《淮上(shang)與(yu)友人別》是(shi)唐代詩人鄭谷創作的(de)七絕。這(zhe)首(shou)詩通過江頭春(chun)色、楊(yang)花(hua)柳絲、離亭宴(yan)餞、風笛暮靄等一系列物象(xiang)情景對離情進(jin)行反(fan)復渲(xuan)染,使臨歧握(wo)別的(de)黯然傷魂,各向天涯的(de)無(wu)限(xian)愁緒,南(nan)北異途的(de)深長思念,乃至漫長旅(lv)程中的(de)無(wu)邊寂寞得到(dao)充(chong)分地表(biao)達。
淮上與友人別
揚子(zi)江頭楊柳春,楊花(hua)愁(chou)殺渡江人。
數(shu)聲風笛離亭晚,君(jun)向瀟(xiao)湘我向秦。
淮(huai)上:揚(yang)州。淮(huai):淮(huai)水。
揚(yang)子江:長(chang)江在(zai)江蘇鎮江、揚(yang)州一帶的干流,古稱揚(yang)子江。
楊柳:“柳”與“留”諧(xie)音,表(biao)示挽留之意。
楊花:柳絮。
愁(chou)(chou)殺:愁(chou)(chou)緒滿懷。殺,形(xing)容愁(chou)(chou)的程度之深(shen)。
風笛(di):風中傳來的(de)笛(di)聲。
離亭:驛亭。亭是(shi)古代路旁供人(ren)休(xiu)息的地方,人(ren)們常在(zai)此送別,所以(yi)稱為“離亭”。
瀟湘:指今湖南一帶。
秦:指當時的都(dou)城長(chang)安。在今陜(shan)西境內。
逐句全譯
揚子(zi)江(jiang)頭(tou)楊柳春(chun),楊花愁殺渡江(jiang)人。
揚(yang)子(zi)江頭楊柳(liu)青青春色(se)惹人心,楊花似(si)雪漫天飛舞(wu)愁殺渡江人。
數聲風笛(di)離亭晚,君向瀟湘我向秦(qin)。
微風輕拂笛聲(sheng)幽咽離亭染暮色,你就(jiu)要南下(xia)瀟湘我卻奔向西秦(qin)。
這首詩是詩人在揚州(zhou)(即題中所稱(cheng)“淮上(shang)”)和友(you)人分手(shou)時所作。和通常的送行不同,這是一(yi)次各赴前(qian)程(cheng)的握(wo)別:友(you)人渡(du)江南(nan)往瀟湘(今湖南(nan)一(yi)帶),自己則北向長安。
鄭谷(約851—約910),唐(tang)(tang)末詩(shi)人(ren)。字守愚,袁州(zhou)宜春(chun)(今江西宜春(chun))人(ren)。唐(tang)(tang)僖宗光啟(qi)進士(shi)(shi),官(guan)都官(guan)郎中(zhong),人(ren)稱(cheng)鄭都官(guan)。又以《鷓鴣(gu)詩(shi)》得(de)名,人(ren)稱(cheng)鄭鷓鴣(gu)。其詩(shi)多寫景詠物之作,表現士(shi)(shi)大夫的閑(xian)情逸致(zhi)。風格清新(xin)通(tong)俗(su),但流于淺率。曾(ceng)與許裳、張喬(qiao)等唱和往還,號“芳林十哲(zhe)”。原有(you)集(ji)已散佚,存《云(yun)臺編》。
晚唐絕(jue)句自杜牧、李商隱(yin)以后,單純議論之風(feng)漸熾,抒(shu)(shu)情(qing)性(xing)、形(xing)象性(xing)和音樂(le)性(xing)都大為減弱。而鄭谷的(de)(de)這(zhe)首七絕(jue)則仍然保持了長(chang)于抒(shu)(shu)情(qing)、富于風(feng)韻的(de)(de)特(te)點。
“揚(yang)(yang)子江(jiang)頭(tou)楊柳(liu)春,楊花愁殺渡(du)江(jiang)人(ren)。”一(yi)、二兩句即景(jing)抒(shu)情(qing)(qing),點(dian)醒(xing)別離(li)(li),寫(xie)得(de)瀟灑不(bu)著力,讀來(lai)(lai)別具(ju)一(yi)種天(tian)然的(de)(de)風(feng)韻。畫面很疏朗,淡淡幾筆,像一(yi)幅清新秀雅的(de)(de)水墨畫。景(jing)中寓情(qing)(qing),富于(yu)含(han)蘊。