方孝孺(1357—1402年(nian)7月25日),寧海人(ren),字希(xi)(xi)直,一(yi)字希(xi)(xi)古(gu),號遜志,曾(ceng)以“遜志”名其(qi)書(shu)齋,因其(qi)故(gu)(gu)里舊屬緱(gou)城里,故(gu)(gu)稱“緱(gou)城先生”;又(you)因在漢中府任(ren)教授時,蜀獻王賜(si)名其(qi)讀書(shu)處為“正學(xue)”,亦稱“正學(xue)先生”,明朝大臣、學(xue)者、文學(xue)家(jia)、散文家(jia)、思想家(jia)。
方(fang)孝孺自幼聰明好(hao)學、機警敏捷(jie),長大(da)(da)后拜大(da)(da)儒宋濂為師,為同輩人所推崇。洪(hong)武(wu)三(san)十一(yi)年(1398年),明太祖死,惠帝即位(wei)后,即遵照太祖遺訓,召方(fang)孝孺入京(jing)委以(yi)重任,先后讓他出(chu)(chu)任翰林(lin)(lin)侍講及翰林(lin)(lin)學士。燕(yan)王(wang)朱(zhu)棣誓師“靖難”,揮軍(jun)南下(xia)京(jing)師。惠帝亦派兵(bing)北伐(fa),當時討伐(fa)燕(yan)王(wang)的詔書檄文都出(chu)(chu)自方(fang)孝孺之手。建文四年(1402年)五月,燕(yan)王(wang)進(jin)京(jing)后,文武(wu)百官多見風轉(zhuan)舵(duo),投(tou)降燕(yan)王(wang)。方(fang)孝孺拒(ju)不投(tou)降,結果(guo)被(bei)捕下(xia)獄。
后因拒絕為(wei)(wei)發(fa)動“靖難之役”的燕王朱棣草擬即(ji)位詔書(shu),被朱棣殺害。方孝孺強忍(ren)悲痛,始終(zhong)不屈。被處(chu)死(si)于江蘇南(nan)京聚(ju)寶門(men)外,時(shi)年四十六歲。《明史》中(zhong)為(wei)(wei)施以凌遲。南(nan)明福王時(shi)追謚“文正”。
父:方克勤
兄:方孝聞
弟:方孝友
妻:鄭氏
子(zi)女:方孝孺有二(er)子(zi):方中憲、方中愈,還有二(er)女,在南京城破后,投秦(qin)淮河而死。
《明實錄》
《明史·成(cheng)祖本紀》
《明史(shi)·方孝孺(ru)傳》
《國榷》
《明(ming)史紀事本末》
方孝孺(ru)墓是南京(jing)市重點文物保(bao)護單位。
明(ming)萬歷年(nian)間(jian),著名戲(xi)劇(ju)家湯顯祖為其(qi)修(xiu)墓立碑建祠,后毀(hui)于戰火,清李(li)鴻章(zhang)任兩江總(zong)督時,又(you)重新為其(qi)修(xiu)墓立碑,民國江蘇省省長(chang)韓國鈞又(you)重修(xiu),后來均遭焚毀(hui)。
1999年(nian),雨(yu)花臺(tai)風景(jing)區特(te)請東南大學(xue)丁宏偉教授設計修(xiu)復(fu)方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)墓,2002年(nian)在(zai)方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)遇(yu)難600周年(nian)之際(ji),方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)后人又捐款與雨(yu)花臺(tai)管理局一道重新修(xiu)整了(le)方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)墓。
方孝孺(ru),字希直,又字希古(gu),寧海人(ren)。父親方克(ke)勤,是洪武年間的一名奉公(gong)守法的官(guan)吏,在《明史·循(xun)吏》中自(zi)有傳(chuan)記。方孝孺(ru)年幼時十(shi)分機警敏捷(jie),兩眼炯炯有神,每天(tian)(tian)讀書超過一寸厚(hou)。鄉親們(men)稱他(ta)(ta)為(wei)“小韓愈”。成年后跟著宋(song)濂(lian)學(xue)習(xi),宋(song)濂(lian)的門生中的知名文人(ren)都(dou)不(bu)及他(ta)(ta)。就(jiu)連前(qian)輩(bei)的胡(hu)翰,蘇伯(bo)衡也(ye)自(zi)認不(bu)如。方孝孺(ru)反而(er)輕(qing)視文辭寫作(zuo)的學(xue)問,常以宣明仁義治天(tian)(tian)下之道(dao)、達到時世(shi)太(tai)平為(wei)己任(ren)。他(ta)(ta)曾因病(bing)臥床(chuang),家(jia)中糧食斷絕。仆人(ren)將情況向他(ta)(ta)報告,他(ta)(ta)笑著說:“古(gu)人(ren)三十(shi)天(tian)(tian)僅進(jin)食九(jiu)次,貧窮困(kun)擾(rao)何(he)止(zhi)我家(jia)啊!”父親方克(ke)勤因“空印”事獲罪而(er)被處死,他(ta)(ta)扶持靈柩歸鄉安葬,哀情感動了行路的人(ren)們(men)。
