《風(feng)賦》是戰國末(mo)期文(wen)學(xue)家宋玉創作(zuo)的文(wen)學(xue)作(zuo)品。這(zhe)篇文(wen)章(zhang)以(yi)風(feng)為題材,分為四(si)個層次。首先寫宋玉與(yu)楚襄王(wang)間關于風(feng)的一(yi)段對話(hua),提出庶人不(bu)能享受(shou)大王(wang)之風(feng);接著描寫風(feng)的性(xing)質和動態;再(zai)描寫大王(wang)之雄風(feng)的性(xing)狀(zhuang)(zhuang),指出它“清涼(liang)增欷(xi),清清泠泠,愈(yu)病析醒(xing),發(fa)明(ming)耳目(mu),寧體便(bian)人”;最后描寫庶人之雌風(feng)的性(xing)狀(zhuang)(zhuang),指出它“驅溫致濕,中心(xin)慘怛,生(sheng)病造(zao)熱”,不(bu)利于人。
作品采(cai)(cai)用夸張的(de)手(shou)法,通過“大(da)王之(zhi)雄風”和“庶(shu)人之(zhi)雌風”的(de)對比描寫,使大(da)王奢侈豪華的(de)生活和庶(shu)人貧窮悲慘的(de)生活形成(cheng)鮮明的(de)對照,揭露社會生活中不平等的(de)現象(xiang)。通篇采(cai)(cai)用鋪陳(chen)筆法,刻畫風的(de)動(dong)態十分細致。
楚襄王1游于蘭臺(tai)之(zhi)宮2,宋(song)玉景(jing)差3侍4。有風颯5然(ran)而(er)至(zhi),王乃(nai)披(pi)襟6而(er)當之(zhi)7,曰(yue):“快哉此風!寡人8所與(yu)庶人9共10者(zhe)邪11?”宋(song)玉對曰(yue):“此獨12大(da)王之(zhi)風耳,庶人安(an)13得14而(er)共之(zhi)!”
王曰:“夫(fu)風(feng)(feng)(feng)者(zhe),天地之氣(qi)(qi),溥15暢16而至,不擇貴賤高下而加焉(yan)。今子(zi)獨以為(wei)寡人之風(feng)(feng)(feng),豈有(you)說乎(hu)?”宋玉對曰:“臣聞于師:枳17句(ju)18來19巢20,空穴來風(feng)(feng)(feng)21。其22所托(tuo)23者(zhe)然24,則風(feng)(feng)(feng)氣(qi)(qi)殊25焉(yan)。”
王曰:“夫26風(feng)始27安28生哉?”宋玉(yu)對(dui)曰:“夫風(feng)生于(yu)(yu)(yu)(yu)地,起于(yu)(yu)(yu)(yu)青(qing)蘋29之(zhi)(zhi)(zhi)末。侵淫30溪谷31,盛(sheng)怒32于(yu)(yu)(yu)(yu)土囊33之(zhi)(zhi)(zhi)口。緣34泰山(shan)35之(zhi)(zhi)(zhi)阿36,舞(wu)于(yu)(yu)(yu)(yu)松柏之(zhi)(zhi)(zhi)下(xia),飄忽37淜滂38,激(ji)飏39熛(biao)怒40。耾耾41雷聲42,回穴(xue)43錯迕44。蹶(jue)石45伐木46,梢殺林莽47。至其(qi)將(jiang)衰也(ye),被麗披離(li)48,沖孔49動楗50,眴煥粲爛51,離(li)散轉(zhuan)移(yi)52。故(gu)其(qi)清涼雄(xiong)風(feng),則飄舉53升降(jiang)54。乘(cheng)凌55高城(cheng)56,入于(yu)(yu)(yu)(yu)深宮57。邸58華59葉而振60氣(qi),徘(pai)徊于(yu)(yu)(yu)(yu)桂61椒62之(zhi)(zhi)(zhi)間,翱翔于(yu)(yu)(yu)(yu)63激(ji)水64之(zhi)(zhi)(zhi)上。將(jiang)擊芙蓉之(zhi)(zhi)(zhi)精65。獵(lie)66蕙67草,離(li)68秦蘅69,概70新(xin)夷71,被72荑楊73,回穴(xue)沖陵74,蕭條(tiao)眾芳75。然(ran)后徜徉76中(zhong)(zhong)庭77,北上玉(yu)堂78,躋79于(yu)(yu)(yu)(yu)羅(luo)幃80,經(jing)于(yu)(yu)(yu)(yu)洞房81,乃(nai)得為大王之(zhi)(zhi)(zhi)風(feng)也(ye)。故(gu)其(qi)風(feng)中(zhong)(zhong)人(ren)狀82,直(zhi)83憯凄84惏(lin)栗85,清涼增86欷87。清清泠泠88,愈病析酲(cheng)90,發明耳目91,寧體便人(ren)92。此(ci)所謂大王之(zhi)(zhi)(zhi)雄(xiong)風(feng)也(ye)。”
王曰:“善哉論事93!夫庶(shu)人之風(feng),豈(qi)94可聞乎?”宋玉對(dui)曰:“夫庶(shu)人之風(feng),塕然95起于窮巷96之間,堀堁97揚塵,勃(bo)郁(yu)98煩冤99,沖孔襲100門。動沙堁101,吹死灰(hui)102,駭103溷濁104,揚腐馀(yu)105,邪(xie)薄(bo)106入甕(weng)牖107,至(zhi)于室廬108。故其(qi)風(feng)中(zhong)人狀,直憞109溷郁(yu)邑110,毆(ou)溫致濕(shi)111,中(zhong)心112慘怛113,生(sheng)病造熱114。中(zhong)唇115為胗116,得目為蔑117,啗齰嗽獲118,死生(sheng)不卒119。此所謂庶(shu)人之雌風(feng)也(ye)。”
