其一
蟬(chan)鳴空桑(sang)林,八月蕭關道。
出塞(sai)(sai)入塞(sai)(sai)寒(han),處(chu)處(chu)黃蘆草。
從來幽(you)并客(ke),皆共沙塵老(lao)。
不學游(you)俠兒,矜(jin)夸紫騮(liu)好。
其二
飲馬渡秋(qiu)水,水寒風(feng)似刀。
平沙日(ri)未沒,黯黯見臨(lin)洮(tao)。
昔(xi)日長城戰,咸言意氣高(gao)。
黃塵(chen)足今古,白(bai)骨亂(luan)蓬蒿。
其三
奉詔甘泉宮,總征天下兵。
朝廷備(bei)禮出,郡國豫郊迎。
紛(fen)紛(fen)幾萬(wan)人(ren),去者(zhe)無全生(sheng)。
臣(chen)愿節(jie)宮廄,分以賜邊(bian)城。
其四
邊頭何慘(can)慘(can),已葬霍將軍。
部(bu)曲皆相(xiang)吊,燕南代北聞。
功勛多被黜,兵(bing)馬亦尋分。
更遣黃龍戍,唯當哭塞云。
空桑(sang)林(lin):桑(sang)林(lin)因秋來(lai)落葉而變得空曠、稀疏。
蕭關:寧夏古關塞名。
入塞寒:一作復入塞。
幽(you)并:幽(you)州和(he)并州,今(jin)河北、山西和(he)陜西一(yi)部分。
游(you)俠兒(er):都市游(you)俠少年。
矜(jin):自(zi)夸。紫(zi)騮:紫(zi)紅色的駿馬。
飲(yìn)馬:給馬喝(he)水。
平沙:廣漠的沙原。
黯(an)(àn)黯(an):昏(hun)暗模糊(hu)的樣(yang)子。臨洮:古縣(xian)名(ming),秦(qin)置,治所在今甘肅岷縣(xian),以臨近(jin)洮水得名(ming)。秦(qin)筑長(chang)城,西起(qi)于此,故有“昔日(ri)長(chang)城戰”之語。
昔:一作“當”。長:一作“龍”。
足(zu):一(yi)(yi)作(zuo)“漏”,一(yi)(yi)作(zuo)“是(shi)”。
蓬(peng)蒿:蓬(peng)草(cao)(cao)蒿草(cao)(cao)之類(lei)雜草(cao)(cao)。
詩末全(quan)詩校(xiao):“一本無以下(xia)二首。同《塞上曲(qu)》題作(zuo)三(san)首。”
奉詔:敬(jing)受天子詔書。甘泉宮:明《讀(du)史方輿紀要》引(yin)《括地志(zhi)》云:“甘泉山有宮,秦(qin)始皇所作(zuo)林光宮, 周匝十余(yu)里。漢武帝(di)元封(feng)二年于林光宮旁(pang)更作(zuo)甘泉宮。”這里借指唐宮。
總征(zheng):普遍(bian)征(zheng)召。
備禮:安排好(hao)命(ming)將出征的禮節(jie)儀式。
宮廄(jiù):宮中馬舍。這(zhe)里指專供宮中享(xiang)樂用(yong)的馬匹。
霍(huo)將軍(jun):即(ji)漢(han)代名(ming)將霍(huo)去病。這(zhe)里借指(zhi)當時戰功(gong)卓著(zhu)、以身殉國(guo)的將軍(jun)。
部曲(qū):古代軍隊編制(zhi)單位。《后漢書·百(bai)官(guan)志》謂(wei)將(jiang)軍領軍皆有部曲,大(da)將(jiang)軍營(ying)五部,部下有曲。此(ci)指“部下”。
燕南(nan)代(dai)北:泛(fan)指(zhi)當(dang)時的(de)北部邊塞。
黜(chù):貶(bian)斥,廢(fei)免。
尋:不久。
黃龍:古城名,即(ji)龍城。故址在今遼寧朝陽(yang)。
其一
知(zhi)了在枯禿的桑林(lin)鳴(ming)叫,八(ba)月的蕭(xiao)關道氣爽秋(qiu)高。
出(chu)塞后(hou)再(zai)入塞氣候變(bian)冷,關內(nei)關外盡是黃黃蘆草。
自古來河(he)北山(shan)西的豪杰,都與塵土黃(huang)沙伴隨到老。
莫(mo)學那(nei)自恃勇武游俠兒,自鳴(ming)不凡地把駿馬(ma)夸(kua)耀。
其二