洪武(wu)十五(wu)年(nian)(nian)(1382年(nian)(nian)),因吳沉、揭(jie)樞的推薦,被朱(zhu)元(yuan)(yuan)璋召見。朱(zhu)元(yuan)(yuan)璋欣賞(shang)他舉止就莊嚴肅,對皇太子朱(zhu)標說:“這是一個品行端莊的人(ren)才(cai),你(ni)應當一直(zhi)用他到老。”隨后按照禮節(jie)送(song)他回家。后來,被仇家連帶舉發(fa),逮(dai)捕到京,朱(zhu)元(yuan)(yuan)璋在案卷上(shang)看到他的名(ming)字,便釋放了(le)他。
洪武二十五年(1392年),又因為別人的(de)(de)推薦被召到(dao)宮(gong)廷。朱元璋說:“現在還不是任(ren)用方孝(xiao)(xiao)孺的(de)(de)時候(hou)。”授予其漢(han)中教授之職(zhi),每天給(gei)眾(zhong)儒學生員講學,毫(hao)不倦(juan)怠。蜀(shu)獻(xian)王(wang)朱椿聽說方孝(xiao)(xiao)孺的(de)(de)賢(xian)名(ming),聘請他(ta)(ta)當(dang)世子(zi)的(de)(de)教師。他(ta)(ta)每次見面,就向世子(zi)陳說道(dao)德。蜀(shu)獻(xian)王(wang)以特殊的(de)(de)禮遇表示對(dui)他(ta)(ta)的(de)(de)敬重,把(ba)他(ta)(ta)讀書的(de)(de)廬(lu)舍命(ming)名(ming)為“正學” 。
到朱允炆(wen)即(ji)位,征召(zhao)他(ta)任(ren)翰(han)林(lin)侍講(jiang)(jiang)。第二年又升調(diao)他(ta)做詩(shi)講(jiang)(jiang)學(xue)(xue)士,國(guo)家(jia)重(zhong)大的政(zheng)事皇帝都(dou)要(yao)向(xiang)他(ta)詢問(wen)。朱允炆(wen)喜(xi)歡讀書,每當(dang)碰上疑難,就召(zhao)見他(ta)讓他(ta)講(jiang)(jiang)解。朱允炆(wen)臨朝,百官(guan)奏事,決定(ding)群臣的面議可(ke)否施行時,朱允炆(wen)有時命令方(fang)孝孺(ru)趨(qu)身屏風之前批(pi)答文(wen)書。當(dang)時修撰《太(tai)祖實錄》以及《類要(yao)》諸多典籍,方(fang)孝孺(ru)都(dou)擔任(ren)總(zong)裁。更定(ding)職官(guan)制度(du)時,方(fang)孝孺(ru)的官(guan)職改為文(wen)學(xue)(xue)博士。燕王(wang)朱棣起兵(bing)南下(xia),朝廷(ting)議定(ding)討(tao)伐,詔令、檄(xi)文(wen)皆出(chu)于方(fang)孝孺(ru)的手筆(bi)。
建文(wen)三年(1401年),燕軍攻掠大名(ming)府。朱棣聽(ting)到(dao)(dao)齊(qi)泰、黃子澄已經奔竄的消息,上書(shu)請求(qiu)朱允炆(wen)命盛(sheng)庸、吳杰、平(ping)安諸將(jiang)停(ting)止軍事(shi)行(xing)(xing)動。方(fang)(fang)孝孺建議(yi):“燕軍長(chang)期駐扎在大名(ming)府,天氣暑熱降(jiang)雨,他(ta)(ta)(ta)們應該會不(bu)戰自疲。火速(su)命令遼東諸將(jiang)進(jin)入山海關,進(jin)攻永平(ping)府,真定府諸將(jiang)過盧溝(gou)橋直搗北平(ping),燕王他(ta)(ta)(ta)一定回軍救援。我(wo)方(fang)(fang)以(yi)大量軍隊追(zhui)隨燕王之(zhi)(zhi)后,可以(yi)取得擒拿他(ta)(ta)(ta)的結(jie)局(ju)。現在他(ta)(ta)(ta)的奏(zou)事(shi)文(wen)書(shu)恰好(hao)送到(dao)(dao),應暫且給(gei)(gei)以(yi)答(da)覆(fu),文(wen)書(shu)往返時(shi)間超出一月,就(jiu)會使得他(ta)(ta)(ta)的將(jiang)士心 意懈怠。我(wo)方(fang)(fang)商定合擊的態勢,進(jin)而(er)消滅燕軍,就(jiu)不(bu)會很費(fei)事(shi)了。”朱允炆(wen)表示(shi)(shi)贊同,命令方(fang)(fang)孝孺起(qi)(qi)草詔書(shu),派(pai)遣大理(li)寺(si)少(shao)卿薛巖乘車馬疾(ji)行(xing)(xing),答(da)覆(fu)燕王,完全赦免(mian)燕王的罪(zui)行(xing)(xing),讓他(ta)(ta)(ta)罷兵回歸自己的屬地(di)。又寫下傳布的諭旨數千字(zi)交給(gei)(gei)薛巖,拿到(dao)(dao)燕軍之(zhi)(zhi)中,秘(mi)密散發給(gei)(gei)眾將(jiang)士。薛巖到(dao)(dao)燕軍中,他(ta)(ta)(ta)將(jiang)諭旨藏匿起(qi)(qi)來,不(bu)敢出示(shi)(shi)給(gei)(gei)將(jiang)士們,燕王也(ye)沒有尊奉詔令。
