晏(yan)嬰(?~公元前500年(nian)),姬姓(一說(shuo)子姓),晏(yan)氏,字仲,謚(shi)“平”,史稱“晏(yan)子”,夷維(今山(shan)東省(sheng)高密市(shi))人(ren),春(chun)秋(qiu)時期齊(qi)國著名政治家(jia)、思想家(jia)、外交家(jia)。
晏(yan)嬰(ying)是齊(qi)(qi)(qi)(qi)國(guo)(guo)上(shang)大(da)夫(fu)晏(yan)弱之子。齊(qi)(qi)(qi)(qi)靈(ling)公二十六年(公元前556年)晏(yan)弱病死,晏(yan)嬰(ying)繼(ji)任為上(shang)大(da)夫(fu)。歷任齊(qi)(qi)(qi)(qi)靈(ling)公、莊(zhuang)公、景公三朝,輔政(zheng)長(chang)達五十余年。他(ta)以有(you)政(zheng)治遠見、外(wai)交(jiao)才能和作(zuo)風樸素聞名諸侯,聰穎機智(zhi),能言善(shan)辯。內輔國(guo)(guo)政(zheng),屢(lv)諫齊(qi)(qi)(qi)(qi)國(guo)(guo)君主。對外(wai)他(ta)既富有(you)靈(ling)活(huo)性,又(you)堅持原則性,出使不受辱,捍衛了齊(qi)(qi)(qi)(qi)國(guo)(guo)的國(guo)(guo)格和國(guo)(guo)威。
齊景公四十八年(前500年),晏嬰去世(shi)。其思想和軼事典故多見于《晏子春秋(qiu)》。
晏(yan)嬰是(shi)齊國上大(da)夫晏(yan)弱之(zhi)子,生年不詳。齊靈公(gong)二十六年(公(gong)元前556年),晏(yan)弱病死,晏(yan)嬰繼任為(wei)上大(da)夫。
齊靈(ling)公二十七年(公元(yuan)前555年),晉國(guo)派中行獻(xian)子伐(fa)齊。齊軍戰敗,靈(ling)公跑進臨淄(zi)城。晏(yan)嬰勸阻(zu)靈(ling)公,靈(ling)公不(bu)聽。晏(yan)嬰說:“我(wo)們國(guo)君太沒(mei)有(you)勇氣了(le)。”晉兵合圍臨淄(zi),齊人(ren)守內(nei)(nei)城不(bu)敢(gan)出擊(ji),晉軍把外(wai)城內(nei)(nei)燒光后離去(qu)。
齊(qi)莊(zhuang)公(gong)三年(公(gong)元(yuan)(yuan)前(qian)(qian)551年),晉國(guo)(guo)的下卿欒盈投奔齊(qi)國(guo)(guo)。此前(qian)(qian),齊(qi)國(guo)(guo)已(yi)于莊(zhuang)公(gong)二年(公(gong)元(yuan)(yuan)前(qian)(qian)552年)與晉國(guo)(guo)等在(zai)商任盟誓(shi),以此禁錮欒盈,晏嬰遂以“失信不(bu)(bu)(bu)立”之語勸說齊(qi)莊(zhuang)公(gong),莊(zhuang)公(gong)不(bu)(bu)(bu)納(na)諫。事后,晏嬰私下里跟(gen)陳文子說,君主背信,不(bu)(bu)(bu)能長久了。
齊莊公(gong)四年(公(gong)元前550年),齊莊公(gong)從衛(wei)國(guo)(guo)出發(fa),將由此(ci)攻(gong)(gong)打晉(jin)國(guo)(guo)。晏嬰說(shuo)(shuo):“君(jun)(jun)王(wang)依仗勇力而攻(gong)(gong)打盟主,如果不成功,這(zhe)是(shi)國(guo)(guo)家(jia)的(de)福氣。沒有(you)(you)德(de)行而有(you)(you)功勞,憂(you)患必然(ran)到君(jun)(jun)身上(shang)。”崔杼也勸諫(jian)說(shuo)(shuo):“不可以。臣下(xia)聽說(shuo)(shuo),小國(guo)(guo)鉆(zhan)大國(guo)(guo)禍敗的(de)空子而加以破壞(huai),必然(ran)會受到災(zai)禍。君(jun)(jun)王(wang)是(shi)要(yao)考慮一下(xia)。”齊莊公(gong)沒有(you)(you)接受兩人的(de)建議,執意攻(gong)(gong)晉(jin),結果齊軍在撤退時被(bei)晉(jin)軍追(zhui)擊,齊國(guo)(guo)的(de)晏牦(又作晏氂,一說(shuo)(shuo)為(wei)齊國(guo)(guo)大夫)為(wei)晉(jin)人所獲(huo)。
齊莊(zhuang)公(gong)六年(公(gong)元前548年),五月,齊莊(zhuang)公(gong)為崔(cui)杼(zhu)(zhu)所殺,晏嬰聽說后(hou),不(bu)顧個人(ren)安危,毅然帶(dai)著隨(sui)從(cong)前往齊都去吊(diao)唁莊(zhuang)公(gong)。晏嬰獨自闖入(ru)崔(cui)家,脫掉帽子(zi),捶胸頓(dun)足,不(bu)顧一切地撲(pu)在齊莊(zhuang)公(gong)的尸體(ti)上,號啕大哭(ku)了一場(chang),然后(hou)起身離去;崔(cui)杼(zhu)(zhu)的左右欲殺掉晏嬰,崔(cui)杼(zhu)(zhu)說:“他(ta)是(shi)百姓所仰望的人(ren),放了他(ta),我能得到民心(xin)。”
齊莊公六年(nian)(公元前548年(nian)),崔杼(zhu)(zhu)立莊公異母弟杵臼為(wei)君,即齊景公。景公即位(wei)后,讓崔杼(zhu)(zhu)當右相,慶(qing)封當左(zuo)相。二位(wei)國相怕國內動亂不(bu)穩,就(jiu)說(shuo):“不(bu)愿(yuan)與我們二人盟誓(shi)者,死。”晏嬰(ying)不(bu)肯參加盟誓(shi)。慶(qing)封想殺晏嬰(ying),崔杼(zhu)(zhu)說(shuo):“他(ta)是忠臣(chen),放過他(ta)。”
齊景(jing)公三年(nian)(nian)(公元前545年(nian)(nian)),慶(qing)封的勢(shi)力被從齊國清除,景(jing)公封給晏嬰邶殿和它沿邊上六(liu)十(shi)個城(cheng)邑,晏子不接受。子尾因(yin)此而十(shi)分佩服晏嬰的品德。
齊景公四年(公元前544年),吳季札(zha)出國聘(pin)問在齊國聘(pin)問時,與(yu)晏(yan)嬰交(jiao)歡(huan),對他說:“您趕快(kuai)交(jiao)還封邑和政權。沒(mei)有(you)封邑沒(mei)有(you)政權,這才能免于禍難。齊國的(de)政權,將會有(you)所(suo)歸屬,沒(mei)有(you)得到(dao)歸屬,禍難不會停息。”所(suo)以晏(yan)子通過陳桓子交(jiao)還了政權和封邑,因此(ci)而免于欒氏、高氏發(fa)動(dong)的(de)禍難。
齊景公(gong)(gong)(gong)九年(公(gong)(gong)(gong)元前539年),齊景公(gong)(gong)(gong)派晏(yan)嬰向晉國(guo)請求(qiu)嫁(jia)女去做(zuo)繼室,晏(yan)嬰私(si)下對晉大夫叔向說(shuo):“齊國(guo)政權最終將歸田氏。田氏雖(sui)無(wu)大的功德,但能借公(gong)(gong)(gong)事施私(si)恩,有(you)恩德于民,人民擁戴。”叔向說(shuo):“晉國(guo)處于末世了(le)。平公(gong)(gong)(gong)向百姓征(zheng)收重稅修(xiu)建池臺樓閣卻不務政事,政務落在私(si)家門下,難道(dao)可以持久嗎?”晏(yan)子表示同意。
在晏子出(chu)使晉國之前,齊(qi)景公(gong)提出(chu)要(yao)翻新晏子的(de)住(zhu)宅,被晏子拒絕了(le)。等到晏子前往晉國,景公(gong)便更新他(ta)(ta)的(de)住(zhu)宅。他(ta)(ta)回國時,已經完(wan)成了(le)。晏子拜謝以后,就拆毀了(le)它(ta),重(zhong)新修建鄰居(ju)的(de)房(fang)屋(wu),都像原來的(de)一樣,隨(sui)即(ji)讓原來的(de)住(zhu)戶(hu)返回來住(zhu),說:“俗話講:‘不選擇(ze)房(fang)子,只選擇(ze)鄰居(ju)。’這幾位(wei)已先占卜(bu)選擇(ze)過鄰居(ju)了(le)。違(wei)背占卜(bu)不吉利。君子不觸(chu)犯非禮的(de)事(shi),小人不觸(chu)犯不吉利的(de)事(shi),這是古代的(de)制度。我(wo)敢違(wei)背它(ta)嗎”晏子終于恢復他(ta)(ta)的(de)舊宅。起初景公(gong)不允許,晏子托陳桓子去請求,才準許了(le)。
齊(qi)景公十(shi)一年(nian)(公元(yuan)前537年(nian)),鄭國的子(zi)(zi)皮去到齊(qi)國,晏子(zi)(zi)屢次進(jin)見他。陳桓子(zi)(zi)問他原(yuan)因(yin),晏子(zi)(zi)回答(da)說:“(子(zi)(zi)皮)能任用好人(ren)(指子(zi)(zi)產),是百姓(xing)的主人(ren)。”
齊景公(gong)十二(er)年(nian)(公(gong)元前536年(nian)),齊景公(gong)攻(gong)打北燕,打算(suan)送燕簡(jian)公(gong)回去。晏子說:“送不回去。燕國(guo)(guo)(guo)有了國(guo)(guo)(guo)君了,老百姓(xing)沒(mei)有二(er)心。我們(men)國(guo)(guo)(guo)君貪財,左右的(de)人阿諛奉承,興辦大事不憑信義(yi),沒(mei)有成功的(de)可能。”