1、楚(chu)(chu)襄王(wang):即楚(chu)(chu)頃襄王(wang),名(ming)橫,楚(chu)(chu)懷(huai)王(wang)之子,周赧王(wang)十七(qi)年(nian)至五十二年(nian)(前298—前263)在位。
2、蘭臺之宮:朝廷收藏(zang)典籍、收羅文士之所(suo),也為(wei)楚(chu)王冶游(you)之處(chu),在(zai)郢都(dou)以東,漢北云夢之西。
3、景差(cha):楚大夫,《漢書·古今人表》做“景磋(cuo)”。“差(cha)”為“磋(cuo)”之省借。
4、侍:站(zhan)立左右侍候,這里指隨從。
5、颯:風聲。
6、披襟(jin)(jin):敞開(kai)衣(yi)襟(jin)(jin)。
7、當之:迎著風。當,對著,面對。
8、寡人(ren):古代君(jun)王對(dui)自己的(de)謙稱(cheng),意為“寡德之人(ren)”。
9、庶人(ren):眾人(ren),指人(ren)民。
10、共:指共同享有。
11、邪:同“耶”,疑問語氣(qi)詞。
12、獨:唯獨,只是。
13、安:疑問代詞,怎么(me)。
14、得:得以,能夠。
15、溥:通“普”,普遍。
16、暢:暢通。
17、枳:一種落(luo)葉小喬木,也(ye)稱(cheng)枸橘,枝條彎曲(qu),有刺。
18、句(gōu):彎曲。
19、來:招致。
20、巢(chao):用作動(dong)詞(ci),筑(zhu)巢(chao)。
21、空穴(xue)來(lai)風:有(you)洞穴(xue)的地(di)方(fang)就有(you)風進來(lai)。空穴(xue),連綿詞,即孔(kong)穴(xue)。
22、其:指“鳥巢”和“風”。
23、托:依靠(kao),憑借(jie)。
24、然:如此,這(zhe)樣。
25、殊:異(yi),不(bu)同。
26、夫:句首發語詞(ci),無(wu)實(shi)義。
27、始:開始,最(zui)初。
28、安:怎樣。
29、青(qing)蘋(pín)之末:即青(qing)蘋的葉(xie)(xie)尖。蘋,蕨類(lei)植(zhi)物,多年生淺水(shui)草(cao)本。亦稱“四(si)葉(xie)(xie)菜”,“田字草(cao)”。
30、侵(qin)淫:漸漸進入。
31、溪谷:山(shan)谷。
32、盛(sheng)怒:暴怒,形(xing)容風勢猛烈。
33、囊(náng):洞(dong)穴。
34、緣:沿著。
35、泰山:大山。泰:通(tong)“太”。
36、阿(a)(ē):山曲。
37、飄忽(hu):往來不定(ding)的樣子,此處形容風很大(da)。
38、淜滂(pang)(péng pāng):大風(feng)吹(chui)打物體(ti)發出(chu)的聲音。
39、激飏(yáng):鼓動疾飛(fei)。
40、熛(biāo)怒:形容風勢猛如烈火。熛,火勢飛揚(yang)。
41、耾(hong)耾(hong)(hóng hóng):風聲。
42、雷(lei)聲:言風聲如雷(lei)。
43、回穴(xue):風(feng)向不(bu)定,疾速(su)回蕩。
44、錯(cuo)迕(wu)(wǔ):盤旋錯(cuo)雜(za)貌。
45、蹶(jué)石(shi):搖動(dong)山石(shi),飛沙走石(shi)。蹶,撼動(dong)。
46、伐木:摧斷樹木。
47、梢(shāo)殺林莽(mang)(mang)(mǎng):摧(cui)毀(hui)樹林和野草。梢殺,指(zhi)毀(hui)傷(shang)草木。莽(mang)(mang),草叢。
48、被麗(li)、披離:皆連(lian)綿詞,四散的樣子。
49、沖(chong)孔:沖(chong)進(jin)孔穴。
50、動楗(jiàn):吹動門閂。楗,門閂。
51、眴(xuàn)煥(huan)、粲爛(lan):皆連綿詞,色彩鮮明、光華燦爛(lan)的樣子。
52、離(li)散轉(zhuan)移:形容微(wei)風向四處飄散的(de)樣子。
53、飄舉(ju):飄飛、飄動的意思。
54、升降:偏(pian)義復(fu)詞,“升”意。
55、乘凌:上(shang)升。乘,升。
56、高城:高大的城垣。
57、深(shen)宮:深(shen)邃的宮苑。
58、邸(dǐ):通(tong)“抵”,觸。
59、華:同“花”。
60、振:搖動、振蕩。
61、桂:桂樹,一種香木。
62、椒(jiao)(jiāo):花椒(jiao),一種香木(mu)。
63、翱翔:形容(rong)風(feng)像鳥一樣在空中翱翔回(hui)旋。
64、激(ji)水:激(ji)蕩的流(liu)水,猶言急水。
65、芙蓉之精(jing)(jing):芙蓉的花朵(duo)。精(jing)(jing),通“菁”,即華(花)。
66、獵(lie):通(tong)“躐”,踐(jian)踏,此處為吹(chui)掠之意。
67、蕙(hui)(huì):香草(cao)名,和蘭草(cao)同類。
68、離:經(jing)歷。《史記·蘇(su)秦列傳》張守節《正義(yi)》:“離,歷也。”
69、秦(qin)蘅(heng):本(ben)產于秦(qin)地(今天(tian)水(shui)一(yi)帶)的(de)一(yi)種(zhong)杜衡(heng)。
70、概:古(gu)代(dai)量谷物(wu)時刮平斗斛(hu)的器具(ju),此處為吹平意。