建文三年(1401年)五月,吳(wu)杰(jie)、平(ping)安(an)、盛庸派(pai)遣(qian)(qian)軍(jun)(jun)隊擾亂(luan)燕(yan)軍(jun)(jun)糧(liang)餉(xiang)運(yun)輸線。朱(zhu)(zhu)(zhu)棣又派(pai)遣(qian)(qian)指揮(hui)武(wu)勝上書朱(zhu)(zhu)(zhu)允(yun)(yun)炆(wen),伸(shen)訴(su)以(yi)前(qian)的(de)(de)(de)(de)請(qing)求。朱(zhu)(zhu)(zhu)允(yun)(yun)炆(wen)想(xiang)要(yao)應允(yun)(yun),方孝(xiao)孺說:“此(ci)時若停(ting)止(zhi)軍(jun)(jun)隊作戰,以(yi)后就難以(yi)再次凋(diao)動(dong)集中了(le)(le),愿皇(huang)上不(bu)要(yao)被燕(yan)王(wang)(wang)所迷惑。”朱(zhu)(zhu)(zhu)允(yun)(yun)炆(wen)便殺(sha)了(le)(le)武(wu)勝來,拒(ju)絕朱(zhu)(zhu)(zhu)棣的(de)(de)(de)(de)請(qing)求。不(bu)久,燕(yan)兵搶掠了(le)(le)沛縣,燒(shao)毀糧(liang)船。這時候,討伐(fa)河(he)北的(de)(de)(de)(de)軍(jun)(jun)隊疲乏無功,而(er)德(de)州運(yun)送糧(liang)餉(xiang)的(de)(de)(de)(de)道路又被斷絕,方孝(xiao)孺以(yi)此(ci)深感憂慮。由于朱(zhu)(zhu)(zhu)棣的(de)(de)(de)(de)世(shi)子朱(zhu)(zhu)(zhu)高(gao)熾性情(qing)仁(ren)厚,他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)弟弟朱(zhu)(zhu)(zhu)高(gao)煦則狡(jiao)獪譎詐,又得到(dao)朱(zhu)(zhu)(zhu)棣的(de)(de)(de)(de)寵愛,曾想(xiang)奪取世(shi)子的(de)(de)(de)(de)地(di)位,方孝(xiao)孺謀劃用計策離間他(ta)(ta)們,造成他(ta)(ta)們內(nei)部變亂(luan)。于是將這一(yi)建議稟報朱(zhu)(zhu)(zhu)允(yun)(yun)炆(wen),派(pai)遣(qian)(qian)錦衣衛(wei)千(qian)戶張安(an)攜帶(dai)著(zhu)有皇(huang)帝璽印的(de)(de)(de)(de)書信,前(qian)往(wang)北平(ping)賜(si)予燕(yan)世(shi)子。世(shi)子收到(dao)書信沒有啟封,連(lian)同(tong)張安(an)一(yi)起送往(wang)燕(yan)王(wang)(wang)軍(jun)(jun)前(qian),方孝(xiao)孺的(de)(de)(de)(de)離間計謀無法(fa)實行。
建文四年(nian)(1402年(nian))五(wu)月(yue),燕軍(jun)到達江北,朱(zhu)(zhu)允炆下詔征集(ji)(ji)各地(di)(di)軍(jun)隊(dui)。方(fang)(fang)(fang)孝孺說:“事情(qing)太緊迫了。派人前去以割(ge)地(di)(di)向燕王作(zuo)許諾,拖延幾天(tian)(tian),東(dong)南一帶征募的(de)(de)軍(jun)隊(dui)會漸(jian)(jian)漸(jian)(jian)匯集(ji)(ji),北方(fang)(fang)(fang)軍(jun)隊(dui)不(bu)善(shan)于(yu)駕舟操(cao)揖,決戰于(yu)江上,勝負(fu)還是難見分(fen)曉(xiao)的(de)(de)。”朱(zhu)(zhu)允炆派遣燕王的(de)(de)堂姐慶(qing)成郡主前往(wang)燕王軍(jun)中(zhong),陳述割(ge)地(di)(di)議和的(de)(de)條(tiao)件,燕王不(bu)聽(ting)。朱(zhu)(zhu)允炆命眾將(jiang)調集(ji)(ji)水軍(jun)于(yu)江上,而陳瑄率戰艦投降了朱(zhu)(zhu)棣(di),燕軍(jun)便渡過了長江,時間是六月(yue)乙(yi)卯(mao)日(ri)。朱(zhu)(zhu)允炆憂慮畏懼,有人勸他前往(wang)別的(de)(de)地(di)(di)方(fang)(fang)(fang),圖謀復興。方(fang)(fang)(fang)孝孺堅決請求守衛南京(jing)城(cheng)池以待(dai)援(yuan)軍(jun),即使(shi)事不(bu)成功,也(ye)應為社稷而死。乙(yi)丑日(ri),金川門(men)大開,燕軍(jun)入城(cheng),朱(zhu)(zhu)允炆自(zi)焚。這(zhe)一天(tian)(tian),方(fang)(fang)(fang)孝孺也(ye)被抓進了監獄。
