《隴西行四(si)首(shou)》是唐代(dai)詩(shi)人(ren)陳陶(tao)的組(zu)詩(shi)作品。其中(zhong)第二(er)首(shou)詩(shi)廣為傳誦。該詩(shi)借(jie)詠嘆漢代(dai)李陵(ling)伐匈奴而全軍覆沒的史實,深刻地反映了唐代(dai)長期的邊塞(sai)戰爭給人(ren)民帶來的痛苦和災難,寄托了作者(zhe)對(dui)和平安定(ding)生活的渴望。
其一
漢(han)主東封報太平,無人金(jin)闕議(yi)邊兵。
縱(zong)饒奪得林胡塞(sai),磧地(di)桑麻種(zhong)不生。
其二
誓(shi)掃匈奴不顧身(shen)①,五(wu)千貂錦(jin)喪(sang)胡塵(chen)②。
可憐無定(ding)河邊骨③,猶是春閨夢(meng)里(li)人④。
其三
隴戍三看塞(sai)草青,樓煩新替護(hu)羌兵。
同(tong)來死(si)者傷離別,一夜孤魂哭(ku)舊營。
其四
黠虜(lu)生擒未有涯,黑山營陣識龍蛇。
自從貴主和親后,一(yi)半胡風似(si)漢家(jia)。
其二
①匈奴:指西(xi)北邊(bian)境部族。
②貂錦:這里指戰(zhan)士,指裝(zhuang)備精(jing)良(liang)的精(jing)銳(rui)之師。
③無定河(he):黃河(he)中游(you)支流(liu),在陜西北(bei)部。
④春閨:這(zhe)里(li)指戰死者的(de)妻子。
其一
漢朝君(jun)主(zhu)奪(duo)回(hui)了東邊的封地,于(yu)是報告平安(an)。沒有人在(zai)宮殿議論在(zai)邊疆(jiang)的士兵。
就算僥幸奪得了林胡地(di)(di)區,這(zhe)些地(di)(di)方(fang)也是寸草不生。
其二
譯文1:
誓死(si)要橫掃匈奴個個都奮不(bu)顧身(shen),五千身(shen)穿錦袍(pao)的精(jing)兵戰死(si)在胡塵。
真(zhen)憐那(nei)無定(ding)河邊暴棄的(de)粼粼白骨(gu),還是少婦(fu)們(men)春閨里(li)思念的(de)夢(meng)中(zhong)人。
譯文2:
唐軍(jun)將士誓死橫(heng)掃匈奴(nu)奮(fen)不顧(gu)身;五(wu)千身穿錦袍(pao)的精兵戰死在(zai)胡塵(chen)。
真可憐呵(he)那無定河邊成堆(dui)的(de)白(bai)骨(gu),還(huan)是少(shao)婦們(men)夢中相依相伴(ban)的(de)戀人(ren)。
其三
在隴(long)地多次看到(dao)邊塞的青草,樓煩的羌(qiang)兵換了新(xin)的一批。
一起來(lai)的(de)(de)人(ren)有(you)的(de)(de)去世了,充(chong)滿了離(li)別之情,夜(ye)晚孤魂(hun)的(de)(de)哭聲響徹舊的(de)(de)營帳。
其四
被匈奴擄走的人沒有止境,黑(hei)山營地辨認(ren)龍蛇。
自從兩(liang)國(guo)君(jun)主和親之后,胡風習(xi)俗有一半與漢族相似(si)。
陳陶(tao)(tao)(約812—888),唐代詩人(ren)。字嵩(song)伯,自號(hao)三教(jiao)布衣,嶺(ling)南(nan)(今兩廣(guang)一(yi)帶)人(ren),一(yi)作(zuo)鄱陽(今江(jiang)西(xi)鄱陽)人(ren),又(you)作(zuo)劍浦(pu)(今福建(jian)南(nan)平(ping))人(ren)。早年游學(xue)長安,研究天(tian)文學(xue),于詩也(ye)頗有(you)造(zao)詣。舉(ju)進士不(bu)第,遂耽(dan)情于山水之(zhi)間(jian),曾漫游江(jiang)西(xi)、福建(jian)、江(jiang)蘇、浙江(jiang)、河南(nan)、四(si)川、廣(guang)東等地。宣宗大中(847—860)年間(jian),隱(yin)住洪(hong)州西(xi)山(在(zai)今江(jiang)西(xi)新(xin)建(jian)縣西(xi))學(xue)仙,不(bu)知所終。陳陶(tao)(tao)終身處士,廣(guang)有(you)詩名。其詩多為旅(lv)途題(ti)詠或隱(yin)居學(xue)仙之(zhi)詞,消極出世(shi)思想較濃(nong),但也(ye)有(you)部分投贈權貴、干謁求薦(jian)之(zhi)作(zuo)。有(you)詩十卷(juan),已散佚,后人(ren)輯(ji)有(you)《陳嵩(song)伯詩集》一(yi)卷(juan)。《全唐詩》錄(lu)其詩二(er)卷(juan)。