71、新夷:即“辛夷”,又(you)名“留夷”,一(yi)種香草。
72、被:覆蓋,此處為掠過之(zhi)意。
73、荑(tí)楊:初生的(de)楊樹。
74、回穴(xue)(xue)沖陵(ling):回旋于洞穴(xue)(xue)之(zhi)中(zhong),沖激于陵(ling)陸之(zhi)上。沖,沖撞(zhuang)。陵(ling),通“凌”,侵犯。
75、蕭(xiao)條眾芳:使各種香花香草凋零衰(shuai)敗。蕭(xiao)條在(zai)此處用為動(dong)詞。
76、倘佯(cháng yáng):猶“徘徊”。
77、中(zhong)(zhong)庭(ting)(ting):庭(ting)(ting)院之中(zhong)(zhong)。一說即位置(zhi)居(ju)中(zhong)(zhong)的(de)庭(ting)(ting)院。
78、玉堂(tang):玉飾(shi)的殿堂(tang),亦為殿堂(tang)的美稱(cheng)。
79、躋(jī):上(shang)升,登上(shang)。
80、羅(luo)(luo)幃(wéi):用(yong)絲羅(luo)(luo)織成的(de)帷幔。
81、洞房:指宮殿(dian)中深邃的內室(shi)。洞,深。
82、中(zhong)(zhòng)人狀(zhuang):指風吹到(dao)人身上的樣(yang)子。中(zhong),吹中(zhong),吹到(dao)。狀(zhuang),狀(zhuang)況(kuang),情(qing)形。
83、直(zhi):特意,特別。
84、憯(cǎn)凄(qi)(qi):凄(qi)(qi)涼、悲痛的樣子(zi)。
85、惏栗:寒冷(leng)的樣子。
86、增:通“層(ceng)”,重(zhong)復,反復。
87、欷(xī):唏噓。本是(shi)嘆息或(huo)嘆息聲,這里是(shi)說在酷熱(re)的天(tian)氣,遇到(dao)一陣清涼的風吹來(lai),不禁(jin)爽快地舒了(le)一口氣。
88、清清泠(líng)泠:清涼(liang)的(de)樣子。
89、愈病:治(zhi)好病。
90、析酲(chéng):解酒。酲,病(bing)酒,酒后困倦眩暈的狀態。
91、發明(ming)(ming)耳目:使(shi)耳目清明(ming)(ming)。發,開。明(ming)(ming),使(shi)之明(ming)(ming)亮(liang)。
92、寧體(ti)便(bian)人:使身體(ti)安寧舒(shu)適(shi)。
93、論(lun)事(shi):分析(xi)事(shi)理。
94、豈:通“其”,表示期望。
95、塕(wěng)然:風忽(hu)然而起(qi)的樣(yang)子。
96、窮巷(xiang):偏僻小巷(xiang)。
97、堀(ku)(kū)堁(ke)(kè):風(feng)吹起(qi)灰塵。堀(ku),沖起(qi)。堁(ke),塵埃。
98、勃郁:抑郁不平。
99、煩冤(yuan):煩躁憤懣。
100、襲:入(ru)。
101、沙堁:沙塵(chen),沙土。
102、死灰:冷卻的灰燼(jin)。
103、駭(hai):驚起。此處為攪動之意。
104、溷(hùn)濁:指污(wu)穢骯(ang)臟之物。溷,通“混”。
105、腐馀(yú):腐爛的(de)垃(la)圾。
106、邪薄:指風從旁侵(qin)入。邪,通“斜”。薄,迫近(jin)。
107、甕牖(wèng yǒu):在土(tu)墻上挖一個(ge)圓孔鑲入破(po)甕做成的(de)窗戶。甕,一種圓底圓口的(de)陶制(zhi)器(qi)。牖,窗戶。
108、室(shi)廬(lu):指(zhi)庶人所(suo)居住的(de)簡(jian)陋小屋。廬(lu),草屋。
109、憞(dùn)溷:煩亂。
110、郁邑:憂悶(men)。
111、毆溫(wen)致濕:驅(qu)來溫(wen)濕之氣(qi),使人(ren)得濕病。毆,通“驅(qu)”。
112、中(zhong)心:即心中(zhong)。
113、慘怛(dá):悲慘憂傷。怛,痛苦。
114、造(zao)熱:得(de)熱病。
115、中唇(chun):吹(chui)到人的(de)嘴唇(chun)上。
116、胗(zhen)(zhěn):唇上(shang)生的瘡。
117、得(de)目為蔑:吹進(jin)眼(yan)里(li)就(jiu)得(de)眼(yan)病。
118、啗齰(cuo)嗽(sou)(sou)獲(dàn zé sòu huò):中風后口動(dong)的(de)樣(yang)子。啗,吃。齰(cuo),咬(yao)。嗽(sou)(sou),嚼(jiao)。嗽(sou)(sou),吸吮(shun)。獲,大叫。
119、死(si)生不(bu)卒(zu):不(bu)死(si)不(bu)活。此言中風(feng)后的狀態。生,活下來,指病愈。卒(zu),通“猝(cu)”,倉卒(zu),比較快(kuai)地。
楚襄王在蘭臺宮游(you)玩,由宋玉、景差陪同(tong)。一陣風(feng)(feng)颯(sa)颯(sa)吹(chui)來(lai),楚襄王就敞開(kai)衣襟迎著吹(chui)來(lai)的(de)清(qing)風(feng)(feng)說:“這風(feng)(feng)好(hao)爽快(kuai)呵!這是我與百姓(xing)共同(tong)享(xiang)受的(de)嗎?”宋玉回答道:“這只(zhi)是大王享(xiang)受的(de)風(feng)(feng),百姓(xing)怎(zen)么能(neng)與王共同(tong)享(xiang)受它呢!”