當初,朱(zhu)(zhu)棣(di)率軍從(cong)北平(ping)出(chu)發時,姚廣孝(xiao)(xiao)(xiao)把方(fang)孝(xiao)(xiao)(xiao)孺(ru)托付給(gei)朱(zhu)(zhu)棣(di),說;“南京(jing)城攻下(xia)之日,他一定不(bu)投降(jiang),希(xi)望(wang)不(bu)要殺(sha)他。殺(sha)了方(fang)孝(xiao)(xiao)(xiao)孺(ru),天下(xia)的讀(du)書種子就滅絕了。”朱(zhu)(zhu)棣(di)點頭應承。
至此(ci),朱棣(di)想(xiang)要方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)起(qi)草即位詔(zhao)書。方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)被召到朝廷(ting),悲(bei)切(qie)哀慟的(de)(de)聲息響遍大(da)殿(dian)的(de)(de)臺上臺下(xia)。朱棣(di)走下(xia)臥榻慰問(wen)他(ta)說(shuo)(shuo):“先生不(bu)(bu)要自取憂(you)(you)苦,我的(de)(de)打算只是(shi)想(xiang)要仿效(xiao)周公輔佐成(cheng)(cheng)王(wang)的(de)(de)方(fang)式。”方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)問(wen):“周成(cheng)(cheng)王(wang)在哪里?”朱棣(di)答(da)(da):“他(ta)自焚而死(si)。”方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)又(you)問(wen):“為(wei)什么(me)不(bu)(bu)立成(cheng)(cheng)王(wang)的(de)(de)兒子(zi)(zi)?”朱棣(di)說(shuo)(shuo):“國家有賴(lai)于成(cheng)(cheng)年的(de)(de)君王(wang)。”方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)說(shuo)(shuo):“為(wei)什么(me)不(bu)(bu)立成(cheng)(cheng)王(wang)的(de)(de)弟弟?”朱棣(di)答(da)(da)道:“這是(shi)我們朱家的(de)(de)事(shi)。”回頭示(shi)意左右侍者授予方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)紙(zhi)筆,說(shuo)(shuo)道:“詔(zhao)示(shi)天下(xia),非(fei)得由先生您來起(qi)草不(bu)(bu)可(ke)。”方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)把筆擲到地上,邊(bian)哭邊(bian)罵道:“死(si)就死(si)了罷,詔(zhao)書我絕不(bu)(bu)能(neng)起(qi)草。”朱棣(di)發怒,命(ming)令(ling)將方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)車(che)裂于街市。建(jian)文四(si)年六(liu)月(yue)二十五日(1402年7月(yue)25日),方(fang)孝(xiao)孺(ru)(ru)(ru)慷(kang)慨(kai)赴死(si),作絕命(ming)之詞說(shuo)(shuo)道:“上天降下(xia)戰亂憂(you)(you)患啊(a)(a)(a),誰知(zhi)道其中的(de)(de)緣由,奸邪的(de)(de)臣子(zi)(zi)如(ru)了愿啊(a)(a)(a),求取國柄耍弄計謀。忠正的(de)(de)臣子(zi)(zi)憤怒悲(bei)怨(yuan)啊(a)(a)(a),血淚淌流(liu);以此(ci)血淚為(wei)君殉葬啊(a)(a)(a),還有什么(me)企求?嗚呼哀哉的(de)(de)悲(bei)鳴啊(a)(a)(a),大(da)概(gai)不(bu)(bu)是(shi)我的(de)(de)怨(yuan)尤。”時(shi)年四(si)十六(liu)歲。他(ta)的(de)(de)門(men)生、德慶侯廖永(yong)忠的(de)(de)孫子(zi)(zi)廖鏞與其弟廖銘(ming)收拾他(ta)的(de)(de)遺骨(gu),掩(yan)埋在聚(ju)寶(bao)門(men)外(wai)的(de)(de)山上。
