戴(dai)(dai)名世,1653年(nian)三(san)月(yue)十(shi)(shi)八日(4月(yue)16日)生(sheng),幼(you)時(shi)家境相當貧寒,對他來說,這是一(yi)個(ge)窘(jiong)困多艱的(de)(de)(de)時(shi)期,也是一(yi)個(ge)發憤立(li)志的(de)(de)(de)時(shi)期。其坎坷不(bu)平(ping)的(de)(de)(de)生(sheng)活經歷(li),以(yi)及(ji)由此而(er)(er)來的(de)(de)(de)生(sheng)活磨煉,不(bu)僅鑄(zhu)就了(le)戴(dai)(dai)名世獨特的(de)(de)(de)性格特征(zheng),而(er)(er)且也為(wei)他日后的(de)(de)(de)思想發展(zhan)奠定(ding)了(le)堅固的(de)(de)(de)基礎。戴(dai)(dai)名世自(zi)幼(you)即刻苦上(shang)進,力學(xue)古文(wen)不(bu)輟。他“一(yi)日不(bu)讀(du)書,輒忽(hu)忽(hu)如有(you)亡失;但得一(yi)書,往復觀玩(wan),可以(yi)忘(wang)寢食”(《與朱生(sheng)書》)。戴(dai)(dai)名世六歲開(kai)蒙就讀(du),十(shi)(shi)一(yi)歲熟背《四書》《五經》,被鄉里長輩公認為(wei)戴(dai)(dai)氏“秀出者”(《戴(dai)(dai)母唐孺人壽序》)。由于(yu)孜孜不(bu)倦的(de)(de)(de)追求,戴(dai)(dai)名世年(nian)未及(ji)弱冠(guan)即善(shan)為(wei)古文(wen)辭,二(er)十(shi)(shi)歲起開(kai)始授徒以(yi)養親,二(er)十(shi)(shi)八歲以(yi)秀才入縣(xian)學(xue),不(bu)久后以(yi)拔貢生(sheng)入京師,補為(wei)正藍旗教習。
戴(dai)(dai)名(ming)世十三年的(de)開館執教,使其對社(she)會對生活都有了較深(shen)刻的(de)理解和認識。在明(ming)清之際熾熱的(de)民族思想(xiang)推動下,戴(dai)(dai)名(ming)世在青(qing)少年時期就日漸樹立起“視治理天下為己任”的(de)豪(hao)情壯(zhuang)志。
戴名(ming)世(shi)三(san)十(shi)四歲時(shi)被督學使者李振玉薦(jian)入國(guo)子監(jian)。作(zuo)為(wei)一個正直(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)文(wen)(wen)士,他(ta)不愿“曳候門之裙”,因此只能(neng)過著冷落(luo)、孤寂(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)生(sheng)活。此后,他(ta)在京師與徐貽孫、王源、方(fang)苞等人(ren)相聚(ju),往往“極飲大醉(zui),嘲(chao)謔(nve)罵譏”,使達官(guan)貴人(ren)們側目。戴名(ming)世(shi)與方(fang)苞等人(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)結合,是(shi)以針砭時(shi)弊、振興古(gu)文(wen)(wen)為(wei)共同旨趣(qu)的(de)(de)(de)(de)(de)。他(ta)們每每“酒酣(han)論時(shi)事、吁嗟咄嘻,旁若無人(ren)”(戴名(ming)世(shi)《北行(xing)日(ri)記(ji)序》)。這毫(hao)無疑問招(zhao)來了(le)公卿大夫們的(de)(de)(de)(de)(de)仇(chou)視和攻擊。而(er)他(ta)們在古(gu)文(wen)(wen)創(chuang)作(zuo)方(fang)面的(de)(de)(de)(de)(de)長期(qi)切磋(cuo)研討,也有力地推動了(le)古(gu)文(wen)(wen)的(de)(de)(de)(de)(de)發展;他(ta)們的(de)(de)(de)(de)(de)古(gu)文(wen)(wen)創(chuang)作(zuo)實踐,又哺育著桐城派的(de)(de)(de)(de)(de)誕生(sheng)。
戴名(ming)世(shi)(shi)早就立下(xia)了“欲上下(xia)古(gu)今,貫穿(chuan)馳騁,以成一(yi)家之言。……則于古(gu)之人或(huo)者可以無讓”(《初集原序(xu)》)的(de)宏大愿望。當時,因為明(ming)史資料散逸頗多(duo),有些又失(shi)于記載,因此尚無人能寫(xie)明(ming)史。而戴名(ming)世(shi)(shi)每以史才自負,他(ta)很想仿效《史記》形式(shi),作(zuo)出(chu)綱目,然(ran)后廣(guang)泛(fan)搜(sou)羅資料,相(xiang)互(hu)參(can)證,力(li)(li)求(qiu)真(zhen)實(shi),寫(xie)出(chu)一(yi)部有價(jia)值的(de)著作(zuo)。因此他(ta)廣(guang)游(you)燕趙、齊魯、河(he)洛并江(jiang)蘇、浙江(jiang)、福建等地(di),訪問故(gu)老,考(kao)證野史,搜(sou)求(qiu)明(ming)代(dai)逸事(shi),不遺余力(li)(li)。一(yi)時之間,文名(ming)播(bo)于天下(xia)。
