余(yu)(yu)珊(shan)(1471-1529),字(zi)德(de)輝(hui),安(an)(an)徽桐城(cheng)(cheng)人,因居(ju)竹(zhu)城(cheng)(cheng)保,遂以(yi)為號竹(zhu)城(cheng)(cheng)。正德(de)三年戊辰科呂柟榜進士(shi),以(yi)行人授監察御史。遇(yu)事敢(gan)言(yan),不(bu)避權佞(ning)。乾清宮(gong)災,疏陳弊政,內(nei)直指(zhi)假(jia)子西(xi)僧及(ji)張銳(rui)朱寧罪狀,聞者悚然(ran)。尋以(yi)發(fa)中(zhong)貴(gui)人奸賕,譖(jian)之(zhi)(zhi)(zhi)下(xia)錦衣獄,杖幾斃(bi),謫判安(an)(an)陸州。復擢(zhuo)知澧州,澧縣聯夷峒難(nan)治,珊(shan)首(shou)捕桀猾(hua),武職疏去之(zhi)(zhi)(zhi),境賴以(yi)安(an)(an),享(xiang)名(ming)宦(huan)。嘉靖改元(yuan),詔(zhao)起(qi)言(yan)事落職者,擢(zhuo)江西(xi)僉事,平梅花硐大盜,享(xiang)名(ming)宦(huan)。尋擢(zhuo)四川威(wei)茂兵備副(fu)使(shi),威(wei)惠并行。先是犒(kao)番歲不(bu)下(xia)十余(yu)(yu)萬(wan),珊(shan)悉裁之(zhi)(zhi)(zhi),惟養兵練(lian)將,習(xi)陣法,諸番眾如董卜(bu)韓胡素稱狡黠,來(lai)獻珊(shan)瑚為贄,珊(shan)卻之(zhi)(zhi)(zhi),諭以(yi)朝(chao)廷威(wei)德(de),諸番服(fu)之(zhi)(zhi)(zhi)畏之(zhi)(zhi)(zhi),在其任內(nei)終不(bu)敢(gan)犯,士(shi)民生(sheng)祠之(zhi)(zhi)(zhi),后(hou)副(fu)使(shi)胡東皋謁(ye)祠,獨(du)(du)顧公曰(yue):此吾師也!大禮(li)成,應詔(zhao)上十漸疏,剴切萬(wan)余(yu)(yu)言(yan),俱(ju)中(zhong)時弊,朝(chao)論韙之(zhi)(zhi)(zhi)。珊(shan)告歸,上問故(gu),曰(yue)作(zuo)家廟,上嘉之(zhi)(zhi)(zhi),封為祠堂焉,故(gu)桐國獨(du)(du)有余(yu)(yu)氏祠堂。再補湖廣副(fu)使(shi),歲饑,多方賑濟,全(quan)活甚眾。升四川按察使(shi),愈月余(yu)(yu)而卒于任所,享(xiang)名(ming)宦(huan)。珊(shan)性(xing)專(zhuan)學博,尤邃(sui)于歷數,禮(li)部薦司(si)天文(wen),首(shou)輔(fu)不(bu)報(bao)。居(ju)官二十余(yu)(yu)年,清節始(shi)終如一(yi)。
少(shao)宰歐陽鐸(duo)扁(bian)其(qi)堂曰『君(jun)子(zi)堂』云,所著(zhu)奏疏輯有【余廉使奏疏】并載陳子(zi)龍皇明經世文(wen)編,所著(zhu)詩文(wen)馬孟(meng)禎錄遺篇(pian)輯【竹城集】。賜(si)御葬,崇祀鄉賢祠。事跡俱載【明史·余珊】。
余珊正德三年(1508年)中進士,以(yi)行(xing)人(ren)(ren)授御史,遇事敢(gan)言,不避權佞。乾清宮災,疏陳弊政,內直指假(jia)子西僧及張銳朱寧(ning)罪狀,聞者悚然。尋(xun)以(yi)發中貴人(ren)(ren)奸賕,譖(jian)之下錦衣獄(yu),杖(zhang)幾斃(bi),謫判安陸州。
后(hou)改判開州(zhou)(zhou),余珊協助知(zhi)州(zhou)(zhou)潘塤(余珊同年(nian))建開州(zhou)(zhou)新城,寫有名篇?填(tian)城實記?,真實而生動的記錄了開州(zhou)(zhou)建城的過程,為了解開州(zhou)(zhou)歷史提供了最(zui)真實的資料。余珊升(sheng)澧(li)州(zhou)(zhou)知(zhi)州(zhou)(zhou),建著名樓(lou)宇(yu)—遇仙樓(lou)。