方(fang)孝(xiao)(xiao)孺有(you)位(wei)兄(xiong)長方(fang)孝(xiao)(xiao)聞(wen),他(ta)致力學問,舉止淳厚,先于方(fang)孝(xiao)(xiao)孺去世。弟(di)弟(di)方(fang)孝(xiao)(xiao)友與(yu)方(fang)孝(xiao)(xiao)孺一同赴刑場,也賦詩一首而死。妻子鄭氏及兩個兒子中憲、中愈事先自(zi)縊身亡(wang),兩個女兒跳進秦淮河溺死。
方孝孺(ru)的著作從此也被列為(wei)(wei)禁書,永(yong)樂(le)年間凡(fan)藏(zang)書者皆為(wei)(wei)死(si)罪。但是,仍有人冒死(si)藏(zang)之(zhi),如《侯城(cheng)集》等(deng),使方孝孺(ru)的文章得以傳世。
朱高熾即位后(hou),吩咐禮部(bu):“建文朝眾(zhong)臣,已遭處(chu)決示(shi)眾(zhong)。他們的(de)家屬淪為官籍奴仆者(zhe),都釋放為民,發還他們田地。其(qi)外親戍(shu)邊者(zhe),只留下一人于(yu)戍(shu)守之處(chu),其(qi)余釋放還鄉。”
萬歷十(shi)三(san)年(nian)(nian)(1558年(nian)(nian))三(san)月,釋放因方(fang)(fang)(fang)孝(xiao)(xiao)孺獲罪而被(bei)貶(bian)謫守邊者(zhe)的(de)后裔,浙江(jiang)、江(jiang)西、福(fu)建(jian)(jian)、四川、廣東共有(you)一千三(san)百多人(ren)。然而方(fang)(fang)(fang)孝(xiao)(xiao)孺一家(jia)死(si)絕,無后代,惟有(you)方(fang)(fang)(fang)克(ke)勤之弟(di)方(fang)(fang)(fang)克(ke)家(jia)有(you)兒子(zi)(zi)名(ming)孝(xiao)(xiao)復(fu)。洪武(wu)二十(shi)五年(nian)(nian)(1392年(nian)(nian)),方(fang)(fang)(fang)孝(xiao)(xiao)復(fu)曾上書皇帝,請求(qiu)減損(sun)信國公湯和(he)增收的(de)寧(ning)海(hai)縣(xian)的(de)賦(fu)稅,被(bei)貶(bian)謫戍守慶(qing)遠衛(wei),因編入軍(jun)籍,在(zai)誅滅(mie)方(fang)(fang)(fang)孝(xiao)(xiao)孺“十(shi)族”時得以免死(si)。方(fang)(fang)(fang)孝(xiao)(xiao)復(fu)的(de)兒子(zi)(zi)方(fang)(fang)(fang)琬,后來也獲釋為(wei)(wei)民。明(ming)世宗時,松江(jiang)人(ren)俞斌自稱是(shi)方(fang)(fang)(fang)孝(xiao)(xiao)孺的(de)后裔,一時士大夫們都相信了他的(de)話,還為(wei)(wei)此(ci)纂成(cheng)《歸宗錄》。不久方(fang)(fang)(fang)氏覺察到(dao)其中的(de)虛假(jia),告到(dao)官府,才了結此(ci)事。明(ming)神(shen)宗初年(nian)(nian),有(you)詔旨褒(bao)揚、編錄建(jian)(jian)文朝的(de)忠(zhong)臣,在(zai)南京建(jian)(jian)起表忠(zhong)祠,被(bei)旌表者(zhe),徐輝祖為(wei)(wei)首(shou),其次(ci)就是(shi)方(fang)(fang)(fang)孝(xiao)(xiao)孺。
方孝(xiao)孺的政論文(wen)、史(shi)論、散文(wen)、詩歌俱佳,絕大(da)部分收集(ji)在(zai)《遜志(zhi)齋(zhai)集(ji)》中。其文(wen)學(xue)作品,如《蚊(wen)對》、《指喻(yu)》、《越巫(wu)》、《鼻對》、《吳士》、《越車》等等,都有其特色。
“主題鮮明,議論大膽”。這是(shi)方孝(xiao)孺文(wen)學作品的(de)(de)重要特色(se)之一(yi)。如他寫的(de)(de)《越巫(wu)》一(yi)文(wen),通過一(yi)個以“治鬼”術騙(pian)人的(de)(de)越巫(wu),最后被人裝(zhuang)鬼反其道嚇死(si)的(de)(de)故事,辛辣地嘲諷了社會上巫(wu)祝欺(qi)人為(wei)生的(de)(de)邪(xie)惡(e)與(yu)自(zi)欺(qi),落(luo)得個身赴黃泉的(de)(de)可悲結局(ju)。
