《三字經(jing)》,是中(zhong)(zhong)國(guo)的(de)傳統(tong)啟蒙教(jiao)材(cai)。在中(zhong)(zhong)國(guo)古(gu)代經(jing)典(dian)當中(zhong)(zhong),《三字經(jing)》是最(zui)淺顯(xian)易懂的(de)讀本之一。《三字經(jing)》取材(cai)典(dian)范,包括中(zhong)(zhong)國(guo)傳統(tong)文(wen)化(hua)的(de)文(wen)學(xue)、歷史、哲學(xue)、天文(wen)地(di)理、人倫義理、忠孝(xiao)節(jie)義等等,而核心思想又包括了“仁(ren),義,誠,敬,孝(xiao)。”背誦《三字經(jing)》的(de)同時,就了解了常識、傳統(tong)國(guo)學(xue)及歷史故事(shi),以及故事(shi)內(nei)涵中(zhong)(zhong)的(de)做(zuo)人做(zuo)事(shi)道理。
在格式上(shang),三(san)(san)(san)字一句朗(lang)朗(lang)上(shang)口(kou),因(yin)其(qi)(qi)(qi)(qi)文(wen)(wen)通(tong)俗、順口(kou)、易記等特點,使(shi)其(qi)(qi)(qi)(qi)與《百(bai)家姓》、《千(qian)字文(wen)(wen)》并(bing)稱(cheng)為中(zhong)國(guo)傳統蒙學(xue)三(san)(san)(san)大讀(du)物(wu),合稱(cheng)“三(san)(san)(san)百(bai)千(qian)”。《三(san)(san)(san)字經(jing)》與《百(bai)家姓》、《千(qian)字文(wen)(wen)》并(bing)稱(cheng)為三(san)(san)(san)大國(guo)學(xue)啟蒙讀(du)物(wu)。《三(san)(san)(san)字經(jing)》是中(zhong)華(hua)民(min)族(zu)珍貴的(de)文(wen)(wen)化遺產,它短小精悍、瑯(lang)瑯(lang)上(shang)口(kou),千(qian)百(bai)年(nian)來,家喻戶曉。其(qi)(qi)(qi)(qi)內(nei)容涵蓋了歷(li)史、天文(wen)(wen)、地理(li)、道德以及一些民(min)間傳說(shuo),所謂(wei)“熟讀(du)《三(san)(san)(san)字經(jing)》,可知(zhi)千(qian)古事”。基于歷(li)史原因(yin),《三(san)(san)(san)字經(jing)》難免含有一些精神(shen)糟粕、藝(yi)術瑕(xia)疵,但其(qi)(qi)(qi)(qi)獨特的(de)思想價(jia)值和文(wen)(wen)化魅力仍然為世(shi)人(ren)所公認,被歷(li)代中(zhong)國(guo)人(ren)奉為經(jing)典并(bing)不(bu)斷流傳。
人之初(chu),性(xing)(xing)本(ben)善(shan)。性(xing)(xing)相近,習相遠。
茍不教,性乃遷。教之道(dao),貴(gui)以專。
昔孟母,擇鄰(lin)處(chu)。子(zi)不學,斷(duan)機杼。
竇燕山,有義方(fang)。教五子,名(ming)俱揚。
養不(bu)教,父之過。教不(bu)嚴,師之惰。
子不學,非所宜(yi)。幼不學,老何為(wei)。
玉不琢,不成(cheng)器(qi)。人不學,不知(zhi)義(yi)。
為人子,方少時。親師(shi)友(you),習禮儀。
香九齡(ling),能(neng)溫席(xi)。孝于親,所當執。
融(rong)四歲,能讓梨。弟于長(chang),宜(yi)先知。
