《漁(yu)歌子·西塞山(shan)前白鷺飛(fei)》是唐代詩人(ren)張志和的(de)一(yi)首(shou)詞(ci)(ci)。這(zhe)首(shou)詞(ci)(ci)開頭兩(liang)句(ju)寫(xie)垂(chui)(chui)釣(diao)的(de)地方和季節。這(zhe)兩(liang)句(ju)里,出現(xian)了(le)山(shan)、水、鳥、花、魚,勾勒了(le)一(yi)個(ge)垂(chui)(chui)釣(diao)的(de)優(you)美環境,為人(ren)物出場作(zuo)好(hao)了(le)鋪墊。詞(ci)(ci)的(de)后(hou)兩(liang)句(ju)寫(xie)煙波(bo)上(shang)垂(chui)(chui)釣(diao)。尾(wei)句(ju)里的(de)“斜風細雨”既(ji)是實寫(xie)景物,又另含深意。這(zhe)首(shou)詞(ci)(ci)通過對(dui)自(zi)然(ran)風光和漁(yu)人(ren)垂(chui)(chui)釣(diao)的(de)贊(zan)美,表現(xian)了(le)作(zuo)者向往自(zi)由生活的(de)心情。
漁歌子1
西塞山前白(bai)鷺飛2,桃花流(liu)水鱖魚肥3。
青箬笠4,綠蓑(suo)衣(yi)5,斜風細雨不(bu)須歸6。
漁歌子:原是(shi)曲(qu)調名,后來人們根據它填詞,又成為詞牌(pai)名。
西(xi)塞山:在今浙江省湖(hu)州市西(xi)面(mian)或湖(hu)北省黃石市。
白鷺:一種白色的水(shui)鳥(niao)。
桃花(hua)流水(shui)(shui):桃花(hua)盛(sheng)開的季節正是春水(shui)(shui)盛(sheng)漲的時(shi)候,俗稱桃花(hua)汛(xun)或桃花(hua)水(shui)(shui)。鱖魚:俗稱“花(hua)魚”、“桂魚”。扁平、口大、鱗細、黃綠色,味道(dao)鮮美。
箬笠(li):用竹篾、箬葉編(bian)的斗(dou)笠(li)。
蓑衣(yi):用草或棕麻編(bian)織的雨衣(yi)。
西塞(sai)山前白鷺在自由地飛翔(xiang),江岸桃花盛開,春水(shui)初漲,水(shui)中鱖魚肥美(mei)。漁(yu)翁頭戴青色的箬笠,身披綠色的蓑衣,冒(mao)著斜風(feng)細雨,樂然垂釣(diao),用不著回家(jia)。
唐(tang)代宗大歷七年(nian)(772)九月,顏真卿任(ren)湖州刺史,次(ci)年(nian)到任(ren)。張志和駕舟往謁,時(shi)值暮春,桃花水(shui)漲,鱖(gui)魚水(shui)美,他們即(ji)興唱和,張志和首唱,作詞五首,這(zhe)首詞是其中之一。這(zhe)首詞于唐(tang)憲宗時(shi)一度(du)散失,長慶三年(nian)(823),李德裕訪(fang)得之,著(zhu)錄于其《玄真子(zi)漁歌(ge)記(ji)》文中,始流傳至今。
張志(zhi)和(he)(732年—774年?),唐代詩人(ren)(ren),字子同,初名龜齡,號玄真子。祁門縣燈塔鄉張村庇人(ren)(ren),祖(zu)籍浙江金華(hua),先(xian)祖(zu)湖(hu)州(zhou)長(chang)興房塘。張志(zhi)和(he)三歲(sui)就能讀書,六(liu)歲(sui)做文章(zhang),十(shi)六(liu)歲(sui)明(ming)經(jing)及第,先(xian)后任翰林待詔(zhao)、左金吾衛錄事參軍(jun)、南浦縣尉(wei)等(deng)職。后有(you)感于(yu)宦海風波和(he)人(ren)(ren)生無常(chang),在母親和(he)妻子相繼故(gu)去的(de)情況下,棄官棄家,浪(lang)跡江湖(hu)。著作有(you)《玄真子》十(shi)二卷(juan)三萬(wan)字,《大易》十(shi)五卷(juan),有(you)《漁夫詞》五首、詩七首傳世。