康(kang)熙四十一年(公元1702年),戴(dai)名世的(de)(de)弟子尤云鶚把(ba)自己(ji)抄錄的(de)(de)戴(dai)氏古文百(bai)余(yu)篇刊刻(ke)行世。由于戴(dai)氏居南山(shan)岡,遂(sui)命名為《南山(shan)集偶抄》,即著(zhu)(zhu)名的(de)(de)《南山(shan)集》。此書一經問世,即風行江南各省(sheng),其發行量(liang)之(zhi)(zhi)大,流傳之(zhi)(zhi)廣,在(zai)當(dang)時同類(lei)的(de)(de)私家(jia)著(zhu)(zhu)作中是罕見的(de)(de)。正(zheng)是這本書,使戴(dai)名世流芳文壇兩百(bai)多年,卻也使他(ta)遭致殺身大禍(huo)。
戴名(ming)(ming)(ming)(ming)世的(de)(de)晚年,基本(ben)上持(chi)一種(zhong)與(yu)清(qing)(qing)政(zheng)府合作的(de)(de)態度。康(kang)熙四(si)(si)十(shi)(shi)(shi)四(si)(si)年(公元1705年),戴名(ming)(ming)(ming)(ming)世年已五十(shi)(shi)(shi)二(er)(er)歲,赴順天(tian)鄉(xiang)試(shi),中(zhong)(zhong)(zhong)第(di)(di)五十(shi)(shi)(shi)七名(ming)(ming)(ming)(ming)舉人(ren)(ren)。第(di)(di)二(er)(er)年參(can)(can)加會試(shi)未中(zhong)(zhong)(zhong),復于康(kang)熙四(si)(si)十(shi)(shi)(shi)八年(公元1709年)再試(shi),中(zhong)(zhong)(zhong)會試(shi)第(di)(di)一名(ming)(ming)(ming)(ming),殿試(shi)以(yi)(yi)一甲第(di)(di)二(er)(er)名(ming)(ming)(ming)(ming)進(jin)士(shi)(shi)及第(di)(di)(俗稱(cheng)榜(bang)眼),授翰林院編修,在京(jing)供職,參(can)(can)與(yu)明史館的(de)(de)編纂(zuan)工作。時(shi)過兩年,即因行世已久的(de)(de)《南山集》中(zhong)(zhong)(zhong)錄有南明桂王時(shi)史事(shi),并多用(yong)南明三(san)(san)五年號,被(bei)御史趙申喬參(can)(can)劾,以(yi)(yi)“大(da)逆(ni)”罪下獄(yu),又兩年后(hou)(hou)1713年二(er)(er)月(yue)初(chu)十(shi)(shi)(shi)(3月(yue)31日)被(bei)處死,死年六十(shi)(shi)(shi)歲。此案(an)株連數百人(ren)(ren),震動儒林。當時(shi)政(zheng)界和(he)學術(shu)界的(de)(de)知名(ming)(ming)(ming)(ming)人(ren)(ren)士(shi)(shi)如桐城派開山鼻(bi)祖方苞、侍郎趙士(shi)(shi)麟、淮陰道(dao)王英謨、庶吉士(shi)(shi)汪汾等(deng)三(san)(san)十(shi)(shi)(shi)二(er)(er)人(ren)(ren)”都被(bei)牽連其中(zhong)(zhong)(zhong)。這就是著名(ming)(ming)(ming)(ming)的(de)(de)“清(qing)(qing)初(chu)三(san)(san)大(da)文字(zi)獄(yu)”之一的(de)(de)“《南山集》案(an)”。“《南山集》案(an)”的(de)(de)發生有著深(shen)刻(ke)的(de)(de)政(zheng)治背(bei)景(jing)和(he)社(she)會原(yuan)因。滿(man)清(qing)(qing)貴族入關掌握(wo)中(zhong)(zhong)(zhong)原(yuan)政(zheng)權后(hou)(hou),雖然采取了(le)一些籠絡人(ren)(ren)心的(de)(de)措施(shi),但“剃(ti)發”、“圈地(di)”等(deng)一系列野(ye)蠻的(de)(de)民族壓(ya)迫政(zheng)策乃(nai)使人(ren)(ren)心思變,清(qing)(qing)統治頗(po)為(wei)不穩。于武力(li)鎮(zhen)壓(ya)后(hou)(hou),清(qing)(qing)廷又特別重視從(cong)思想上加以(yi)(yi)嚴厲鉗制,動輒(zhe)屢興大(da)獄(yu),深(shen)文周納(na),羅織罪名(ming)(ming)(ming)(ming),對(dui)他(ta)們認為(wei)不馴(xun)服(fu)的(de)(de)知識分子(zi)進(jin)行酷烈的(de)(de)鎮(zhen)壓(ya)。戴名(ming)(ming)(ming)(ming)世遂罹其難(nan)。
文史成就
