bu)引(yin)領,俯仰廊廟。束帶矜莊,徘徊瞻眺。孤陋寡(gua)聞,愚(yu)蒙(meng)等誚。謂語助者,焉哉乎也。
宣和壬寅(yin)御書、天(相傳(chuan)是“天下一人”的簡(jian)寫)
御(yu)書(shu)之印、五福(fu)五代堂古(gu)稀(xi)天子寶印
南北(bei)朝時期,梁武帝命(ming)人從王(wang)羲之(zhi)作品中挑出一千個不同的字,每紙一字教授(shou)皇(huang)子,但(dan)雜亂難記,于是(shi)他命(ming)文學侍從員外(wai)散騎侍郎周興嗣將這一千字編撰成一篇(pian)通俗易(yi)懂的啟蒙讀物(wu),便(bian)成了《千字文》。全文除潔字出現兩次外(wai),全無重復。《千字文》開篇(pian)即(ji)用“天(tian)地玄(xuan)黃(huang)”四字,取自《易(yi)經》“天(tian)玄(xuan)而地黃(huang)”,意為混沌未開,象征著愚(yu)昧的初始。
趙佶與其他的(de)書(shu)(shu)(shu)家一樣,喜歡(huan)書(shu)(shu)(shu)寫(xie)《千字(zi)(zi)文》,一生寫(xie)了(le)(le)多卷(juan),但僅存兩件(jian)。其中(zhong)一件(jian)是崇寧三年(公(gong)元1104年)他22歲(sui)時創作的(de)《瘦金書(shu)(shu)(shu)千字(zi)(zi)文》,現藏(zang)上(shang)海(hai)博物(wu)館。另(ling)一件(jian),便是該作《草(cao)書(shu)(shu)(shu)千字(zi)(zi)文》,創作于宣和(he)(he)四年(公(gong)元1122年),趙佶恰(qia)好(hao)40歲(sui)。這兩卷(juan)分別(bie)用(yong)真楷和(he)(he)狂草(cao)所(suo)書(shu)(shu)(shu)的(de)千字(zi)(zi)文,都是根據(ju)周興嗣(si)的(de)版本(ben)所(suo)創,中(zhong)間(jian)除了(le)(le)為避(bi)諱而改了(le)(le)幾個字(zi)(zi)之外,概(gai)無差異。
《草書千字文》寫在11.72米長(chang)的(de)整(zheng)張描(miao)金云(yun)龍(long)底紋白(bai)麻紙(zhi)上,這(zhe)種紙(zhi)張是宮(gong)廷特制,制作這(zhe)種特殊紙(zhi)張需要上百道工序,制作方法已經失傳。在當時的(de)條件下,要生產這(zhe)樣長(chang)度的(de)無接縫紙(zhi)張,可(ke)能要在江(jiang)邊把(ba)船舶(bo)排列成行(xing),然后澆(jiao)上紙(zhi)漿,使(shi)之(zhi)均勻,待自然干燥而(er)成。紙(zhi)上的(de)描(miao)金龍(long)紋則是由畫師用金粉(fen)手工一筆(bi)筆(bi)描(miao)繪(hui)出來的(de)。
《草書千字文》由于創作于描金云(yun)龍(long)紙(zhi)上(shang),紙(zhi)面(mian)光潔,筆(bi)墨滲透緩慢,因(yin)此通篇尖(jian)刻銳利的(de)筆(bi)畫居多,含蓄(xu)鈍拙的(de)筆(bi)畫偏少。該(gai)作在用筆(bi)上(shang)極(ji)盡奔放馳騁之致,提按頓挫,輕(qing)重粗(cu)細,方折圓轉,互相間交叉很有旋律,具有自(zi)然的(de)、富(fu)于音樂(le)感的(de)氣度。
《草書千字文》的結字大小(xiao)錯(cuo)落(luo),字勢或穩重或鼓側,意(yi)態(tai)生動。該作是從懷(huai)素(su)取(qu)法的,筆(bi)力絲(si)毫不(bu)弱,筋力十足。趙佶(ji)將懷(huai)素(su)的那(nei)種綿延(yan)之(zhi)勢運用(yong)(yong)得自由自在,尤(you)其(qi)是對于圓轉的運用(yong)(yong),精熟(shu)(shu)至(zhi)極,每個(ge)字都形成一種包(bao)圍之(zhi)勢,結構空間充滿堅(jian)韌的彈性。但是有些字大圈(quan)套小(xiao)圈(quan),圈(quan)圈(quan)相扣,顯得筆(bi)法雷同(tong),有所美中不(bu)足。從用(yong)(yong)筆(bi)、結體的熟(shu)(shu)稔精妙,乃至(zhi)書寫(xie)意(yi)境而論(lun),與懷(huai)素(su)相比難分伯(bo)仲。
《草書千字文》用筆以中(zhong)鋒細線(xian)條為主,線(xian)條雖細但(dan)很(hen)有(you)力度和彈性(xing)。在(zai)縱(zong)向空(kong)間比較小的情(qing)況(kuang)下(xia),趙佶(ji)對于長線(xian)條的使用也是(shi)很(hen)恰當的,如(ru)文中(zhong)“號”“帝”“也”等字末筆的遙遙下(xia)垂,不僅調節了(le)空(kong)間比例,使之(zhi)疏朗、跌宕靈動,充滿高情(qing)遠致(zhi),同(tong)時也起到了(le)導氣(qi)融通的作用,使作品顯得更(geng)加氣(qi)脈貫通。