牽馬飲水(shui)渡過(guo)了那大(da)河,水(shui)寒刺骨秋風如劍如刀。
沙(sha)場廣袤夕陽尚未(wei)下落,昏暗中看(kan)見遙遠(yuan)的臨洮(tao)。
當年長(chang)城曾經一次鏖戰,都說戍(shu)邊(bian)戰士的意氣高。
自古以來這里黃塵迷漫(man),遍地白骨零亂夾著野草。
其三
一位(wei)大將(jiang)從(cong)宮(gong)中奉旨出征,全權征調天下的兵馬。
朝廷用很(hen)重(zhong)的禮儀拜將(jiang)出征(zheng),沿(yan)途(tu)州縣(xian)皆出城迎送。
參(can)戰(zhan)數萬將士多而雜亂,經過戰(zhan)斗后卻無一(yi)生還。
我希望宮中享樂(le)用的馬,能把賜給守邊將(jiang)士以(yi)御外(wai)敵。
其四
邊(bian)關是一片悲戚的氣(qi)氛,因為剛剛埋葬了因戰(zhan)殉國(guo)的霍將軍。
他(ta)的(de)(de)部(bu)分(fen)都來(lai)吊唁他(ta),他(ta)的(de)(de)死震(zhen)動了北方地(di)區。
將軍離(li)世,部下功勛被廢(fei),他們不久(jiu)也將被分(fen)調。
將軍的部(bu)下仍被派去守邊,而他(ta)們悲憤(fen),也(ye)只能(neng)仰天痛(tong)哭。
唐代(dai)邊事頻仍,其中(zhong)有(you)抵御外族入(ru)侵的(de)(de)戰(zhan)(zhan)爭,也有(you)許(xu)多拓地開邊的(de)(de)非(fei)正(zheng)義戰(zhan)(zhan)爭。這些(xie)戰(zhan)(zhan)事給(gei)國家造(zao)成了沉重(zhong)的(de)(de)負擔,給(gei)人(ren)民(min)帶來極大(da)的(de)(de)痛苦。無休止的(de)(de)窮兵黷武。主要(yao)由于統治者(zhe)的(de)(de)好大(da)喜功。同時也有(you)統治者(zhe)煽動起來的(de)(de)某些(xie)人(ren)的(de)(de)戰(zhan)(zhan)爭狂熱作祟。這首小詩(shi),顯然是對(dui)后者(zhe)的(de)(de)功誡(jie)。
這(zhe)首詩(shi)(shi)(shi)可分前后(hou)兩層意思。前四(si)句為第一(yi)(yi)層,描(miao)繪邊塞的(de)秋(qiu)(qiu)景(jing)。作(zuo)品所(suo)寫是(shi)“八月蕭(xiao)(xiao)關(guan)(guan)道(dao)”的(de)景(jing)象,但詩(shi)(shi)(shi)人首先描(miao)繪的(de)則(ze)是(shi)一(yi)(yi)幅內地(di)(di)的(de)秋(qiu)(qiu)色圖:“蟬(chan)鳴空桑(sang)林(lin)”,綠(lv)色的(de)桑(sang)林(lin)葉落杈疏,顯得冷落而蕭(xiao)(xiao)條(tiao),又加之(zhi)寒(han)(han)蟬(chan)的(de)鳴叫,更寒(han)(han)意大起,詩(shi)(shi)(shi)中的(de)主人公(gong)就(jiu)在(zai)這(zhe)樣的(de)季(ji)節踏上奔赴蕭(xiao)(xiao)關(guan)(guan)的(de)道(dao)路,走出一(yi)(yi)個關(guan)(guan)塞又進入(ru)另外(wai)一(yi)(yi)個關(guan)(guan)塞,邊塞的(de)景(jing)色就(jiu)更為凄(qi)涼不堪了:他看(kan)到的(de)只是(shi)“處處黃蘆草”。詩(shi)(shi)(shi)人先以內地(di)(di)的(de)秋(qiu)(qiu)景(jing)為襯墊,進而將邊塞的(de)秋(qiu)(qiu)景(jing)描(miao)寫得蒼涼之(zhi)極(ji),其用(yong)意在(zai)于(yu)暗示戰爭(zheng)的(de)殘酷(ku)和(he)表(biao)達詩(shi)(shi)(shi)人對此的(de)厭惡(e)之(zhi)情。