齊景公(gong)十六(liu)年(nian)(公(gong)元前(qian)532年(nian)),齊國(guo)爆發四族之亂(luan)(欒、高(gao)、陳(chen)(chen)(chen)、鮑)。四個(ge)家(jia)族召請(qing)晏子(zi)(zi)(zi)(zi),他(ta)(ta)(ta)哪也(ye)不去。他(ta)(ta)(ta)的(de)部(bu)下說(shuo)(shuo):助陳(chen)(chen)(chen)氏(shi)(shi)、鮑氏(shi)(shi)嗎(ma)?“晏子(zi)(zi)(zi)(zi)說(shuo)(shuo):“有什么(me)好處呢?”部(bu)下又說(shuo)(shuo):“幫助子(zi)(zi)(zi)(zi)旗、子(zi)(zi)(zi)(zi)良(liang)(liang)晏子(zi)(zi)(zi)(zi)說(shuo)(shuo):“難道勝過幫助陳(chen)(chen)(chen)氏(shi)(shi)、鮑氏(shi)(shi)嗎(ma)?”“那么(me)回去吧?”晏子(zi)(zi)(zi)(zi)說(shuo)(shuo):“國(guo)君(jun)被(bei)攻(gong)打,回哪里去?”齊景公(gong)召見晏子(zi)(zi)(zi)(zi)然后才進(jin)宮(gong)去。景公(gong)卜(bu)問派(pai)王黑用靈姑旗幟領兵作戰(zhan)(zhan),是吉兆。請(qing)求(qiu)將旗桿砍斷(duan)三尺然后使用它。五(wu)月的(de)一(yi)天,在(zai)(zai)稷(ji)地(di)交(jiao)(jiao)戰(zhan)(zhan),子(zi)(zi)(zi)(zi)旗、子(zi)(zi)(zi)(zi)良(liang)(liang)戰(zhan)(zhan)敗,又在(zai)(zai)莊地(di)被(bei)打敗。國(guo)都(dou)的(de)人(ren)追(zhui)趕他(ta)(ta)(ta)們,又在(zai)(zai)鹿門打敗他(ta)(ta)(ta)們。子(zi)(zi)(zi)(zi)旗、子(zi)(zi)(zi)(zi)良(liang)(liang)逃亡前(qian)來魯國(guo)。陳(chen)(chen)(chen)氏(shi)(shi)、鮑氏(shi)(shi)瓜分了他(ta)(ta)(ta)們的(de)家(jia)產。晏子(zi)(zi)(zi)(zi)對陳(chen)(chen)(chen)桓(huan)子(zi)(zi)(zi)(zi)說(shuo)(shuo):“一(yi)定要(yao)把(ba)他(ta)(ta)(ta)們的(de)家(jia)產交(jiao)(jiao)給國(guo)君(jun)。謙讓,是德(de)(de)行(xing)的(de)主(zhu)要(yao)內容,謙讓就(jiu)叫美德(de)(de)。凡(fan)是有血氣的(de)人(ren),都(dou)有爭奪(duo)之心(xin),所以(yi)利(li)益不可以(yi)強取,想著道義勝過爭奪(duo)利(li)益。道義,是利(li)益的(de)根本,積蓄利(li)益過多就(jiu)會產生禍害。暫且讓它不要(yao)積蓄吧,可以(yi)慢慢增長。”陳(chen)(chen)(chen)桓(huan)子(zi)(zi)(zi)(zi)把(ba)子(zi)(zi)(zi)(zi)旗、子(zi)(zi)(zi)(zi)良(liang)(liang)的(de)家(jia)產全部(bu)交(jiao)(jiao)給齊景公(gong),而(er)請(qing)求(qiu)告老隱退到莒(ju)地(di)。
齊景公十七年(公元前531年),晏子(zi)(zi)出使楚國,楚王多次想要羞辱(ru)晏子(zi)(zi),都(dou)被晏子(zi)(zi)化解,楚王感到慚愧,厚禮(li)把(ba)晏子(zi)(zi)送回齊國。
齊(qi)(qi)景公二(er)(er)十(shi)年(nian)(公元前528年(nian)),田開疆,公孫接,古冶(ye)子侍(shi)齊(qi)(qi)王,居(ju)功自傲,晏(yan)子二(er)(er)桃(tao)殺三(san)士,用計(ji)讓(rang)三(san)人自殺,三(san)人死后,晉、楚二(er)(er)國趁亂來襲(xi),于(yu)是(shi)晏(yan)子就向齊(qi)(qi)景公推薦田穰(rang)(rang)苴(ju),說(shuo)(shuo):“穰(rang)(rang)苴(ju)雖說(shuo)(shuo)是(shi)田家的妾生之子,可是(shi)他(ta)(ta)的文(wen)才能(neng)使(shi)大家歸服、順從(cong);武(wu)略能(neng)使(shi)敵人畏懼。希(xi)望君王能(neng)試試他(ta)(ta)。”于(yu)是(shi)齊(qi)(qi)景公召見了穰(rang)(rang)苴(ju),跟他(ta)(ta)共同議(yi)論軍(jun)國大事,齊(qi)(qi)景公非常(chang)高興,立即任命他(ta)(ta)做了將軍(jun)。
齊景(jing)公二(er)十六年(nian)(公元前(qian)522年(nian)),景(jing)公在魯國(guo)郊外打獵,接(jie)著進入(ru)魯國(guo)都,同晏嬰(ying)一(yi)起咨詢魯國(guo)的禮制。齊景(jing)公生了(le)疥瘡,接(jie)著又(you)患(huan)了(le)瘧疾,一(yi)年(nian)都沒(mei)好,晏子借(jie)此機會勸諫(jian)齊景(jing)公,讓官吏(li)放寬政令,撤除關(guan)卡,廢(fei)除禁令,減(jian)輕賦(fu)稅,免去(qu)債務(wu)。
齊(qi)景(jing)公(gong)三(san)十(shi)二年(nian)(公(gong)元前516年(nian)),齊(qi)景(jing)公(gong)因為天(tian)空出現彗星而擔憂,因此(ci)晏子(zi)趁機進諫(jian)讓景(jing)公(gong)減(jian)輕稅負(fu)徭(yao)役。同年(nian),孔(kong)子(zi)逃亡到(dao)齊(qi)國,晏嬰勸說齊(qi)景(jing)公(gong)不(bu)要給予孔(kong)子(zi)封地。
齊景(jing)公四(si)十八年(公元前500年),晏(yan)子去世(shi)(shi),兒子晏(yan)圉繼(ji)位。晏(yan)子去世(shi)(shi)時,齊景(jing)公極為悲(bei)痛,甚(shen)至(zhi)作出了不合(he)禮數的行為悼(dao)念晏(yan)嬰。
《晏(yan)子春(chun)秋》是記載(zai)晏(yan)嬰(ying)言(yan)行的一部歷史(shi)典籍,漢(han)司馬遷、王(wang)充認為是晏(yan)嬰(ying)所撰(zhuan),《隋書(shu)》、《唐書(shu)》之《經(jing)籍志》亦題作(zuo)者為晏(yan)嬰(ying)。后世就作(zuo)者及(ji)成書(shu)年代多有岐說(shuo),現當代學界(jie)有淳于(yu)越(yue)說(shuo)、齊國(guo)史(shi)官及(ji)稷下(xia)學者等(deng)人說(shuo)、淳于(yu)髡說(shuo)、多人多地參(can)與說(shuo)等(deng)等(deng),但大都認為成書(shu)于(yu)西漢(han)以(yi)前(后經(jing)劉向校訂)。書(shu)中記載(zai)了(le)晏(yan)嬰(ying)勸告君主勤政,不要貪(tan)圖(tu)享樂,以(yi)及(ji)愛護百姓、任(ren)用賢(xian)能和虛心納諫的大量事例,但也不盡可信。
晏(yan)嬰善諫(jian)(jian)的(de)(de)特(te)點被人稱道,晏(yan)嬰在(zai)勸諫(jian)(jian)君(jun)王時往往不是(shi)直接的(de)(de)強(qiang)諫(jian)(jian)而(er)是(shi)委婉(wan)的(de)(de)曲諫(jian)(jian)或誘諫(jian)(jian),從中(zhong)顯示了他在(zai)政(zheng)治(zhi)生活中(zhong)所具(ju)有的(de)(de)高度(du)智慧。他的(de)(de)語(yu)言也極有特(te)色,或鋒芒畢露,或非常含蓄;或嚴肅(su)莊重(zhong),或滑稽幽默。他能夠根據(ju)不同的(de)(de)環境(jing)場合(he)采取不同的(de)(de)勸諫(jian)(jian)方式,取得(de)最(zui)佳的(de)(de)效果。以(yi)下(xia)分幾個方面講(jiang)講(jiang)晏(yan)子的(de)(de)講(jiang)話藝術。
《晏子(zi)春秋》中,晏子(zi)對景公許多次直言(yan)勸諫,有(you)時(shi)候話雖說得很重,令(ling)齊景公非常生氣,但效果卻(que)極其好。
一天,齊(qi)(qi)景(jing)(jing)公外(wai)出(chu)游(you)玩到了(le)(le)公阜(fu),想到想永生不死,晏(yan)子就用了(le)(le)周(zhou)王來批評(ping)齊(qi)(qi)景(jing)(jing)公。不久,梁丘據乘著(zhu)六(liu)馬拉的(de)車來了(le)(le),晏(yan)子又用相同(tong)和(he)相和(he)來批評(ping)齊(qi)(qi)景(jing)(jing)公,日(ri)色將晚,景(jing)(jing)公看到了(le)(le)彗星,便叫來伯常(chang)騫,讓他祭禱消除這個(ge)災星。晏(yan)子又用應該修政而(er)不是祈(qi)禱來批評(ping)齊(qi)(qi)景(jing)(jing)公,齊(qi)(qi)景(jing)(jing)公越加氣憤,再也(ye)沒有游(you)覽的(de)興(xing)致了(le)(le)。
晏子善(shan)用(yong)比(bi)喻(yu)迂(yu)回論(lun)證,令(ling)人(ren)折(zhe)服。比(bi)喻(yu),即以其所知,喻(yu)其不(bu)知,使人(ren)知之,是善(shan)說者最(zui)愛使用(yong)的招(zhao)數,往往使對方聽得(de)清楚(chu)明(ming)白。
有一次景公問晏子(zi):“治理(li)國家有什么憂患?”晏子(zi)把(ba)憂患比喻為社(she)鼠,權勢者比喻為為兇狗。來讓齊景公聽從勸諫。
