鄧(deng)文原(yuan)(1258年—1328年),字善之,一字匪石,人稱素履先生(sheng),綿(mian)州(今四(si)川綿(mian)陽)人,又因綿(mian)州古屬巴(ba)西郡,人稱鄧(deng)文原(yuan)為“鄧(deng)巴(ba)西”。其父早年避兵(bing)入杭,遂遷寓浙(zhe)江杭州,或(huo)稱杭州人。
歷官江浙(zhe)儒學(xue)提舉(ju)、江南浙(zhe)西道肅(su)政(zheng)(zheng)廉訪司(si)事(shi)、集賢直(zhi)學(xue)士兼(jian)國子(zi)監祭酒、翰林侍講學(xue)士,卒謚文肅(su)。其政(zheng)(zheng)績(ji)卓著,為一(yi)代廉吏,其文章(zhang)出眾,也堪稱元(yuan)初(chu)文壇泰斗(dou),《元(yuan)史》有(you)傳。著述有(you)《巴西文集》《內制集》《素(su)履齋稿》等(deng)。
鄧文原擅行(xing)、草書。傳世書跡有《臨急就(jiu)章(zhang)(zhang)卷》等。與趙(zhao)孟頫、鮮于樞(shu)齊名,號稱(cheng)“元初三大書法家(jia)”,尤(you)以(yi)擅章(zhang)(zhang)草而聞名。
鄧文(wen)(wen)原(yuan)青年時就與趙(zhao)(zhao)孟頫(fu)(fu)定交,被趙(zhao)(zhao)孟頫(fu)(fu)稱為自(zi)己的(de)(de)“畏(wei)友”,兩人(ren)感(gan)情至(zhi)深(shen)。大德二(er)(er)年,成宗(zong)召趙(zhao)(zhao)孟頫(fu)(fu)入(ru)(ru)大都(dou)書(shu)(shu)金字《藏經》,許舉能書(shu)(shu)者自(zi)隨,鄧文(wen)(wen)原(yuan)為趙(zhao)(zhao)所薦,共同入(ru)(ru)京(jing),使他的(de)(de)書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)大顯于(yu)世。在鄧文(wen)(wen)原(yuan)傳世不多的(de)(de)書(shu)(shu)作中(zhong)(zhong),可以明顯地看出(chu)他受趙(zhao)(zhao)孟頫(fu)(fu)的(de)(de)影響(xiang)要(yao)(yao)比鮮于(yu)樞深(shen),他的(de)(de)書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)風格頗似趙(zhao)(zhao)氏,如(ru)《黃庭(ting)堅松風閣詩卷跋》、《瞻(zhan)近漢時二(er)(er)帖(tie)跋》等(deng)。陶宗(zong)儀《書(shu)(shu)史會要(yao)(yao)》評曰(yue):“鄧文(wen)(wen)原(yuan)正、行、草(cao)書(shu)(shu),早法(fa)(fa)(fa)二(er)(er)王(wang),后法(fa)(fa)(fa)李北海(hai)。”宗(zong)法(fa)(fa)(fa)晉(jin)人(ren)的(de)(de)書(shu)(shu)學(xue)(xue)觀和學(xue)(xue)書(shu)(shu)之路正和趙(zhao)(zhao)孟頫(fu)(fu)一致,兩人(ren)在書(shu)(shu)法(fa)(fa)(fa)活動(dong)中(zhong)(zhong)接觸頻繁,且手札往還,自(zi)然受到感(gan)染。鄧文(wen)(wen)原(yuan)除了(le)擅長寫正書(shu)(shu)、行書(shu)(shu)、今草(cao)外(wai),對(dui)章(zhang)草(cao)也出(chu)于(yu)刻帖(tie)又兼(jian)行楷流美(mei)筆(bi)意,明人(ren)袁華(hua)跋日:“觀其運筆(bi),若(ruo)神(shen)出(chu)海(hai),飛(fei)翔(xiang)白如(ru)。”
鄧文原(yuan)《家書帖》頁(ye),元,鄧文原(yuan)書,紙本,縱24.2cm,橫29.1cm,行書。
釋文:
連(lian)收慶長書,知(zhi)吾妻一向平安,甚喜。我(wo)客中幸無恙,但終日(ri)勞于酬應,而(er)老陸雖無他過,其蠢不(bu)可(ke)(ke)言,飲食(shi)起居,多不(bu)如意,無奈(nai)何也。若還司后未有(you)脫(tuo)(tuo)身之計,不(bu)知(zhi)吾妻可(ke)(ke)同(tong)穩(wen)兒暫到宣(xuan)州,伺八月分司卻(que)還杭如何?若不(bu)可(ke)(ke)來,則(ze)止。此行皆(jie)未有(you)脫(tuo)(tuo)暖之衣,又無便(bian)可(ke)(ke)寄,茲因饒州令(ling)史鋪(pu)馬便(bian),作此。文(wen)原書寄賢妻縣(xian)君。
鈐(qian)“素履齋”印(yin)。鑒藏印(yin)有“友古軒”、“樂(le)葊”。
此(ci)(ci)封(feng)家書敘述了作者當時(shi)的境況(kuang)。宣州在(zai)元(yuan)(yuan)代屬(shu)江東(dong)建康道(dao),現為(wei)安徽屬(shu)地。考《元(yuan)(yuan)史·鄧(deng)文(wen)原本(ben)傳》:“延(yan)(yan)祐四年升翰林待制,五(wu)年出(chu)僉江南浙西道(dao)肅政廉(lian)訪使。……六年移(yi)江東(dong)道(dao)。……至治(zhi)二年,召為(wei)集(ji)賢直學士(shi)。”固(gu)知此(ci)(ci)信為(wei)鄧(deng)文(wen)原任江東(dong)建康道(dao)肅政廉(lian)訪司時(shi)所(suo)寫,即(ji)元(yuan)(yuan)延(yan)(yan)祐六年至至治(zhi)二年(1319年-1322年)間,鄧(deng)文(wen)原60余歲時(shi)所(suo)作。文(wen)中“慶長”名(ming)(ming)鄧(deng)衍,《元(yuan)(yuan)史》附名(ming)(ming)鄧(deng)氏本(ben)傳后,“陰授(shou)江浙等處伊(yi)學副提(ti)舉,未任卒。”
此書(shu)行筆連綿,韻意清(qing)閑,筆勢放縱,任興所適(shi),頗有(you)“任天然而自逸,若眾山之(zhi)連峰”之(zhi)態。
右(you)側拓片為鄧文原跋米南宮(米芾)真跡后:
鄧文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan),字(zi)善之(zhi)(zhi),一(yi)字(zi)匪石,綿州(zhou)(zhou)人(ren)。父(fu)漳,徙錢塘。文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)年(nian)(nian)(nian)十五(wu),通《春秋》。在宋(song)時(shi)(shi),以(yi)流寓試浙(zhe)西轉(zhuan)運(yun)司(si)(si)(si),魁四川士。至元(yuan)二十七年(nian)(nian)(nian),行中書(shu)省(sheng)辟(pi)為杭州(zhou)(zhou)路儒學(xue)正。大德二年(nian)(nian)(nian),調崇德州(zhou)(zhou)教授。五(wu)年(nian)(nian)(nian),擢(zhuo)應奉翰林(lin)文(wen)(wen)(wen)字(zi)。九年(nian)(nian)(nian),升(sheng)修(xiu)撰,謁告還江(jiang)南(nan)(nan)。至大元(yuan)年(nian)(nian)(nian),復(fu)為修(xiu)撰,預(yu)修(xiu)《成宗實(shi)錄》。三(san)年(nian)(nian)(nian),授江(jiang)浙(zhe)儒學(xue)提舉。皇(huang)慶元(yuan)年(nian)(nian)(nian),召為國(guo)子司(si)(si)(si)業(ye)。至官(guan)(guan),首建白更(geng)學(xue)校(xiao)(xiao)之(zhi)(zhi)政(zheng),當路因(yin)循,重于(yu)改作,論不(bu)合,移病去(qu)。科舉制行,文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)校(xiao)(xiao)文(wen)(wen)(wen)江(jiang)浙(zhe),慮士守舊習(xi),大書(shu)朱熹(xi)《貢(gong)舉私議》,揭于(yu)門。