“從來(lai)幽(you)并(bing)客(ke),皆共(gong)沙(sha)塵老(lao)”,與王翰的(de)“醉臥沙(sha)場君莫笑(xiao),古來(lai)征戰(zhan)(zhan)幾人回”,可謂英雄所見(jian),異曲同(tong)工,感人至深(shen)。幽(you)州(zhou)和并(bing)州(zhou)都是唐代邊(bian)塞之地(di),也是許多讀書(shu)人“功名(ming)只(zhi)向馬上取”、“寧(ning)為百(bai)夫長(chang),勝作(zuo)(zuo)一書(shu)生(sheng)”的(de)追逐名(ming)利(li)的(de)地(di)方。然而,詩人從這些(xie)滿(man)懷宏圖大(da)志的(de)年輕人身(shen)(shen)上看(kan)到的(de)卻是“皆共(gong)沙(sha)塵老(lao)”的(de)無奈結局。末(mo)兩句,以對(dui)比作(zuo)(zuo)結,通過對(dui)自恃勇(yong)武(wu),炫(xuan)耀紫騮善于(yu)(yu)馳騁,耀武(wu)揚威地(di)游(you)蕩,甚(shen)至惹是生(sheng)非(fei)而擾民的(de)所謂游(you)俠(xia)的(de)諷刺,深(shen)刻地(di)表達了作(zuo)(zuo)者對(dui)于(yu)(yu)戰(zhan)(zhan)爭的(de)厭(yan)惡,對(dui)于(yu)(yu)和平生(sheng)活的(de)向往。前面講的(de)幽(you)并(bing)客(ke)的(de)時候,作(zuo)(zuo)者還(huan)沒(mei)有(you)什(shen)么貶意,字里(li)行(xing)間里(li)還(huan)隱約可見(jian)對(dui)于(yu)(yu)獻身(shen)(shen)沙(sha)場壯(zhuang)士的(de)惋惜(xi)之情(qing)(qing)。用“游(you)俠(xia)兒”來(lai)形(xing)容那些(xie)只(zhi)知道夸(kua)耀自己養(yang)有(you)良馬的(de)市井無賴,作(zuo)(zuo)者的(de)反戰(zhan)(zhan)情(qing)(qing)緒有(you)了更深(shen)層次(ci)的(de)表達。
此詩寫邊塞(sai)秋(qiu)景(jing),有慷(kang)慨悲涼的建安遺韻;寫戍邊征人(ren),又(you)有漢(han)樂府直抒胸臆(yi)的哀怨之情;諷喻(yu)市井游俠(xia),又(you)表(biao)現了唐代(dai)錦衣少(shao)年(nian)的浮夸(kua)風氣。
此(ci)詩在(zai)(zai)構思上(shang)的(de)(de)(de)特點(dian),是用(yong)側面描(miao)寫來表現主題。詩中并沒(mei)具(ju)體(ti)描(miao)寫戰(zhan)(zhan)爭,而(er)(er)是通(tong)過對塞外(wai)(wai)(wai)景(jing)物和(he)昔日(ri)(ri)戰(zhan)(zhan)爭遺跡的(de)(de)(de)描(miao)繪,來表達詩人對戰(zhan)(zhan)爭的(de)(de)(de)看法(fa)。開頭四(si)句(ju)是從軍(jun)士飲(yin)(yin)馬(ma)渡河(he)的(de)(de)(de)所見所感,描(miao)繪了(le)塞外(wai)(wai)(wai)枯曠苦(ku)寒(han)景(jing)象。詩人把描(miao)寫的(de)(de)(de)時間選(xuan)在(zai)(zai)深秋的(de)(de)(de)黃昏,這樣(yang)更有利于表現所寫的(de)(de)(de)內容(rong)。寫苦(ku)寒(han),只(zhi)選(xuan)擇了(le)水(shui)和(he)風(feng)(feng)這兩種最能(neng)表現環境特征的(de)(de)(de)景(jing)物,筆墨簡潔,又(you)能(neng)收到很(hen)好的(de)(de)(de)藝(yi)術效果。