《浪淘沙·把酒祝東風》是宋代文學家歐陽修的詞(ci)作。此詞(ci)傷時(shi)惜別,抒(shu)發(fa)了人生聚散無常的感嘆。上片由(you)現境(jing)而憶已過之(zhi)境(jing),即由(you)眼前美景(jing)而思去年同(tong)游(you)之(zhi)樂;下片再由(you)現境(jing)而思未來之(zhi)境(jing),含遺憾之(zhi)情于其中(zhong),尤(you)表現出對友誼(yi)的珍(zhen)惜。全詞(ci)筆致疏放,婉麗雋永,含蘊(yun)深刻(ke),耐人尋(xun)味(wei)。
浪淘沙⑴
把(ba)酒祝(zhu)東風⑵,且共(gong)從(cong)容⑶。垂(chui)楊紫陌洛城(cheng)東⑷。總(zong)是當時攜手處⑸,游遍芳(fang)叢。
聚(ju)散苦(ku)匆匆⑹,此恨(hen)無(wu)窮。今年花勝去年紅(hong)。可惜明(ming)年花更(geng)好,知(zhi)與(yu)誰同?
⑴浪(lang)淘(tao)沙:唐(tang)教(jiao)坊曲(qu)。后(hou)用作(zuo)(zuo)詞牌名(ming)。又名(ming)“賣花聲(sheng)”。五十四字,前后(hou)片各四平韻(yun),多作(zuo)(zuo)激越凄壯(zhuang)之(zhi)音(yin)。
⑵把酒:端(duan)著酒杯。
⑶從容:留戀(lian),不舍。
⑷紫陌:紫路。洛(luo)陽曾是(shi)東周(zhou)、東漢的(de)都城(cheng),據說當(dang)時曾用(yong)紫色土鋪路,故名。此指洛(luo)陽的(de)道(dao)路。洛(luo)城(cheng):指洛(luo)陽。
⑸總(zong)是(shi):大多(duo)是(shi),都(dou)是(shi)。
⑹匆匆:形容時間匆促。
端起(qi)酒杯向東方(fang)(fang)祈(qi)禱,請你再留些時日不要一去匆(cong)匆(cong)。洛(luo)陽(yang)城東垂(chui)柳婆(po)娑的(de)郊野小道,就是我(wo)(wo)們(men)去年攜手同游的(de)地方(fang)(fang),我(wo)(wo)們(men)游遍了姹紫嫣紅的(de)花叢。
歡聚(ju)和(he)離散都是這樣匆促,心中的(de)遺恨(hen)卻無盡(jin)無窮。今年的(de)花紅勝過去年,明年的(de)花兒將更美(mei)好,可惜不知那時將和(he)誰相從(cong)?
此(ci)(ci)詞(ci)為(wei)春日與友(you)人(ren)在洛(luo)陽(yang)(yang)城東舊地同游有(you)感而作。宋仁宗天圣九年(nian)(nian)(1031),歐陽(yang)(yang)修(xiu)任西京留守推官,與尹洙、梅(mei)堯臣(chen)、謝(xie)絳等游,娶胥(xu)氏偃女為(wei)妻。當(dang)年(nian)(nian)春,友(you)人(ren)曾同作者在洛(luo)城東同游。歐陽(yang)(yang)修(xiu)在西京留守幕前(qian)后(hou)共三年(nian)(nian),其間僅(jin)明(ming)道元年(nian)(nian)(1032)春在洛(luo)陽(yang)(yang),此(ci)(ci)詞(ci)當(dang)即此(ci)(ci)年(nian)(nian)所作。詞(ci)中同游之人(ren)或即梅(mei)堯臣(chen)。
一說此詞當作于(yu)明道二年之后。明道元(yuan)年(1032),尹洙、梅堯臣等相繼離(li)去;明道二年(1033),歐陽修妻胥氏病逝(shi)。此詞為(wei)悼亡惜別(bie)而作。
歐(ou)陽修(1007—1072),北(bei)宋(song)(song)文(wen)(wen)(wen)(wen)學家(jia)、史(shi)(shi)學家(jia)。字永叔,號(hao)醉(zui)翁,晚號(hao)六一(yi)(yi)居(ju)士。廬(lu)陵(今江西吉安(an))人。天圣八年(1030)進士。累擢知制(zhi)誥、翰林學士,歷樞密副使、參知政事。宋(song)(song)神(shen)宗朝,遷兵部尚書,以太(tai)子少(shao)師致仕。卒謚文(wen)(wen)(wen)(wen)忠。政治上(shang)曾支持過范仲淹等的革新主張,文(wen)(wen)(wen)(wen)學上(shang)主張明道、致用,對(dui)宋(song)(song)初以來靡麗(li)(li)、險怪的文(wen)(wen)(wen)(wen)風(feng)表示不滿(man),并積極(ji)培養后進,是(shi)北(bei)宋(song)(song)古(gu)文(wen)(wen)(wen)(wen)運動的領袖。