他還善于以(yi)“寓熱于冷(leng)、以(yi)形傳(chuan)神(shen)”的(de)手(shou)法抒發憤(fen)世嫉俗之情。如《吳(wu)士(shi)(shi)》一(yi)文(wen)即屬此類。文(wen)中(zhong)借(jie)張士(shi)(shi)誠的(de)形象諷刺那些偏(pian)聽偏(pian)信(xin)、輕于用人的(de)當權(quan)者,又借(jie)與吳(wu)士(shi)(shi)交游(you)的(de)“錢塘(tang)無賴”的(de)群體形象,揭露了浮(fu)夸(kua)之風的(de)社會基礎。
“選(xuan)材嚴、開掘深”,這也是他文學(xue)作品的(de)特色。《指喻》可(ke)視為(wei)范例,其是一(yi)篇議論(lun)(lun)性散文,由(you)敘(xu)事(shi)和論(lun)(lun)理兩部(bu)分組成。前一(yi)部(bu)分敘(xu)事(shi),后一(yi)部(bu)分闡發所敘(xu)之事(shi)中蘊(yun)含的(de)道理。借“喻”立說,兩者緊密(mi)結(jie)合(he),相(xiang)得益彰。
第(di)四個特(te)點是(shi)善于借喻,運用對(dui)(dui)比寓言等寫作(zuo)技(ji)巧。最具(ju)代表性的(de)屬《鼻對(dui)(dui)》和《蚊(wen)對(dui)(dui)》。《蚊(wen)對(dui)(dui)》是(shi)一(yi)篇探(tan)討生活哲理的(de)倫理散(san)文,即事論理,從被蚊(wen)蟲叮咬這(zhe)件具(ju)體(ti)的(de)日常生活瑣事,升華到人生重大的(de)哲理原則(ze)。
《明史》說,“方(fang)孝孺,工文章,醇深雄邁。每一篇(pian)出,海(hai)內(nei)爭(zheng)相傳誦。”《四庫全書總目(mu)》在評其(qi)文章更是“縱橫豪(hao)放,頗出入東(dong)坡(po)、龍川之間”。
此外(wai),方孝孺撰有(you)《周禮考次》、《大(da)易枝(zhi)辭(ci)》、《武(wu)王戒書注》、《宋史要言(yan)》、《帝王基(ji)命錄》、《文統》等。
方(fang)孝孺所撰寫的《重(zhong)刻成(cheng)(cheng)化本(ben)(ben)遜志齋(zhai)集》收(shou)入(ru)寧(ning)(ning)海(hai)(hai)縣文物辦(ban)庫房。該(gai)書(shu)在寧(ning)(ning)海(hai)(hai)一(yi)藏家處發現,全套18本(ben)(ben),每(mei)本(ben)(ben)書(shu)長(chang)26.5厘米、寬16.6厘米、厚1厘米,內(nei)收(shou)集有(you)方(fang)孝孺絕大部分(fen)的政論文、史論、散文、詩歌等(deng)(deng),其文學作品《蚊對》《指喻》《越巫(wu)》《鼻對》《吳士(shi)》《越車(che)》等(deng)(deng)皆在其中。因方(fang)孝孺殉節后其書(shu)被禁,故流傳甚少。1928年,寧(ning)(ning)海(hai)(hai)鄉(xiang)(xiang)紳(shen)胡撝謙(qian)深(shen)感“寧(ning)(ning)海(hai)(hai)為(wei)其生長(chang)之鄉(xiang)(xiang),寧(ning)(ning)海(hai)(hai)誠不可無(wu)刻本(ben)(ben)”,以成(cheng)(cheng)化本(ben)(ben)為(wei)底(di)本(ben)(ben)重(zhong)刊,名為(wei)《重(zhong)刻成(cheng)(cheng)化本(ben)(ben)遜志齋(zhai)集》,共(gong)40卷,包括拾遺卷和附錄卷;書(shu)中篇目一(yi)如成(cheng)(cheng)化本(ben)(ben),但內(nei)容(rong)已遠超成(cheng)(cheng)化本(ben)(ben)范(fan)圍。
他(ta)是(shi)中國歷史上最(zui)早被譽(yu)(yu)為“讀(du)書種子”的大儒。這一美譽(yu)(yu)是(shi)明(ming)成祖(zu)朱棣的高(gao)參姚廣孝的創(chuang)意。
姚廣孝了解方孝孺,破城之(zhi)前,曾請求朱棣,稱看重(zhong)氣節的方孝孺不會輕易歸順(shun),希望手下留(liu)情不要(yao)加害,否則(ze)天下讀書種子絕矣。
朱(zhu)棣當初是應(ying)允的(de)(de),但在金鑾殿上(shang),由于方孝孺的(de)(de)極不配合(he),朱(zhu)棣滅(mie)了他的(de)(de)十族。
說(shuo)到方孝(xiao)孺,古往(wang)今來(lai)的志士仁人心情都(dou)會(hui)非常沉重。惟有(you)“讀書種子(zi)”這(zhe)一美譽,為人們(men)所喜聞樂(le)見。知識改變命運,不管改朝換代(dai),滄海桑(sang)田,讀書求知永遠是人間(jian)真理。
歷史上只有“滅(mie)九族”的酷刑,有史以來,“滅(mie)十族”惟方孝孺與景清(qing)兩人(ren)。
朱棣即位后,請(qing)“讀書(shu)種子”、第(di)一大(da)儒方孝孺(ru)為他(ta)起草(cao)登基公告(gao),當然(ran)為思(si)想正統、極(ji)端忠于前(qian)皇的(de)方孝孺(ru)所拒絕。