首句(ju)的(de)(de)(de)“飲(yin)(yin)馬(ma)”者就(jiu)(jiu)是軍(jun)士。詩中的(de)(de)(de)“水(shui)”指洮(tao)水(shui),臨洮(tao)城就(jiu)(jiu)在(zai)(zai)洮(tao)水(shui)畔。“飲(yin)(yin)馬(ma)”須牽馬(ma)入水(shui),所以感覺“水(shui)寒(han)”,看似不經意,實(shi)則工于匠(jiang)心。中原或中原以南地(di)(di)區,秋風(feng)(feng)只(zhi)使人感到涼爽(shuang),但(dan)塞外(wai)(wai)(wai)的(de)(de)(de)秋風(feng)(feng),卻已然“似刀”。足(zu)見其風(feng)(feng)不但(dan)猛烈(lie),而(er)(er)且寒(han)冷(leng),僅(jin)用(yong)十字,就(jiu)(jiu)把地(di)(di)域的(de)(de)(de)特點(dian)形象地(di)(di)描(miao)繪了(le)出來。三四(si)兩句(ju)寫遠(yuan)望(wang)臨洮(tao)的(de)(de)(de)景(jing)象。臨洮(tao),古縣(xian)名,因(yin)縣(xian)城臨洮(tao)水(shui)而(er)(er)得名。即今甘肅東部的(de)(de)(de)岷(min)縣(xian),是長城的(de)(de)(de)起(qi)點(dian),唐代(dai)為隴右道(dao)岷(min)州的(de)(de)(de)治所,這里常常發生戰(zhan)(zhan)爭。暮色蒼(cang)茫,廣袤的(de)(de)(de)沙(sha)漠望(wang)不到邊,天邊掛著一輪(lun)金(jin)黃的(de)(de)(de)落日(ri)(ri),臨洮(tao)城遠(yuan)遠(yuan)地(di)(di)隱現在(zai)(zai)暮色中。境界闊大,氣勢恢宏。
臨(lin)洮(tao)一(yi)帶(dai)是歷(li)代經常征(zheng)戰(zhan)(zhan)的戰(zhan)(zhan)場。據新舊《唐書·王晙(jun)列傳》和《吐(tu)(tu)(tu)蕃(fan)傳》等書載(zai):公元(yuan)714年(nian)(開(kai)元(yuan)二(er)(er)年(nian))舊歷(li)十月(yue),吐(tu)(tu)(tu)蕃(fan)以(yi)精兵十萬寇臨(lin)洮(tao),朔(shuo)方(fang)軍總管王晙(jun)與攝右羽林將(jiang)軍薛訥(ne)等合兵拒(ju)之(zhi),先后(hou)在大(da)(da)來(lai)(lai)(lai)谷口、武階、長(chang)(chang)子(zi)等處(chu)大(da)(da)敗吐(tu)(tu)(tu)蕃(fan),前后(hou)殺(sha)獲(huo)數萬,獲(huo)馬羊二(er)(er)十萬,吐(tu)(tu)(tu)蕃(fan)死者枕(zhen)藉,洮(tao)水(shui)為(wei)之(zhi)不(bu)(bu)流。詩中所說(shuo)(shuo)的“長(chang)(chang)城(cheng)戰(zhan)(zhan)”,指的就是這(zhe)(zhe)次戰(zhan)(zhan)爭(zheng)。“昔日長(chang)(chang)城(cheng)戰(zhan)(zhan),咸(xian)言意(yi)(yi)氣高”,這(zhe)(zhe)是眾人的說(shuo)(shuo)法。對此,詩人不(bu)(bu)是直接從(cong)正面進(jin)行辯駁或(huo)加以(yi)評論,而是以(yi)這(zhe)(zhe)里的景(jing)物(wu)和戰(zhan)(zhan)爭(zheng)遺跡(ji)來(lai)(lai)(lai)作回(hui)答:“黃(huang)塵(chen)足今古(gu)(gu),白(bai)(bai)骨亂蓬蒿(hao)。”