晏子(zi)在與(yu)鄰國(guo)的(de)(de)外交中,多次體(ti)現了其本身不(bu)卑不(bu)亢(kang),機智靈活的(de)(de)講話特色。講話時(shi)莊嚴(yan)不(bu)侮辱國(guo)體(ti),非常注意掌握(wo)分寸,寓(yu)剛(gang)于(yu)柔,又義正言辭。
最著名(ming)晏子(zi)(zi)的外(wai)交(jiao)案例就是(shi)晏子(zi)(zi)使楚,楚王(wang)想用(yong)狗洞(dong)侮辱晏子(zi)(zi),晏子(zi)(zi)卻用(yong)造訪(fang)“狗國(guo)”還是(shi)“人國(guo)”來(lai)機智應對,楚王(wang)押上了(le)一個齊(qi)國(guo)罪犯想要羞辱晏子(zi)(zi),晏子(zi)(zi)卻用(yong)南橘北枳的典故來(lai)反(fan)擊(ji)。
晏子生性(xing)樂觀(guan),對生死(si)(si)淡然視之(zhi)。他說人(ren)都是(shi)(shi)要(yao)死(si)(si)的,不(bu)論(lun)仁(ren)者、賢者、貪(tan)者、不(bu)肖者概莫例(li)外,因此(ci)從來不(bu)“患死(si)(si)”、不(bu)“哀死(si)(si)”,把(ba)生老病死(si)(si)看作是(shi)(shi)自然規律。他始(shi)終保(bao)持樂觀(guan)大度的心情(qing),身心健康延年益壽。
晏(yan)子(zi)非常(chang)推崇管(guan)仲的(de)(de)(de)“欲修(xiu)改以平時于(yu)天下”必須“始于(yu)愛民(min)”。他(ta)堅持(chi)“意莫(mo)高(gao)于(yu)愛民(min),行莫(mo)厚(hou)于(yu)樂民(min)”。此舉受(shou)到(dao)許多諸(zhu)侯國的(de)(de)(de)贊譽(yu)。這(zhe)正是(shi)體現了(le)人(ren)們常(chang)說的(de)(de)(de)“萬人(ren)稱(cheng)譽(yu),多壽病法”的(de)(de)(de)道理。廉潔無(wu)私(si),心胸(xiong)坦蕩。晏(yan)子(zi)輔(fu)佐(zuo)齊(qi)國三公,一直(zhi)勤懇廉潔從政(zheng),清白公正做人(ren),主張“廉者,政(zheng)之(zhi)本也(ye),德之(zhi)主也(ye)”。他(ta)管(guan)理國家(jia)(jia)秉公無(wu)私(si),親(qin)友僚(liao)屬(shu)求他(ta)辦事,合法者辦,不合法者拒(ju)。他(ta)從不接受(shou)禮物,大(da)到(dao)賞邑、住房,小到(dao)車馬(ma)、衣服,都(dou)(dou)被他(ta)辭(ci)絕(jue)。不僅如此,晏(yan)子(zi)還時常(chang)把自己所(suo)享的(de)(de)(de)俸祿(lu)送給親(qin)戚朋(peng)友和勞苦百(bai)姓(xing)。晏(yan)子(zi)生活(huo)十分儉(jian)樸(pu),吃的(de)(de)(de)是(shi)“脫(tuo)粟(su)之(zhi)食”、“苔菜(cai)”,可謂“食菲薄”,用眼(yan)下的(de)(de)(de)話(hua)說就(jiu)是(shi)粗(cu)茶淡飯素(su)食當家(jia)(jia)。他(ta)說到(dao)做到(dao),言(yan)行一致(zhi)。晏(yan)子(zi)樂觀豁(huo)達,處其自然。他(ta)曾辭(ci)退了(le)“三年而(er)未嘗弼過(guo)(guo)”的(de)(de)(de)高(gao)糾(jiu),主要嫌這(zhe)個人(ren)三年都(dou)(dou)沒有指出(chu)過(guo)(guo)自己的(de)(de)(de)過(guo)(guo)錯(cuo)。孔子(zi)贊他(ta)是(shi)“不以已之(zhi)是(shi),駁人(ren)之(zhi)非,遜辭(ci)以避咎(jiu),義也(ye)夫!”表(biao)明(ming)了(le)他(ta)隨和大(da)度(du)。
晏(yan)子認為(wei),節儉(jian)是一個(ge)賢人(ren)的(de)(de)基(ji)本品質,所以(yi),他對那些富貴驕(jiao)奢,鋪張浪費的(de)(de)人(ren)或行為(wei)從(cong)心底里抱(bao)有一種反感。他曾對齊景(jing)公(gong)的(de)(de)窮奢極(ji)欲進行了多次的(de)(de)批評(ping)。他自己(ji)則從(cong)節儉(jian)要(yao)求(qiu)和約束自己(ji)。齊景(jing)公(gong)多次要(yao)給他調整住宅,還趁他出使(shi)在外(wai)替他建(jian)了一座新(xin)宅,他都(dou)堅決辭謝了。當齊景(jing)公(gong)賞賜他車馬(ma)時,他說(shuo):“君使(shi)臣(chen)臨百(bai)官(guan)之吏,臣(chen)節其(qi)衣服(fu)飲食(shi)之養(yang),以(yi)先齊國之民,然猶恐(kong)其(qi)侈靡而(er)不顧(gu)其(qi)行也;今輅車乘(cheng)馬(ma),君乘(cheng)之上,而(er)臣(chen)亦乘(cheng)之下,民之無(wu)義(yi),侈其(qi)衣服(fu)飲食(shi)而(er)不顧(gu)其(qi)行者,臣(chen)無(wu)以(yi)禁之。”(《雜(za)下》)這就是說(shuo),他要(yao)以(yi)節儉(jian)作表率,以(yi)防百(bai)姓過(guo)分(fen)追求(qiu)物質享(xiang)受而(er)造(zao)成社會秩序的(de)(de)混亂和道(dao)德敗壞。
晏(yan)子(zi)對禮(li)(li)(li)的(de)重視(shi)。他說:“禮(li)(li)(li)者(zhe),所以(yi)(yi)御(yu)民也(ye)……無(wu)(wu)禮(li)(li)(li)而(er)能(neng)治國(guo)(guo)家者(zhe),嬰未之(zhi)(zhi)(zhi)聞(wen)也(ye)!”把(ba)禮(li)(li)(li)看作是(shi)治國(guo)(guo)的(de)根本,統(tong)治百姓的(de)工具,可(ke)見禮(li)(li)(li)在晏(yan)子(zi)心目(mu)中的(de)地(di)位。在這一點(dian)上,晏(yan)子(zi)與(yu)后(hou)來的(de)孔子(zi)是(shi)很有(you)相(xiang)似(si)之(zhi)(zhi)(zhi)處的(de)。正因為(wei)如(ru)此,晏(yan)子(zi)對無(wu)(wu)禮(li)(li)(li)或不(bu)(bu)合(he)禮(li)(li)(li)的(de)行為(wei)進行了(le)不(bu)(bu)遺余力(li)(li)的(de)批評。(《內諫》)載(zai):“景公飲(yin)酒(jiu)酣,曰(yue):‘今日(ri)愿與(yu)諸大夫為(wei)樂飲(yin),請無(wu)(wu)為(wei)禮(li)(li)(li)。’晏(yan)子(zi)蹴然改容曰(yue):‘君之(zhi)(zhi)(zhi)言過矣!群臣固欲君之(zhi)(zhi)(zhi)無(wu)(wu)禮(li)(li)(li)也(ye)。力(li)(li)多足以(yi)(yi)勝其長,勇(yong)多足以(yi)(yi)弒其君,而(er)禮(li)(li)(li)不(bu)(bu)便也(ye)。禽獸(shou)以(yi)(yi)力(li)(li)為(wei)政,強者(zhe)犯(fan)弱(ruo),故(gu)日(ri)易主(zhu)。今群去(qu)禮(li)(li)(li),則是(shi)禽獸(shou)也(ye)。群臣以(yi)(yi)力(li)(li)為(wei)政,強者(zhe)犯(fan)弱(ruo),而(er)日(ri)易主(zhu),君將(jiang)安(an)立矣?凡人之(zhi)(zhi)(zhi)所以(yi)(yi)貴于禽獸(shou)者(zhe),以(yi)(yi)有(you)禮(li)(li)(li)也(ye)。故(gu)《詩》曰(yue):‘人而(er)無(wu)(wu)禮(li)(li)(li),胡(hu)不(bu)(bu)遄死?’禮(li)(li)(li)不(bu)(bu)可(ke)無(wu)(wu)也(ye)。’”晏(yan)子(zi)認為(wei),禮(li)(li)(li)是(shi)區別人與(yu)禽獸(shou)的(de)標準(zhun)。沒有(you)禮(li)(li)(li),人就成了(le)禽獸(shou)。作為(wei)一國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)君,如(ru)果帶頭不(bu)(bu)講禮(li)(li)(li),國(guo)(guo)家根本就會(hui)動搖。
“仁(ren)”是儒家(jia)“仁(ren)政(zheng)愛(ai)民(min)”的主(zhu)(zhu)(zhu)要學說,也是晏(yan)(yan)子(zi)(zi)施政(zheng)的中心內容。晏(yan)(yan)子(zi)(zi)非(fei)常推崇管(guan)仲(zhong)的“欲修改以平時于天(tian)”。遇(yu)有災(zai)(zai)荒,國家(jia)不(bu)發(fa)糧(liang)救(jiu)災(zai)(zai),他(ta)就將(jiang)自(zi)家(jia)的糧(liang)食分給(gei)災(zai)(zai)民(min)救(jiu)急,然后動諫(jian)君主(zhu)(zhu)(zhu)賑災(zai)(zai),深得百姓愛(ai)戴。對外則主(zhu)(zhu)(zhu)張與鄰國和平相處,不(bu)事撻伐(fa)。齊景公(gong)要伐(fa)魯國,他(ta)勸景公(gong)“請禮魯以息吾(wu)怨,遺其(qi)執,以明(ming)吾(wu)德”,景公(gong)“乃(nai)不(bu)伐(fa)魯”。