戴名世在(zai)(zai)文(wen)學、史學方面都有(you)(you)相當(dang)大(da)的(de)(de)成(cheng)就。從《南山集》中可(ke)看出他(ta)(ta)的(de)(de)散(san)文(wen)是沿著明代唐宋(song)派的(de)(de)道路在(zai)(zai)發展,有(you)(you)其特色。他(ta)(ta)與桐(tong)城派方苞交(jiao)往甚密,論文(wen)主(zhu)張(zhang)(zhang)對(dui)桐(tong)城派古文(wen)的(de)(de)發展有(you)(you)一定(ding)影(ying)響。他(ta)(ta)認(ren)為(wei)(wei)作文(wen)當(dang)以“精、神(shen)(shen)、氣(qi)”為(wei)(wei)主(zhu),語(yu)言文(wen)字為(wei)(wei)次(ci)(《答(da)張(zhang)(zhang)、伍兩生書(shu)》)。他(ta)(ta)又認(ren)為(wei)(wei)文(wen)章之(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)以能傳(chuan)神(shen)(shen),關(guan)鍵在(zai)(zai)于(yu)“義理”,而“語(yu)氣(qi)”則是從屬之(zhi)(zhi)(zhi)物(《有(you)(you)明歷(li)朝小(xiao)(xiao)題文(wen)選序(xu)》)。他(ta)(ta)提倡文(wen)章要(yao)平易(yi)自(zi)然(ran)(ran)而言之(zhi)(zhi)(zhi)有(you)(you)物,反對(dui)藻飾剽竊(qie),認(ren)為(wei)(wei)“自(zi)然(ran)(ran)之(zhi)(zhi)(zhi)文(wen)”才是文(wen)章的(de)(de)最高標(biao)準(zhun),而文(wen)章只(zhi)有(you)(you)講究“精”與“神(shen)(shen)”才能達到(dao)“自(zi)然(ran)(ran)”的(de)(de)境界。同時,他(ta)(ta)又指出自(zi)然(ran)(ran)之(zhi)(zhi)(zhi)文(wen)也必(bi)須“道、法(fa)、辭”三者均備,即思(si)想內容、結構法(fa)則與語(yu)言應當(dang)完美(mei)結合,三者缺一不可(ke)(《與劉言潔書(shu)》《己卯(mao)行書(shu)小(xiao)(xiao)題序(xu)》等)。所(suo)有(you)(you)這些主(zhu)張(zhang)(zhang)都為(wei)(wei)桐(tong)城派的(de)(de)形成(cheng)奠定(ding)了相當(dang)的(de)(de)理論基(ji)礎。
戴名(ming)世(shi)(shi)文章以(yi)史(shi)論(lun)(lun)、史(shi)傳、游記、序(xu)跋為主。他(ta)(ta)對史(shi)學很感(gan)興趣,時(shi)常傾慕司馬遷(qian)、歐陽(yang)修(xiu)獨自(zi)(zi)修(xiu)撰(zhuan)《史(shi)記》《五代(dai)史(shi)》。他(ta)(ta)每讀《史(shi)記》,聯(lian)想今(jin)世(shi)(shi),常感(gan)慨激發(fa),痛惜明清之(zhi)(zhi)際許多可歌可泣(qi)的(de)(de)(de)忠臣義士以(yi)及許多使(shi)人痛恨的(de)(de)(de)亂臣賊子事(shi),皆湮沒于(yu)(yu)(yu)世(shi)(shi),而(er)有明一(yi)代(dai)的(de)(de)(de)成(cheng)敗得失,也不得聞(wen)之(zhi)(zhi)于(yu)(yu)(yu)后(hou)人。因此他(ta)(ta)決心(xin)仿效司馬遷(qian)、歐陽(yang)修(xiu),立志(zhi)修(xiu)撰(zhuan)《明史(shi)》。這樣(yang)他(ta)(ta)在漫游天(tian)下(xia)時(shi)就(jiu)有心(xin)收集軼聞(wen)遺編,特別是有關南明王朝的(de)(de)(de)史(shi)事(shi)。他(ta)(ta)曾(ceng)說自(zi)(zi)己“二(er)十年來,搜求遺編,討論(lun)(lun)掌故(gu),胸中覺有萬卷書(shu),怪怪奇(qi)奇(qi)、滔滔汨汨,欲觸喉而(er)出……欲將(jiang)之(zhi)(zhi)名(ming)山(shan)(shan)(shan)中,洗滌心(xin)神(shen),餐吸沆瀣,息慮屏氣,久之(zhi)(zhi)乃敢發(fa)凡起例,次(ci)第命筆”(《與劉大(da)山(shan)(shan)(shan)書(shu)》)。由于(yu)(yu)(yu)他(ta)(ta)生(sheng)活十分窮困,藏書(shu)甚少,又(you)忙(mang)于(yu)(yu)(yu)教書(shu),亦無閑瑕(xia),因此他(ta)(ta)本來是準(zhun)備等材料搜集全之(zhi)(zhi)后(hou),年老退隱(yin)名(ming)山(shan)(shan)(shan),專事(shi)著(zhu)述,但此愿未(wei)(wei)了而(er)大(da)難猝然臨頭。他(ta)(ta)著(zhu)述的(de)(de)(de)志(zhi)愿雖然最終未(wei)(wei)能完成(cheng),但《南山(shan)(shan)(shan)集》一(yi)書(shu)亦可名(ming)垂后(hou)世(shi)(shi),足彰其志(zhi)。他(ta)(ta)所(suo)撰(zhuan)的(de)(de)(de)史(shi)論(lun)(lun)、史(shi)傳等,算是對行游天(tian)下(xia)、考稽(ji)放(fang)失舊聞(wen)的(de)(de)(de)一(yi)個小結。
