《解語花·元(yuan)宵(xiao)(xiao)》是(shi)宋(song)代(dai)詞人(ren)周邦彥的(de)詞作。此(ci)詞寫(xie)元(yuan)宵(xiao)(xiao)節作者在他鄉感懷故人(ren)舊事。上片描繪了元(yuan)宵(xiao)(xiao)夜(ye)燈(deng)月交輝、麗人(ren)多(duo)姿的(de)歡樂景象,創造出一(yi)個美(mei)妙神奇的(de)境(jing)界;下片追(zhui)憶京城“千門一(yi)晝(zhou)”燈(deng)節歡騰的(de)場景,抒寫(xie)節日(ri)依(yi)舊而情懷衰(shuai)謝的(de)抑郁之情,蘊(yun)含著作者潦倒不得志的(de)悲憤之意(yi)。全(quan)詞設想新奇,構思巧妙,語言精練優美(mei)。
解語花⑴·元宵
風消焰蠟⑵,露(lu)浥(yi)紅蓮⑶,花市光(guang)相射。桂(gui)華(hua)流瓦⑷。纖云散,耿耿素娥欲下⑸。衣裳淡雅。看楚女纖腰一把。簫鼓喧,人影參差(cha)⑹,滿路飄香麝。
因念(nian)都城放(fang)夜⑺。望千門如晝(zhou)⑻,嬉笑游冶(ye)。鈿車羅帕⑼。相逢(feng)處(chu),自有暗塵隨馬。年光(guang)是也。唯只見、舊情(qing)衰謝。清漏移(yi),飛蓋歸來⑽,從舞(wu)休歌罷。
⑴解語花:詞(ci)牌名。此詞(ci)雙調(diao)一百(bai)字,前段(duan)九句六仄韻(yun),后段(duan)九句七仄韻(yun)。
⑵焰(yan)蠟(la):燃著的蠟(la)燭。一作“絳蠟(la)”。
⑶浥(yì):濕(shi)潤,沾濕(shi)。紅蓮(lian):指(zhi)荷花燈。
⑷桂(gui)華:代指月亮、月光。傳說月中有桂(gui)樹,故有以桂(gui)代月。
⑸素娥:月中神(shen)女名嫦娥,月色白,故(gu)亦稱素娥。
⑹參(cēn)差(cī):散亂不齊貌(mao)。
⑺放夜(ye):古代京城禁止夜(ye)行,惟正月(yue)十五夜(ye)弛禁,市民可歡樂通宵,稱作“放夜(ye)”。
⑻千(qian)門:指皇宮深(shen)沉,千(qian)家萬戶。
⑼鈿(diàn)車(che):裝(zhuang)飾豪華的馬車(che)。
⑽飛蓋(gai):華麗的車蓋(gai),此處指車子。
蠟燭在風中燃(ran)燒,夜露浸濕了花(hua)燈,街市(shi)上燈光交相映射。皎潔月光照(zhao)(zhao)著屋瓦,淡淡的(de)云層散去,光彩照(zhao)(zhao)人(ren)的(de)嫦娥(e)飄然欲(yu)下。衣裳是多么精致(zhi)素(su)雅,南國(guo)少女個個都細(xi)腰如(ru)掐。大(da)街小巷簫鼓喧騰,人(ren)影(ying)攢(zan)動,條條路(lu)上幽香陣(zhen)陣(zhen)。
不(bu)由想起當年京城的(de)燈夜(ye),千家萬(wan)戶張(zhang)燈結彩如同白晝。姑娘(niang)們笑盈盈出門游賞,香車(che)上不(bu)時有(you)人丟下羅帕。有(you)緣相逢的(de)地方,必(bi)是(shi)打馬(ma)相隨塵(chen)土飛灑。今年的(de)京城想必(bi)依(yi)舊,只是(shi)我舊日(ri)的(de)情懷已全衰謝。鐘漏輕移時間不(bu)早,趕快(kuai)乘車(che)回去吧,任(ren)憑人們去盡情歌(ge)舞玩耍。
關于(yu)此(ci)詞(ci)寫(xie)作(zuo)的地點(dian)和年代,舊(jiu)有異說(shuo)。清人(ren)周濟《宋四家詞(ci)選》謂(wei)是(shi)“在荊南作(zuo)”,“當與《齊天樂》同時(shi)”;近人(ren)陳思(si)《清真(zhen)居士年譜》則(ze)以(yi)此(ci)詞(ci)為周知明州(今(jin)浙(zhe)江寧波)時(shi)作(zuo),時(shi)在徽宗政和五年(1115)。兩說(shuo)均(jun)無確(que)據(ju),但(dan)從周詞(ci)本身來看,有兩點(dian)是(shi)無可置(zhi)疑的。一、此(ci)詞(ci)不(bu)論寫(xie)于(yu)荊州或明州,都(dou)為作(zuo)者在做(zuo)地方官時(shi)懷念汴京節日景物而作(zuo);二、此(ci)詞(ci)當是(shi)作(zuo)者后(hou)期所寫(xie),故有“舊(jiu)情衰謝”之(zhi)語(yu)。