因為有求方(fang)(fang)孝(xiao)孺(ru),當方(fang)(fang)孝(xiao)孺(ru)批駁朱棣(di)將(jiang)篡位辨解為“法(fa)周(zhou)公輔成王”時,朱棣(di)還(huan)是保持(chi)耐性說是皇(huang)室(shi)家事,意(yi)為讓方(fang)(fang)孝(xiao)孺(ru)回避。偏(pian)偏(pian)方(fang)(fang)孝(xiao)孺(ru)頂(ding)真到底,拒不(bu)同意(yi)。
初見(jian)“誅十族”于祝枝山(shan)《野記》,一般認(ren)為非(fei)正史。
《明(ming)史·方(fang)孝(xiao)(xiao)孺(ru)列傳》是(shi)“丁丑,殺(sha)齊泰、黃(huang)子澄、方(fang)孝(xiao)(xiao)孺(ru),并(bing)夷(yi)(yi)其(qi)族(zu)(zu)”也(ye)就是(shi)說明(ming)成(cheng)(cheng)祖(zu)只(zhi)殺(sha)了方(fang)孝(xiao)(xiao)孺(ru)父系(xi)(xi)一(yi)(yi)族(zu)(zu)。根(gen)據(ju)(ju)另一(yi)(yi)則史料《立齋閑錄》里面的(de)記(ji)載(zai)是(shi):“今校南京(jing)錦衣衛鎮(zhen)撫司監簿除前編缺壞外所(suo)存簿籍載(zai)正(zheng)學(xue)宗族(zu)(zu)抄扎人(ren)口有八百四十七人(ren)族(zu)(zu)叔文度文恭海敏族(zu)(zu)侄諒經(jing)良族(zu)(zu)弟希定希崇(chong)希用希善族(zu)(zu)侄孫起宗起成(cheng)(cheng)起莊(zhuang)小荀(xun)居安(an)淵勝族(zu)(zu)孫崇(chong)儉等”。根(gen)據(ju)(ju)《立齋閑錄》的(de)記(ji)載(zai)被(bei)殺(sha)的(de)這(zhe)些人(ren)都是(shi)方(fang)家(jia)父系(xi)(xi)這(zhe)一(yi)(yi)系(xi)(xi)的(de),沒有有母系(xi)(xi)和妻系(xi)(xi)的(de)人(ren)名(ming)被(bei)列出(chu)。與(yu)《明(ming)史》中記(ji)載(zai)的(de)“(殺(sha))方(fang)孝(xiao)(xiao)孺(ru),并(bing)夷(yi)(yi)其(qi)族(zu)(zu)“可以相(xiang)互印證(zheng)。
《明史·方(fang)孝孺(ru)(ru)列(lie)傳(chuan)》并未記載(zai)(zai)被(bei)滅(mie)十族,株連坐死847人(一(yi)作873人)等(deng)字眼,但明崇禎(zhen)(zhen)《《寧(ning)海縣志·方(fang)孝孺(ru)(ru)傳(chuan)》、《明史紀事(shi)本(ben)末》、明末鄉賢大家黃宗(zong)羲的(de)《方(fang)正學孝孺(ru)(ru)》、《文(wen)正方(fang)正學先生孝孺(ru)(ru)》等(deng)大量文(wen)獻都記載(zai)(zai)他被(bei)滅(mie)了(le)十族。另(ling)外,崇禎(zhen)(zhen)年間(jian)編(bian)纂(zuan)的(de)《熹宗(zong)實錄(lu)》也記載(zai)(zai)了(le)方(fang)孝孺(ru)(ru)被(bei)夷十族的(de)故事(shi),而且(qie)還(huan)記載(zai)(zai)了(le)當年方(fang)孝孺(ru)(ru)的(de)幼子被(bei)人救出(chu),逃出(chu)生天,假借(jie)余(yu)姓延(yan)續(xu)方(fang)姓一(yi)脈,至天啟二(er)年,方(fang)孝孺(ru)(ru)十世孫伏闕上書以(yi)聞(wen),得(de)以(yi)贈(zeng)恤的(de)故事(shi)。
所(suo)謂(wei)誅十(shi)族(zu)只(zhi)不(bu)過是后人為了造成戲劇性的(de)效果,夸大事實所(suo)產生的(de)。
2005年電視劇《大(da)明天子》:戈輝飾方(fang)孝孺。
2009年電視(shi)劇《鄭和下西洋》:錢學格飾(shi)方孝孺(ru)。
2011年電視劇《洪武三十二》:艾威飾演(yan)方(fang)孝(xiao)孺。
2015年電視劇《英雄訣》:吳成志(zhi)飾演方孝孺。
1993年戲曲(qu)《千鐘戮·草詔》:張衛東飾演方孝孺。
朱元璋:此莊士,當老其才。
姚廣孝:殺孝孺,天下(xia)讀書種(zhong)子絕矣。
朱高熾:若方孝孺輩,皆忠臣,詔從(cong)寬典(dian)。
李贄:孝孺自幼精敏(min)絕倫(lun),雙眸炯(jiong)炯(jiong),日讀書(shu)積(ji)寸。為(wei)文雄邁深醇(chun),鄉(xiang)人(ren)呼為(wei)小(xiao)韓子。