晏嬰以生(sheng)活節儉,謙恭下士著稱。他(ta)管(guan)理國(guo)家秉(bing)公無私,親友(you)僚屬求(qiu)他(ta)辦(ban)(ban)事,合法者辦(ban)(ban),不(bu)合法者拒。他(ta)從不(bu)接受禮物,大到賞(shang)邑(yi)、住房,小到車馬、衣服(fu),都被他(ta)辭(ci)絕。不(bu)僅如此,晏子還時常把自己所享的俸祿送給親戚朋友(you)和勞苦百姓(xing)。
晏嬰不死君難(nan),棄個(ge)人(ren)小義而逐國家百姓之大“利(li)(li)”,以國富民強為己(ji)任,重視物質基礎、造(zao)福百姓、強大國家的行(xing)為,義于名而利(li)(li)于實,是司馬遷(qian)心(xin)中“義”與“利(li)(li)”相融合的理想境界,也是后人(ren)學習(xi)的典范。
齊(qi)景公(gong):子大夫日夜責寡人,不遺尺寸,寡人猶且淫泆而不收,怨罪重積(ji)于(yu)(yu)百(bai)(bai)姓。今天降禍(huo)于(yu)(yu)齊(qi),不加于(yu)(yu)寡人,而加于(yu)(yu)夫子,齊(qi)國之社稷危矣,百(bai)(bai)姓將誰(shui)告夫!
楚(chu)靈王:圣人(ren)(ren)非所(suo)與(yu)熙也,寡(gua)人(ren)(ren)反取病焉。
晉(jin)平公:殆哉(zai)吾過!誰曰齊君(jun)不肖!直稱之士,正在(zai)本(ben)朝也。
魯(lu)昭(zhao)公:晏(yan)子,仁人也。反亡(wang)君,安危國,而不(bu)私利焉(yan);僇(lu)崔(cui)杼(zhu)之(zhi)尸,滅賊亂(luan)之(zhi)徒,不(bu)獲名焉(yan);使齊外(wai)無諸(zhu)侯之(zhi)憂,內無國家之(zhi)患(huan),不(bu)伐功焉(yan);鍖然(ran)不(bu)滿,退讬于族(zu),晏(yan)子可謂仁人矣。
孔(kong)子(zi)(zi):①晏(yan)(yan)(yan)(yan)平仲善與(yu)人交,久而(er)(er)敬之。②靈公污(wu),晏(yan)(yan)(yan)(yan)子(zi)(zi)事(shi)之以整齊;莊公壯(zhuang),晏(yan)(yan)(yan)(yan)子(zi)(zi)事(shi)之以宣武;景公奢,晏(yan)(yan)(yan)(yan)子(zi)(zi)事(shi)之以恭儉,君(jun)子(zi)(zi)也(ye)!相三君(jun)而(er)(er)善不(bu)(bu)通(tong)下(xia),晏(yan)(yan)(yan)(yan)子(zi)(zi)細人也(ye)。③救民百姓(xing)而(er)(er)不(bu)(bu)夸,行(xing)補三君(jun)而(er)(er)不(bu)(bu)有,晏(yan)(yan)(yan)(yan)子(zi)(zi)果君(jun)子(zi)(zi)也(ye)!④晏(yan)(yan)(yan)(yan)平仲善與(yu)人交,久而(er)(er)敬之。⑤晏(yan)(yan)(yan)(yan)子(zi)(zi)于君(jun)為忠臣(chen),而(er)(er)行(xing)為恭敏。⑥晏(yan)(yan)(yan)(yan)子(zi)(zi)可謂能遠害(hai)矣.不(bu)(bu)以己之是駁(bo)人之非(fei),遜辭以避(bi)咎,義(yi)也(ye)夫(fu)!
弦章:昔者晏子辭黨以(yi)正(zheng)君,故過(guo)失不掩(yan)之(zhi)。今諸臣諛(yu)以(yi)干(gan)利,吾若受魚,是(shi)反晏子之(zhi)義,而順諂諛(yu)之(zhi)欲。
曾子(zi):晏子(zi)可謂知(zhi)禮也(ye)已,恭(gong)敬之(zhi)有焉。”“國無道,君子(zi)恥盈(ying)禮焉。國奢,則(ze)(ze)示(shi)之(zhi)以儉;國儉,則(ze)(ze)示(shi)之(zhi)以禮。
有(you)若:晏子(zi)一(yi)狐裘三(san)十(shi)年,遣(qian)車一(yi)乘,及墓而(er)反;國君(jun)七個(ge),遣(qian)車七乘;大(da)夫五個(ge),遣(qian)車五乘,晏子(zi)焉知禮?
孟子:管仲以其(qi)(qi)君霸,晏子以其(qi)(qi)君顯。
司馬遷:①方晏(yan)子(zi)(zi)伏莊公(gong)尸(shi)哭(ku)之,成禮然后去,豈(qi)所謂(wei)(wei)“見(jian)義不(bu)為無(wu)勇”者(zhe)邪?至其諫說(shuo),犯君之顏,此所謂(wei)(wei)“進思盡(jin)忠,退思補(bu)過(guo)”者(zhe)哉!假(jia)令晏(yan)子(zi)(zi)而在,余雖為之執(zhi)鞭,所忻慕(mu)焉。②晏(yan)子(zi)(zi)儉矣,夷吾則奢(she);齊(qi)桓以(yi)(yi)霸,景公(gong)以(yi)(yi)治。
公孫弘:晏嬰(ying)相景公,食不重肉,妾不衣絲,齊(qi)國亦(yi)治。
劉向:①晏(yan)子博聞強記,通于古今,事齊靈公、莊公、景公,以節儉力行,盡忠(zhong)極諫道齊,國君得(de)以正行,百姓得(de)以親(qin)附。②諫齊君,懸而至,順而刻。及(ji)使諸侯,莫能詘(chu)其(qi)(qi)辭,其(qi)(qi)博通如此。③其(qi)(qi)書(shu)六篇(pian),皆忠(zhong)諫其(qi)(qi)君。文章可觀,義理可法(fa),皆合六經之義。
劉晝:北郭刎頸以申晏嬰,所以致(zhi)命而不辭者(zhe),為(wei)國薦士,滅(mie)身無悔(hui),忠之(zhi)至(zhi)也,德之(zhi)難也。
司(si)馬貞(zhen):夷吾成霸,平仲稱賢(xian)。粟(su)乃實廩,豆不掩肩。轉禍為福,危言獲(huo)全。孔賴左衽(ren),史忻執鞭。成禮而去,人望存焉。
呂蒙正(zheng):晏子(zi)身短五尺,使(shi)楚拜齊名相;諸葛(ge)力(li)無縛雞,出(chu)作(zuo)蜀(shu)漢軍師。
蘇軾:賢(xian)哉晏平(ping)仲,事君不以私。
王(wang)夫之:管仲、晏嬰,功(gong)書并作。
春秋中期,諸侯紛立,戰亂不息(xi),中原的(de)(de)(de)(de)強(qiang)國晉國謀劃攻打齊(qi)國。為(wei)了探清齊(qi)國的(de)(de)(de)(de)形(xing)勢,便派(pai)大夫范昭(zhao)出(chu)使齊(qi)國。齊(qi)景公(gong)以盛宴款待(dai)范昭(zhao)。席(xi)間(jian),正值(zhi)酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)酣耳熱,均有幾分醉(zui)意之時,范昭(zhao)借酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)勁向齊(qi)景公(gong)說(shuo):“請您給(gei)我一杯(bei)酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)喝吧!”景公(gong)回頭告訴左右待(dai)臣(chen)(chen)道:“把酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)倒(dao)在我的(de)(de)(de)(de)杯(bei)中給(gei)客人。”范昭(zhao)接過侍(shi)(shi)臣(chen)(chen)遞給(gei)的(de)(de)(de)(de)酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu),一飲(yin)而盡。晏(yan)(yan)嬰在一旁把這(zhe)(zhe)一切看在眼中,厲聲命令侍(shi)(shi)臣(chen)(chen)道;“快扔掉這(zhe)(zhe)個(ge)酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)杯(bei),為(wei)主公(gong)再(zai)換一個(ge)。”依照當時的(de)(de)(de)(de)禮節(jie),在酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)席(xi)之上,君臣(chen)(chen)應是各自(zi)用(yong)(yong)個(ge)人的(de)(de)(de)(de)酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)杯(bei)。范昭(zhao)用(yong)(yong)景公(gong)的(de)(de)(de)(de)酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)杯(bei)喝酒(jiu)(jiu)(jiu)(jiu)違反了這(zhe)(zhe)個(ge)禮節(jie),是對(dui)齊(qi)國國君的(de)(de)(de)(de)不敬,范昭(zhao)是故意這(zhe)(zhe)樣做(zuo)的(de)(de)(de)(de),目的(de)(de)(de)(de)在于(yu)試探對(dui)方的(de)(de)(de)(de)反應如何(he),但(dan)還是被晏(yan)(yan)嬰識破了。
范昭(zhao)回國(guo)后,向晉平公報告說:“現在還不是攻(gong)(gong)(gong)打(da)齊國(guo)的(de)時候,我試探(tan)了(le)(le)一下(xia)齊國(guo)君臣的(de)反應,結果讓晏(yan)嬰識破(po)了(le)(le)。”范昭(zhao)認(ren)為齊國(guo)有這樣的(de)賢臣,當前去(qu)攻(gong)(gong)(gong)打(da)齊國(guo),絕對(dui)沒有勝利的(de)把握,晉平公因(yin)而放棄了(le)(le)攻(gong)(gong)(gong)打(da)齊國(guo)的(de)打(da)算(suan)。靠外交的(de)交涉使(shi)敵(di)人放棄進(jin)攻(gong)(gong)(gong)的(de)打(da)算(suan),即當下(xia)“折(zhe)沖(chong)樽俎”這個典故,就是來(lai)自晏(yan)嬰的(de)事跡。孔子稱(cheng)贊晏(yan)嬰的(de)外交表現說:“不出樽俎之(zhi)間,而折(zhe)沖(chong)千(qian)里(li)之(zhi)外”,正是晏(yan)子機謀的(de)真(zhen)實寫照。