散文(wen)(wen)(wen)(wen)說理暢達,抒情委婉,為(wei)(wei)“唐宋(song)(song)八大(da)家(jia)”之(zhi)一(yi)(yi);詩風(feng)與其散文(wen)(wen)(wen)(wen)近似(si),語言(yan)流暢自然。其詞婉麗(li)(li),承襲南唐余風(feng)。曾與宋(song)(song)祁合修《新唐書》,并獨撰《新五代史(shi)(shi)》。又喜收集金石文(wen)(wen)(wen)(wen)字,編為(wei)(wei)《集古(gu)錄》,對(dui)宋(song)(song)代金石學頗有影響。有《歐(ou)陽文(wen)(wen)(wen)(wen)忠集》。
此詞上(shang)片敘事,從游(you)(you)(you)賞中的宴(yan)飲(yin)起筆(bi)。這里的新穎之處,是(shi)作(zuo)者(zhe)既未(wei)去(qu)(qu)寫(xie)酒筳(ting)之盛,也未(wei)去(qu)(qu)寫(xie)人(ren)(ren)們宴(yan)飲(yin)之樂,而(er)(er)(er)是(shi)寫(xie)作(zuo)者(zhe)舉酒向東(dong)風祝(zhu)禱(dao):希望(wang)東(dong)風不(bu)(bu)要匆(cong)匆(cong)而(er)(er)(er)去(qu)(qu),能夠(gou)停留下(xia)(xia)來,參加他們的宴(yan)飲(yin),一道游(you)(you)(you)賞這大好春光。首二句(ju)詞語本(ben)于司空圖《酒泉子(zi)》“黃昏把酒祝(zhu)東(dong)風,且(qie)從容”,而(er)(er)(er)添一“共”字,便有了新意。“共從容”是(shi)兼風與人(ren)(ren)而(er)(er)(er)言(yan)。對東(dong)風言(yan),不(bu)(bu)僅是(shi)愛(ai)惜好風,且(qie)有留住光景,以(yi)便游(you)(you)(you)賞之意;對人(ren)(ren)而(er)(er)(er)言(yan),希望(wang)人(ren)(ren)們慢(man)慢(man)游(you)(you)(you)賞,盡興(xing)方歸。“洛(luo)(luo)城東(dong)”揭出地點。洛(luo)(luo)陽(yang)公私園(yuan)(yuan)囿甚多,宋人(ren)(ren)李格非著有《洛(luo)(luo)陽(yang)名園(yuan)(yuan)記(ji)》專記(ji)之。京(jing)城郊外的道路(lu)叫“紫(zi)陌”。“垂楊”和“東(dong)風”合看(kan),可想見其暖風吹拂,翠柳飛舞(wu),天(tian)氣宜人(ren)(ren),景色(se)迷人(ren)(ren),正是(shi)游(you)(you)(you)賞的好時候(hou)、好處所。所以(yi)末兩句(ju)說(shuo),都(dou)是(shi)過去(qu)(qu)攜手同游(you)(you)(you)過的地方,今天(tian)仍要全都(dou)重游(you)(you)(you)一遍。“當時”就是(shi)下(xia)(xia)片的“去(qu)(qu)年”。“芳叢”說(shuo)明此游(you)(you)(you)主要是(shi)賞花(hua)。
下片是(shi)(shi)(shi)(shi)抒(shu)(shu)情(qing)(qing)。頭兩(liang)(liang)句就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)重(zhong)(zhong)重(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)感(gan)嘆。“聚(ju)散(san)苦(ku)匆(cong)匆(cong)”,是(shi)(shi)(shi)(shi)說(shuo)(shuo)(shuo)本(ben)來(lai)就(jiu)(jiu)很難聚(ju)會(hui),而(er)剛剛會(hui)面,又要匆(cong)匆(cong)作別(bie)(bie)(bie),這(zhe)怎么不(bu)(bu)給人(ren)(ren)(ren)帶來(lai)無(wu)(wu)窮(qiong)的(de)(de)(de)悵恨(hen)呢!