史論評價
他的(de)史(shi)論(lun)(lun)言(yan)辭犀利(li),議論(lun)(lun)透辟,如《老子(zi)論(lun)(lun)》《范(fan)增論(lun)(lun)》《撫盜論(lun)(lun)》《史(shi)論(lun)(lun)》等。后(hou)代學者稱贊他“才氣汪洋浩瀚,縱橫(heng)飄(piao)逸,雄渾悲壯,舉動得《左》《史(shi)》《莊》《騷》神髓(sui)”(蕭穆(mu)《戴憂庵(an)先(xian)生事略》)。其(qi)中《老子(zi)論(lun)(lun)》認(ren)(ren)為(wei)(wei)(wei)老子(zi)所言(yan),多“涉歷世故(gu)之(zhi)道(dao)(dao),”憤恨道(dao)(dao)教徒妄托老子(zi)為(wei)(wei)(wei)教主;《范(fan)增論(lun)(lun)》認(ren)(ren)為(wei)(wei)(wei)“定天下者必明于天下之(zhi)大勢,而后(hou)可(ke)以決天下之(zhi)治亂(luan)”;《撫道(dao)(dao)論(lun)(lun)》認(ren)(ren)為(wei)(wei)(wei)“群盜”是(shi)“假手于文武大吏”,這(zhe)種官(guan)吏正是(shi)“國家之(zhi)大盜”;《史(shi)論(lun)(lun)》認(ren)(ren)為(wei)(wei)(wei)《史(shi)記》《五代史(shi)》為(wei)(wei)(wei)良史(shi),以上(shang)這(zhe)些都可(ke)謂是(shi)真知灼(zhuo)見。
史傳文學
名(ming)(ming)世(shi)最佳的(de)(de)(de)散文(wen)(wen)首推史(shi)(shi)傳(chuan)(chuan)(chuan)文(wen)(wen)學和游記。《南山(shan)集》今(jin)本卷六、七、八的(de)(de)(de)數十(shi)篇(pian)傳(chuan)(chuan)(chuan)記,卷十(shi)一(yi)(yi)(yi)的(de)(de)(de)五(wu)篇(pian)《日記》,卷十(shi)二《子遺錄》,卷十(shi)三的(de)(de)(de)四篇(pian)《紀略》等,既(ji)表彰了明亡之后堅持民族氣節(jie)、隱居不(bu)仕的(de)(de)(de)讀書人,又歌(ge)頌了拋卻一(yi)(yi)(yi)己之私(si)、奔走于(yu)抗清事業的(de)(de)(de)忠貞(zhen)烈士,同時(shi)還在有(you)的(de)(de)(de)章節(jie)(如《曹先生(sheng)傳(chuan)(chuan)(chuan)》)中將他們與那些“受人主知遇得(de)富(fu)貴而(er)(er)(er)反(fan)顏(yan)事仇者”作(zuo)一(yi)(yi)(yi)對(dui)比,譏刺了為求富(fu)貴而(er)(er)(er)搖身一(yi)(yi)(yi)變(bian)、腆顏(yan)事清的(de)(de)(de)無(wu)恥故(gu)明官(guan)僚。戴名(ming)(ming)世(shi)以史(shi)(shi)遷為師,史(shi)(shi)傳(chuan)(chuan)(chuan)作(zuo)品成就最高,或謂“先生(sheng)為文(wen)(wen)得(de)司(si)(si)馬子長(chang)之神,歸熙(xi)甫后一(yi)(yi)(yi)人”(鄧實《戴褐夫集跋》)。《畫(hua)網巾先生(sheng)傳(chuan)(chuan)(chuan)》是(shi)他的(de)(de)(de)名(ming)(ming)篇(pian),堪(kan)稱史(shi)(shi)傳(chuan)(chuan)(chuan)文(wen)(wen)學中的(de)(de)(de)佳作(zuo)。此(ci)文(wen)(wen)用(yong)極其(qi)生(sheng)動的(de)(de)(de)筆調刻(ke)畫(hua)了一(yi)(yi)(yi)個“其(qi)姓名(ming)(ming)爵里(li)皆(jie)不(bu)得(de)而(er)(er)(er)知”的(de)(de)(de)反(fan)清英(ying)雄形象,雖實錄其(qi)事而(er)(er)(er)人物個性鮮(xian)明,通篇(pian)寓莊于(yu)諧,情趣盎然,繼承(cheng)了司(si)(si)馬遷史(shi)(shi)傳(chuan)(chuan)(chuan)文(wen)(wen)學的(de)(de)(de)優秀傳(chuan)(chuan)(chuan)統(tong)。因(yin)為他的(de)(de)(de)史(shi)(shi)傳(chuan)(chuan)(chuan)普遍筆法(fa)生(sheng)動洗練而(er)(er)(er)又述事周詳,故(gu)梁啟超稱贊他“史(shi)(shi)才特絕”。