楚襄王說(shuo)。“風是天地(di)間流動的(de)(de)空氣,它普遍(bian)而(er)暢通無阻地(di)吹送過來,不(bu)分貴賤高下,都能吹到。現(xian)在你(ni)卻(que)認為只有我才能享受它,難(nan)道有什么理由(you)嗎?”宋玉答道。“我聽(ting)老師說(shuo),枳樹彎(wan)曲多叉(cha),就(jiu)容易招引鳥來作(zuo)窩(wo)。有空洞的(de)(de)地(di)方,風就(jiu)會吹過來。由(you)于所依托的(de)(de)環境條件(jian)不(bu)同,風的(de)(de)氣勢(shi)也就(jiu)不(bu)同了。”
楚襄王(wang)問道(dao):“那風(feng)(feng)(feng)(feng),最(zui)初是從(cong)哪里生成(cheng)(cheng)的(de)(de)(de)呢?”宋(song)玉答(da)道(dao):“風(feng)(feng)(feng)(feng)在(zai)(zai)大(da)地上(shang)(shang)生成(cheng)(cheng)的(de)(de)(de),從(cong)青(qing)翠(cui)小草(cao)尖上(shang)(shang)興起,逐漸(jian)擴展到山谷(gu),在(zai)(zai)大(da)山洞口怒吼,沿(yan)著大(da)山坳,在(zai)(zai)松(song)柏林下(xia)狂舞。疾風(feng)(feng)(feng)(feng)往來不定,形成(cheng)(cheng)撞擊物體的(de)(de)(de)聲音;風(feng)(feng)(feng)(feng)勢(shi)迅疾飄(piao)揚,猶如(ru)(ru)怒火(huo)飛(fei)騰,風(feng)(feng)(feng)(feng)聲如(ru)(ru)雷,風(feng)(feng)(feng)(feng)勢(shi)交(jiao)錯相(xiang)雜。飛(fei)砂走(zou)石,大(da)風(feng)(feng)(feng)(feng)摧樹(shu)折(zhe)木,沖(chong)擊森林原野。等(deng)薊風(feng)(feng)(feng)(feng)勢(shi)逐漸(jian)平息(xi)下(xia)來,風(feng)(feng)(feng)(feng)力微弱,四(si)面散(san)開,只能透進小孔,搖動(dong)(dong)門(men)栓了。風(feng)(feng)(feng)(feng)定塵息(xi)之后(hou),景物顯(xian)得(de)鮮明(ming)燦爛,微風(feng)(feng)(feng)(feng)漸(jian)漸(jian)向四(si)面飄(piao)散(san)。所(suo)(suo)以使(shi)人感(gan)到清涼舒(shu)暢(chang)的(de)(de)(de)雄風(feng)(feng)(feng)(feng),就(jiu)飄(piao)動(dong)(dong)升降(jiang),凌越高高的(de)(de)(de)城墻,進入深深的(de)(de)(de)王(wang)宮。它吹(chui)動(dong)(dong)花草(cao),散(san)發香氣,在(zai)(zai)桂樹(shu)和椒樹(shu)之間往來回旋,在(zai)(zai)疾流的(de)(de)(de)水(shui)徊上(shang)(shang)緩(huan)緩(huan)飛(fei)翔。于是風(feng)(feng)(feng)(feng)吹(chui)拂(fu)水(shui)上(shang)(shang)的(de)(de)(de)荷花,掠過蕙(hui)草(cao),分開秦蘅,吹(chui)平新夷,覆蓋在(zai)(zai)初生的(de)(de)(de)草(cao)木之上(shang)(shang),它急劇回旋沖(chong)擊山陵(ling),致(zhi)使(shi)各(ge)種(zhong)芳草(cao)香花凋零殆盡。然后(hou)風(feng)(feng)(feng)(feng)就(jiu)在(zai)(zai)院子里徘徊,向北(bei)吹(chui)進宮室(shi),上(shang)(shang)升到絲織的(de)(de)(de)帷帳(zhang)里,進入深邃的(de)(de)(de)內室(shi),這才成(cheng)(cheng)為(wei)大(da)王(wang)的(de)(de)(de)風(feng)(feng)(feng)(feng)了。所(suo)(suo)以那種(zhong)風(feng)(feng)(feng)(feng)吹(chui)到人身(shen)上(shang)(shang),其情狀簡直凄涼、寒冷(leng)得(de)很,清涼的(de)(de)(de)冷(leng)風(feng)(feng)(feng)(feng)使(shi)人為(wei)之感(gan)嘆(tan)。清清涼涼的(de)(de)(de),既能治病,又可解酒,使(shi)人耳(er)聰目明(ming),身(shen)心安寧(ning),這就(jiu)是所(suo)(suo)說的(de)(de)(de)唯大(da)王(wang)所(suo)(suo)有的(de)(de)(de)雄風(feng)(feng)(feng)(feng)呀!”