首孝悌,次見聞。知(zhi)某數(shu),識某文。
一(yi)而(er)十,十而(er)百。百而(er)千(qian),千(qian)而(er)萬。
三才者,天地人。三光者,日月星。
三綱者,君臣(chen)義。父子(zi)親,夫婦順。
曰(yue)春夏,曰(yue)秋冬(dong)。此四時,運(yun)不窮(qiong)。
曰南北(bei),曰西東(dong)。此四方,應乎中。
曰水火,木金土。此五行(xing),本乎數。
十干者,甲(jia)至癸。十二支,子至亥。
曰(yue)黃道(dao),日所躔(chan)。曰(yue)赤(chi)道(dao),當中權。
赤道下,溫暖極。我中華,在(zai)東北。
寒燠(yu)均,霜露改。右高原(yuan),左(zuo)大海。
曰(yue)江河,曰(yue)淮濟。此四瀆,水之紀(ji)。
曰(yue)岱(dai)華(hua),嵩恒衡(heng)。此五(wu)岳,山之名。
古九州,今(jin)改制。稱行省(sheng),三十五。
曰(yue)士農,曰(yue)工(gong)商。此四民,國之良。
曰仁義,禮(li)智信。此五常,不(bu)容紊(wen)。
地所生,有草木。此(ci)植物,遍水陸。
有蟲魚,有鳥獸(shou)。此動物,能飛走(zou)。
稻粱(liang)菽,麥黍稷(ji)。此六谷(gu),人所食。
馬(ma)牛羊,雞犬豕(shi)。此六畜,人所飼。
曰喜怒,曰哀懼(ju)。愛惡欲,七情具。
青赤黃,及黑白(bai)。此五色(se),目所(suo)識。
酸苦(ku)甘,及辛咸。此五味,口所含。
膻焦(jiao)香(xiang),及(ji)腥朽。此五臭,鼻所嗅。
匏土革,木(mu)石金(jin)。絲與竹(zhu),乃八音(yin)。
曰平上,曰去入。此四聲,宜(yi)調(diao)協。
高(gao)曾祖,父而(er)(er)身。身而(er)(er)子,子而(er)(er)孫。
自子孫,至玄曾。乃九族(zu),人(ren)之倫(lun)。
父子(zi)恩(en),夫(fu)婦(fu)從。兄(xiong)則(ze)友,弟則(ze)恭。
長幼序,友與朋。君則敬,臣則忠。
此十義,人(ren)所同。當順敘,勿違背。
斬齊衰,大小功。至緦麻,五服(fu)終(zhong)。
禮樂射,御書數(shu)。古六藝(yi),今(jin)不(bu)具(ju)。
惟書學,人共遵(zun)。既識字(zi),講說文(wen)。
有古(gu)文,大小篆。隸草繼,不可亂(luan)。
若廣學,懼(ju)其繁(fan)。但略(lve)說,能知原。
凡(fan)訓(xun)蒙,須講(jiang)究。詳(xiang)訓(xun)詁,明句讀(du)。
為學(xue)者,必有初。小學(xue)終,至四書。
論語者,二(er)十(shi)篇(pian)。群弟子,記善言。
孟子者,七篇(pian)止。講道德,說仁義。
作中庸,子思筆。中不偏(pian),庸不易。
作大學,乃(nai)曾子。自修齊,至(zhi)平治(zhi)。
孝經通,四書熟。如六(liu)經,始(shi)可讀。
詩書易,禮春(chun)秋(qiu)。號六經,當講求。
有連山(shan),有歸(gui)藏。有周(zhou)易,三易詳。
有典謨,有訓誥。有誓命,書之奧。
我(wo)周公,作(zuo)周禮。著六官,存治體。
大小戴(dai),注(zhu)禮記。述圣(sheng)言(yan),禮樂(le)備。
曰(yue)國(guo)風,曰(yue)雅頌(song)。號(hao)四詩,當諷詠(yong)。
詩既亡,春秋作。寓褒貶,別善(shan)惡。
三傳(chuan)者,有公羊。有左氏,有谷梁。
(此(ci)處有多個版(ban)本(ben),版(ban)本(ben)1,無新增內容)
(版(ban)本2,爾雅者,善辨言,求經訓,此莫(mo)先。
古圣(sheng)著(zhu),先賢傳(chuan),注疏備,十(shi)三(san)經。