周邦彥(yan)(1056—1121),北宋詞人(ren)。字美成,號清(qing)真居士錢塘(今浙江杭州)人(ren)。官歷太學正、廬州教授(shou)、知溧水縣等。少(shao)年(nian)時(shi)(shi)期個性比較疏(shu)散,但相當喜(xi)歡讀(du)書,宋神宗(zong)(zong)時(shi)(shi),寫《汴都賦》贊(zan)揚新法(fa)。徽宗(zong)(zong)時(shi)(shi)為徽猷閣待(dai)制,提舉大晟府(fu)(最(zui)高音(yin)樂機關(guan))。精通(tong)音(yin)律,曾創作(zuo)不少(shao)新詞調(diao)。作(zuo)品多寫閨情(qing)、羈旅,也(ye)有(you)詠物之(zhi)作(zuo)。格律謹嚴,語言(yan)曲(qu)麗精雅(ya),長調(diao)尤善(shan)鋪敘。為后來格律派詞人(ren)所宗(zong)(zong)。作(zuo)品在(zai)婉約詞人(ren)中長期被尊(zun)為“正宗(zong)(zong)”。舊時(shi)(shi)詞論稱他為“詞家(jia)之(zhi)冠”或“詞中老杜(du)”。有(you)《清(qing)真居士集(ji)》,已佚,今存《片玉集(ji)》。
此(ci)詞上(shang)片,寫(xie)(xie)(xie)(xie)作(zuo)者眼(yan)前所見的(de)元(yuan)宵(xiao)景色。前三(san)句(ju)(ju),緊扣節日,寫(xie)(xie)(xie)(xie)燈火(huo)的(de)光燦耀眼(yan)。其(qi)中第(di)一、二(er)句(ju)(ju)是(shi)(shi)(shi)(shi)分寫(xie)(xie)(xie)(xie),第(di)三(san)句(ju)(ju)是(shi)(shi)(shi)(shi)總寫(xie)(xie)(xie)(xie)。譚(tan)獻(xian)評(ping)的(de)《詞辨》,于(yu)(yu)周(zhou)邦彥《齊天(tian)樂·秋思》起(qi)句(ju)(ju)“綠蕪(wu)凋盡臺城路(lu)”評(ping)為“以(yi)掃為生(sheng)”,這首(shou)詞的(de)起(qi)句(ju)(ju)也是(shi)(shi)(shi)(shi)如(ru)此(ci)。元(yuan)宵(xiao)佳(jia)節,到處(chu)(chu)都是(shi)(shi)(shi)(shi)輝煌燈火(huo),所謂“東風夜(ye)放(fang)花(hua)千(qian)(qian)樹(shu)”:而作(zuo)者卻偏在第(di)一句(ju)(ju)用了(le)一個“銷(xiao)”字,意(yi)謂通明(ming)的(de)蠟炬在風中逐漸(jian)被燒殘而銷(xiao)蝕(shi)。但由于(yu)(yu)第(di)三(san)句(ju)(ju)“花(hua)市(shi)光相射”驟然振(zhen)起(qi),可見元(yuan)宵(xiao)的(de)燈火(huo)是(shi)(shi)(shi)(shi)愈燃愈旺,隨銷(xiao)隨點,縱(zong)有(you)(you)風露(lu),不害(hai)其(qi)燦爛閃(shan)灼(zhuo)的(de)。特(te)別是(shi)(shi)(shi)(shi)第(di)二(er)句(ju)(ju)以(yi)“露(lu)浥(yi)紅(hong)蓮(lian)”夾(jia)在兩句(ju)(ju)之間(jian),得虛實(shi)相映之妙,就更見出作(zuo)者得“以(yi)掃為生(sheng)”了(le)。“焰(yan)蠟”是(shi)(shi)(shi)(shi)真(zhen),“紅(hong)蓮(lian)”是(shi)(shi)(shi)(shi)假,“風銷(xiao)焰(yan)蠟”是(shi)(shi)(shi)(shi)寫(xie)(xie)(xie)(xie)實(shi),“露(lu)浥(yi)紅(hong)蓮(lian)”則近于(yu)(yu)虛擬,由于(yu)(yu)在燈燭的(de)映射下(xia)蓮(lian)花(hua)燈上(shang)宛如(ru)沾濕了(le)清露(lu)。