出使狗國
晏(yan)子(zi)(zi)出使到(dao)楚(chu)國,楚(chu)王知道(dao)晏(yan)子(zi)(zi)的(de)(de)身材矮(ai)小,就命(ming)令人在(zai)大門旁(pang)邊開了(le)個小洞,請晏(yan)子(zi)(zi)從小洞進去。晏(yan)子(zi)(zi)知道(dao)楚(chu)王要戲弄他(ta),嚴詞加(jia)以拒絕。他(ta)說(shuo),“到(dao)了(le)‘狗國’,才走狗洞,我(wo)現在(zai)是出使楚(chu)國,不應該走狗洞。”招待(dai)晏(yan)子(zi)(zi)的(de)(de)官(guan)員只好請晏(yan)子(zi)(zi)從大門進去。
挨肩(jian)接(jie)踵、揮汗如雨
晏(yan)子進去拜見楚(chu)(chu)王。楚(chu)(chu)王故意問:“齊(qi)國沒(mei)有人(ren)(ren)可派嗎(ma)?竟派您(nin)做使(shi)(shi)臣(chen)。”晏(yan)子回答說:“齊(qi)國首都臨(lin)淄住滿了人(ren)(ren)。人(ren)(ren)們(men)把袖子舉起來(lai)(lai),可以(yi)遮(zhe)住太陽;甩(shuai)一把汗,就(jiu)是(shi)一陣雨;街上行人(ren)(ren)肩(jian)膀擦著(zhu)肩(jian)膀,腳尖碰著(zhu)腳跟(gen)。怎么(me)(me)說齊(qi)國沒(mei)有人(ren)(ren)呢?”楚(chu)(chu)王接著(zhu)問:“既然(ran)如(ru)此,那么(me)(me)為什么(me)(me)派你出訪呢?”晏(yan)子答:“我(wo)(wo)們(men)齊(qi)國派使(shi)(shi)節出訪很有講究(jiu):對那些精明能干(gan)的(de)(de)的(de)(de)人(ren)(ren),就(jiu)派遣他(ta)們(men)出使(shi)(shi)那些道德高尚的(de)(de)國家;對那些愚蠢無(wu)能的(de)(de)使(shi)(shi)臣(chen),就(jiu)派他(ta)們(men)出使(shi)(shi)那些不(bu)成器的(de)(de)國家。我(wo)(wo)是(shi)使(shi)(shi)臣(chen)中最(zui)愚蠢、最(zui)無(wu)能的(de)(de)人(ren)(ren),所以(yi)就(jiu)派我(wo)(wo)出使(shi)(shi)楚(chu)(chu)國來(lai)(lai)了。”晏(yan)子的(de)(de)話使(shi)(shi)本(ben)打(da)算要戲弄他(ta)的(de)(de)楚(chu)(chu)國君臣(chen)們(men)面(mian)面(mian)相覷,半天說不(bu)出話來(lai)(lai)。
南橘北枳
晏子將要(yao)出使(shi)楚國(guo)。楚王(wang)(wang)(wang)聽到這個(ge)消息,對身邊的(de)大(da)(da)臣說:“晏嬰是(shi)齊國(guo)的(de)最能言善辯的(de)人,我想羞辱他(ta)(ta),用什么(me)辦法呢?”侍臣回(hui)答(da)(da)說:“在(zai)他(ta)(ta)來的(de)時候(hou),大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)請允(yun)許我們(men)綁著(zhu)一個(ge)人從大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)面前走過。大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)就問:‘他(ta)(ta)是(shi)做什么(me)的(de)?’我則回(hui)答(da)(da):‘他(ta)(ta)是(shi)齊國(guo)人。’大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)接著(zhu)再問:‘他(ta)(ta)犯了什么(me)罪(zui)?’我就回(hui)答(da)(da):‘他(ta)(ta)犯了偷竊罪(zui)。’"楚王(wang)(wang)(wang)覺得是(shi)個(ge)妙計(ji)。
晏(yan)子(zi)來(lai)到(dao)了楚(chu)(chu)國(guo)(guo)(guo),楚(chu)(chu)王(wang)請晏(yan)子(zi)喝(he)酒,喝(he)酒喝(he)得正高興的(de)(de)時候,兩名(ming)差吏綁(bang)著一個(ge)人(ren)到(dao)楚(chu)(chu)王(wang)面前(qian)來(lai)。楚(chu)(chu)王(wang)問道:“綁(bang)著的(de)(de)人(ren)是(shi)(shi)做(zuo)(zuo)什么的(de)(de)人(ren)?”公差回答說:“他是(shi)(shi)齊(qi)國(guo)(guo)(guo)人(ren),犯了偷竊(qie)罪(zui)。”楚(chu)(chu)王(wang)看著晏(yan)子(zi)問道:“齊(qi)國(guo)(guo)(guo)人(ren)本來(lai)就擅于偷東西的(de)(de)嗎(ma)(ma)?”晏(yan)子(zi)離開座位回答道:“我聽說淮(huai)南的(de)(de)柑橘,又(you)大又(you)甜(tian);種(zhong)到(dao)淮(huai)北,就只能結(jie)又(you)小(xiao)又(you)苦的(de)(de)枳,葉子(zi)相似,果實味道卻完全不(bu)(bu)同(tong),還不(bu)(bu)是(shi)(shi)因為水土(tu)不(bu)(bu)同(tong)嗎(ma)(ma)?同(tong)樣道理,齊(qi)國(guo)(guo)(guo)人(ren)在(zai)齊(qi)國(guo)(guo)(guo)安(an)居(ju)樂(le)業(ye),好好地勞動,一到(dao)楚(chu)(chu)國(guo)(guo)(guo),就做(zuo)(zuo)起盜賊(zei)來(lai)了,莫非楚(chu)(chu)國(guo)(guo)(guo)的(de)(de)水土(tu)使百姓(xing)善于偷東西嗎(ma)(ma)?”楚(chu)(chu)王(wang)笑(xiao)著說:“圣人(ren)不(bu)(bu)是(shi)(shi)能同(tong)他開玩笑(xiao)的(de)(de),我反而自討沒(mei)趣了。”
田(tian)開疆(jiang)(jiang),公(gong)(gong)孫(sun)(sun)接(jie)(jie),古冶(ye)子(zi)(zi)侍齊王,皆(jie)勇猛(meng)異(yi)常,但居功自(zi)傲,不(bu)(bu)(bu)講禮儀(yi)。晏子(zi)(zi)視為禍患(huan),建(jian)議(yi)景公(gong)(gong)殺(sha)之。景公(gong)(gong)擔心(xin)武(wu)力(li)無法制(zhi)服,于是(shi)(shi)晏子(zi)(zi)讓(rang)(rang)齊景公(gong)(gong)賞賜二桃,讓(rang)(rang)他們論功而(er)(er)食。公(gong)(gong)孫(sun)(sun)接(jie)(jie)以曾(ceng)搏擊野豬和(he)幼虎(hu)拿(na)得(de)一桃,田(tian)開疆(jiang)(jiang)曾(ceng)引兵退(tui)敵亦(yi)拿(na)一桃,古冶(ye)子(zi)(zi)陪景公(gong)(gong)渡(du)河,曾(ceng)斬黿除(chu)怪(guai),自(zi)持功高,拔劍而(er)(er)起。田(tian)開疆(jiang)(jiang)和(he)公(gong)(gong)孫(sun)(sun)接(jie)(jie)說:“論勇論功,都(dou)比不(bu)(bu)(bu)上你,拿(na)桃不(bu)(bu)(bu)讓(rang)(rang),是(shi)(shi)貪心(xin),不(bu)(bu)(bu)敢自(zi)殺(sha),是(shi)(shi)沒(mei)勇氣,因而(er)(er)都(dou)退(tui)還了(le)桃子(zi)(zi)自(zi)殺(sha)。古冶(ye)子(zi)(zi)認為自(zi)己獨生不(bu)(bu)(bu)仁,恥人以言,而(er)(er)夸(kua)其(qi)聲,不(bu)(bu)(bu)義;不(bu)(bu)(bu)死無勇,也(ye)自(zi)殺(sha)了(le)。
三士(shi)既死,景公以士(shi)禮安葬。
晏子以(yi)二桃殺(sha)三士,消除了政治隱患,其智慧非同尋常。現存三士冢。
齊景公到(dao)紀國(guo)故地游玩,得到(dao)一個金(jin)壺,打(da)開來看(kan),里面(mian)有(you)朱砂文書(shu),寫道“無食反魚,勿乘駑(nu)馬。”景公說(shuo):“說(shuo)得好啊(a)!按照這話的意思,吃魚不(bu)吃另一面(mian),是因為(wei)討厭魚的腥(xing)味(wei);騎馬不(bu)騎劣馬,是嫌(xian)它不(bu)能(neng)跑遠路(lu)。”
晏子(zi)說:“不(bu)(bu)(bu)是這樣(yang),臣(chen)覺得這八個字里(li)面包含(han)的是治國的道理:吃魚不(bu)(bu)(bu)要翻(fan)過來,是說不(bu)(bu)(bu)要把(ba)民力(li)用盡吧(ba)!不(bu)(bu)(bu)要乘(cheng)坐駑(nu)馬(ma)車(che),是說不(bu)(bu)(bu)要把(ba)小人安在(zai)身邊吧(ba)!”