《草(cao)書千字(zi)(zi)文》的(de)(de)章(zhang)(zhang)法布白(bai)(bai)也具特色(se)。行與行之間的(de)(de)留(liu)(liu)白(bai)(bai)、穿(chuan)插、爭(zheng)讓(rang)頗(po)含機(ji)巧,如“弗離”二字(zi)(zi)末(mo)筆(bi)(bi)與首筆(bi)(bi)的(de)(de)穿(chuan)插,“廉”的(de)(de)撇筆(bi)(bi)向左(zuo)爭(zheng)而(er)“性”字(zi)(zi)躲讓(rang),“離”與“顛(dian)”空(kong)間留(liu)(liu)白(bai)(bai)大膽等等。通篇沒有強行填(tian)塞之處(chu),而(er)是(shi)隨(sui)形造勢,依勢布形,一(yi)應自然地抒放(fang)斂攏(long)。此帖可(ke)取法之處(chu)甚(shen)多(duo)。或(huo)取其用筆(bi)(bi)的(de)(de)瘦韌,或(huo)取其字(zi)(zi)形的(de)(de)多(duo)變,或(huo)求其章(zhang)(zhang)法的(de)(de)巧妙。
《草書千字文》在保證線條質量(liang)的基礎上,寫得(de)很迅疾威猛(meng),汪洋恣肆,神通(tong)六合,氣(qi)勢浩(hao)(hao)蕩(dang),一瀉(xie)千里(li),有“舍我其誰”之勢。在氣(qi)象上神滿氣(qi)足,全篇(pian)浩(hao)(hao)浩(hao)(hao)蕩(dang)蕩(dang),有如奔騰之水順勢而行,強烈地吸(xi)引著欣賞者(zhe)的目光。總攬該作(zuo)(zuo)(zuo)的全篇(pian),雖為(wei)長卷,卻筆(bi)躍氣(qi)振,跳動不息,毫(hao)無倦筆(bi)。在這樣一幅作(zuo)(zuo)(zuo)品面前,觀賞者(zhe)們(men)似乎可(ke)以看(kan)到一個(ge)風流天子的得(de)意及張狂,整幅作(zuo)(zuo)(zuo)品比例相宜,疏朗(lang)靈動,氣(qi)脈貫通(tong),章法得(de)當,讓(rang)人(ren)嘆(tan)為(wei)觀止,如同一首優(you)美奔放(fang)的交響樂以書寫的形式呈現在人(ren)們(men)眼前。
明末清初學(xue)者孫承(cheng)澤《庚子(zi)銷夏錄(lu)》:“徽宗千文,書法(fa)懷素。”
當(dang)代書(shu)畫鑒定(ding)家(jia)楊仁愷:“此卷草書(shu)怪(guai)怪(guai)奇(qi)奇(qi)。有(you)(you)的(de)如騰(teng)猿過樹(shu),逸虬得(de)水(shui);有(you)(you)的(de)或連或絕,如花亂(luan)飛(fei);有(you)(you)的(de)若枯松之(zhi)臥高嶺,類巨石之(zhi)偃(yan)鴻溝;有(you)(you)的(de)如飛(fei)鳥出林(lin),驚蛇入(ru)草。”
《草書千字文(wen)》在宋朝時,藏(zang)于(yu)御府,作品問世(shi)不(bu)過5年,北宋滅亡,該作被金人擄(lu)走,藏(zang)于(yu)金昌明內府。后(hou)來流(liu)入南宋權(quan)相(xiang)賈似道手中,明朝時期(qi),先(xian)藏(zang)于(yu)晉(jin)王府,后(hou)被項(xiang)墨林所(suo)得。清初被梁清標(biao)所(suo)藏(zang),后(hou)為(wei)近代壯濤閣諸家遞藏(zang),并載之(zhi)著錄,現藏(zang)于(yu)遼寧省(sheng)博物(wu)館(guan)。文(wen)物(wu)出版社、上海人民美(mei)術(shu)出版社各有(you)影印本行世(shi)。
2007年(nian)9月(yue)1日(ri)至10日(ri),《草書千字文》等(deng)20余件國寶級書畫(hua)作(zuo)品(pin)進(jin)京公(gong)展。展會名稱為《曠代風華——遼(liao)(liao)寧省(sheng)博(bo)物館(guan)藏古代書畫(hua)名品(pin)》展,由北京市文物局、遼(liao)(liao)寧省(sheng)文化廳主辦(ban),保利藝術博(bo)物館(guan)、遼(liao)(liao)寧省(sheng)博(bo)物館(guan)承辦(ban)。
2014年(nian),《草書千(qian)字文(wen)》在浙江省(sheng)博物館的展會《守(shou)望千(qian)年(nian):唐宋元(yuan)書畫珍品特展》中展出。
2018年8月14日,《草書千(qian)字文》在遼(liao)寧省博(bo)物(wu)館開(kai)展(zhan)(zhan)的《中(zhong)國古代(dai)書法展(zhan)(zhan)、中(zhong)國古代(dai)繪畫(hua)展(zhan)(zhan)》展(zhan)(zhan)會中(zhong)展(zhan)(zhan)出。
趙佶(1082—1135年),即宋徽(hui)宗,北(bei)宋最后一位皇帝、書(shu)畫家,在位24年,在位時廣收歷代(dai)文物、書(shu)畫,親自主持翰(han)林(lin)圖(tu)畫院,編(bian)輯《宣(xuan)和書(shu)譜(pu)》、《宣(xuan)和畫譜(pu)》。能書(shu)善(shan)畫,自創書(shu)法“瘦金體”。