“足”是充滿的意(yi)(yi)思(si)。“白(bai)(bai)骨”是戰(zhan)(zhan)死者的尸骨。“今古(gu)(gu)”貫(guan)通(tong)兩句(ju),上下句(ju)都包括在內(nei);不(bu)(bu)僅指從(cong)古(gu)(gu)到今,還包括一(yi)年(nian)四(si)季(ji),每月(yue)每天。意(yi)(yi)思(si)是說(shuo)(shuo),臨(lin)洮(tao)這(zhe)(zhe)一(yi)帶(dai)沙漠地區,一(yi)年(nian)四(si)季(ji),黃(huang)塵(chen)彌漫,戰(zhan)(zhan)死者的白(bai)(bai)骨,雜亂地棄(qi)在蓬蒿(hao)間(jian),從(cong)古(gu)(gu)到今,都是如此。這(zhe)(zhe)里的“白(bai)(bai)骨”,包含開(kai)元(yuan)二(er)(er)年(nian)這(zhe)(zhe)次“長(chang)(chang)城(cheng)戰(zhan)(zhan)”戰(zhan)(zhan)死的戰(zhan)(zhan)士,及這(zhe)(zhe)以(yi)前戰(zhan)(zhan)死的戰(zhan)(zhan)士。這(zhe)(zhe)里沒有一(yi)個議(yi)論字眼(yan),卻將(jiang)戰(zhan)(zhan)爭(zheng)的殘酷極其深(shen)刻地揭示出來(lai)(lai)(lai)。這(zhe)(zhe)里是議(yi)論,是說(shuo)(shuo)理(li),但這(zhe)(zhe)種議(yi)論、說(shuo)(shuo)理(li),卻完全是以(yi)生(sheng)動的形(xing)象來(lai)(lai)(lai)表現(xian),因而更(geng)具有震撼人心(xin)的力(li)量,手(shou)法極其高妙(miao)。
這首詩著重表(biao)現軍旅生活的(de)艱辛及戰(zhan)爭的(de)殘酷,其中蘊含了詩人對黷武戰(zhan)爭的(de)反(fan)對情緒(xu)。
第三首詩記述了一次征戰的(de)全(quan)過(guo)程,從(cong)征兵到戰斗結束,充分揭示(shi)了戰爭(zheng)的(de)殘酷性,表達了對戍邊普(pu)通(tong)士卒的(de)深深同情。
前兩(liang)句記(ji)述將軍(jun)領(ling)旨征(zheng)兵(bing),暗示(shi)(shi)了(le)這(zhe)是一(yi)次規(gui)模浩大(da)的(de)(de)(de)(de)會戰(zhan),統兵(bing)者(zhe)(zhe)權傾一(yi)時,名聳天(tian)下(xia)。第三、四(si)句寫(xie)朝廷(ting)用(yong)很重(zhong)的(de)(de)(de)(de)禮儀拜將出(chu)征(zheng),而(er)大(da)軍(jun)沿途經過(guo)的(de)(de)(de)(de)州郡也(ye)預先按制迎送。這(zhe)四(si)句描寫(xie)聲勢浩大(da),為下(xia)文傷亡之(zhi)(zhi)重(zhong)做了(le)鋪墊。接著寫(xie)出(chu)征(zheng)的(de)(de)(de)(de)結果(guo):參(can)戰(zhan)的(de)(de)(de)(de)幾萬將士無一(yi)生還(huan)。雖然(ran)言語淺白,卻有(you)一(yi)種震撼人(ren)心的(de)(de)(de)(de)力(li)量(liang)。“紛紛”,將慷(kang)慨赴(fu)死的(de)(de)(de)(de)悲(bei)壯場(chang)面刻畫得淋漓盡致(zhi),但這(zhe)些戍卒的(de)(de)(de)(de)生命又不(bu)同草芥(jie)。