《隴(long)西行(xing)》是樂府《相和(he)歌·瑟調曲》舊題,內容寫(xie)邊塞戰(zhan)爭。隴(long)西,即今(jin)甘肅(su)寧夏隴(long)山(shan)以西的(de)地(di)方。這(zhe)首《隴(long)西行(xing)》詩(shi)反(fan)映(ying)了(le)唐代長期的(de)邊塞戰(zhan)爭給人民帶(dai)來(lai)的(de)痛(tong)苦(ku)和(he)災難。虛(xu)實相對,宛(wan)若電影中的(de)蒙太奇,用意工妙。詩(shi)情凄楚,吟來(lai)潸然(ran)淚下(xia)。詩(shi)人共寫(xie)了(le)《隴(long)西行(xing)四首》,此(ci)處賞析第二首。
首(shou)二句以精煉概(gai)括的(de)(de)(de)語言,敘述(shu)了(le)一個慷慨悲壯的(de)(de)(de)激戰(zhan)(zhan)(zhan)場面(mian)。唐(tang)(tang)軍誓死殺敵,奮不顧(gu)(gu)身(shen),但結果五(wu)千(qian)將(jiang)士全部喪(sang)身(shen)“胡塵”。“誓掃”、“不顧(gu)(gu)”,表現了(le)唐(tang)(tang)軍將(jiang)士忠勇(yong)敢(gan)戰(zhan)(zhan)(zhan)的(de)(de)(de)氣概(gai)和獻身(shen)精神。唐(tang)(tang)代羽林軍穿錦衣貂裘,這里借指精銳部隊(dui)。部隊(dui)如此精良(liang),戰(zhan)(zhan)(zhan)死者達(da)五(wu)千(qian)之眾,足見戰(zhan)(zhan)(zhan)斗之激烈和傷亡(wang)之慘重。
接著(zhu),筆鋒(feng)一(yi)轉,逼(bi)出(chu)正意:“可憐無定河(he)邊骨,猶是春閨(gui)夢(meng)里人(ren)(ren)(ren)。”這里沒有直寫戰(zhan)爭帶來的(de)悲慘(can)景(jing)象,也沒有渲染家人(ren)(ren)(ren)的(de)悲傷(shang)情(qing)緒,而(er)是匠心獨運,把“河(he)邊骨”和“春閨(gui)夢(meng)”聯(lian)系起(qi)(qi)來,寫閨(gui)中(zhong)妻(qi)子不知征(zheng)人(ren)(ren)(ren)戰(zhan)死,仍然(ran)在夢(meng)中(zhong)想見(jian)已成白骨的(de)丈夫,使(shi)全詩產(chan)生震撼心靈的(de)悲劇(ju)力量。知道親(qin)人(ren)(ren)(ren)死去,固然(ran)會(hui)引起(qi)(qi)悲傷(shang),但確(que)知親(qin)人(ren)(ren)(ren)的(de)下落,畢竟(jing)是一(yi)種告慰(wei)。而(er)這里,長年(nian)音(yin)訊杳然(ran),征(zheng)人(ren)(ren)(ren)早已變成無定河(he)邊的(de)枯骨,妻(qi)子卻還在夢(meng)境之中(zhong)盼他早日歸來團聚(ju)。災難和不幸降臨(lin)到身上,不但毫不覺察,反而(er)滿(man)懷著(zhu)熱切(qie)美好的(de)希望,這才是真正的(de)悲劇(ju)。