嘉靖改元(1522年),詔起言(yan)事落職者,擢余(yu)珊(shan)(shan)江(jiang)西僉事,平梅花硐大盜,建(jian)江(jiang)西萍鄉孔廟,推(tui)動(dong)江(jiang)萍鄉文化(hua)的巨大發(fa)展。尋擢四(si)川(chuan)威茂兵備副(fu)使。先是犒番(fan)歲不(bu)(bu)下十余(yu)萬,珊(shan)(shan)悉裁之,惟養兵練將,習(xi)陣法,諸(zhu)番(fan)眾(zhong)如董(dong)卜(bu)韓胡素(su)稱狡黠,來獻珊(shan)(shan)瑚為贄,珊(shan)(shan)卻之,諭(yu)以(yi)朝廷威德(de),諸(zhu)番(fan)服(fu)之畏之,在其任內終不(bu)(bu)敢犯。余(yu)珊(shan)(shan)關心(xin)四(si)川(chuan)邊民的文化(hua)發(fa)展,建(jian)汶(wen)川(chuan)縣學,積極推(tui)動(dong)民間(jian)私塾的推(tui)廣,起到了歷史(shi)性的作用。
再補湖廣副使(shi),歲饑,多(duo)方賑濟,全活甚(shen)眾。
嘉靖八年(nian)(1529年(nian))升四川按察使(shi),愈(yu)月余而卒于任所。’
余(yu)珊一生著有詩(shi)作(zuo)二千余(yu)篇(pian),余(yu)珊卒于任上,遺作(zuo)萬(wan)歷(li)年(nian)間由太(tai)仆少(shao)卿同鄉馬孟(meng)禎編(bian)輯?余(yu)竹城集?,收集篇(pian)幅不及余(yu)珊作(zuo)品十之一二,清末此(ci)集失(shi)傳,今在明清作(zuo)品集中錄其遺作(zuo)數篇(pian)。
擬古
余珊
泰山有喬木,自昔五大(da)夫。
盤根(gen)驚(jing)蟄(zhe)龍,錯榦凌空虛。
嚴凝(ning)砥寒標,才(cai)可供天都。
胡云摧為薪,乃?田家廚。
托位非(fei)不高,蔭身非(fei)不敷(fu)。
斧斤(jin)將奈何,日日來相圖(tu)。
送沈侍御歸養
余珊
秋(qiu)風撼(han)庭柯,惟聞君太息,
問君何所思,問君何所憶?
所思非功名,所憶(yi)非泉(quan)石。
青陽逼歲華,白發悲(bei)庭闈。
君身鮮兄弟,阿母無仲兒。
辛(xin)勤八十年,晝夜理(li)寒(han)機。
絳絳手中線,織兒(er)身上衣。
兒(er)今得(de)衣(yi)繍,菽(shu)水(shui)翻暌違。
愿言乞兒身,從此終養歸(gui)。
暮寫蟣臣心,朝上天王書。
東堂辭(ci)宰執,西堂辭(ci)友于。
賣(mai)我(wo)舊時(shi)驄,鬻(yu)我(wo)舊乘車。
云(yun)帆一葉去,煙州萬里余。
期過大(da)庾嶺,正值梅華初。
吟魂耿歸(gui)夢,蕩俗凌清虛。
稚子聞(wen)翁來,啇羊走階除。
阿母(mu)聞兒來(lai),含笑(xiao)倚門閭。
鄉鄰聞友來,載酒胥慶(qing)予。
更衣試(shi)取斑(ban)斕著,婆娑萬舞姿(zi)歡樂。
纔(cai)娛一日抵千金,縱(zong)有三公君不(bu)博。
查濟
余珊
武陵(ling)深處是誰家(jia)?傍水依(yi)山共一(yi)查。
不(bu)怕漁郎漏消息,明(ming)年(nian)還約看桃花。
石屋
余珊
萬山含翠(cui)著云煙,與客攜壺醉洞天。
長笛一(yi)聲青鳥外,卻嫌金(jin)屋貯嬋娟。
登塔
余珊
孤(gu)塔何翩翩,突(tu)出層云巔(dian)。
飛鳥薄清障(zhang),古木團蒼煙。
不見鶴外(wai)錫,空(kong)余(yu)山中(zhong)泉。
絕代有山(shan)谷,流(liu)水還連連。
桐城明(ming)清傳統文化(hua)核心人物,進士(shi),明(ming)代大臣,詩人。
【澧(li)州(zhou)志】評價余珊(shan):知州(zhou)余珊(shan)性方毅嚴明,服食(shi)儉素(su),家屬日(ri)惟蔬粥泊如也(ye),蒞民平易而(er)執法不饒(rao),芟奸弊殆(dai)盡而(er)革除豹房乃其功之大(da)也(ye)!百姓至今思之!
【江西通志】將余珊(shan)列為(wei)名宦(huan),贊辭曰:余珊(shan)世宗立擢江西僉事討(tao)平梅花硐賊(zei),珊(shan)律(lv)己清嚴(yan)有威惠。
王崇(chong)慶在【開州志】對(dui)同年余珊評價:為人(ren)落(luo)落(luo)、多聞見、有風節、然好疏(shu)放(fang)有時如狂無,謙恭(gong)體人(ren)、頗以(yi)為是少(shao)之。
【四(si)川(chuan)通志】評價余珊:嘉靖初以(yi)兵備副使,珊至以(yi)清介率其下,除奸去(qu)惡,一洗積弊,奏革賞番(fan),四(si)夷畏(wei)之;建汶川(chuan)學、修名(ming)宦祠(ci),及升按(an)察使,使人皆喜,未幾(ji)疾卒,祀于祠(ci)。
后副使(shi)余姚胡東(dong)皋拜謁名宦祠,獨顧(gu)余珊(shan)神(shen)位(wei)曰:此豈以(yi)悻(xing)致哉?余公誠吾師也!