左(zuo)傳(chuan)外(wai),有國語,合群經,數十五。)
(版本(ben)3,爾雅者,善(shan)辨(bian)言,求經訓,此(ci)莫先。
注疏備(bei),十三經,惟(wei)“大(da)戴”,疏未成。
《左傳》外,有(you)《國語》,合群經(jing),數十五。)
經既明(ming),方讀子(zi)。撮其(qi)要,記其(qi)事。
五子者(zhe),有荀揚。文中子,及老莊。
經子通,讀諸史(shi)。考世系,知始終(zhong)。
自羲農(nong),至黃帝。號(hao)三皇,居上世。
唐有虞(yu),號二(er)帝。相揖遜,稱盛世(shi)。
夏有禹,商有湯。周文武(wu),稱三(san)王。
夏傳(chuan)子,家天下。四(si)百載,遷夏社。
湯(tang)伐(fa)夏,國號(hao)商。六百載,至紂亡。
周(zhou)武王,始誅紂。八百載,最長久。
周轍東,王(wang)綱墜。逞干戈,尚游說。
始春秋,終(zhong)戰(zhan)國。五霸強,七雄出。
嬴秦氏,始兼并。傳二世(shi),楚漢爭。
高祖興,漢業(ye)建(jian)。至孝平,王莽(mang)篡(cuan)。
光武興,為東漢。四百年,終于獻(xian)。
魏蜀吳,爭漢(han)鼎(ding)。號(hao)三(san)國,迄兩(liang)晉。
宋(song)齊(qi)繼,梁陳承。為南朝(chao),都金陵(ling)。
北元(yuan)魏,分東西。宇文周,與(yu)高齊。
迨至(zhi)隋,一土宇(yu)。不再傳,失統(tong)緒(xu)。
唐高祖,起義師。除隋亂,創國(guo)基。
二十傳,三百(bai)載。梁滅(mie)之,國乃改。
梁(liang)唐(tang)晉(jin),及(ji)漢周。稱五代,皆有由。
炎宋(song)興(xing),受周(zhou)禪。十八(ba)傳(chuan),南北混。
遼與金,皆稱帝(di)。元滅金,絕宋世。
輿圖廣(guang),超前代。九(jiu)十年(nian),國(guo)祚廢。
太祖興,國大明。號洪武(wu),都金陵。
迨成祖,遷燕京。十六(liu)世,至崇禎。
權閹肆(si),寇如林。李闖出,神器焚。
清(qing)世祖,膺景命。靖四方,克大定。
由康(kang)雍(yong),歷乾(qian)嘉(jia)。民安富,治績夸。
道咸(xian)間,變亂起。始英法,擾都鄙。
同光(guang)后,宣統弱。傳九帝,滿清(qing)歿。
革命(ming)興(xing),廢帝(di)制(zhi)。立憲法,建(jian)民(min)國(guo)。
古今史,全在茲。載治亂,知興衰(shuai)。
史(shi)雖繁(fan),讀有次(ci)。史(shi)記一(yi),漢書二。
后漢三,國志四。兼證經,參通鑒(jian)。
讀史(shi)者,考實錄。通古今,若親目。
口而誦,心(xin)而惟。朝(chao)于斯(si),夕(xi)于斯(si)。
昔仲尼,師項橐。古(gu)圣賢,尚(shang)勤學。
趙中令,讀魯論。彼(bi)既仕,學且勤(qin)。
披(pi)蒲編,削竹簡。彼(bi)無書(shu),且知(zhi)勉。
頭(tou)懸梁(liang),錐刺股。彼不教,自(zi)勤苦。
如(ru)囊螢,如(ru)映(ying)雪。家雖貧,學不輟。
如(ru)負薪,如(ru)掛角。身(shen)雖勞(lao),猶苦卓。
蘇老泉,二十七(qi)。始發憤,讀(du)書籍。
彼既老,猶悔遲。爾小生,宜早思。
若(ruo)梁灝(hao),八十(shi)二。對大(da)廷,魁多士。
彼既成(cheng),眾稱異(yi)。爾(er)小生,宜立志。
瑩八歲(sui),能(neng)詠(yong)詩。泌七歲(sui),能(neng)賦棋。
彼穎悟,人稱奇。爾幼(you)學,當(dang)效(xiao)之。