這就不僅(jin)寫(xie)(xie)(xie)(xie)出節日的(de)盛妝,而且還摹繪出新春(chun)(chun)的(de)生(sheng)意(yi)。此(ci)正如(ru)孟浩然的(de)《春(chun)(chun)曉》,盡管(guan)他(ta)說“夜(ye)來(lai)風雨聲,花(hua)落(luo)知多少”,卻無“落(luo)紅(hong)滿(man)徑(jing)”的(de)殘春(chun)(chun)之意(yi),相反,倒顯得萬(wan)紫(zi)千(qian)(qian)紅(hong),春(chun)(chun)色無邊。那是(shi)(shi)(shi)(shi)由于(yu)(yu)詩(shi)人(ren)寫(xie)(xie)(xie)(xie)到雨后初晴,晨曦滿(man)樹(shu),既(ji)然處(chu)(chu)處(chu)(chu)鳥囀鶯啼,足見春(chun)(chun)光正艷。這與此(ci)詞同樣是(shi)(shi)(shi)(shi)“以(yi)掃為生(sheng)”。當(dang)然,周(zhou)詞畢竟含有(you)(you)消(xiao)極成分在內,第(di)一句(ju)(ju)也同下(xia)片“舊情衰謝”“舞休歌罷”等句(ju)(ju)暗自呼應。因為元(yuan)夜(ye)燈火(huo)縱(zong)然熱鬧通宵(xiao),也總有(you)(you)燈殘人(ren)散之時的(de)。
“桂(gui)華(hua)流瓦”三句(ju)(ju)(ju),是(shi)(shi)寫(xie)(xie)(xie)(xie)了燈(deng)光(guang)(guang)又寫(xie)(xie)(xie)(xie)月光(guang)(guang)。對(dui)“桂(gui)華(hua)”一(yi)(yi)句(ju)(ju)(ju),人們多受王(wang)(wang)國維(wei)《人間(jian)詞(ci)(ci)(ci)(ci)話(hua)》的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)影響,認為(wei)(wei)“境界(jie)”雖“極妙(miao)”,終不(bu)(bu)(bu)(bu)免遺憾,“惜以‘桂(gui)華(hua)’二字(zi)代(dai)‘月’耳”。特別(bie)是(shi)(shi)王(wang)(wang)氏對(dui)詞(ci)(ci)(ci)(ci)中用代(dai)字(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)意(yi)(yi)見是(shi)(shi)十分苛(ke)刻的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。他說:“詞(ci)(ci)(ci)(ci)忌用替代(dai)字(zi)。……其(qi)所(suo)以然(ran)(ran)者,非意(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)足(zu),則語(yu)不(bu)(bu)(bu)(bu)妙(miao)也(ye)。蓋意(yi)(yi)足(zu)則不(bu)(bu)(bu)(bu)暇代(dai),語(yu)妙(miao)則不(bu)(bu)(bu)(bu)必(bi)代(dai)。”這就(jiu)使人覺(jue)(jue)得周邦(bang)彥此(ci)(ci)(ci)詞(ci)(ci)(ci)(ci)此(ci)(ci)(ci)句(ju)(ju)(ju)真有(you)(you)(you)美中不(bu)(bu)(bu)(bu)足(zu)之(zhi)嫌了。其(qi)實《人間(jian)詞(ci)(ci)(ci)(ci)話(hua)》的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)評(ping)語(yu)未(wei)必(bi)中肯(ken),至少是(shi)(shi)對(dui)詞(ci)(ci)(ci)(ci)用代(dai)字(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)意(yi)(yi)見未(wei)必(bi)適用于這首周詞(ci)(ci)(ci)(ci)。