景公問:“紀(ji)國有(you)這樣的(de)文書,為(wei)什么還會滅亡(wang)呢?”晏子(zi)答道:“它(ta)的(de)滅亡(wang)自有(you)原(yuan)因(yin)。我聽(ting)說,君子(zi)有(you)了至理名言(yan),就把它(ta)懸(xuan)掛在大門(men)上。可是紀(ji)國有(you)這樣的(de)良言(yan),卻把它(ta)當成水灌進壺里,它(ta)不滅亡(wang)還有(you)什么好結果呢?”
齊(qi)景公往牛(niu)山游覽,向北登臨齊(qi)國都城時,突然哭(ku)道(dao):“人(ren)生怎么像奔(ben)騰咆哮的(de)流水,離開這美好的(de)山河(he)而死(si)去呢(ni)!”艾孔、梁(liang)丘據聽了(le),也(ye)哭(ku)泣起來了(le)。晏子(zi)卻在發笑。齊(qi)景公怒問他(ta)為何發笑。晏子(zi)回答:“如(ru)果自(zi)古(gu)人(ren)都不(bu)死(si),那么太(tai)公、丁公將(jiang)永遠保有(you)齊(qi)國,桓公、襄公、文公、武公等都將(jiang)輔(fu)佐(zuo)他(ta)們(men),您(nin)(nin)將(jiang)戴(dai)著(zhu)斗(dou)笠穿著(zhu)粗衣(yi),手持(chi)大鋤(chu)小(xiao)耙(pa)彎(wan)腰屈膝地行走在田地間,哪兒還有(you)閑工夫憂慮死(si)亡的(de)事情(qing)!而您(nin)(nin)偏偏獨自(zi)因為這事流淚傷情(qing),這是不(bu)符合仁義道(dao)德的(de)。不(bu)仁道(dao)的(de)國君我看到一(yi)個,餡諛的(de)近臣我見到兩個,這就(jiu)是我私自(zi)發笑的(de)原因啊!”
齊景公聽了十分慚愧,舉起酒杯(bei)來自(zi)己罰自(zi)己的酒,又(you)罰艾孔(kong)和梁(liang)丘據(ju)兩人(ren)各一杯(bei)酒。
一次,齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)一匹心愛的(de)(de)馬突然(ran)死(si)(si)(si)(si)了(le)(le)(le),齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)大(da)(da)怒,就(jiu)(jiu)下(xia)令把(ba)(ba)養(yang)馬的(de)(de)人(ren)抓(zhua)來肢解。這(zhe)時晏(yan)子在場,左右(you)武(wu)士正想動手,晏(yan)嬰(ying)上來制止,對齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)說(shuo)(shuo):“殺(sha)(sha)人(ren)總(zong)得有個方法,請(qing)問(wen)堯舜(shun)肢解人(ren)的(de)(de)時候,從(cong)身體的(de)(de)什么(me)部分開始?”堯舜(shun)是(shi)傳說(shuo)(shuo)中的(de)(de)仁君(jun),不(bu)會(hui)因為一匹馬而(er)(er)殺(sha)(sha)人(ren),自(zi)然(ran)也沒有殺(sha)(sha)人(ren)肢解之(zhi)法,齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)知(zhi)道晏(yan)嬰(ying)的(de)(de)意思,就(jiu)(jiu)說(shuo)(shuo):“那就(jiu)(jiu)不(bu)肢解罷,把(ba)(ba)他交給獄官處死(si)(si)(si)(si)算(suan)了(le)(le)(le)。”晏(yan)嬰(ying)又(you)對齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)說(shuo)(shuo):“這(zhe)個人(ren)的(de)(de)確該死(si)(si)(si)(si),但(dan)是(shi)他還不(bu)知(zhi)道自(zi)己犯(fan)了(le)(le)(le)什么(me)罪(zui)(zui),請(qing)讓我(wo)說(shuo)(shuo)說(shuo)(shuo)他的(de)(de)罪(zui)(zui)狀,讓他知(zhi)道,然(ran)后死(si)(si)(si)(si)個明白,您(nin)說(shuo)(shuo)好嗎?”齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)說(shuo)(shuo):“好啊,那你(ni)(ni)就(jiu)(jiu)說(shuo)(shuo)吧(ba)(ba)!”晏(yan)嬰(ying)就(jiu)(jiu)開始數說(shuo)(shuo)他的(de)(de)罪(zui)(zui)狀:“你(ni)(ni)犯(fan)了(le)(le)(le)三條大(da)(da)罪(zui)(zui):國君(jun)讓你(ni)(ni)養(yang)馬你(ni)(ni)卻把(ba)(ba)馬養(yang)死(si)(si)(si)(si),這(zhe)是(shi)一大(da)(da)死(si)(si)(si)(si)罪(zui)(zui);所死(si)(si)(si)(si)之(zhi)馬又(you)是(shi)國君(jun)最喜愛的(de)(de),這(zhe)是(shi)二(er)大(da)(da)死(si)(si)(si)(si)罪(zui)(zui);因為你(ni)(ni)養(yang)死(si)(si)(si)(si)了(le)(le)(le)馬而(er)(er)使國君(jun)殺(sha)(sha)人(ren),百姓聽(ting)說(shuo)(shuo)之(zhi)后一定會(hui)怨他,諸侯聽(ting)說(shuo)(shuo)之(zhi)后一定輕(qing)視(shi)我(wo)國。你(ni)(ni)養(yang)死(si)(si)(si)(si)了(le)(le)(le)國君(jun)之(zhi)馬,使百姓生出怨恨,使鄰國輕(qing)視(shi)我(wo)們(men),這(zhe)是(shi)第三大(da)(da)死(si)(si)(si)(si)罪(zui)(zui)。今天(tian)把(ba)(ba)你(ni)(ni)送(song)到監獄,你(ni)(ni)知(zhi)罪(zui)(zui)嗎?”齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)喟(kui)然(ran)而(er)(er)嘆(tan)說(shuo)(shuo):“請(qing)您(nin)把(ba)(ba)他放了(le)(le)(le)吧(ba)(ba)!放了(le)(le)(le)吧(ba)(ba)!不(bu)要(yao)傷了(le)(le)(le)我(wo)的(de)(de)仁愛之(zhi)名。”
齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)的(de)(de)愛妾嬰(ying)子死(si)(si)(si)(si)了(le),齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)守喪(sang),三天(tian)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)吃(chi)(chi)飯,坐在(zai)(zai)那里不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)離開(kai),左右(you)群臣(chen)多次勸(quan)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)聽(ting)(ting)。晏(yan)嬰(ying)進來(lai)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“外面來(lai)了(le)一(yi)個術士和一(yi)個醫生(sheng)都說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):‘聽(ting)(ting)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)嬰(ying)子病(bing)死(si)(si)(si)(si)了(le),他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)愿來(lai)救人(ren)(ren)。’”齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)聽(ting)(ting)了(le)大(da)(da)喜,馬(ma)上就(jiu)起來(lai)了(le),說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“她的(de)(de)病(bing)可以(yi)治好(hao)嗎?”晏(yan)嬰(ying)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“這(zhe)(zhe)(zhe)是客(ke)人(ren)(ren)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)的(de)(de),他(ta)(ta)(ta)一(yi)定是良醫,請他(ta)(ta)(ta)試(shi)試(shi)吧(ba)。但是他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)來(lai)救人(ren)(ren)時得(de)請君(jun)離開(kai)這(zhe)(zhe)(zhe)里,好(hao)好(hao)地去洗(xi)浴吃(chi)(chi)飯,他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)還要在(zai)(zai)這(zhe)(zhe)(zhe)里求鬼降神(shen)。”齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)聽(ting)(ting)了(le)很高興,就(jiu)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“好(hao)吧(ba),我馬(ma)上離開(kai)。”