依(yi)依(yi)裊裊的(de)(de)柳(liu)絲,牽曳著彼此依(yi)依(yi)惜別的(de)(de)深情(qing)(qing),喚起一(yi)種“柳(liu)絲長,玉(yu)驄(cong)難系(xi)”的(de)(de)傷離(li)(li)意(yi)緒(xu);蒙蒙飄蕩的(de)(de)楊花,惹動著雙方繚亂不(bu)寧的(de)(de)離(li)(li)緒(xu),勾起天(tian)涯羈(ji)旅的(de)(de)漂(piao)泊之感。美(mei)(mei)好的(de)(de)江(jiang)頭(tou)柳(liu)色(se),宜人(ren)春光,在這里(li)恰恰成了離(li)(li)情(qing)(qing)別緒(xu)的(de)(de)觸(chu)媒,所以說“愁殺渡(du)江(jiang)人(ren)”。詩人(ren)用淡墨點(dian)染景(jing)色(se),用重(zhong)筆抒(shu)寫(xie)愁緒(xu),初(chu)看似不(bu)甚協調,細(xi)味(wei)方感到(dao)二者(zhe)的(de)(de)和諧統一(yi)。兩句中“揚(yang)(yang)子江(jiang)頭(tou)”、“楊柳(liu)春”、“楊花”等同音字(zi)的(de)(de)有意(yi)重(zhong)復,構成了一(yi)種既(ji)輕(qing)爽流利,又回(hui)環往復,富于(yu)情(qing)(qing)韻美(mei)(mei)的(de)(de)風(feng)調,使人(ren)讀來(lai)(lai)既(ji)感到(dao)感情(qing)(qing)的(de)(de)深永,又不(bu)顯得(de)過(guo)于(yu)沉重(zhong)與傷感。次句雖單提“渡(du)江(jiang)人(ren)”,但彼此羈(ji)旅漂(piao)泊,南(nan)北(bei)乖離(li)(li),君愁吾亦愁,原是不(bu)言自明的(de)(de)。
“數聲風笛離(li)(li)(li)亭晚,君向瀟湘(xiang)我向秦。”三、四兩句,從江頭(tou)景色收轉到離(li)(li)(li)亭別宴(yan),正面抒(shu)寫握別時(shi)情(qing)(qing)景。驛亭宴(yan)別,酒酣情(qing)(qing)濃,席間吹(chui)奏(zou)起了凄清怨慕(mu)的(de)笛曲。即景抒(shu)情(qing)(qing),所奏(zou)的(de)也許正是象征著別離(li)(li)(li)的(de)《折楊柳(liu)》。這(zhe)笛聲正傾訴出(chu)彼此的(de)離(li)(li)(li)衷,使兩位即將分(fen)手(shou)的(de)友(you)人耳接神(shen)馳,默默相對,思緒縈繞,隨風遠揚(yang)。離(li)(li)(li)笛聲中,天色仿佛不(bu)(bu)知不(bu)(bu)覺地暗了下來(lai),握別的(de)時(shi)間到了。兩位朋友(you)在沉(chen)沉(chen)暮靄中互(hu)道珍重,各奔前程——“君向瀟湘(xiang)我向秦”。詩(shi)到這(zhe)里,突然(ran)停(ting)止,富有(you)韻(yun)味。
這(zhe)(zhe)(zhe)首詩(shi)(shi)有一個(ge)別(bie)(bie)開生(sheng)面(mian)(mian)和富于(yu)(yu)(yu)情韻的(de)(de)(de)結尾,使得(de)(de)它受到較高的(de)(de)(de)評價。表(biao)面(mian)(mian)上看,末句(ju)只(zhi)是交(jiao)待(dai)各自行程(cheng)的(de)(de)(de)敘(xu)述語,既乏寓情于(yu)(yu)(yu)景的(de)(de)(de)描寫(xie),也無(wu)一唱三嘆的(de)(de)(de)抒情,實際(ji)上詩(shi)(shi)的(de)(de)(de)深(shen)長韻味(wei)恰恰就(jiu)蘊含在(zai)這(zhe)(zhe)(zhe)貌似樸直的(de)(de)(de)不結之結當中(zhong)(zhong)。