作者(zhe)(zhe)隱憤難平(ping),發出(chu)了(le)“臣愿節宮廄,分(fen)以賜邊(bian)城”的(de)(de)(de)(de)呼聲,這(zhe)是作者(zhe)(zhe)那(nei)顆忠直(zhi)愛國殷(yin)殷(yin)之(zhi)(zhi)心的(de)(de)(de)(de)自然(ran)流,雖然(ran)這(zhe)次慘敗,但亡羊補牢為時不(bu)晚。最后(hou)兩(liang)句含(han)蓄(xu)地(di)揭示(shi)(shi)了(le)這(zhe)次慘敗的(de)(de)(de)(de)重(zhong)要(yao)原因,即戰(zhan)略物(wu)資奇缺,以步兵(bing)之(zhi)(zhi)帥與強大(da)的(de)(de)(de)(de)游牧騎兵(bing)部落在廣漠里作戰(zhan),必然(ran)失敗。所謂兵(bing)者(zhe)(zhe),國之(zhi)(zhi)大(da)事(shi),不(bu)得已而(er)用(yong)之(zhi)(zhi),戰(zhan)前不(bu)作充分(fen)的(de)(de)(de)(de)準務(wu),就(jiu)倉(cang)促應戰(zhan),其失敗也(ye)就(jiu)可想而(er)知了(le)。這(zhe)兩(liang)句也(ye)含(han)蓄(xu)地(di)諷刺了(le)唐王朝視戰(zhan)爭如兒(er)戲的(de)(de)(de)(de)草菅人(ren)命行為。
第四(si)首(shou)前(qian)兩句(ju)以漢朝霍去(qu)病代指唐朝立下赫赫戰功(gong)的(de)(de)邊疆將(jiang)(jiang)領(ling)。一片(pian)悲戚的(de)(de)氣氛,因為剛剛埋(mai)葬了因戰殉國的(de)(de)將(jiang)(jiang)軍。然后寫將(jiang)(jiang)軍的(de)(de)部下都(dou)前(qian)來祭奠他,他的(de)(de)死訊使(shi)廣大的(de)(de)北方邊境為之(zhi)震動。這四(si)句(ju)從側面烘托(tuo)了將(jiang)(jiang)軍生前(qian)深孚眾望,深受士卒愛戴,威震邊疆的(de)(de)名將(jiang)(jiang)風采,他的(de)(de)死是天下百姓的(de)(de)一大損失。
第五(wu)、六句寫了忠實的(de)(de)部(bu)(bu)曲在將(jiang)軍生前隨(sui)他轉戰北方廣大而(er)漫長(chang)的(de)(de)邊境(jing)地帶,立下了赫赫戰功,而(er)今將(jiang)軍去世,他們的(de)(de)功勛(xun)人多被取消了,而(er)且他們所率領的(de)(de)部(bu)(bu)隊不久也會(hui)被調離(li)開去。接著寫將(jiang)軍的(de)(de)舊部(bu)(bu)們雖被剝奪了功勛(xun),但還將(jiang)被派往別處的(de)(de)的(de)(de)邊地駐防(fang),他們悲憤不已,卻也只(zhi)能(neng)是(shi)對天痛哭。
全待(dai)敘(xu)事嚴整有(you)(you)序(xu),筆力雄(xiong)健奔放,格調(diao)悲壯(zhuang)沉(chen)雄(xiong),詩人以(yi)高度凝練的(de)(de)語言記錄了(le)一位(wei)將(jiang)領的(de)(de)喪葬場面,并由(you)此而(er)折射出軍(jun)隊之中(zhong)由(you)于有(you)(you)功(gong)難賞,致使英(ying)雄(xiong)流(liu)涕的(de)(de)不公平(ping)現像,從一定程度上揭示了(le)封建社會中(zhong)深刻(ke)的(de)(de)內部矛盾(dun),對(dui)有(you)(you)功(gong)將(jiang)士(shi)(shi)的(de)(de)遭(zao)遇寄予了(le)深切(qie)的(de)(de)同(tong)情。“更遣”二字值得(de)玩(wan)味(wei),愈顯朝(chao)廷(ting)對(dui)有(you)(you)功(gong)將(jiang)士(shi)(shi)的(de)(de)不公,扼腕嘆息。