蔡(cai)文姬(ji),能辯琴。謝道韞(yun),能詠吟。
彼女子(zi)(zi),且聰敏。爾(er)男子(zi)(zi),當自警。
唐劉晏,方(fang)七(qi)歲。舉神童(tong),作正字。
晏雖(sui)幼,身已仕。有為者,亦(yi)若是。
犬守夜,雞(ji)司(si)晨。茍不學(xue),曷為人。
蠶(can)吐絲,蜂釀(niang)蜜。人不學,不如(ru)物。
幼而(er)學(xue),壯而(er)行(xing)。上(shang)致(zhi)君,下澤民。
揚名聲,顯父母(mu)。光于前,裕于后。
人遺子(zi),金(jin)滿籯。我教子(zi),唯一(yi)經。
勤有功,戲無(wu)益(yi)。戒之哉(zai),宜(yi)勉力。
1、人之(zhi)初,性(xing)本善。性(xing)相近(jin),習相遠(yuan)。
【解(jie)釋】人出生之初,稟性本身都是(shi)善良的(de),天(tian)性也都相差不多,只是(shi)后天(tian)所(suo)處的(de)環境不同和(he)所(suo)受(shou)教(jiao)育不同,彼此的(de)習(xi)性才形成了(le)巨大的(de)差別。
2、茍(gou)不教,性(xing)乃遷。教之道,貴以專。
【解釋】如果從小(xiao)不好(hao)好(hao)教(jiao)育,善良的本性就會變(bian)壞。為了使(shi)人不變(bian)壞,最重(zhong)要(yao)的方法就是要(yao)專心一致地去(qu)教(jiao)育孩子。
3、昔孟(meng)母,擇鄰處。子不(bu)學(xue),斷機杼。
【解釋】戰國時,孟(meng)(meng)子(zi)的(de)(de)母親曾三次搬家,是為了(le)使孟(meng)(meng)子(zi)有個好的(de)(de)學(xue)習環境。一次孟(meng)(meng)子(zi)逃學(xue),孟(meng)(meng)母就折斷了(le)織布(bu)的(de)(de)機杼(zhu)來(lai)教育(yu)孟(meng)(meng)子(zi)。
4、竇(dou)燕山(shan),有義方。教五子,名俱(ju)揚。
【解(jie)釋】五代時,燕山人竇禹鈞(jun)教(jiao)育(yu)兒子很有(you)(you)方法(fa),他教(jiao)育(yu)的(de)五個兒子都很有(you)(you)成就,同時科(ke)舉成名。
5、養不(bu)(bu)教(jiao),父之過。教(jiao)不(bu)(bu)嚴,師之惰。
【解釋】僅(jin)僅(jin)是供養兒(er)女吃穿,而不(bu)(bu)好好教育,是父母(mu)的(de)過錯。只是教育,但不(bu)(bu)嚴格要求就是做老師的(de)懶(lan)惰了。
6、子不(bu)(bu)學,非所宜(yi)。幼(you)不(bu)(bu)學,老何為。
【解釋】小孩(hai)子不(bu)(bu)(bu)肯好(hao)好(hao)學習(xi),是很(hen)不(bu)(bu)(bu)應該的。一個人倘若小時候不(bu)(bu)(bu)好(hao)好(hao)學習(xi),到老的時候既不(bu)(bu)(bu)懂做人的道理,又(you)無知(zhi)識,那么到老的時候都(dou)很(hen)難有(you)所作(zuo)為(wei)的。
7、玉不琢,不成器。人不學,不知(zhi)義。
【解釋】玉不(bu)(bu)(bu)打磨雕刻,不(bu)(bu)(bu)會成為精美的器物;人若是不(bu)(bu)(bu)學(xue)習,就不(bu)(bu)(bu)懂得禮(li)儀,不(bu)(bu)(bu)能成才(cai)。
8、為(wei)人子,方少時。親師友,習禮(li)儀(yi)。
【解釋】做(zuo)兒女(nv)的,從小時候就要親近老(lao)師和(he)朋友(you),以便(bian)從他們那里(li)學(xue)習到許多(duo)為人處事的禮節和(he)知識。