《南山集(ji)》中的一些游記(ji)散文(wen)如《游天臺山記(ji)》《龍鼻泉(quan)記(ji)》《雁蕩記(ji)》《游大(da)龍湫(qiu)記(ji)》等,“空靈超妙”(方宗(zong)城《桐城文(wen)錄序(xu)》),寫山川景(jing)色頗(po)細(xi),文(wen)筆(bi)清麗生動。
諷刺小品
戴名(ming)世(shi)寫諷(feng)刺(ci)小品(pin)(pin)文(wen)說精,如《鳥說》《鄰(lin)女(nv)語》《醉(zui)(zui)鄉記(ji)》等都相當有(you)名(ming)。這些(xie)小品(pin)(pin)文(wen)擬人(ren)(ren)(ren)寫物、以物喻人(ren)(ren)(ren),針砭時(shi)事(shi),入木(mu)三分。《鳥說》用小鳥的(de)遭(zao)遇傾訴自己和身處底層的(de)人(ren)(ren)(ren)民的(de)不幸,堪稱短篇佳制。《鄰(lin)女(nv)語》是一(yi)篇寓言體雜文(wen),寫西(xi)鄰(lin)女(nv)陋(lou)而(er)(er)善嫁,東鄰(lin)女(nv)雖(sui)美(mei)而(er)(er)無聘之才(cai),出現(xian)這種反常現(xian)象的(de)原因是因為(wei)(wei)西(xi)鄰(lin)女(nv)善于取悅世(shi)人(ren)(ren)(ren),“隨時(shi)為(wei)(wei)巧靡之涂妝”,而(er)(er)東鄰(lin)女(nv)卻(que)不以媚世(shi)以邀寵(chong),故終“無聘之者”。這個小品(pin)(pin)諷(feng)刺(ci)了當時(shi)社會上事(shi)非(fei)不分、黑白顛倒、埋沒人(ren)(ren)(ren)才(cai)的(de)丑惡現(xian)象。《醉(zui)(zui)鄉記(ji)》則用一(yi)個“天地(di)為(wei)(wei)之易位(wei),日(ri)月為(wei)(wei)之失明”的(de)大醉(zui)(zui)鄉來(lai)諷(feng)刺(ci)當時(shi)社會。在這個醉(zui)(zui)鄉里(li),少(shao)數清醒者卻(que)反而(er)(er)被醉(zui)(zui)客“指(zhi)以為(wei)(wei)笑”。與蒲松齡(ling)《聊齋志異·羅剎海市》表現(xian)了異曲(qu)同(tong)工的(de)深刻寓意(yi)。
《南山集(ji)(ji)》原刻本(ben)遭禁(jin)毀(hui)已(yi)不(bu)可見(jian),但(dan)它為(wei)(wei)作(zuo)者(zhe)(zhe)在(zai)歷史(shi)上留(liu)下了錚(zheng)錚(zheng)文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)名(ming)(ming)。而在(zai)《南山集(ji)(ji)》案中(zhong)(zhong)首告戴(dai)(dai)名(ming)(ming)世(shi)(shi)的(de)(de)(de)趙(zhao)申喬(qiao),無(wu)論(lun)他(ta)與戴(dai)(dai)有(you)否嫌隙,為(wei)(wei)了對朝(chao)廷(ting)表忠誠而不(bu)惜致人(ren)于罪,畢竟(jing)難免有(you)邀功請賞之嫌,且禍及數百(bai)人(ren),釀成(cheng)一個大肆迫害文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)人(ren)學士的(de)(de)(de)文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)字(zi)獄案,因此趙(zhao)申喬(qiao)頗(po)為(wei)(wei)士林所(suo)不(bu)齒(chi)。而戴(dai)(dai)名(ming)(ming)世(shi)(shi)的(de)(de)(de)著作(zuo)雖(sui)遭焚毀(hui),沉冤數百(bai)年(nian),但(dan)后(hou)人(ren)對其人(ren)品文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)章(zhang)都十(shi)(shi)分(fen)景仰,以(yi)致于其后(hou)的(de)(de)(de)一百(bai)幾(ji)十(shi)(shi)年(nian)中(zhong)(zhong),清朝(chao)統治者(zhe)(zhe)雖(sui)上下搜(sou)索,幾(ji)令禁(jin)毀(hui),但(dan)《南山集(ji)(ji)》仍不(bu)斷被人(ren)們(men)秘(mi)密(mi)傳抄,不(bu)時(shi)變換名(ming)(ming)稱(cheng)在(zai)民間出現。為(wei)(wei)逃避(bi)迫害者(zhe)(zhe)的(de)(de)(de)耳目,人(ren)們(men)將其改名(ming)(ming)為(wei)(wei)《潛虛(xu)先生文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)集(ji)(ji)》流(liu)傳于世(shi)(shi)。清中(zhong)(zhong)葉道光以(yi)后(hou),清廷(ting)對文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)化的(de)(de)(de)控制有(you)所(suo)松動(dong),所(suo)刻版本(ben)逐漸(jian)增多。