誠如(ru)(ru)(ru)(ru)王(wang)(wang)氏所(suo)云(yun),那只消把(ba)“桂(gui)”字(zi)改成“月”字(zi),便一(yi)(yi)切妥當。然(ran)(ran)而(er)果真改為(wei)(wei)“月華(hua)流瓦”,較之(zhi)原句(ju)(ju)(ju)似反(fan)覺(jue)(jue)遜色(se)。這首詞(ci)(ci)(ci)(ci)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)好處(chu),就(jiu)在于沒有(you)(you)(you)落入燈(deng)月交(jiao)輝的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)俗套。作者一(yi)(yi)上(shang)來寫(xie)(xie)(xie)(xie)燈(deng)火通明,已極工巧之(zhi)能(neng)事(shi);此(ci)(ci)(ci)處(chu)轉而(er)寫(xie)(xie)(xie)(xie)月,則除了寫(xie)(xie)(xie)(xie)出(chu)(chu)(chu)月色(se)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)光(guang)(guang)輝皎潔外,還寫(xie)(xie)(xie)(xie)出(chu)(chu)(chu)它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)姿容絕代(dai),色(se)香(xiang)兼備。“桂(gui)華(hua)”一(yi)(yi)語(yu),當然(ran)(ran)包(bao)括月中有(you)(you)(you)桂(gui)樹(shu)和(he)桂(gui)子(zi)飄香(xiang)(如(ru)(ru)(ru)(ru)白(bai)居易《憶(yi)江南三首》“山寺月中尋桂(gui)子(zi)”)兩(liang)個典故(gu),但更主要的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)卻是(shi)(shi)為(wei)(wei)下面“耿耿素娥(e)欲(yu)下”一(yi)(yi)句(ju)(ju)(ju)作鋪墊。既然(ran)(ran)嫦娥(e)翩(pian)翩(pian)欲(yu)下,她當然(ran)(ran)帶(dai)著女(nv)子(zi)特有(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)香(xiang)氣,而(er)嫦娥(e)身(shen)上(shang)所(suo)散發出(chu)(chu)(chu)來的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)香(xiang)氣正(zheng)應如(ru)(ru)(ru)(ru)桂(gui)花一(yi)(yi)般,因(yin)此(ci)(ci)(ci)這“桂(gui)華(hua)”二字(zi)就(jiu)不(bu)(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)陳詞(ci)(ci)(ci)(ci)濫詞(ci)(ci)(ci)(ci)了。