錢(qian)士升(sheng):孝孺十族之(zhi)誅(zhu),有以(yi)激之(zhi)也。愈(yu)激愈(yu)殺,愈(yu)殺愈(yu)激,至于斷舌碎(sui)骨,湛宗燔墓而不顧。
乾隆(long)帝(di):當(dang)時(shi)永(yong)樂位本(ben)藩臣,乃犯順(shun)稱兵、陰謀奪國,諸人自(zi)當(dang)義不(bu)戴天(tian)。雖齊泰、黃子(zi)澄等輕率寡謀,方孝儒(ru)識見(jian)迂闊,未足輔助(zhu)少主(zhu);然跡其尊主(zhu)鋤強之心,實(shi)堪共諒。及大勢已去,猶且募(mu)旅圖(tu)存、抗詞(ci)抵斥;雖殞身湛族(zu),百(bai)折不(bu)回(hui),洵(xun)為無(wu)慚名(ming)教者。
張廷玉:帝王(wang)成(cheng)事,蓋由天授。成(cheng)祖之(zhi)(zhi)(zhi)得天下(xia),非人力所能御也(ye)。齊(qi)、黃(huang)、方(fang)、練之(zhi)(zhi)(zhi)儔(chou),抱謀(mou)國之(zhi)(zhi)(zhi)忠,而(er)乏制勝之(zhi)(zhi)(zhi)策。然(ran)其忠憤激(ji)發,視(shi)刀鋸鼎鑊甘之(zhi)(zhi)(zhi)若(ruo)飴,百世而(er)下(xia),凜(lin)凜(lin)猶有生氣。是豈泄然(ran)不恤國事而(er)以(yi)一死(si)自謝者所可同日道哉!由是觀之(zhi)(zhi)(zhi),固未(wei)可以(yi)成(cheng)敗(bai)之(zhi)(zhi)(zhi)常見論(lun)也(ye)。
蔡東藩:方孝孺(ru)一(yi)迂儒耳,觀其為建(jian)文立謀(mou),無一(yi)可用,亦(yi)無一(yi)成功。至拒絕(jue)草(cao)詔,猶不失為忠臣,然(ran)一(yi)死已足謝故主,何必(bi)(bi)激動燕王之怒(nu),以致(zhi)夷及(ji)十族,試問(wen)此十族之中(zhong),有何仇怨,而必(bi)(bi)令其同(tong)歸于盡乎?
胡(hu)適:①方孝(xiao)(xiao)孺(ru)(ru)是明(ming)初一個了(le)不(bu)起(qi)(qi)的(de)(de)人(ren)(ren)。外人(ren)(ren)常(chang)說(shuo)中(zhong)國很少(shao)殉(xun)道的(de)(de)人(ren)(ren),或說(shuo)為(wei)了(le)信仰(yang)殺身殉(xun)道的(de)(de)人(ren)(ren)很少(shao),但仔細想(xiang)(xiang)想(xiang)(xiang),這是不(bu)確(que)的(de)(de)。我們的(de)(de)圣人(ren)(ren)孔夫子在2500年(nian)前(qian),就(jiu)提倡‘有殺身以(yi)成(cheng)(cheng)仁(ren),毋(wu)求生以(yi)害(hai)仁(ren)’,這是我們的(de)(de)傳統。在中(zhong)國歷史上有獨立的(de)(de)思(si)想(xiang)(xiang)、獨立的(de)(de)人(ren)(ren)格而殉(xun)道的(de)(de)不(bu)少(shao)。方孝(xiao)(xiao)孺(ru)(ru)就(jiu)是為(wei)主張(zhang)、為(wei)信仰(yang),為(wei)他的(de)(de)思(si)想(xiang)(xiang)而殺身成(cheng)(cheng)仁(ren)的(de)(de)一個人(ren)(ren)。方孝(xiao)(xiao)孺(ru)(ru)在燕王進(jin)入南京(jing)后,因拒(ju)絕起(qi)(qi)草即位詔被殺了(le)十(shi)族。當時姚廣(guang)孝(xiao)(xiao)曾勸明(ming)成(cheng)(cheng)祖(zu)(zu)給讀(du)書(shu)人(ren)(ren)留個種子,明(ming)成(cheng)(cheng)祖(zu)(zu)不(bu)聽,終于把(ba)他滅(mie)九族,滅(mie)十(shi)族。甚(shen)至留有方孝(xiao)(xiao)孺(ru)(ru)片紙只(zhi)字也是有罪的(de)(de),這是明(ming)成(cheng)(cheng)祖(zu)(zu)要毀滅(mie)方孝(xiao)(xiao)孺(ru)(ru)的(de)(de)政(zheng)治(zhi)思(si)想(xiang)(xiang)。②所以(yi)以(yi)后明(ming)朝(chao)200年(nian),再沒有政(zheng)治(zhi)思(si)想(xiang)(xiang)家。我國政(zheng)治(zhi)思(si)想(xiang)(xiang)在14世紀以(yi)前(qian),決(jue)不(bu)遜于歐(ou)洲,但近(jin)500年(nian)來何以(yi)不(bu)振(zhen),這是由于方孝(xiao)(xiao)孺(ru)(ru)被殺的(de)(de)慘劇所造成(cheng)(cheng)的(de)(de)。