趁齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)離開(kai)去沐(mu)浴吃(chi)(chi)飯之(zhi)際,晏(yan)嬰(ying)下令讓(rang)棺人(ren)(ren)馬(ma)上把死(si)(si)(si)(si)人(ren)(ren)入(ru)(ru)殮(lian),入(ru)(ru)殮(lian)之(zhi)后,他(ta)(ta)(ta)又對(dui)齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“醫生(sheng)治不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)了(le)她的(de)(de)病(bing),我們(men)(men)已經(jing)把她入(ru)(ru)殮(lian),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)敢不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)告(gao)訴您(nin)。”齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)聽(ting)(ting)了(le)很不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)高興,知道(dao)晏(yan)嬰(ying)在(zai)(zai)這(zhe)(zhe)(zhe)件事上騙了(le)他(ta)(ta)(ta),就(jiu)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“您(nin)以(yi)醫生(sheng)看病(bing)為(wei)由讓(rang)我離開(kai),然后把死(si)(si)(si)(si)人(ren)(ren)入(ru)(ru)殮(lian)又不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)告(gao)訴我。我這(zhe)(zhe)(zhe)個當(dang)國君(jun)的(de)(de),已經(jing)有名(ming)無(wu)實(shi)了(le)。”晏(yan)嬰(ying)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“您(nin)難道(dao)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)知道(dao)死(si)(si)(si)(si)人(ren)(ren)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能復生(sheng)嗎?我聽(ting)(ting)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo),君(jun)王臣(chen)從叫作(zuo)順(shun),君(jun)僻臣(chen)從叫作(zuo)逆。今日君(jun)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)順(shun)而行(xing)逆,對(dui)賢(xian)人(ren)(ren)禮遇(yu)很薄,對(dui)嬖妾卻悲(bei)之(zhi)甚哀。人(ren)(ren)死(si)(si)(si)(si)尸朽還想(xiang)讓(rang)她復生(sheng),哀傷(shang)害性,已經(jing)有失為(wei)君(jun)之(zhi)道(dao)了(le)。諸侯賓客(ke)聽(ting)(ting)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)您(nin)這(zhe)(zhe)(zhe)樣都不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)愿意出使我國,本(ben)朝大(da)(da)臣(chen)看到您(nin)這(zhe)(zhe)(zhe)樣也(ye)(ye)羞于當(dang)官。按照您(nin)的(de)(de)這(zhe)(zhe)(zhe)種行(xing)為(wei)作(zuo)事,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能引導好(hao)人(ren)(ren)民;順(shun)從您(nin)的(de)(de)欲望,也(ye)(ye)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能保住國家。您(nin)這(zhe)(zhe)(zhe)樣是不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)對(dui)的(de)(de)。”齊景(jing)(jing)公(gong)(gong)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“我不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)明(ming)白這(zhe)(zhe)(zhe)些,請告(gao)訴我怎么做吧(ba)。”晏(yan)嬰(ying)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“國家的(de)(de)士大(da)(da)夫(fu),諸侯四鄰的(de)(de)賓客(ke),都在(zai)(zai)外面等著見您(nin),您(nin)要哭而節哀。”
齊景(jing)公(gong)因為(wei)死(si)(si)了愛妾而悲傷過度,失去了應(ying)該(gai)把(ba)持(chi)的(de)理智(zhi),在這種(zhong)場合,用(yong)正常的(de)辦法(fa)來勸(quan)(quan)他顯然(ran)不(bu)(bu)行,因此充(chong)滿智(zhi)慧的(de)晏子(zi)又采用(yong)了另(ling)一種(zhong)“騙”的(de)方法(fa),先謊說醫生可以使(shi)死(si)(si)人(ren)復(fu)生,哄(hong)騙齊景(jing)公(gong)離開,把(ba)死(si)(si)人(ren)入殮,然(ran)后去勸(quan)(quan)說他。這種(zhong)方式(shi)雖然(ran)不(bu)(bu)夠“誠實”,但是在當(dang)時那(nei)種(zhong)環境下卻(que)不(bu)(bu)失為(wei)一個最(zui)佳(jia)的(de)方法(fa),從這件事(shi)中(zhong)最(zui)能(neng)看(kan)出晏子(zi)隨機應(ying)變的(de)能(neng)力。
齊(qi)景(jing)公特別喜歡鳥(niao)。有一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)次他(ta)得到(dao)了(le)(le)(le)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)只(zhi)漂(piao)亮(liang)的(de)(de)鳥(niao),就(jiu)派(pai)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個叫燭鄒(zhúzōu)的(de)(de)人專(zhuan)門負(fu)責養(yang)這只(zhi)鳥(niao)。可是(shi)(shi)(shi)幾天后,那只(zhi)鳥(niao)飛跑了(le)(le)(le)。齊(qi)景(jing)公氣壞了(le)(le)(le),要親手殺(sha)死(si)燭鄒。晏(yan)(yan)(yan)子站(zhan)在(zai)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)旁(pang)請求說(shuo):“是(shi)(shi)(shi)不(bu)是(shi)(shi)(shi)先讓(rang)我(wo)宣布(bu)燭鄒的(de)(de)罪狀,然后您(nin)再殺(sha)了(le)(le)(le)他(ta),讓(rang)他(ta)死(si)得明白。”齊(qi)景(jing)公答應了(le)(le)(le)。晏(yan)(yan)(yan)子板著臉,嚴厲地對被(bei)捆綁起來的(de)(de)燭鄒說(shuo):“你犯了(le)(le)(le)死(si)罪,罪狀有三(san)條(tiao)(tiao)(tiao):大(da)王叫你養(yang)鳥(niao),你不(bu)留心讓(rang)鳥(niao)飛了(le)(le)(le),這是(shi)(shi)(shi)第一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)條(tiao)(tiao)(tiao)。使(shi)國(guo)君為一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)只(zhi)鳥(niao)就(jiu)要殺(sha)人,這是(shi)(shi)(shi)第二(er)條(tiao)(tiao)(tiao)。這件事如(ru)果讓(rang)其他(ta)諸侯知道了(le)(le)(le),都會認為我(wo)們(men)的(de)(de)國(guo)君只(zhi)看重鳥(niao)而輕視(shi)老百姓的(de)(de)性命,從而看不(bu)起我(wo)們(men),這是(shi)(shi)(shi)第三(san)條(tiao)(tiao)(tiao)。所(suo)以(yi)現(xian)在(zai)要殺(sha)死(si)你。”說(shuo)完,晏(yan)(yan)(yan)子回身對齊(qi)景(jing)公說(shuo):“請您(nin)動手吧。”聽了(le)(le)(le)晏(yan)(yan)(yan)子的(de)(de)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)番(fan)話,齊(qi)景(jing)公明白了(le)(le)(le)晏(yan)(yan)(yan)子的(de)(de)意思。他(ta)干咳了(le)(le)(le)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)聲,說(shuo):“算了(le)(le)(le),把他(ta)放了(le)(le)(le)吧。”接著,走到(dao)晏(yan)(yan)(yan)子面前,拱手說(shuo):“若不(bu)是(shi)(shi)(shi)您(nin)的(de)(de)開導,我(wo)險些犯了(le)(le)(le)大(da)錯誤呀!”