這正(zheng)如(ru)(ru)(ru)(ru)杜(du)甫在《月夜》中所(suo)寫(xie)(xie)(xie)(xie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“香(xiang)霧云(yun)鬟濕”,著一(yi)(yi)“香(xiang)”字(zi),則霧里的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)月光(guang)(guang)便如(ru)(ru)(ru)(ru)簇擁云(yun)鬟的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)嫦娥(e)出(chu)(chu)(chu)現(xian)(xian)在眼前,而(er)對(dui)月懷人之(zhi)情也(ye)就(jiu)不(bu)(bu)(bu)(bu)言(yan)而(er)喻,昔曹(cao)植《洛神賦》以“凌波微(wei)步,羅襪生塵(chen)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)警句(ju)(ju)(ju)刻畫出(chu)(chu)(chu)一(yi)(yi)位水(shui)上(shang)女(nv)神的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)綽(chuo)約仙姿,杜(du)甫和(he)周邦(bang)彥則把(ba)朦(meng)朧(long)或(huo)皎潔的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)月光(guang)(guang)比擬為(wei)(wei)呼之(zhi)欲(yu)下的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)月中仙女(nv),皆得異曲同工之(zhi)妙(miao)。周詞(ci)(ci)(ci)(ci)這寫(xie)(xie)(xie)(xie)月的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)三句(ju)(ju)(ju),“桂(gui)華(hua)”句(ju)(ju)(ju)宛如(ru)(ru)(ru)(ru)未(wei)見其(qi)容,先聞(wen)其(qi)香(xiang);“纖云(yun)散”則如(ru)(ru)(ru)(ru)女(nv)子(zi)搴開(kai)帷(wei)幕或(huo)揭去面紗;然(ran)(ran)后水(shui)到渠成,寫(xie)(xie)(xie)(xie)出(chu)(chu)(chu)了“耿耿素娥(e)欲(yu)下”。如(ru)(ru)(ru)(ru)依王(wang)(wang)說,不(bu)(bu)(bu)(bu)用“桂(gui)華(hua)”而(er)逕說“月明”,則肯(ken)定不(bu)(bu)(bu)(bu)會有(you)(you)(you)現(xian)(xian)在這一(yi)(yi)栩栩如(ru)(ru)(ru)(ru)生的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)場面。所(suo)謂美成此(ci)(ci)(ci)詞(ci)(ci)(ci)(ci)設(she)想新奇,構思巧妙(miao),正(zheng)是(shi)(shi)指的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)這種表現(xian)(xian)手(shou)法(fa)。
然(ran)而作者(zhe)的(de)筆觸并(bing)未(wei)停(ting)留在這里,他(ta)又從天上回到人(ren)間(jian),寫(xie)“時序(xu)風物”和(he)“人(ren)家宴樂”之盛美。但作者(zhe)把(ba)這些全(quan)放到背景中(zhong)去寫(xie),突出(chu)地寫(xie)只有(you)在良辰佳(jia)節才出(chu)來看(kan)燈賞月的(de)女子,故(gu)緊接著繪出(chu)了“衣裳(shang)淡(dan)雅,看(kan)楚女纖腰一把(ba)”的(de)窈窕形(xing)象。“淡(dan)雅”二字,恰與上文“素娥”相映襯。