“此(ci)(ci)(ci)(ci)恨(hen)無(wu)(wu)窮(qiong)”并不(bu)(bu)僅僅指作者本(ben)人(ren)(ren)(ren)而(er)言(yan),也(ye)就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)說(shuo)(shuo)(shuo),在(zai)親(qin)人(ren)(ren)(ren)朋友(you)(you)(you)之(zhi)(zhi)間聚(ju)散(san)匆(cong)匆(cong)這(zhe)種悵恨(hen),從古到今,以至今后(hou),永遠都沒有窮(qiong)盡,都給人(ren)(ren)(ren)帶來(lai)莫大的(de)(de)(de)痛苦(ku)。“黯然(ran)銷魂者唯別(bie)(bie)(bie)而(er)己矣!”(南朝梁(liang)江淹《別(bie)(bie)(bie)賦》)好友(you)(you)(you)相(xiang)逢,不(bu)(bu)能久聚(ju),心情(qing)(qing)自然(ran)是(shi)(shi)(shi)(shi)非常難受(shou)的(de)(de)(de)。這(zhe)感(gan)嘆就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)對友(you)(you)(you)人(ren)(ren)(ren)深情(qing)(qing)厚(hou)意(yi)(yi)(yi)(yi)的(de)(de)(de)表(biao)現(xian)。下面三句是(shi)(shi)(shi)(shi)從眼(yan)前所(suo)見(jian)之(zhi)(zhi)景來(lai)抒(shu)(shu)寫(xie)(xie)別(bie)(bie)(bie)情(qing)(qing),也(ye)可(ke)以說(shuo)(shuo)(shuo)是(shi)(shi)(shi)(shi)對上面的(de)(de)(de)感(gan)嘆的(de)(de)(de)具體說(shuo)(shuo)(shuo)明(ming)。“今年(nian)(nian)(nian)花(hua)勝去(qu)(qu)年(nian)(nian)(nian)紅(hong)”有兩(liang)(liang)層意(yi)(yi)(yi)(yi)思。一(yi)(yi)是(shi)(shi)(shi)(shi)說(shuo)(shuo)(shuo)今年(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)花(hua)比去(qu)(qu)年(nian)(nian)(nian)開(kai)得(de)更(geng)(geng)加(jia)繁(fan)盛,看去(qu)(qu)更(geng)(geng)加(jia)鮮(xian)艷,當然(ran)希望同友(you)(you)(you)人(ren)(ren)(ren)盡情(qing)(qing)觀(guan)賞(shang)。說(shuo)(shuo)(shuo)“花(hua)勝去(qu)(qu)年(nian)(nian)(nian)紅(hong)”,足見(jian)作者去(qu)(qu)年(nian)(nian)(nian)曾同友(you)(you)(you)人(ren)(ren)(ren)來(lai)觀(guan)賞(shang)過此(ci)(ci)(ci)(ci)花(hua),此(ci)(ci)(ci)(ci)與上片“當時”相(xiang)呼應,這(zhe)里(li)包含著對過去(qu)(qu)的(de)(de)(de)美(mei)好回憶;也(ye)說(shuo)(shuo)(shuo)明(ming)此(ci)(ci)(ci)(ci)別(bie)(bie)(bie)已經一(yi)(yi)年(nian)(nian)(nian),這(zhe)次(ci)是(shi)(shi)(shi)(shi)久別(bie)(bie)(bie)重(zhong)(zhong)逢。聚(ju)會(hui)這(zhe)么不(bu)(bu)容易,花(hua)又開(kai)得(de)這(zhe)么好,本(ben)來(lai)應當多多觀(guan)賞(shang),然(ran)而(er)友(you)(you)(you)人(ren)(ren)(ren)就(jiu)(jiu)要離(li)(li)去(qu)(qu),怎能不(bu)(bu)使人(ren)(ren)(ren)痛惜(xi)?這(zhe)句寫(xie)(xie)的(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)(shi)鮮(xian)艷繁(fan)盛的(de)(de)(de)景色,表(biao)現(xian)的(de)(de)(de)卻是(shi)(shi)(shi)(shi)感(gan)傷的(de)(de)(de)心情(qing)(qing),正是(shi)(shi)(shi)(shi)清(qing)代王夫之(zhi)(zhi)所(suo)說(shuo)(shuo)(shuo)的(de)(de)(de)“以樂景寫(xie)(xie)哀”。