西塞山在今浙江(jiang)省吳(wu)興區境(jing)內的西苕溪上(shang),從前(qian)叫(jiao)道士磯,是一座突出在河邊的大(da)石巖。西苕溪北(bei)通太湖(hu),南鄰莫(mo)干山,風景很優美。張志和(he)這首詞(ci)描繪春汛期的景物(wu),反映(ying)了太湖(hu)流域水鄉的可愛(ai)。
白(bai)鷺就(jiu)是(shi)平常人們(men)叫做鷺鷥的那種(zhong)(zhong)水(shui)(shui)(shui)(shui)鳥(niao)。遠遠望(wang)去,它的外形(xing)有點象白(bai)鶴,腿(tui)和脖子特(te)(te)別長,便于在(zai)水(shui)(shui)(shui)(shui)中(zhong)尋找食物(wu)。“西塞山前白(bai)鷺飛(fei)”,它們(men)在(zai)西塞山前,展翅飛(fei)翔,使這個魚米之鄉更顯得生趣洋(yang)溢了(le)。“桃花(hua)(hua)流水(shui)(shui)(shui)(shui)”就(jiu)是(shi)桃花(hua)(hua)水(shui)(shui)(shui)(shui)。南方每年(nian)二三月(yue)間,桃花(hua)(hua)盛(sheng)(sheng)開(kai)(kai),天(tian)氣暖和,雨(yu)(yu)水(shui)(shui)(shui)(shui)比(bi)冬(dong)天(tian)多(duo)(duo),下(xia)幾(ji)場春(chun)雨(yu)(yu),河水(shui)(shui)(shui)(shui)就(jiu)會(hui)上(shang)漲(zhang),于是(shi)逆水(shui)(shui)(shui)(shui)而上(shang)的魚群便多(duo)(duo)起(qi)來(lai)(lai)了(le)。作(zuo)者(zhe)(zhe)沒有簡單地說春(chun)汛到來(lai)(lai),而是(shi)用(yong)“桃花(hua)(hua)流水(shui)(shui)(shui)(shui)鱖(gui)(gui)魚肥”來(lai)(lai)描寫,這就(jiu)更能勾起(qi)讀者(zhe)(zhe)的想象,使人們(men)似乎看見了(le)兩岸(an)盛(sheng)(sheng)開(kai)(kai)的、紅(hong)艷(yan)艷(yan)的桃花(hua)(hua);河水(shui)(shui)(shui)(shui)陡(dou)漲(zhang)時(shi)(shi),江南特(te)(te)有的鱖(gui)(gui)魚不(bu)時(shi)(shi)躍出水(shui)(shui)(shui)(shui)面,多(duo)(duo)肥大呀。“鱖(gui)(gui)魚”是(shi)一種(zhong)(zhong)味(wei)道特(te)(te)別鮮(xian)美的淡水(shui)(shui)(shui)(shui)魚,嘴大鱗(lin)細(xi),顏色(se)(se)呈黃褐色(se)(se)。春(chun)汛來(lai)(lai)了(le),漁夫當然不(bu)會(hui)閑著,他(ta)們(men)也忙碌開(kai)(kai)了(le)。“青箬(ruo)笠(li),綠蓑(suo)衣(yi),斜風細(xi)雨(yu)(yu)不(bu)須歸(gui)”寫的都是(shi)他(ta)們(men)。”歸(gui)”,回家。“不(bu)須歸(gui)”,是(shi)說也不(bu)須回家了(le)。從漁翁頭戴箬(ruo)笠(li),身披蓑(suo)衣(yi),在(zai)斜風細(xi)雨(yu)(yu)里欣賞春(chun)天(tian)水(shui)(shui)(shui)(shui)面的景(jing)物(wu),讀者(zhe)(zhe)便可(ke)以體(ti)會(hui)到漁夫在(zai)捕魚時(shi)(shi)的愉(yu)快心情。