“蕭(xiao)鼓(gu)喧,人(ren)影參差”是寫實,卻用(yong)來烘托氣氛(fen),體現鬧中有靜;而以(yi)“滿路飄香(xiang)麝(she)”作(zuo)為上片(pian)小結,到(dao)底(di)是因人(ren)間有衣裳淡雅而又(you)馨香(xiang)滿路的(de)(de)“楚女”引起作(zuo)者(zhe)對團而明朗的(de)(de)皓月產生了(le)(le)“耿耿素娥欲下(xia)”的(de)(de)聯想和幻覺(jue)呢(ni),還是用(yong)月里嫦娥來襯(chen)托或擬(ni)喻人(ren)間的(de)(de)姝麗(li),仙乎,人(ren)乎,那盡可由讀者(zhe)自(zi)己去補充或設(she)想,作(zuo)者(zhe)卻不再饒舌了(le)(le)。此之謂耐(nai)人(ren)尋味。
上(shang)片是(shi)作者眼前(qian)目擊之(zhi)景,下(xia)片則由(you)(you)當前(qian)的(de)(de)燈節(jie)(jie)一下(xia)借回憶而連接上(shang)了昔(xi)日自己在(zai)都(dou)城(cheng)的(de)(de)燈節(jie)(jie),由(you)(you)眼前(qian)景色,很自然地聯想到(dao)汴京(jing)風光(guang),用“因(yin)念”二字領(ling)起(qi)。結尾處的(de)(de)今昔(xi)之(zhi)感,實自此(ci)油然而生。“都(dou)城(cheng)放夜”是(shi)特定的(de)(de)時(shi)間地點。“千(qian)門如(ru)晝”寫得(de)極空(kong)靈(ling)概括(kuo),然而氣派(pai)很足。“嬉(xi)笑游冶”轉入(ru)寫人事,即(ji)都(dou)中士(shi)女在(zai)上(shang)元節(jie)(jie)日總的(de)(de)活動情況,其中也包括(kuo)作者在(zai)內。
這(zhe)些都(dou)是(shi)(shi)寫(xie)上(shang)(shang)(shang)元應(ying)(ying)有(you)(you)之(zhi)文,也是(shi)(shi)題中應(ying)(ying)有(you)(you)之(zhi)義,可(ke)是(shi)(shi)著(zhu)重點(dian)卻在(zai)于(yu)“鈿(dian)車羅帕,相逢處,自有(you)(you)暗塵(chen)(chen)隨馬(ma)(ma)(ma)”。這(zhe)大有(you)(you)“晚逐香(xiang)(xiang)車入鳳城”(張泌《浣溪(xi)沙》)的(de)(de)味(wei)道。柳永在(zai)一(yi)首《迎(ying)新春》的(de)(de)詞(ci)里寫(xie)汴京元宵的(de)(de)景況也說(shuo):“漸天如水,素月當(dang)午(wu)。香(xiang)(xiang)徑里,絕(jue)纓擲果無數。更(geng)闌燭影花(hua)陰(yin)下,少年(nian)(nian)人往往奇遇(yu)。”與(yu)周詞(ci)所(suo)寫(xie),意(yi)趣正復相同。不(bu)過柳詞(ci)樸實坦(tan)率(lv),直(zhi)言無隱;周詞(ci)委婉含蓄,比較收斂而(er)已(yi)。柳詞(ci)是(shi)(shi)客觀描述(shu),周詞(ci)則由上(shang)(shang)(shang)片的(de)(de)眼前風(feng)物回顧當(dang)年(nian)(nian),情(qing)(qing)緒上(shang)(shang)(shang)是(shi)(shi)由波動而(er)克制,終(zhong)于(yu)流露出年(nian)(nian)華老去,“舊(jiu)情(qing)(qing)衰謝”的(de)(de)無可(ke)奈何之(zhi)感。故兩(liang)詞(ci)風(feng)調仍復不(bu)同。歷來(lai)注家于(yu)“自有(you)(you)暗塵(chen)(chen)隨馬(ma)(ma)(ma)”一(yi)句都(dou)引蘇(su)味(wei)道《上(shang)(shang)(shang)元》詩(shi)中五六二(er)句:“暗塵(chen)(chen)隨馬(ma)(ma)(ma)去,明月逐人來(lai)。”蘇(su)軾《蝶(die)戀(lian)花(hua)·密州上(shang)(shang)(shang)元》詞(ci)則反用其(qi)意(yi),說(shuo)是(shi)(shi)“更(geng)無一(yi)點(dian)塵(chen)(chen)隨馬(ma)(ma)(ma)”。