戴(dai)(dai)名(ming)(ming)世(shi)(shi)生前所(suo)刊印(yin)的(de)(de)(de)《南山集(ji)(ji)偶抄》所(suo)收(shou)(shou)文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)章(zhang)僅百(bai)十(shi)(shi)余篇,其數量(liang)僅占戴(dai)(dai)氏全(quan)部著作(zuo)的(de)(de)(de)五分(fen)之一。作(zuo)者(zhe)(zhe)死后(hou),陸續有(you)人(ren)搜(sou)集(ji)(ji)整(zheng)理其遺作(zuo),如道光年(nian)間其族(zu)人(ren)戴(dai)(dai)鈞(jun)衡編《潛虛(xu)先生文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)集(ji)(ji)》,光緒年(nian)間張仲(zhong)沅編《戴(dai)(dai)南山先生古文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)全(quan)集(ji)(ji)》等(deng),后(hou)來又(you)有(you)許多翻印(yin)本(ben)。然(ran)諸(zhu)書(shu)中(zhong)(zhong)均有(you)脫漏訛誤。今中(zhong)(zhong)華(hua)書(shu)局《戴(dai)(dai)名(ming)(ming)世(shi)(shi)集(ji)(ji)》,乃王樹(shu)民以(yi)張氏刻本(ben)為(wei)(wei)基礎,兼取見(jian)于各本(ben)而為(wei)(wei)張氏未收(shou)(shou)之文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)、及作(zuo)者(zhe)(zhe)部分(fen)手(shou)稿,匯(hui)集(ji)(ji)成(cheng)書(shu)。全(quan)書(shu)共十(shi)(shi)五卷,以(yi)文(wen)(wen)(wen)(wen)(wen)體(ti)分(fen)類,收(shou)(shou)集(ji)(ji)完備,是目前最(zui)為(wei)(wei)流(liu)行(xing)的(de)(de)(de)本(ben)子。
先君序略
先(xian)君諱(hui)碩,字(zi)孔萬,號(hao)霜巖,一號(hao)茶道(dao)人(ren)。家世孝弟力(li)田,以(yi)貲鄉(xiang)里。里中皆稱戴(dai)氏忠厚(hou)長者,縣大夫輒(zhe)嘗(chang)饋(kui)問(wen),以(yi)風示縣人(ren)。
先君為人(ren)醇謹,忠厚(hou)退讓,從(cong)不言人(ren)過矣。與(yu)人(ren)交(jiao),無畛城;與(yu)人(ren)語,輒(zhe)以(yi)為善相勸勉(mian),津(jin)津(jin)不休(xiu),一見之(zhi)此語,再見之(zhi)亦此語,有(you)興(xing)起者,輒(zhe)喜不寐。無老幼(you)賢愚,皆服其(qi)長者,不敢(gan)犯;犯之(zhi)亦不校,生平未(wei)嘗有(you)與(yu)人(ren)失色(se)失言者。第其(qi)艱難險阻,備(bei)嘗人(ren)間(jian)苦,不能以(yi)告人(ren)也。歲(sui)甲午,年二十一,補(bu)博(bo)(bo)士弟子(zi)。家貧,以(yi)授經為業。歲(sui)辛丑、壬(ren)寅間(jian),始擔囊(nang)授徒(tu)廬江(jiang),歲(sui)一再歸,博(bo)(bo)奉(feng)金以(yi)活(huo)家口。頃授徒(tu)里(li)中,然性(xing)不喜家居,輒(zhe)復客于(yu)外(wai)。今竟死于(yu)外(wai)。嗚呼,悲(bei)哉!
其為(wei)文不(bu)屬草(cao),步(bu)階前(qian)數回,即落筆就之(zhi),不(bu)改竄一字。尤喜(xi)詩。詩辭大(da)抵多悲(bei)思凄楚(chu)之(zhi)音(yin),凡(fan)百馀卷,皆(jie)可傳誦也。自以(yi)(yi)荏(ren)苒半生,坎坷無一遇(yu),米鹽常缺,家(jia)人(ren)兒女依(yi)依(yi)啼號(hao),嘗(chang)曰:“讀書積善欲獲報,如(ru)捕風捉影。如(ru)吾等者,豈宜至此!”時形諸感嘆。家(jia)人(ren)唯(wei)吾母事之(zhi)謹(jin),兒子輩(bei)妄意他(ta)時富貴以(yi)(yi)娛親,朝夕定省、甘旨皆(jie)缺。