明代楊慎《升庵(an)詩話》認(ren)為,此詩化用(yong)了漢代賈捐之《議罷(ba)珠崖疏》“父戰死于前(qian),子斗傷(shang)于后,女(nv)子乘亭(ting)鄣,孤(gu)兒(er)號于道,老母、寡(gua)妻飲(yin)泣(qi)巷哭,遙(yao)設虛祭(ji),想(xiang)魂(hun)乎萬里之外(wai)”的(de)文意,稱它“一(yi)變而(er)(er)妙,真奪胎(tai)換骨矣”。賈文著力渲染孤(gu)兒(er)寡(gua)母遙(yao)祭(ji)追魂(hun),痛哭于道的(de)悲哀氣氛,寫(xie)得沉痛而(er)(er)富有情(qing)(qing)致。文中(zhong)寫(xie)家人(ren)“設祭(ji)”、“想(xiang)魂(hun)”,已知征人(ren)戰死。而(er)(er)陳陶詩中(zhong)的(de)少(shao)婦則深信丈夫(fu)還活著,絲毫不疑其(qi)已經死去,幾番夢中(zhong)相(xiang)逢(feng)。詩意更深摯,情(qing)(qing)景更凄慘,因而(er)(er)也更能(neng)使人(ren)一(yi)灑同情(qing)(qing)之淚。
這詩的跌(die)宕處全在三(san)、四兩句(ju)。“可憐”句(ju)緊承前句(ju),為題(ti)中(zhong)之義;“猶是(shi)(shi)”句(ju)蕩開一(yi)筆(bi),另(ling)辟新(xin)境(jing)。“無(wu)定河(he)邊(bian)骨”和“春閨夢里(li)人(ren)(ren)”,一(yi)邊(bian)是(shi)(shi)現實(shi),一(yi)邊(bian)是(shi)(shi)夢境(jing);一(yi)邊(bian)是(shi)(shi)悲(bei)哀凄涼的枯骨,一(yi)邊(bian)是(shi)(shi)年輕(qing)英俊的戰士,虛實(shi)相對(dui),榮枯迥異,造成強烈的藝術效果。一(yi)個“可憐”,一(yi)個“猶是(shi)(shi)”,包含著多(duo)么深沉(chen)的感(gan)慨,凝聚了詩人(ren)(ren)對(dui)戰死者及其家人(ren)(ren)的無(wu)限同情。
明王世貞《藝苑(yuan)卮言》贊賞此(ci)詩(shi)后(hou)(hou)二(er)句(ju)“用意工妙”,但指責前(qian)二(er)句(ju)“筋骨畢露”,后(hou)(hou)二(er)句(ju)為(wei)其(qi)所累。其(qi)實,首句(ju)寫唐軍(jun)將士奮不顧身(shen)“誓(shi)掃(sao)匈奴(nu)”,給(gei)人留(liu)下了(le)深刻的印象。而次(ci)句(ju)寫五千(qian)精良之兵,一旦之間喪(sang)身(shen)于(yu)“胡塵(chen)”,確實令人痛惜。征人戰死得悲壯,少(shao)婦的命運(yun)就更值得同情。所以(yi)這(zhe)些描寫正(zheng)是為(wei)后(hou)(hou)二(er)句(ju)表現少(shao)婦思念征人張本。可以(yi)說,若(ruo)無前(qian)二(er)句(ju)明白(bai)暢達的敘(xu)述描寫作(zuo)鋪墊,想亦(yi)難見后(hou)(hou)二(er)句(ju)“用意”之“工妙”。
《臨漢隱居詩話》:李華(hua)《吊古戰場文》:“其(qi)存其(qi)沒(mei),家莫聞知(zhi)。人或(huo)有云(yun),將信將疑(yi)。悁(juan)悁(juan)心目,寢寐(mei)見之。”陳陶(tao)則(ze)云(yun):“可憐無定河邊骨,猶是春閨夢里(li)人。”蓋(gai)工于前也。
《升庵(an)詩話》:后漢肅(su)宗詔曰:“父戰于前(qian),子(zi)死于后。弱(ruo)女乘于亭障,孤兒號(hao)于道(dao)路(lu)。老(lao)母(mu)寡妻設虛(xu)祭,飲泣淚,想望歸(gui)魂(hun)于沙漠(mo)之(zhi)表,豈不哀哉(zai)!”李(li)華《吊古戰場文》祖之(zhi)。陳(chen)陶《隴(long)西行》云:“可憐(lian)無定河邊骨,猶是(shi)春閨(gui)夢里人。”可謂得奪胎之(zhi)妙。
《藝苑卮(zhi)言》:“可憐無定河邊骨,猶是春(chun)閨夢里人(ren)。”用意工妙(miao)至此,可謂絕(jue)唱矣。惜為前二(er)句所(suo)累,筋骨畢(bi)露(lu),令人(ren)厭憎,“葡萄美(mei)酒”一(yi)絕(jue),便是無瑕(xia)之璧。盛唐地位不凡乃爾。