作者是(shi)一(yi)位(wei)山水(shui)畫家(jia),據說他曾將《漁歌子》畫成(cheng)圖(tu)畫。確(que)實(shi),這首詞是(shi)富(fu)于畫意的。蒼巖,白(bai)鷺,鮮艷的桃林,清澈的流水(shui),黃褐色(se)(se)(se)的鱖(gui)魚,青色(se)(se)(se)的斗笠,綠色(se)(se)(se)的蓑衣,色(se)(se)(se)彩(cai)鮮明(ming),構思巧妙,意境優美,使(shi)讀者仿佛是(shi)在看一(yi)幅(fu)出色(se)(se)(se)的水(shui)鄉春汛(xun)圖(tu)。
這首詞(ci)在秀麗的(de)(de)水鄉風光和理想化的(de)(de)漁(yu)人生活(huo)(huo)中,寄托了作(zuo)者愛自(zi)由、愛自(zi)然的(de)(de)情懷(huai)。詞(ci)中更吸引讀者的(de)(de)不(bu)是一蓑風雨(yu),從容自(zi)適的(de)(de)漁(yu)父,而(er)是江(jiang)(jiang)鄉二月桃(tao)花(hua)汛期間春江(jiang)(jiang)水漲、煙雨(yu)迷蒙的(de)(de)圖景。雨(yu)中青山,江(jiang)(jiang)上漁(yu)舟,天空白鷺(lu),兩岸紅桃(tao),色澤(ze)鮮(xian)明但又顯得柔和,氣氛寧靜但又充(chong)滿活(huo)(huo)力。而(er)這既體現(xian)了作(zuo)者的(de)(de)藝(yi)術(shu)匠心(xin),也反映了他高遠、沖(chong)澹、悠(you)然脫俗的(de)(de)意趣。
這首(shou)詞的(de)前(qian)(qian)兩句勾勒(le)出一(yi)幅江南風景長卷。“西(xi)塞山(shan)前(qian)(qian)”點明地(di)(di)點。“白(bai)(bai)鷺(lu)”是閑(xian)適的(de)象征,寫白(bai)(bai)鷺(lu)自(zi)(zi)在地(di)(di)飛翔,襯(chen)托(tuo)漁(yu)夫的(de)悠(you)閑(xian)自(zi)(zi)得(de)。“桃紅”與“流水”相映,顯現了(le)暮春(chun)西(xi)塞山(shan)前(qian)(qian)的(de)湖光山(shan)色,渲染了(le)漁(yu)父的(de)生(sheng)活環境(jing)。
末兩句(ju)描寫漁父捕(bu)魚(yu)的(de)情態。與富有詩(shi)情畫意的(de)大(da)自然完全融合在一起,令人神往。作者雖(sui)只是(shi)概括(kuo)地敘(xu)述了漁夫(fu)捕(bu)魚(yu)的(de)生(sheng)活,但從(cong)詞的(de)言外之意中,讀者不難(nan)發現作者對(dui)漁父悠閑自在的(de)生(sheng)活的(de)向(xiang)往。
這(zhe)首詞(ci)構思巧妙,意境優美,語言生動,格調清(qing)新,寄情于(yu)景,顯現出一種出污泥(ni)而不(bu)染(ran)的(de)清(qing)純和(he)淡(dan)泊(bo),成為一首千(qian)古流傳(chuan)、膾炙人口的(de)詞(ci)作。
清劉熙載(zai)《藝概(gai)》:“張志和《漁歌子》‘西塞(sai)山前白鷺飛’一(yi)闋,風流千(qian)古(gu)。東坡嘗(chang)以(yi)其成句用(yong)入(ru)《鷓鴣天》,又(you)用(yong)于(yu)《浣(huan)溪(xi)(xi)沙》,然其所(suo)足成之(zhi)句,猶未若原(yuan)詞之(zhi)妙通造化也。黃山谷(gu)亦嘗(chang)以(yi)其詞增為《浣(huan)溪(xi)(xi)沙》,且(qie)誦之(zhi)有矜色(se)焉。”