楚襄王(wang)說(shuo)。“你(ni)對(dui)這件(jian)事解說(shuo)論述得(de)太好了(le)!那(nei)么老百(bai)(bai)(bai)姓的風(feng),是不是也可以說(shuo)給我(wo)聽(ting)聽(ting)呢?”宋(song)玉回答說(shuo):“老百(bai)(bai)(bai)姓的風(feng)是從冷落偏(pian)僻的小巷中忽然(ran)刮起(qi)來的,揚(yang)起(qi)的塵土,煩(fan)躁憤懣地回旋盤轉,沖擊空隙(xi),侵入門戶(hu)。刮起(qi)塵沙,吹(chui)散灰堆,攪(jiao)起(qi)污穢骯臟的東西,揚(yang)起(qi)腐爛(lan)的垃(la)圾,歪(wai)歪(wai)斜斜逼近用(yong)破甕口(kou)做的窗(chuang)戶(hu),一(yi)直吹(chui)到(dao)(dao)百(bai)(bai)(bai)姓住的草屋里。所以那(nei)種風(feng)吹(chui)到(dao)(dao)人身上,其情狀簡(jian)直令(ling)人心(xin)煩(fan)意亂,憂郁苦悶,受到(dao)(dao)悶熱之氣(qi),得(de)了(le)濕病,使人內(nei)心(xin)愁昔,生(sheng)病發燒。風(feng)吹(chui)到(dao)(dao)嘴(zui)唇(chun)上就生(sheng)唇(chun)瘡,吹(chui)剄(jing)眼睛(jing)上就使得(de)眼睛(jing)紅腫,受風(feng)得(de)病后使人嘴(zui)巴抽搐,咬牙吮咂、大(da)叫(jiao),陷于半死不活狀態。這就是所講的老百(bai)(bai)(bai)姓的雌風(feng)呀。”
襄(xiang)王(wang)的父親(qin)懷王(wang)昏庸無(wu)能、剛愎(bi)自用,他聽信讒言,疏遠賢臣,拒諫(jian)飾非,始而為秦使張儀的花言巧語所惑,背齊聯秦,繼而輕舉(ju)妄動大(da)舉(ju)伐秦,喪(sang)師(shi)失(shi)地(di),最后為秦昭王(wang)所誘,客(ke)死于(yu)異國。襄(xiang)王(wang)繼位后,不僅沒有改弦更(geng)張,遠小(xiao)人而親(qin)賢能,反而變本加厲(li),至于(yu)忘(wang)記君國大(da)仇,與秦聯姻結好(hao),其(qi)腐朽(xiu)愚(yu)昧(mei)有甚(shen)于(yu)懷王(wang)。
據《史記(ji)(ji)·楚(chu)世家》記(ji)(ji)載,懷王(wang)(wang)(wang)(wang)于(yu)頃襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)(wang)三年(nian)(nian)客死于(yu)秦(qin)(qin)后,“襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)(wang)七年(nian)(nian),楚(chu)迎婦于(yu)秦(qin)(qin),秦(qin)(qin)楚(chu)復(fu)平。”“十(shi)四年(nian)(nian),楚(chu)頃襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)(wang)與(yu)(yu)秦(qin)(qin)昭王(wang)(wang)(wang)(wang)好會(hui)于(yu)宛,結(jie)和親。”“十(shi)六年(nian)(nian),與(yu)(yu)秦(qin)(qin)昭王(wang)(wang)(wang)(wang)好會(hui)于(yu)鄢。”“十(shi)九年(nian)(nian),秦(qin)(qin)伐楚(chu),楚(chu)軍敗(bai),割(ge)上庸、漢(han)北地(di)予秦(qin)(qin)。……二十(shi)一年(nian)(nian),秦(qin)(qin)將白起遂(sui)拔我郢,燒先王(wang)(wang)(wang)(wang)墓夷陵(ling)。楚(chu)襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)(wang)兵敗(bai),遂(sui)不復(fu)戰,東北保(bao)于(yu)陳城。”于(yu)此可見楚(chu)襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)(wang)不思振作、與(yu)(yu)殺(sha)父仇人握(wo)手言歡終于(yu)慘(can)敗(bai)以至割(ge)地(di)遷都等種種衰敗(bai)之狀。
楚國(guo)的(de)(de)國(guo)勢(shi)雖然日趨式微,可(ke)是作為國(guo)君的(de)(de)襄王(wang)卻沉(chen)湎于驕奢淫佚的(de)(de)生活中。他帶著侍臣(chen)們到處游賞,或登(deng)高唐之臺(tai),或游云(yun)夢之浦(pu),想入非(fei)非(fei),樂(le)而忘返(見(jian)宋(song)玉的(de)(de)《高唐賦》與《神女賦》)。襄王(wang)如(ru)此追求享(xiang)受而置國(guo)家衰敗于不顧,身為侍臣(chen)的(de)(de)宋(song)玉感到憂慮,于是便借風為題,寫了這篇賦。
宋(song)玉,戰國末期辭賦(fu)家。據記載(zai),為楚國鄢(今(jin)屬湖北)人。出身寒微,曾事楚襄王(wang),為小臣(chen),不得志(zhi),是屈(qu)原之(zhi)后楚國有(you)(you)名的(de)辭賦(fu)家。王(wang)逸(yi)《楚辭章句》中說(shuo)宋(song)玉是屈(qu)原的(de)學生。《漢書·藝文志(zhi)》載(zai)有(you)(you)宋(song)玉賦(fu)16篇,但篇目(mu)已(yi)不可考證。《隋書·經籍志(zhi)》載(zai)有(you)(you)《宋(song)玉集(ji)》三卷(juan),現(xian)已(yi)亡佚。其中《登徒子好(hao)色賦(fu)》廣為流傳。