由于(yu)(yu)(yu)前面(mian)(mian)已通過江頭春色、楊花柳(liu)絲、離(li)亭宴餞(jian)、風笛暮靄等一系(xi)列物象(xiang)情景對(dui)(dui)離(li)情進行反(fan)復渲染,結句(ju)的(de)(de)(de)截然(ran)而(er)止,在(zai)反(fan)激與(yu)對(dui)(dui)照中(zhong)(zhong)愈(yu)益(yi)顯出其內涵的(de)(de)(de)豐富。臨歧(qi)握別(bie)(bie)的(de)(de)(de)黯然(ran)傷(shang)魂,各向天(tian)涯的(de)(de)(de)無(wu)限愁(chou)緒(xu),南北異途的(de)(de)(de)深(shen)長思念,乃至(zhi)漫長旅(lv)程(cheng)中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)無(wu)邊(bian)寂寞,都在(zai)這(zhe)(zhe)(zhe)不言(yan)中(zhong)(zhong)得(de)(de)到充分的(de)(de)(de)表(biao)達。“君(jun)”“我”對(dui)(dui)舉,“向”字重疊,更使得(de)(de)這(zhe)(zhe)(zhe)句(ju)詩(shi)(shi)增添了詠嘆的(de)(de)(de)情味(wei)。
《批點唐(tang)詩正聲》:調逸。鄭谷亦(yi)有此作,不多見。
《震(zhen)澤長語》:“君向(xiang)瀟湘我向(xiang)秦”,不(bu)言悵(chang)別,而悵(chang)別之意溢于(yu)言外(wai)。
《增訂評注(zhu)唐(tang)詩正聲》:周云:茫(mang)茫(mang)別意,只在兩“向”字寫出。
《四溟詩(shi)話》:(絕(jue)句)凡起句當如(ru)爆竹,驟響易徹;結句當如(ru)撞鐘,清音(yin)有馀。鄭(zheng)谷(gu)《淮(huai)上別友》詩(shi)“君(jun)向瀟湘我向秦”,此(ci)結如(ru)爆竹而無馀音(yin),予易為起句,足成(cheng)一絕(jue)曰:“君(jun)向瀟湘我向秦,楊花愁殺渡(du)江人。數(shu)聲長(chang)笛(di)離(li)亭晚,落(luo)日空江不(bu)見春。”
《唐詩(shi)選脈(mo)會(hui)通評林(lin)》:何新之為掉句(ju)(ju)體。楊(yang)慎列為神品。吳山民(min)曰:末以一句(ju)(ju)情語(yu)轉上三(san)句(ju)(ju),便覺離(li)思(si)纏(chan)綿(mian),佳。唐汝詢曰:爾我皆客,偶集離(li)亭,笛罷各向天涯,離(li)愁(chou)已(yi)在言(yan)外(wai),不必更相妝(zhuang)點。斷茂榛(zhen)以落句(ju)(ju)太直,顛倒其(qi)文,反成套語(yu)。
《五朝(chao)詩(shi)善鳴集》:結(jie)句(ju)最佳。后人謂宜移作首句(ju),強(qiang)作解事,可(ke)嗤(chi),可(ke)鄙!
《詩筏》:詩有極尋常語,以作(zuo)發局無(wu)味,倒(dao)用作(zuo)結方妙者(zhe)(zhe)。如鄭谷(gu)《淮(huai)上別故人》詩……蓋題(ti)中正意,只“君(jun)向(xiang)瀟湘(xiang)我向(xiang)秦(qin)”七字而已,若開頭便說(shuo),則淺(qian)直無(wu)味,此卻倒(dao)用作(zuo)結,悠然情深,令讀(du)者(zhe)(zhe)低回(hui)流(liu)連,覺(jue)尚有數十句(ju)在后未竟者(zhe)(zhe)。唐(tang)人倒(dao)句(ju)之妙,往(wang)往(wang)如此。
《唐詩摘鈔》:后二(er)語真若聽離亭(ting)笛聲(sheng),凄其欲(yu)絕。
《刪(shan)訂(ding)唐(tang)詩解》:以第三句襯起末句,所以有(you)(you)馀(yu)響,有(you)(you)馀(yu)情。
《古唐詩(shi)合解》:此詩(shi)偏(pian)以(yi)重犯生趣。
《唐詩別裁》:落句不(bu)言(yan)離情(qing),卻(que)從言(yan)外領取,與韋左司《聞雁》詩同一法也。謝(xie)茂秦尚不(bu)得其(qi)旨,而(er)欲顛倒其(qi)文,安(an)問悠悠流俗(su)!