末兩(liang)(liang)句更(geng)(geng)進一(yi)(yi)層:明(ming)年(nian)(nian)(nian)這(zhe)花(hua)還將比今年(nian)(nian)(nian)開(kai)得(de)更(geng)(geng)加(jia)繁(fan)盛,可(ke)惜(xi)的(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)(shi),自己和友(you)(you)(you)人(ren)(ren)(ren)分居兩(liang)(liang)地,天各一(yi)(yi)方,明(ming)年(nian)(nian)(nian)此(ci)(ci)(ci)(ci)時,不(bu)(bu)知(zhi)同誰再(zai)來(lai)共賞(shang)此(ci)(ci)(ci)(ci)花(hua)啊!再(zai)進一(yi)(yi)步說(shuo)(shuo)(shuo),明(ming)年(nian)(nian)(nian)自己也(ye)可(ke)能離(li)(li)開(kai)此(ci)(ci)(ci)(ci)地,更(geng)(geng)不(bu)(bu)知(zhi)是(shi)(shi)(shi)(shi)誰來(lai)此(ci)(ci)(ci)(ci)賞(shang)花(hua)了。杜(du)甫《九日藍(lan)田崔氏莊》“明(ming)年(nian)(nian)(nian)此(ci)(ci)(ci)(ci)會(hui)知(zhi)誰健,醉把茱萸仔(zi)細看”,立意(yi)(yi)(yi)(yi)與此(ci)(ci)(ci)(ci)詞相(xiang)近,可(ke)以合(he)看,不(bu)(bu)過,杜(du)詩(shi)(shi)意(yi)(yi)(yi)(yi)在(zai)傷老,此(ci)(ci)(ci)(ci)詞則(ze)意(yi)(yi)(yi)(yi)在(zai)惜(xi)別(bie)(bie)(bie)。把別(bie)(bie)(bie)情(qing)(qing)熔鑄于賞(shang)花(hua)中,將三年(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)花(hua)加(jia)以比較,層層推(tui)進,以惜(xi)花(hua)寫(xie)(xie)惜(xi)別(bie)(bie)(bie),構思新(xin)穎,富有詩(shi)(shi)意(yi)(yi)(yi)(yi),是(shi)(shi)(shi)(shi)篇中的(de)(de)(de)絕妙之(zhi)(zhi)筆。而(er)別(bie)(bie)(bie)情(qing)(qing)之(zhi)(zhi)重(zhong)(zhong),亦(yi)說(shuo)(shuo)(shuo)明(ming)同友(you)(you)(you)人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)情(qing)(qing)誼(yi)之(zhi)(zhi)深。
清(qing)人馮煦謂歐陽修(xiu)詞(ci)“疏雋(jun)開子瞻(蘇軾),深婉開少(shao)游(秦觀)”(《宋六十家詞(ci)選例言(yan)》)。此詞(ci)筆致疏放,婉麗雋(jun)永,近人俞陛云(yun)的評價正說明它兼具(ju)這兩方(fang)面的特色。
李攀(pan)龍《草堂詩(shi)余雋》:“意(yi)自‘明年此(ci)會(hui)知誰健’中(zhong)來。”
沈際飛《草堂詩余正集(ji)》:“末三句,雖少含蘊,不(bu)失為情語。”
沈雄《古今(jin)詞話(hua)》上卷(juan):“《柳塘詞話(hua)》曰:歐陽公(gong)云:‘把(ba)酒祝(zhu)東風,且共從(cong)容(rong)。’與東坡《虞美人》云:‘持(chi)杯邀(yao)勸天(tian)邊月(yue),愿月(yue)圓無缺。’同(tong)一意致(zhi)。”
黃蘇《蓼園詞選》:“按末(mo)二句(ju),憂盛危明之(zhi)意,持盈(ying)保(bao)泰之(zhi)心,在天道則虧盈(ying)益謙之(zhi)理,俱可悟得。大有理趣(qu),卻(que)不庸腐(fu)。粹然儒者之(zhi)言,令人玩味(wei)不盡。”
俞陛(bi)云《唐五代兩宋(song)詞(ci)選釋(shi)》:“因惜花而(er)懷友,前(qian)歡(huan)寂(ji)寂(ji),后會悠悠,至情語以一氣(qi)揮寫,可謂深情如水,行氣(qi)如虹矣(yi)。”