《雪(xue)濤小書》:唐人(ren)題(ti)沙(sha)場詩,愈(yu)思愈(yu)深,愈(yu)形(xing)容(rong)愈(yu)凄(qi)慘。其(qi)初但(dan)云“憑(ping)君莫(mo)話封(feng)候事,一(yi)(yi)將功成萬骨枯”,則愈(yu)悲矣,然其(qi)情(qing)尤顯。若晚唐詩云“可憐無定河邊骨,猶是(shi)春閨(gui)夢里人(ren)”,則悲慘之甚(shen),令人(ren)一(yi)(yi)字(zi)一(yi)(yi)淚,幾不能(neng)讀。詩之窮工(gong)極變,此亦足(zu)以觀矣。
《唐詩鏡》:此詩不減盛唐,第格力稍下(xia)耳。
《唐詩解(jie)》:余謂(wei)是聯晚唐中堪泣鬼神,于鱗莫(mo)之選,直為(wei)首句欠渾厚耳,然經(jing)尺(chi)之璧,正不當以纖(xian)瑕棄之(末二句下)。
《匯編唐詩十(shi)集》:唐云(yun):想頭入細,堪(kan)泣(qi)鬼神,盛唐人所未(wei)發。
《唐詩選脈會通評林》:何(he)新之為镕(rong)意體。楊慎列為神品。梅純(chun)曰(yue):后二(er)句命意,可謂精到。初玩似不經意者,若在(他)人,不知費幾多詞說。周啟琦曰(yue):“穿天心,破片脅”之語,能使沙場磷火焰天。
《五朝詩善鳴集》:嵩(song)伯《隴西(xi)行》四(si)首,“可憐(lian)無定河邊骨,猶是春閨夢里人”,皆(jie)是此題佳句(ju)。
《唐詩(shi)快》:不曰“夢里魂”,而(er)曰“夢里人”,殊令想者難想,讀(du)(du)者難讀(du)(du)。
《載(zai)酒園詩(shi)話又編(bian)》:陳陶《隴西行(xing)》“五千貂錦(jin)喪胡塵”,必為李陵事而作。漢武欲使(shi)匈奴兵(bing)毋得專向(xiang)貳師,故令陵旁撓(nao)之。一(yi)念之動,殺(sha)五千人(ren)。陶譏此事,而但言閨情,唐詩(shi)所以深厚也(ye)。
《唐(tang)詩別裁》:作苦詩無過于此者(zhe),然(ran)使王之(zhi)渙、王昌齡為之(zhi),更有馀蘊(yun)。此時(shi)代使然(ran),作者(zhe)亦(yi)不知(zhi)其(qi)然(ran)而(er)然(ran)也。
《網(wang)師(shi)園唐詩箋》:刺骨寒(han)心(末二(er)句下)。
《唐(tang)詩箋要》:風骨棱露,與文昌(chang)《涼州》同(tong)一(yi)意境。唐(tang)中(zhong)、晚時事日(ri)非,形(xing)之歌詠者,促(cu)切如(ru)此,風氣所不能強(qiang)也(ye)。
《唐賢小三昧集(ji)續集(ji)》:刻骨(gu)傷心,感(gan)動頑艷。
《唐(tang)詩三百首》:較之“一將功成萬(wan)骨(gu)枯(ku)”句更為(wei)沉痛。
《唐(tang)宋詩(shi)舉要》:升庵推許不免太過,元美(按即《藝苑卮(zhi)言》)謂為前(qian)二(er)句所累亦不然。若(ruo)前(qian)二(er)句不若(ruo)此說,則后二(er)句何從著(zhu)筆?此特橫亙一盛唐(tang)、晚唐(tang)之(zhi)見于胸中(zhong),故(gu)言之(zhi)不能平允(yun)。
《唐人(ren)絕句(ju)(ju)精華》:此詩(shi)以(yi)第三句(ju)(ju)“無定(ding)河(he)邊骨(gu)”與(yu)第四句(ju)(ju)“春閨(gui)夢里人(ren)”一對(dui)照,自然使(shi)人(ren)讀之生(sheng)感,較沈彬之“白(bai)骨(gu)已枯”二句(ju)(ju),沉(chen)著(zhu)相同,而辭采則(ze)此詩(shi)為勝。王(wang)世(shi)貞《藝苑卮言》雖(sui)賞此詩(shi)工妙(miao),卻謂(wei)“惜為前(qian)(qian)二句(ju)(ju)所(suo)累,筋骨(gu)畢露,令人(ren)厭(yan)憎”,其(qi)立論(lun)殊怪誕。不(bu)知無前(qian)(qian)一句(ju)(ju)則(ze)不(bu)見后二句(ju)(ju)之妙(miao)。且貂錦五千乃精練之軍,一旦喪于胡塵,尤為可惜,故作(zuo)者于前(qian)(qian)二句(ju)(ju)著(zhu)重描繪,何以(yi)反病(bing)其(qi)“筋骨(gu)畢露”,至(zhi)“令人(ren)厭(yan)憎”邪?