先(xian)(xian)君卒于陳家(jia)洲(zhou)。洲(zhou)去(qu)縣(xian)一百(bai)四十里,以(yi)去(qu)歲(sui)十月初(chu)一日(ri)往(wang)。先(xian)(xian)是(shi),先(xian)(xian)君客舒城山中,夏秋之(zhi)間治裝歸矣(yi)。忽(hu)瘡起于足(zu),痛幾(ji)危,越月始(shi)稍(shao)稍(shao)愈,愈而(er)(er)(er)歸。歸不(bu)復(fu)(fu)去(qu),以(yi)山多峻嶺,不(bu)可(ke)騎,難以(yi)徒(tu)步也。居無何,足(zu)大愈。適(shi)吳氏(shi)來請,遂去(qu)。名(ming)世(shi)(shi)送之(zhi)郭外,豈知(zhi)其永訣而(er)(er)(er)遂不(bu)復(fu)(fu)見(jian)乎(hu)!到洲(zhou)五十日(ri)而(er)(er)(er)卒。先(xian)(xian)是(shi),十日(ri)前有書(shu)來,云瘡發于項偏左。名(ming)世(shi)(shi)等以(yi)先(xian)(xian)君壯年盛德,此足(zu)疾余毒,不(bu)為意。已而(er)(er)(er)諸生知(zhi)不(bu)可(ke)起,始(shi)使人(ren)來報,比至,則已不(bu)及(ji)待矣(yi)。先(xian)(xian)君居洲(zhou)未兩(liang)月,而(er)(er)(er)洲(zhou)之(zhi)人(ren)皆感動(dong)。其死(si)也,皆呱(gua)(gua)呱(gua)(gua)而(er)(er)(er)泣曰:“天無眼矣(yi)!”嗚(wu)呼!人(ren)莫(mo)不(bu)有死(si),而(er)(er)(er)先(xian)(xian)君客死(si),早死(si),窮死(si),憂患死(si),此不(bu)肖名(ming)世(shi)(shi)所(suo)以(yi)為終天之(zhi)恨(hen),沒世(shi)(shi)而(er)(er)(er)不(bu)能已者也。
參考(kao)譯(yi)文:先君的名字叫戴(dai)碩,字孔萬,號霜巖(yan),又號茶(cha)道(dao)人。家中世代(dai)孝順(shun)父母,敬愛兄長(chang),努力耕種,憑(ping)借錢財在鄉里(li)稱雄。鄉里(li)人都稱贊姓戴(dai)的家族出忠厚而有(you)德行的人,縣里(li)的官員常去饋贈慰(wei)問,以(yi)此來教誨縣里(li)的人。
先君做(zuo)(zuo)人(ren)(ren)(ren)醇樸恭謹,忠厚謙讓,從(cong)來不(bu)(bu)說(shuo)(shuo)別人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)過(guo)失之(zhi)處。和人(ren)(ren)(ren)交往沒有(you)界限和范圍;和人(ren)(ren)(ren)說(shuo)(shuo)話(hua),總是(shi)(shi)(shi)喜歡(huan)勸(quan)勉別人(ren)(ren)(ren)做(zuo)(zuo)善(shan)事,津津樂道,說(shuo)(shuo)個不(bu)(bu)停,第(di)一(yi)次(ci)(ci)見人(ren)(ren)(ren)說(shuo)(shuo)這(zhe)樣(yang)(yang)的(de)(de)話(hua),第(di)二(er)次(ci)(ci)見人(ren)(ren)(ren)也(ye)還(huan)是(shi)(shi)(shi)這(zhe)樣(yang)(yang)的(de)(de)話(hua),一(yi)旦有(you)立即感奮(fen)響應(ying)的(de)(de)人(ren)(ren)(ren),他就會高興的(de)(de)睡不(bu)(bu)著覺。無論年(nian)(nian)齡大(da)的(de)(de)還(huan)是(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)齡小的(de)(de),賢能的(de)(de)還(huan)是(shi)(shi)(shi)愚笨的(de)(de)人(ren)(ren)(ren),都嘆服他是(shi)(shi)(shi)有(you)德行的(de)(de)人(ren)(ren)(ren),不(bu)(bu)敢冒犯他;即使有(you)人(ren)(ren)(ren)冒犯他也(ye)不(bu)(bu)計較。生平不(bu)(bu)曾(ceng)和其他人(ren)(ren)(ren)紅過(guo)臉或是(shi)(shi)(shi)在(zai)(zai)人(ren)(ren)(ren)面(mian)前說(shuo)(shuo)話(hua)失言過(guo)。但他經歷了(le)許(xu)多(duo)艱難險阻,嘗盡了(le)人(ren)(ren)(ren)間的(de)(de)苦處,卻從(cong)不(bu)(bu)把它告訴別人(ren)(ren)(ren)。甲(jia)午(wu)年(nian)(nian),他二(er)十一(yi)歲時(shi),補(bu)官(guan)任博士弟(di)子。因家(jia)里貧窮,以教授經書為職業。辛丑、壬寅年(nian)(nian)間,開始在(zai)(zai)廬江一(yi)帶背著口袋教授學生。一(yi)年(nian)(nian)回家(jia)兩次(ci)(ci),博士弟(di)子一(yi)職得來的(de)(de)薪俸用來養家(jia)糊口。近年(nian)(nian)來,在(zai)(zai)鄉里教授學生,然(ran)而(er)生性不(bu)(bu)喜歡(huan)居住(zhu)在(zai)(zai)家(jia)里,就又(you)客居在(zai)(zai)外(wai)。現在(zai)(zai)竟然(ran)死在(zai)(zai)外(wai)面(mian)。唉(ai),悲哀(ai)呀(ya)!