齊(qi)景(jing)公(gong)對(dui)晏(yan)子(zi)說(shuo)(shuo):“東海里邊,有古(gu)銅色水流。在這(zhe)紅色水域里邊,有棗(zao)樹,只開花,不結果(guo),什么原因?”晏(yan)子(zi)回答(da):“從(cong)前(qian),秦繆公(gong)乘龍船巡視天下,用黃布包裹(guo)著蒸棗(zao)。龍舟泛游到(dao)東海,秦繆公(gong)拋棄(qi)裹(guo)棗(zao)的(de)黃布,使那黃布染紅了海水,所以海水呈(cheng)古(gu)銅色。又(you)因棗(zao)被蒸過,所以種植(zhi)后只開花,不結果(guo)。”景(jing)公(gong)不滿意地(di)說(shuo)(shuo):“我裝著問,你為什么對(dui)我胡謅?”晏(yan)子(zi)說(shuo)(shuo):“我聽說(shuo)(shuo),對(dui)于假(jia)裝提(ti)問的(de)人,也可(ke)以虛假(jia)地(di)回答(da)他。”
齊(qi)景公有個寵愛(ai)的(de)女(nv)兒(er),他想把她(ta)嫁(jia)給(gei)晏(yan)(yan)子。景公于是(shi)(shi)到晏(yan)(yan)子家(jia)宴飲,飲酒酣暢時,景公看見了晏(yan)(yan)子的(de)妻子,問:“這是(shi)(shi)您(nin)的(de)夫人(ren)嗎?”晏(yan)(yan)子答(da)道:“對(dui),她(ta)是(shi)(shi)。”“嘿(hei)!又(you)(you)老又(you)(you)丑。寡(gua)人(ren)有個女(nv)兒(er)又(you)(you)年(nian)輕(qing)又(you)(you)漂亮,請讓她(ta)充實先生您(nin)的(de)內室(shi)。”
晏子離開坐席回答道:“如今她(ta)(ta)(ta)確實是(shi)又(you)(you)老又(you)(you)丑,可是(shi)我(wo)(wo)與她(ta)(ta)(ta)共(gong)同生(sheng)活的(de)時間很長了(le),過去(qu)她(ta)(ta)(ta)又(you)(you)年輕又(you)(you)漂亮(liang)。況且人本來就是(shi)以(yi)少壯托(tuo)付(fu)(fu)于年老的(de),以(yi)漂亮(liang)托(tuo)付(fu)(fu)于丑陋的(de)。她(ta)(ta)(ta)曾經托(tuo)付(fu)(fu)于我(wo)(wo),而(er)我(wo)(wo)也接(jie)受了(le)她(ta)(ta)(ta)的(de)托(tuo)付(fu)(fu)。雖然(ran)君王有所恩(en)賜,但能(neng)因此讓(rang)我(wo)(wo)背棄(qi)她(ta)(ta)(ta)的(de)托(tuo)付(fu)(fu)嗎?”晏子拜(bai)了(le)兩拜(bai)謝(xie)絕了(le)。
孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)三(san)十五歲那(nei)年,去了(le)齊(qi)國(guo)(guo),做了(le)高昭(zhao)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)家臣(chen),之后(hou)通(tong)過(guo)高昭(zhao)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)見(jian)到了(le)齊(qi)景(jing)(jing)(jing)(jing)公。齊(qi)景(jing)(jing)(jing)(jing)公問孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)如(ru)何為(wei)政(zheng),孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)說,“國(guo)(guo)君(jun)(jun)要(yao)像(xiang)國(guo)(guo)君(jun)(jun),臣(chen)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)要(yao)像(xiang)臣(chen)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),父(fu)親(qin)(qin)要(yao)像(xiang)父(fu)親(qin)(qin),兒(er)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)要(yao)像(xiang)兒(er)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)。”景(jing)(jing)(jing)(jing)公說:“講得好啊!如(ru)果真的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)君(jun)(jun)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)像(xiang)國(guo)(guo)君(jun)(jun),臣(chen)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)像(xiang)臣(chen)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),父(fu)親(qin)(qin)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)像(xiang)父(fu)親(qin)(qin),兒(er)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)像(xiang)兒(er)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),縱然(ran)(ran)有(you)糧食,我怎么能(neng)(neng)(neng)吃得到呢!”改(gai)日齊(qi)景(jing)(jing)(jing)(jing)公又向(xiang)孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)詢問為(wei)政(zheng),孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)說:“為(wei)政(zheng)在(zai)于節約財物(wu)。”景(jing)(jing)(jing)(jing)公很高興,將要(yao)把尼溪的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)田地(di)封賜給孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)。晏嬰(ying)進(jin)言(yan)(yan)說:“這(zhe)些儒者能(neng)(neng)(neng)言(yan)(yan)善辯不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)用法度來規范;高傲自大(da)自以為(wei)是,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)任用他們來教(jiao)育百(bai)姓;崇尚喪禮(li)盡情致哀(ai),破費財產厚(hou)葬死人,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)可將這(zhe)形(xing)成習(xi)俗;四處游(you)說乞(qi)求(qiu)借貸,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)可以此(ci)治理國(guo)(guo)家。自從圣(sheng)君(jun)(jun)賢相(xiang)相(xiang)繼去世,周朝王室衰落以后(hou),禮(li)樂殘(can)缺(que)有(you)很長時間了(le)。如(ru)今孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)盛裝(zhuang)打扮,繁瑣(suo)地(di)規定尊卑上下(xia)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)禮(li)儀、舉(ju)手投足的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)節度,連續幾代不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)窮盡其中的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)學問,從幼(you)到老不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)學完他的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)禮(li)樂。國(guo)(guo)君(jun)(jun)打算(suan)用這(zhe)一(yi)套來改(gai)造齊(qi)國(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)習(xi)俗,恐(kong)怕不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)是引導小(xiao)民的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)好辦法。”此(ci)后(hou)齊(qi)景(jing)(jing)(jing)(jing)公雖然(ran)(ran)恭(gong)敬地(di)接見(jian)孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),但不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)再問有(you)關禮(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)事。有(you)一(yi)天,齊(qi)景(jing)(jing)(jing)(jing)公挽留孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)說:“按照(zhao)季氏上卿的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)規格(ge)來待(dai)你(ni)(ni),我不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)做到。”于是就用介于魯國(guo)(guo)季氏和孟氏之間的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)規格(ge)來接待(dai)孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)。齊(qi)國(guo)(guo)大(da)夫企圖(tu)謀害孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)聽說此(ci)事。齊(qi)景(jing)(jing)(jing)(jing)公說:“我老了(le),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)用你(ni)(ni)了(le)。”孔(kong)(kong)(kong)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)在(zai)這(zhe)種(zhong)情況下(xia)當(dang)機立(li)斷,離開了(le)齊(qi)國(guo)(guo),返回魯國(guo)(guo)。
齊靈公喜歡婦(fu)女(nv)(nv)著男(nan)(nan)裝(zhuang),結果不(bu)僅宮中,連國中女(nv)(nv)子(zi)都穿(chuan)男(nan)(nan)裝(zhuang)。靈公派官(guan)吏禁(jin)止(zhi)宮外(wai)女(nv)(nv)子(zi)的(de)效仿行(xing)為,說(shuo):“婦(fu)女(nv)(nv)穿(chuan)男(nan)(nan)子(zi)衣(yi)(yi)服的(de),撕裂她(ta)(ta)的(de)衣(yi)(yi)服,割(ge)斷她(ta)(ta)的(de)衣(yi)(yi)帶(dai)。”被撕裂衣(yi)(yi)服割(ge)斷帶(dai)子(zi)的(de)人(ren)比(bi)比(bi)皆是,還是不(bu)能禁(jin)止(zhi)。晏(yan)子(zi)進見,靈公問道(dao):“我派官(guan)吏禁(jin)止(zhi)婦(fu)女(nv)(nv)著男(nan)(nan)裝(zhuang),毀壞他們的(de)衣(yi)(yi)帶(dai)的(de)事到處都有,還不(bu)能禁(jin)止(zhi)的(de)原因是什么?”晏(yan)子(zi)回答說(shuo):“君王(wang)讓宮內(nei)(nei)的(de)人(ren)穿(chuan),而對宮外(wai)的(de)人(ren)禁(jin)止(zhi),就(jiu)像在門上掛著牛頭(tou)而在門內(nei)(nei)賣馬(ma)肉一樣呀。君王(wang)何不(bu)讓宮內(nei)(nei)的(de)人(ren)不(bu)那樣穿(chuan),那么宮外(wai)的(de)人(ren)也(ye)沒有誰敢了(le)。”靈公說(shuo):“好(hao)。”讓宮內(nei)(nei)的(de)人(ren)不(bu)再穿(chuan)著男(nan)(nan)裝(zhuang)。過了(le)一個月,國內(nei)(nei)沒有人(ren)敢那樣穿(chuan)了(le)。
后來掛牛頭賣馬肉(rou)在流傳中逐漸變成了掛羊頭賣狗肉(rou)。
家世
晏(yan)嬰家世有萊人(ren)、齊(qi)公族等說,而童(tong)書(shu)業考釋(shi)《齊(qi)侯鐘(zhong)銘》后(hou)則認為晏(yan)嬰是(shi)宋穆公的后(hou)代(dai),為子姓。
晏(yan)(yan)子的曾祖(zu)父(fu)在(zai)齊桓(huan)公時始封于晏(yan)(yan)城,其后以晏(yan)(yan)為氏(shi)。《管子·小匡》記載有“晏(yan)(yan)尚”,《管子·大匡》又記載有“晏(yan)(yan)子”,房玄齡注釋,此處的晏(yan)(yan)子就是就是晏(yan)(yan)平仲的先祖(zu),只(zhi)是不(bu)知其名。一說后者(zhe)為晏(yan)(yan)嬰曾祖(zu)父(fu)。
父親
晏(yan)弱:又稱晏(yan)桓子,齊國大夫(fu)。
兄弟
晏萊:為晏嬰之弟,是其父(fu)晏弱討滅萊國之后(hou)所生(sheng)。
兒
晏(yan)(yan)圉:中國春(chun)秋時期齊國政治人物。齊晏(yan)(yan)孺子即位后(hou),因(yin)田乞與鮑牧作亂(luan),晏(yan)(yan)圉與高張、弦(xian)施逃到魯國,田乞等(deng)擁立齊悼公(gong),齊國的晏(yan)(yan)氏滅亡(wang)。
后(hou)世關于晏(yan)嬰(ying)(ying)的墓(mu)葬,存在不同說法。一說,“晏(yan)嬰(ying)(ying)墓(mu)”在齊國故城(cheng)宮城(cheng)北門外(今齊都鎮永順村東(dong)南約(yue)350米(mi))。墓(mu)高約(yue)11米(mi),南北50米(mi),東(dong)西43米(mi)。墓(mu)前立有明(ming)萬歷二十六年(nian)五朋石碑(bei)一幢,刻有“齊相晏(yan)平(ping)仲(zhong)之墓(mu)”和(he)清(qing)康熙(xi)五十二年(nian)、五十三年(nian)重修(xiu)碑(bei)兩方。1981年(nian)圍墓(mu)修(xiu)筑圍墻。1982年(nian)秋,鐫(juan)刻清(qing)道光七年(nian)《古圣賢(xian)像(xiang)傳(chuan)略(lve)》所刊晏(yan)平(ping)仲(zhong)像(xiang)與晏(yan)氏傳(chuan)略(lve)石碑(bei)。不過(guo),該遺址經(jing)勘探(tan)證實并(bing)非墓(mu)葬,或為漢代人所修(xiu)紀念物。
在(zai)山(shan)東高密有(you)“晏(yan)子冢(zhong)”,該墓于《山(shan)東通志》中有(you)載,今墓位于晏(yan)王廟村西北50米(mi)處,系2015年6月重新(xin)修建(jian)落(luo)成的新(xin)墓。
河南省滑(hua)縣焦虎鄉晏(yan)口(kou)村東北半公里處也(ye)有一處“晏(yan)子(zi)墓(mu)”。
《左(zuo)傳》襄公(gong)二(er)十五(wu)年(nian)(nian),昭公(gong)三(san)年(nian)(nian)、五(wu)年(nian)(nian)、六年(nian)(nian)、十年(nian)(nian)
《史記》之《管晏列傳》,《齊太公世家》