而(er)周詞(ci)此處的(de)(de)用法似與(yu)蘇(su)味(wei)道詩(shi)略異其(qi)趣,意(yi)思(si)是(shi)(shi)說(shuo)女子(zi)坐著(zhu)鈿(dian)車出游,等到與(yu)所(suo)期(qi)(qi)男子(zi)在(zai)約(yue)定地點(dian)相遇(yu)之(zhi)后,車尾便有(you)(you)個騎馬(ma)(ma)(ma)的(de)(de)男子(zi)跟蹤了(le)。“暗”不(bu)獨(du)形(xing)容被馬(ma)(ma)(ma)蹄帶起的(de)(de)“塵(chen)(chen)”,也含有(you)(you)偷期(qi)(qi)密約(yue),躡跡(ji)潛(qian)蹤的(de)(de)意(yi)思(si)。這(zhe)是(shi)(shi)蘇(su)味(wei)道原詩(shi)中所(suo)沒有(you)(you)的(de)(de)。
底下作者自然(ran)(ran)而然(ran)(ran)轉入了(le)(le)自嗟(jie)身(shen)世。“年光”二句(ju)是說每年都有(you)這(zhe)樣一次元(yuan)宵(xiao)佳節,可是自己(ji)飽歷滄(cang)桑(sang),無(wu)復昔日(ri)情懷,那種嬉笑游冶的(de)輕狂生活,已一去不復返了(le)(le)。于是以“清漏移”三(san)句(ju)作結。一到深夜(ye),作者再也無(wu)心(xin)(xin)觀賞燈月交(jiao)輝的(de)景象,流連追歡逐愛(ai)的(de)風情,于是就乘(cheng)著車子趕快回到官邸(di)(“飛蓋歸(gui)來”有(you)避之唯(wei)恐(kong)不及的(de)意(yi)味(wei)),心(xin)(xin)想,任憑(ping)人們(men)去狂歡達旦吧。
結(jie)尾(wei)之妙(miao),在于“從(cong)舞(wu)休歌罷”一句有兩(liang)重(zhong)意(yi)思。一是說任憑(ping)人們縱情(qing)(qing)歌舞(wu),盡(jin)歡而散,自(zi)己可沒有這等閑情(qing)(qing)逸致了(le)(le);二是說人們縱使(shi)高興到極點(dian),歌舞(wu)也(ye)有了(le)(le)時(shi),與其燈闌(lan)人散,掃興歸來(lai),還(huan)不如早點(dian)離開熱(re)鬧場合,留不盡(jin)之余地。作者另一首詞(ci)《滿庭芳·夏日溧水無(wu)想山作》的結(jie)尾(wei)也(ye)說:“歌筵畔,先安簟(dian)枕,容我醉時(shi)眠。”兩(liang)者都是寫(xie)自(zi)己無(wu)復昔時(shi)宴(yan)安于聲(sheng)色的情(qing)(qing)懷,卻又都盡(jin)極蘊藉含(han)蓄之能事(shi),也(ye)可以說是異曲(qu)同工。到了(le)(le)李(li)清(qing)照,由于感(gan)(gan)情(qing)(qing)過分(fen)悲(bei)涼傷感(gan)(gan),便直截了(le)(le)當地寫(xie)出“試燈無(wu)意(yi)思,踏雪沒心情(qing)(qing)”(《臨江(jiang)仙》)這樣(yang)萬念俱(ju)灰(hui)的句子,看(kan)(kan)似衰(shuai)颯,情(qing)(qing)感(gan)(gan)卻反而顯得(de)奔放,不嫌其盡(jin)。有人認為李(li)清(qing)照的《詞(ci)論》中沒有提周邦彥,事(shi)實上卻是承認周邦彥為詞(ci)道正宗的,以此看(kan)(kan)來(lai),未必(bi)盡(jin)然。
浙(zhe)江省圖書館(guan)原(yuan)監督(即館(guan)長)俞陛云《宋詞選(xuan)釋》:詞因“元宵”而(er)撫今追昔,分前后(hou)段(duan)賦之,筆勢流轉,一(yi)往情深。張文潛序賀(he)方回(hui)詞,謂(wei)其“滿心而(er)發,肆口而(er)成,雖欲(yu)已焉而(er)不得者”。論(lun)者謂(wei)深得賀(he)詞之妙,余謂(wei)此詞亦然。