清黃蘇《蓼園(yuan)詞評(ping)》:“數句(ju)只寫漁(yu)家之(zhi)自(zi)樂其樂,無風波(bo)之(zhi)患。對面已有(you)不能自(zi)由(you)者已。隱躍言外,蘊含不露,筆墨入化,超然塵(chen)埃(ai)之(zhi)外。”
近人(ren)俞陛云(yun)《唐五代兩宋詞(ci)(ci)選釋(shi)》:“自來高潔之(zhi)士,每托志(zhi)漁(yu)翁(weng),訪尚父于(yu)硒溪,諷(feng)靈鈞于(yu)湘浦,沿及后賢,見于(yu)載(zai)籍者夥矣。而軒冕(mian)之(zhi)士,能身在江湖者,實無幾人(ren)。志(zhi)和固手把釣(diao)竿者,而詞(ci)(ci)言‘西塞’、‘巴陵(ling)’、‘松江’、‘雷溪’、‘釣(diao)臺’,地兼楚越,非(fei)一舟(zhou)能達(da),則(ze)此(ci)詞(ci)(ci)亦托想之(zhi)語(yu),初非(fei)躬歷(li)。然觀其每首結句,君子固窮,達(da)人(ren)知命,襟(jin)懷之(zhi)超逸可(ke)知。‘桃花流水’句,猶世所傳誦。”
蘇子(zi)瞻極愛此詞,患(huan)聲不可歌,乃稍損益,寄《浣溪紗》曰:“西(xi)塞山前(qian)白鷺飛,散花洲外(wai)片帆微。桃花流水鱖魚肥。自蔽一身青(qing)箬笠,相(xiang)隨到處綠蓑衣。斜(xie)風細(xi)雨(yu)(yu)不須歸。”黃魯(lu)直聞(wen)而(er)繼作。江湖間(jian)謂山連亙(gen)入(ru)水為磯,太(tai)平州有磯曰新(xin)婦,池州有浦(pu)(pu)曰女(nv)兒。魯(lu)直好奇,偶以名(ming)對而(er)未有所付。適作此詞,乃云:“新(xin)婦磯頭眉黛愁,女(nv)兒浦(pu)(pu)口(kou)眼波秋(qiu)。驚魚錯認月沉(chen)鉤。青(qing)箬笠前(qian)無限事,綠蓑衣底一時(shi)(shi)休。斜(xie)風細(xi)雨(yu)(yu)轉船頭。”子(zi)瞻聞(wen)而(er)戲曰:“才出新(xin)婦磯,便入(ru)女(nv)兒浦(pu)(pu),志和(he)得(de)無一浪子(zi)漁父耶!”人皆傳以為笑(xiao)。前(qian)輩風流略(lve)盡,念之(zhi)(zhi)慨然。小樓谷隱,要不可無方外(wai)之(zhi)(zhi)士(shi)時(shi)(shi)相(xiang)周(zhou)旋。余非魯(lu)公,固不能致(zhi)志和(he),然亦安(an)得(de)一似(si)之(zhi)(zhi)者(zhe)而(er)與(yu)游也。(葉夢得(de)《巖下放言(yan)》)
山谷(黃庭堅(jian))晚年亦悔前作之(zhi)未工(gong),因表弟(di)李如(ru)篪言《漁(yu)父詞(ci)》,以《鷓鴣天》歌之(zhi)甚協(xie)律(lv),恨(hen)語少聲(sheng)多耳。因以憲宗遺像求玄(xuan)(xuan)真子文(wen)章,及玄(xuan)(xuan)真之(zhi)兄(xiong)松齡(ling)勸歸之(zhi)意,足前后數句云:“西塞山前白(bai)鷺飛,桃花流水鱖魚(yu)肥。朝廷尚(shang)覓玄(xuan)(xuan)真子,何處如(ru)今更(geng)有詩?青箬笠(li),綠(lv)蓑衣,斜(xie)風細雨(yu)不須歸。人間(jian)欲(yu)避風波險,一日(ri)風波十二(er)時。”東坡笑曰(yue):魯直乃欲(yu)平地起風波也。(摘(zhai)自(zi)《白(bai)香詞(ci)譜箋》)
此詞吟成(cheng)后,不僅一時唱(chang)和者甚眾,而且還流播(bo)海外,為東鄰日本的(de)(de)漢詩(shi)作(zuo)者開啟了(le)填(tian)詞門徑,嵯峨天皇的(de)(de)《漁歌(ge)子(zi)》五(wu)首及其臣(chen)僚的(de)(de)奉和之(zhi)作(zuo)七首,即(ji)以此詞為藍本改(gai)制(zhi)而成(cheng)。