先君寫文(wen)章不起草(cao),只(zhi)需(xu)在階梯前來回走幾次,就(jiu)能落筆(bi)成文(wen),且不需(xu)修改(gai)一(yi)個字。尤其喜歡寫詩(shi),詩(shi)詞的(de)(de)內容大多(duo)是悲傷凄楚的(de)(de)情調,總共一(yi)百多(duo)卷,都可以(yi)為(wei)世人傳誦。時(shi)間不知不覺中過去半生,但科舉考試(shi)卻一(yi)生坎坷,沒有機遇。家里米和鹽之(zhi)類的(de)(de)生活用品常(chang)常(chang)缺(que)少,家里的(de)(de)兒女們(men)也常(chang)餓(e)的(de)(de)啼哭(ku)不止(zhi),他(ta)曾說過:“想(xiang)(xiang)要靠(kao)讀(du)書(shu)積累(lei)善行獲(huo)取(qu)回報,就(jiu)象風和影子一(yi)樣都是抓不著的(de)(de)。像我(wo)這樣的(de)(de)人,難道就(jiu)應該到這種地步嗎?”當時(shi)的(de)(de)感嘆都表現了出來。家中的(de)(de)人只(zhi)有我(wo)的(de)(de)母(mu)親侍奉他(ta)非(fei)常(chang)恭謹(jin),兒子一(yi)輩的(de)(de)人狂妄地想(xiang)(xiang)有一(yi)天富貴(gui)時(shi)能使(shi)父母(mu)歡樂,但卻連早晚(wan)向父母(mu)問安,準備美味的(de)(de)食(shi)物都無(wu)法做到。
先君死在(zai)(zai)(zai)陳(chen)(chen)家(jia)(jia)(jia)洲(zhou)。陳(chen)(chen)家(jia)(jia)(jia)洲(zhou)距(ju)離(li)縣城有一(yi)(yi)百四十里路,他(ta)在(zai)(zai)(zai)去(qu)年十月(yue)初(chu)(chu)一(yi)(yi)前(qian)往(wang)。在(zai)(zai)(zai)此以前(qian),他(ta)客(ke)居(ju)舒城山中,夏末(mo)秋初(chu)(chu)時收(shou)拾(shi)行裝準(zhun)備回(hui)家(jia)(jia)(jia)了(le)(le)。突然腳(jiao)上(shang)起了(le)(le)瘡,很(hen)痛,過(guo)(guo)了(le)(le)一(yi)(yi)個(ge)月(yue)稍稍有了(le)(le)好轉,于是(shi)(shi)(shi)就回(hui)家(jia)(jia)(jia)了(le)(le)。回(hui)家(jia)(jia)(jia)后不(bu)再(zai)離(li)開,因為(wei)山多陡峻(jun),連綿起伏,不(bu)能騎馬(ma),有腳(jiao)病(bing)也難以步行。過(guo)(guo)了(le)(le)不(bu)久(jiu),腳(jiao)瘡痊愈,恰逢吳家(jia)(jia)(jia)人(ren)(ren)(ren)來請,就離(li)開家(jia)(jia)(jia)前(qian)往(wang)。我送他(ta)到(dao)城外,哪里能知道(dao)那(nei)竟然是(shi)(shi)(shi)永遠的(de)(de)訣別(bie)就不(bu)再(zai)見(jian)面(mian)了(le)(le)呀!他(ta)到(dao)陳(chen)(chen)家(jia)(jia)(jia)洲(zhou)五十天死的(de)(de)。這之前(qian)的(de)(de)十天前(qian)有他(ta)的(de)(de)家(jia)(jia)(jia)書一(yi)(yi)封(feng),說(shuo)是(shi)(shi)(shi)在(zai)(zai)(zai)脖子(zi)偏左的(de)(de)地方起了(le)(le)瘡。我們(men)認為(wei)父(fu)親(qin)正值(zhi)壯年,又有美好的(de)(de)品德,這不(bu)過(guo)(guo)是(shi)(shi)(shi)腳(jiao)病(bing)的(de)(de)余毒(du)而已,沒(mei)放(fang)在(zai)(zai)(zai)心上(shang)。不(bu)久(jiu),他(ta)的(de)(de)學生看病(bing)情不(bu)能好轉,才(cai)派(pai)人(ren)(ren)(ren)來家(jia)(jia)(jia)報(bao)信,等到(dao)那(nei)里以后,已經(jing)來不(bu)及了(le)(le)。父(fu)親(qin)住在(zai)(zai)(zai)陳(chen)(chen)家(jia)(jia)(jia)洲(zhou)不(bu)滿兩(liang)個(ge)月(yue),可(ke)那(nei)里的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)都被他(ta)的(de)(de)德行所感動(dong)。他(ta)死后,人(ren)(ren)(ren)們(men)都不(bu)停地哭(ku)著說(shuo):“老天真(zhen)是(shi)(shi)(shi)不(bu)長眼呀!”唉!人(ren)(ren)(ren)沒(mei)有不(bu)死的(de)(de),可(ke)是(shi)(shi)(shi)父(fu)親(qin)卻是(shi)(shi)(shi)客(ke)死在(zai)(zai)(zai)外,過(guo)(guo)早而死,窮(qiong)困(kun)而死,憂患而死,這是(shi)(shi)(shi)不(bu)肖的(de)(de)我一(yi)(yi)輩子(zi)的(de)(de)悔恨呀,到(dao)死都不(bu)能消除(chu)。