宋玉辭(ci)賦(fu)(fu)抒發了寒士的(de)(de)不平之鳴,觸及(ji)了楚國的(de)(de)黑暗統治。然(ran)而更(geng)多的(de)(de)是(shi)自我懷才不遇的(de)(de)哀嘆,窮愁失(shi)志的(de)(de)悲吟。他的(de)(de)作(zuo)品鋪陳(chen)排比(bi),描(miao)寫(xie)細膩,辭(ci)意婉轉,情景交(jiao)融,在藝(yi)術(shu)上有所創新(xin)和(he)貢獻,對漢代辭(ci)賦(fu)(fu)創作(zuo)有很大的(de)(de)影響(xiang)。
全(quan)文可據楚王(wang)與宋玉的四次問答而分為四段。
第一段,宋玉提(ti)出風有大王之(zhi)風和庶人(ren)之(zhi)風的不同(tong)。
第二(er)段,引“枳(zhi)句來(lai)巢,空穴來(lai)風(feng)”的(de)(de)成語作譬,說明(ming)風(feng)的(de)(de)氣勢因(yin)所依(yi)托(tuo)的(de)(de)環境(jing)條(tiao)件而有不(bu)同。
第(di)三段,先(xian)描(miao)繪(hui)風(feng)(feng)(feng)的產生過程(cheng)與由盛到衰的動態,然后分三層(ceng)敘(xu)寫(xie)“大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)之雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)(feng)”。第(di)一層(ceng),從(cong)“故其(qi)清涼(liang)雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)(feng)”到“入于深(shen)宮”,寫(xie)這股(gu)“雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)(feng)”的興起;第(di)二層(ceng),從(cong)“抵華葉而振氣(qi)”到“乃(nai)得(de)為大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)之風(feng)(feng)(feng)也”,描(miao)敘(xu)“大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)之風(feng)(feng)(feng)”的形成,并寫(xie)出了(le)宮苑內(nei)韻富麗景象(xiang);從(cong)“故其(qi)風(feng)(feng)(feng)中人”到“此所謂(wei)大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)之雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)(feng)也”,交代了(le)“大(da)(da)王(wang)(wang)(wang)之雄(xiong)(xiong)風(feng)(feng)(feng)”的特點和“寧體(ti)便人”的效果(guo)。
第(di)四段(duan),寫“庶人之(zhi)(zhi)雌風(feng)”,也分三層(ceng)。從“王曰:善(shan)哉,論事”到(dao)“沖孔襲門(men)”為第(di)一層(ceng),記述“雌風(feng)”的(de)興起;從“動沙堁(ke)”到(dao)“至于室廬(lu)”為第(di)二層(ceng),介紹(shao)這股“雌風(feng)”形成的(de)過程,第(di)三層(ceng),從“故其風(feng)中(zhong)人”到(dao)“此所謂庶人之(zhi)(zhi)雌風(feng)也”,描寫“庶人之(zhi)(zhi)雌風(feng)”的(de)特(te)性及(ji)其致人“生病造熱”的(de)惡(e)果。
文(wen)章(zhang)把風分為“大(da)王之(zhi)雄風”和(he)“庶(shu)人之(zhi)雌風”來加以描寫,是托物寫意(yi),反映了王侯貴族生活的(de)奢(she)侈(chi)和(he)平民百姓的(de)貧(pin)(pin)窮(qiong)苦難,客(ke)觀上揭(jie)示(shi)了當時社會貧(pin)(pin)富懸殊(shu)的(de)不(bu)平等現象(xiang)。作者(zhe)諷諫楚襄(xiang)王,希望他不(bu)要再沉溺于養尊處優、淫樂無(wu)度(du)的(de)生活中;對于庶(shu)民的(de)疾苦,也表示(shi)了一定(ding)的(de)同情。
一、想象豐富
文章以風(feng)為題材,從“楚襄王(wang)游(you)于(yu)蘭臺之宮(gong),宋玉、景差侍(shi)。有風(feng)颯然而(er)至(zhi)”開始,至(zhi)“此所謂庶人之雌風(feng)也”結束,緊扣住(zhu)風(feng)展開描寫,完全(quan)得力于(yu)作者的(de)想象。
作者想(xiang)(xiang)(xiang)象(xiang)風的(de)形成是(shi)“生于地,起(qi)于青蘋(pin)之(zhi)末”;想(xiang)(xiang)(xiang)象(xiang)風的(de)擴展(zhan)是(shi)“侵淫溪(xi)谷,盛怒于土囊之(zhi)口。緣泰山之(zhi)阿,舞于松柏之(zhi)下”;想(xiang)(xiang)(xiang)象(xiang)風勢的(de)迅(xun)猛是(shi)“飄(piao)忽淜滂,激飏(yang)熛怒。耾耾雷聲,回(hui)穴錯迕。蹶(jue)石伐木(mu),梢殺(sha)林莽”;想(xiang)(xiang)(xiang)象(xiang)風勢的(de)平息(xi)是(shi)“被麗披離,沖孔動楗。眴煥(huan)粲爛,離散(san)轉移(yi)”。作者還想(xiang)(xiang)(xiang)象(xiang)了風“入(ru)于深宮”和“起(qi)于窮(qiong)巷(xiang)之(zhi)間”的(de)不(bu)同情景。沒有(you)這些細致入(ru)微(wei)的(de)想(xiang)(xiang)(xiang)象(xiang),就(jiu)沒有(you)感人(ren)的(de)藝術魅(mei)力(li),也(ye)就(jiu)不(bu)能起(qi)任何的(de)諷諭作用。