延祐四年(nian)(nian)(nian),升(sheng)翰林(lin)待(dai)制。五(wu)年(nian)(nian)(nian),出僉(qian)江(jiang)南(nan)(nan)浙(zhe)西道肅政(zheng)廉訪(fang)司(si)(si)(si)事,平江(jiang)僧(seng)有(you)憾(han)其(qi)(qi)府判(pan)官(guan)(guan)理熙者(zhe),賄其(qi)(qi)徒,告熙贓(zang),熙誣服(fu)。文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)行部(bu),按問得(de)(de)實(shi),杖(zhang)僧(seng)而(er)(er)(er)釋(shi)熙。吳興民(min)(min)夜歸(gui)(gui),巡邏(luo)者(zhe)執之(zhi)(zhi),系(xi)亭下。其(qi)(qi)人(ren)遁去(qu),有(you)追及之(zhi)(zhi)者(zhe),刺其(qi)(qi)脅,仆(pu)地(di)。明旦,家(jia)人(ren)得(de)(de)之(zhi)(zhi)以(yi)歸(gui)(gui),比死(si),其(qi)(qi)兄問殺(sha)(sha)汝(ru)者(zhe)何(he)如人(ren),曰(yue)(yue):“白帽、青衣(yi)、長(chang)身者(zhe)也。”其(qi)(qi)兄訴于(yu)官(guan)(guan),有(you)司(si)(si)(si)問直(zhi)初(chu)更(geng)者(zhe)曰(yue)(yue)張(zhang)福兒,執之(zhi)(zhi),使(shi)服(fu)焉(yan)。械系(xi)三(san)年(nian)(nian)(nian),文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)錄之(zhi)(zhi)曰(yue)(yue):“福兒身不(bu)滿六尺,未(wei)見(jian)其(qi)(qi)長(chang)也;刃(ren)傷(shang)右脅,而(er)(er)(er)福兒素(su)用左(zuo)手,傷(shang)宜在左(zuo),何(he)右傷(shang)也!”鞫之(zhi)(zhi),果得(de)(de)真殺(sha)(sha)人(ren)者(zhe),而(er)(er)(er)釋(shi)福兒。桐廬(lu)人(ren)戴(dai)汝(ru)惟家(jia)被盜(dao)(dao),有(you)司(si)(si)(si)得(de)(de)盜(dao)(dao),獄(yu)成送郡(jun)。夜有(you)焚戴(dai)氏廬(lu)者(zhe),而(er)(er)(er)不(bu)知(zhi)汝(ru)惟所(suo)(suo)之(zhi)(zhi)。文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)曰(yue)(yue):“此必有(you)故也。”乃得(de)(de)其(qi)(qi)妻葉氏與其(qi)(qi)弟謀殺(sha)(sha)汝(ru)惟狀,而(er)(er)(er)于(yu)水涯樹(shu)下得(de)(de)尸,與漬血(xue)斧俱(ju)在焉(yan),人(ren)以(yi)為神。六年(nian)(nian)(nian),移江(jiang)東道。徽(hui)、寧國(guo)、廣德三(san)郡(jun),歲入茶課鈔(chao)三(san)千(qian)錠,后(hou)增至十八萬錠,竭山谷所(suo)(suo)產,不(bu)能充其(qi)(qi)半,余皆鑿空(kong)取之(zhi)(zhi)民(min)(min)間,歲以(yi)為常。時(shi)(shi)轉(zhuan)運(yun)司(si)(si)(si)官(guan)(guan)聽用鄉里(li)嘩狡,動以(yi)犯(fan)法誣民(min)(min),而(er)(er)(er)轉(zhuan)運(yun)司(si)(si)(si)得(de)(de)專(zhuan)制有(you)司(si)(si)(si),凡五(wu)品官(guan)(guan)以(yi)下皆杖(zhang)決,州(zhou)(zhou)縣(xian)莫敢如何(he)。