《說(shuo)詩晬語(yu)》:(七言絕(jue)句(ju))李滄溟推王(wang)(wang)昌齡(ling)“秦吋明(ming)月(yue)”為壓(ya)卷,王(wang)(wang)鳳(feng)洲(zhou)推王(wang)(wang)翰(han)“蒲萄(tao)美酒”為壓(ya)卷,本朝王(wang)(wang)阮亭則云:“必求壓(ya)卷,王(wang)(wang)維之(zhi)‘渭城’、李白(bai)之(zhi)‘白(bai)帝’、王(wang)(wang)昌齡(ling)之(zhi)‘秦帚(zhou)平明(ming)’、王(wang)(wang)之(zhi)渙(huan)之(zhi)‘黃河遠上(shang)’其庶幾乎(hu)?而終唐之(zhi)世,亦(yi)無出四章(zhang)之(zhi)右(you)者(zhe)矣:滄溟、鳳(feng)洲(zhou)主氣(qi),阮亭主神,各自有(you)見,愚謂(wei)……鄭谷(gu)之(zhi)“揚(yang)子江(jiang)頭”,氣(qi)象(xiang)稍殊,亦(yi)堪接(jie)武(wu)。
《唐(tang)詩(shi)箋注》:不用(yong)雕(diao)鏤,自然意厚。此盛唐(tang)風(feng)格也,酷似龍標、左(zuo)丞筆墨。
《詩(shi)法易(yi)簡(jian)錄》:風韻絕佳。
《網師園唐(tang)詩箋》:筆(bi)意仿佛青蓮,可謂晚唐(tang)中之空谷足音(yin)矣(yi)。
《唐人萬(wan)首絕句選(xuan)評》:情致(zhi)微婉,格調高響。
《精選評(ping)注五(wu)朝詩學津梁》:豐(feng)神(shen)駘(tai)蕩(dang),寫別意迥不猶人。
《養(yang)一(yi)齋詩(shi)話(hua)》:王濟之曰:“讀《詩(shi)》至(zhi)《綠衣》、《燕燕》、《碩人》、《黍離》等篇,有(you)言外(wai)無窮之感(gan)。唐人詩(shi)尚有(you)此意(yi)(yi),如“君向(xiang)瀟(xiao)湘我向(xiang)秦”,不言悵別(bie),而悵別(bie)之意(yi)(yi)溢于(yu)言外(wai)。
《梅崖詩話》:首(shou)二語情景一時俱到(dao),所謂妙于發(fa)端;“渡江(jiang)人”三(san)字(zi)(zi),已(yi)含下(xia)“君”字(zi)(zi)、“我”字(zi)(zi)。在三(san)句用“風笛離亭”點綴,乃拖(tuo)接法。末(mo)句“君”字(zi)(zi)、“我”字(zi)(zi)互見,實指出(chu)“渡江(jiang)人”來,且“瀟湘”字(zi)(zi)、“秦”字(zi)(zi)回映“揚子(zi)江(jiang)”,見一分手便有天涯之(zhi)感。
《詩境淺說續(xu)編》:送別(bie)詩,惟“西(xi)出陽關(guan)”,久推(tui)絕唱,此詩情(qing)文并美,可稱(cheng)嗣響。凡(fan)長亭送客(ke),已情(qing)所難堪,況楚澤揚舲,秦(qin)關(guan)策馬,飄零(ling)書(shu)劍,各(ge)走天涯,與客(ke)中送客(ke)者,皆(jie)倍(bei)覺魂銷(xiao)黯(an)黯(an)也。
《唐(tang)人(ren)絕句(ju)精(jing)華(hua)》:明胡元(yuan)瑞稱此詩有一唱三嘆之致,許學夷(yi)不以為(wei)然,謂“‘渭(wei)城(cheng)朝雨’自(zi)(zi)是口語,而(er)千(qian)載如新”,并謂此詩“氣韻衰(shuai)(shuai)颯(sa)”。按(an)氣韻衰(shuai)(shuai)颯(sa),乃唐(tang)末(mo)詩人(ren)同(tong)有之病,蓋唐(tang)末(mo)國(guo)勢衰(shuai)(shuai)微,亂禍頻繁,反映入詩,自(zi)(zi)然衰(shuai)(shuai)颯(sa)也。