自然界的(de)風只有強弱之不同,而(er)沒(mei)有什么(me)“雄風”、“雌風”的(de)區別(bie),更沒(mei)有打上什么(me)大王(wang)(wang)和(he)庶人的(de)標(biao)志。作者對兩極分化、貧富懸殊的(de)社會現實深(shen)有感慨,于是想象(xiang)出風有雌雄之別(bie),雄風屬于君王(wang)(wang),雌風屬于庶民(min)。其意在于通過這種奇(qi)特的(de)想象(xiang)、藝術的(de)夸張,以(yi)達到勸誡楚王(wang)(wang)的(de)目的(de)。
二、鋪敘周密
賦的主要表(biao)達手段(duan)是(shi)鋪陳(chen)(chen)。劉勰(xie)在(zai)《文(wen)心(xin)雕龍》里(li)談到作(zuo)賦時指出:“擬諸形(xing)容,則(ze)(ze)言務(wu)纖密(mi)。”此文(wen)就是(shi)用語纖密(mi)、鋪敘(xu)周全的典范。關于風(feng)(feng)由(you)形(xing)成至平息的描寫(xie),鋪敘(xu)就極(ji)(ji)其周密(mi),文(wen)章(zhang)對“大(da)王之(zhi)雄(xiong)風(feng)(feng)”的精細(xi)刻劃:“故其清涼雄(xiong)風(feng)(feng),則(ze)(ze)飄(piao)舉升降(jiang),乘凌(ling)高層,入(ru)于深宮(gong)(gong)。抵華(hua)葉而振(zhen)氣,徘(pai)徊于桂椒之(zhi)間,翱翔于激水之(zhi)上(shang)。將擊芙蓉(rong)之(zhi)精,獵蕙草,離秦(qin)蘅(heng),概新(xin)夷(yi),被荑楊,回穴(xue)沖陵,蕭條眾(zhong)芳。然后徜(chang)徉(yang)中庭,北上(shang)玉堂,躋于羅(luo)帷(wei),經于洞房,乃得為(wei)大(da)王之(zhi)風(feng)(feng)也。”作(zuo)者在(zai)交代了(le)風(feng)(feng)由(you)“乘凌(ling)高層,入(ru)于深宮(gong)(gong)”之(zhi)后,細(xi)敘(xu)其經宮(gong)(gong)苑(yuan)(yuan),抵“中庭”,上(shang)“玉堂”,穿(chuan)“羅(luo)帷(wei)”,至“洞房”的歷(li)程(cheng),一路寫(xie)來,不厭其煩。關于花(hua)(hua)草樹(shu)木之(zhi)類,更是(shi)細(xi)細(xi)著墨,極(ji)(ji)力(li)刻劃。除了(le)“華(hua)葉”、“眾(zhong)芳”的概述(shu)外,樹(shu)寫(xie)了(le)桂樹(shu)、花(hua)(hua)椒樹(shu)、新(xin)夷(yi)樹(shu)、楊樹(shu),花(hua)(hua)寫(xie)了(le)荷花(hua)(hua),草寫(xie)了(le)蕙草、杜蘅(heng),盡情(qing)描畫了(le)宮(gong)(gong)苑(yuan)(yuan)的美(mei)麗(li)。關于“庶人(ren)之(zhi)雌(ci)風(feng)(feng)”,作(zuo)者也極(ji)(ji)盡鋪陳(chen)(chen)之(zhi)能事。“故其風(feng)(feng)中人(ren)”以下,以“直憞溷郁邑,毆溫致濕,中心(xin)慘怛(da),生病造(zao)熱。中唇為(wei)胗,得目為(wei)篾,啗齰嗽獲,死生不卒”等句,從(cong)體內(nei)寫(xie)到體外,詳細(xi)地(di)描繪(hui)出這股“雌(ci)風(feng)(feng)”給“庶人(ren)”所(suo)帶來的痛苦,形(xing)象(xiang)地(di)反映出平民(min)百(bai)姓(xing)極(ji)(ji)其悲慘的生活。周密(mi)的鋪敘(xu),達到了(le)情(qing)盡意足的效(xiao)果。
三、對比強烈
文章以“大王之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)雄風”和“庶(shu)人之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)雌風”對比(bi)描述的(de)方(fang)法(fa),顯(xian)示出楚王生(sheng)活的(de)豪奢和庶(shu)民生(sheng)活的(de)凄苦,以寄托諷(feng)諫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)意(yi)。因此對比(bi)越(yue)強(qiang)烈,就(jiu)越(yue)反映楚王與(yu)庶(shu)民生(sheng)活條件的(de)天壤之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)別,越(yue)能起(qi)到諷(feng)諫的(de)作用。
作者處處將“大(da)王之雄(xiong)風(feng)(feng)(feng)(feng)”與“庶人(ren)之雌(ci)(ci)風(feng)(feng)(feng)(feng)”進(jin)行對比(bi)。從(cong)風(feng)(feng)(feng)(feng)的(de)產生(sheng)來(lai)看(kan),“雄(xiong)風(feng)(feng)(feng)(feng)”起(qi)(qi)于(yu)“高城(cheng)”之上,氣象不(bu)凡;“雌(ci)(ci)風(feng)(feng)(feng)(feng)”起(qi)(qi)于(yu)“窮巷之間”,顯得卑俗。從(cong)風(feng)(feng)(feng)(feng)的(de)走向來(lai)看(kan),“雄(xiong)風(feng)(feng)(feng)(feng)”入(ru)于(yu)“深(shen)宮”,達(da)于(yu)“洞房”,那(nei)里富麗堂皇;“雌(ci)(ci)風(feng)(feng)(feng)(feng)”入(ru)于(yu)“甕牖”,至于(yu)“室廬”,那(nei)里凋敝破(po)敗,從(cong)風(feng)(feng)(feng)(feng)所吹(chui)(chui)動(dong)的(de)物體來(lai)看(kan),“雄(xiong)風(feng)(feng)(feng)(feng)。