文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)請罷其(qi)(qi)專(zhuan)司(si)(si)(si),俾郡(jun)縣(xian)領之(zhi)(zhi),不(bu)報。徽(hui)民(min)(min)謝蘭(lan)(lan)(lan)家(jia)僮汪姓者(zhe)死(si),蘭(lan)(lan)(lan)侄回賂汪族人(ren)誣蘭(lan)(lan)(lan)殺(sha)(sha)之(zhi)(zhi),蘭(lan)(lan)(lan)誣服(fu)。文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)錄之(zhi)(zhi),得(de)(de)其(qi)(qi)情(qing),釋(shi)蘭(lan)(lan)(lan)而(er)(er)(er)坐回。時(shi)(shi)久旱(han)不(bu)雨,決獄(yu)乃雨。至治二年(nian)(nian)(nian),召為集(ji)賢直(zhi)學(xue)士,地(di)震,詔議弭災之(zhi)(zhi)道。文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)請決滯(zhi)囚,置(zhi)倉廩河北,儲羨粟以(yi)賑饑(ji);復(fu)申前議,請罷榷茶轉(zhuan)運(yun)司(si)(si)(si),又不(bu)報。明年(nian)(nian)(nian),兼國(guo)子祭酒。江(jiang)浙(zhe)省(sheng)臣趙簡請開(kai)經筵,泰定元(yuan)年(nian)(nian)(nian),文(wen)(wen)(wen)原(yuan)(yuan)兼經筵官(guan)(guan),以(yi)疾(ji)乞致仕歸(gui)(gui)。二年(nian)(nian)(nian),召拜(bai)翰林(lin)侍講學(xue)士,以(yi)疾(ji)辭。四年(nian)(nian)(nian),拜(bai)嶺北湖南(nan)(nan)道肅政(zheng)廉訪(fang)使(shi),以(yi)疾(ji)不(bu)赴。天歷元(yuan)年(nian)(nian)(nian)卒,年(nian)(nian)(nian)七十一(yi)。
文(wen)原(yuan)(yuan)內嚴而(er)外恕,家(jia)貧而(er)行(xing)廉。初客(ke)京師,有(you)一書生病篤,取橐中金,囑文(wen)原(yuan)(yuan)以(yi)歸其(qi)親(qin);既死(si),而(er)同舍生竊(qie)金去(qu),文(wen)原(yuan)(yuan)買(mai)金償死(si)者家(jia),終身不以(yi)語人(ren)。有(you)文(wen)集(ji)若干卷,內制(zhi)(zhi)集(ji)若干卷,藏于家(jia)。子衍,廕授江(jiang)浙等處儒(ru)學副提舉,未任(ren),卒。至順(shun)五年,制(zhi)(zhi)贈文(wen)原(yuan)(yuan)江(jiang)浙行(xing)省參知政事,謚文(wen)肅。
鄧(deng)(deng)文原和鮮(xian)于(yu)樞同在(zai)趙孟頫復古的(de)大(da)(da)旗下,成(cheng)為(wei)元代復古潮流中不(bu)可(ke)缺少的(de)干將。鮮(xian)于(yu)的(de)影響不(bu)如趙,而(er)鄧(deng)(deng)的(de)影響不(bu)及鮮(xian)于(yu),如果將鮮(xian)于(yu)歸于(yu)英年早(zao)逝(shi)的(de)話(hua),那么鄧(deng)(deng)的(de)原因則(ze)是其(qi)晚年疏于(yu)翰事,書(shu)名漸(jian)隱。有張雨(yu)跋《臨急就章》文為(wei)證:“(鄧(deng)(deng))早(zao)歲大(da)(da)合作(zuo)。中歲以(yi)往(wang),爵位日高(gao),而(er)書(shu)學(xue)(xue)益(yi)廢。與之交(jiao)筆硯,始以(yi)余言(yan)不(bu)妄。殆暮年章草,如隔(ge)事矣。信(xin)為(wei)學(xue)(xue)不(bu)可(ke)止如此。”,可(ke)見鄧(deng)(deng)氏因多涉政事,翰墨日疏,以(yi)至未能在(zai)其(qi)后半生再將自己的(de)風(feng)格拓(tuo)展得(de)更加鮮(xian)明。