吹(chui)(chui)拂著“桂椒”、“芙蓉(rong)之精”、“蕙草”、“秦(qin)蘅”等等,芳香(xiang)襲人(ren);“雌(ci)(ci)風(feng)(feng)(feng)(feng)”則“動(dong)沙堁,吹(chui)(chui)死(si)灰,駭溷濁,揚腐(fu)馀”,致(zhi)使(shi)臭氣熏天。從(cong)風(feng)(feng)(feng)(feng)吹(chui)(chui)到人(ren)的(de)身(shen)上所產生(sheng)的(de)影響來(lai)看(kan),“雄(xiong)風(feng)(feng)(feng)(feng)”“愈病析酲,發(fa)明耳(er)目,寧體便人(ren)”,效果極佳;“雌(ci)(ci)風(feng)(feng)(feng)(feng)”卻“生(sheng)病造熱,中唇為(wei)胗,得目為(wei)蔑”,帶來(lai)可(ke)怕的(de)災(zai)難(nan)。通過詳盡的(de)多方面的(de)對比(bi),突出“雄(xiong)風(feng)(feng)(feng)(feng)”與“雌(ci)(ci)風(feng)(feng)(feng)(feng)”的(de)截然不(bu)同,這就深(shen)刻地(di)揭露了人(ren)與人(ren)完全不(bu)平等的(de)社會現(xian)實。
四、辭采華麗
賦(fu)(fu)文講求詞藻華麗。這(zhe)篇文章鋪采摛文,辭(ci)(ci)藻艷麗,這(zhe)在(zai)描(miao)寫(xie)“大王之(zhi)雄風(feng)(feng)”一段里表現最為(wei)(wei)突出(chu)(chu)。那些芳香(xiang)鮮麗的(de)(de)(de)(de)花(hua)草(cao)、精致華美(mei)(mei)的(de)(de)(de)(de)宮室,無(wu)不(bu)展現于作者的(de)(de)(de)(de)筆下,顯(xian)示出(chu)(chu)悅目的(de)(de)(de)(de)繪畫之(zhi)美(mei)(mei)。作者還喜(xi)歡使用駢辭(ci)(ci)儷句(ju),如“徘徊于桂椒之(zhi)間,翱(ao)翔于激(ji)水之(zhi)上”,“中(zhong)唇為(wei)(wei)胗,得目為(wei)(wei)蔑”,“回穴沖陵”,“愈病析酲”,“寧體便人”,“沖孔(kong)襲門”,“驅溫致濕”,“生病造(zao)熱”等等,或兩(liang)(liang)句(ju)成偶(ou),或句(ju)中(zhong)自對(dui),看上去(qu)美(mei)(mei)如聯璧,讀起來瑯(lang)(lang)瑯(lang)(lang)上口,造(zao)成圓(yuan)環動(dong)聽的(de)(de)(de)(de)音樂(le)之(zhi)美(mei)(mei)。在(zai)三、四(si)兩(liang)(liang)段里,都有(you)四(si)個動(dong)賓結構的(de)(de)(de)(de)三字句(ju):寫(xie)“雄風(feng)(feng)”是(shi)“獵蕙(hui)草(cao),離秦蘅,概新(xin)夷,被荑楊”,寫(xie)“雌風(feng)(feng)”是(shi)“動(dong)沙堁,吹死灰,駭溷濁,揚(yang)腐馀(yu)”。這(zhe)兩(liang)(liang)組句(ju)子短(duan)促有(you)力,在(zai)兩(liang)(liang)段中(zhong)遙相(xiang)對(dui)應,而動(dong)詞的(de)(de)(de)(de)變換,又使它們在(zai)嚴整之(zhi)中(zhong)顯(xian)現出(chu)(chu)參(can)差之(zhi)美(mei)(mei)。由此觀之(zhi),宋玉的(de)(de)(de)(de)《風(feng)(feng)賦(fu)(fu)》確實開了漢賦(fu)(fu)辭(ci)(ci)采華麗的(de)(de)(de)(de)先河。
劉勰:宋玉(yu)《風》、《釣》,爰錫名(ming)號,與詩畫境,六(liu)義附庸,蔚成(cheng)大(da)國。
孫月(yue)峰(feng):命意造(zao)語,皆入神境,然卻又是眼(yan)前、口頭掉出,全不艱深費(fei)力(li),允為賦家絕技(ji)。
周(zhou)平園:此(ci)賦體似散文,但其漸畫風處,有王者、庶(shu)人不同,且押腳俱(ju)用韻(yun),自(zi)是(shi)賦體,已開《赤(chi)壁》、《秋聲(sheng)》等賦之(zhi)先;而篇法劈分(fen)兩扇,前后(hou)遙對(dui),局亦本(ben)之(zhi)《周(zhou)書·秦誓》篇。
梅曾亮:居(ju)深宮之(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong),有池(chi)沼之(zhi)(zhi)(zhi)觀(guan),花(hua)木(mu)之(zhi)(zhi)(zhi)娛,玉堂(tang)羅帷之(zhi)(zhi)(zhi)適(shi),豈知庶民之(zhi)(zhi)(zhi)所居(ju)者,乃窮巷(xiang)饔牖沙堁之(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong),穢濁(zhuo)腐馀之(zhi)(zhi)(zhi)側乎?莊言(yan)之(zhi)(zhi)(zhi),殊索然無味,借(jie)風之(zhi)(zhi)(zhi)所經歷言(yan)之(zhi)(zhi)(zhi),而(er)(er)君民苦樂(le)之(zhi)(zhi)(zhi)懸絕自(zi)見(jian),是為神妙而(er)(er)不可(ke)測也。
黃(huang)徹:東坡謂宋(song)玉對楚王(wang)雄風,譏(ji)其知已不知人(ren)也。
劉熙載:宋玉《風賦》出于《雅》;《登(deng)徒子好色賦》出于《風》,二(er)者品居最上。