9、香(xiang)九齡(ling),能(neng)溫席。孝于親,所當執。
【解釋】東漢人黃香(xiang),九歲時(shi)就知道孝敬(jing)父(fu)親(qin),替父(fu)親(qin)暖被窩。這(zhe)是每個(ge)孝順(shun)父(fu)母的人都應(ying)該實行和效仿的。
10、融四(si)歲,能讓梨,弟于長,宜先知。
【解(jie)釋】漢(han)代人孔融四歲時,就知(zhi)道(dao)把大的梨讓給哥(ge)哥(ge)吃,這種尊(zun)敬和友愛兄長的道(dao)理,是每個人從小就應(ying)該知(zhi)道(dao)的。“弟”通“悌”,尊(zun)敬友愛。
11、首(shou)孝悌,次見(jian)聞。知某數,識(shi)某文。
【解釋】人(ren)生急(ji)當首務者(zhe),莫大于孝(xiao)悌,故人(ren)事(shi)(shi)親事(shi)(shi)長,必要盡(jin)其(qi)(qi)孝(xiao)悌。孝(xiao)悌乃一件大事(shi)(shi)。其(qi)(qi)次一等,多見天下(xia)之(zhi)事(shi)(shi),以廣(guang)其(qi)(qi)所(suo)(suo)知,多聞古今之(zhi)理,以廣(guang)其(qi)(qi)所(suo)(suo)學(xue)。知十(shi)百千萬之(zhi)數為(wei)某(mou)數,識古今圣(sheng)賢之(zhi)事(shi)(shi)為(wei)某(mou)文(wen)也(ye)。
12、一而(er)(er)十(shi),十(shi)而(er)(er)百。百而(er)(er)千,千而(er)(er)萬。
【解釋】中國(guo)采用十(shi)進位算術方(fang)法:一(yi)到十(shi)是基本(ben)的數字(zi),然(ran)后十(shi)個(ge)十(shi)是一(yi)百,十(shi)個(ge)一(yi)百是一(yi)千,十(shi)個(ge)一(yi)千是一(yi)萬……一(yi)直變化(hua)下(xia)去。
13、三(san)才者,天地人。三(san)光(guang)者,日(ri)月星(xing)。
【解釋】還應該知道一些日常(chang)生活(huo)常(chang)識。三(san)才指的是(shi)天、地、人三(san)個方(fang)面。三(san)光就是(shi)太陽、月亮(liang)、星(xing)星(xing)。
14、三綱(gang)者,君臣義(yi)。父子親,夫婦順。
【解釋】三(san)綱是人與人之(zhi)(zhi)間(jian)關系應該遵守的三(san)個行為準則,就是君王(wang)與臣子的言行要合乎義理,父母子女之(zhi)(zhi)間(jian)相親(qin)相愛,夫妻之(zhi)(zhi)間(jian)和順相處。
15、曰春夏,曰秋冬。此(ci)四(si)時,運不窮。
【解釋】春、夏、秋、冬(dong)叫(jiao)做四季。季節不斷變化,春去夏來(lai),秋去冬(dong)來(lai),如此循環(huan)往復(fu),永不停(ting)止(zhi)。
16、曰(yue)南(nan)北,曰(yue)西東。此四方,應乎中。
【解釋】東、南(nan)、西(xi)、北,做(zuo)“四(si)方(fang)”,是指各個(ge)方(fang)向的位(wei)置。這(zhe)四(si)個(ge)方(fang)位(wei),必須(xu)有個(ge)中(zhong)央位(wei)置對應,才(cai)能(neng)把各個(ge)方(fang)位(wei)定出來。
17、曰水火(huo),木金土。此五(wu)行,本乎數(shu)。
【解(jie)釋】“五行”,就是(shi)金、木、水(shui)、火、土。這(zhe)(zhe)是(shi)中國古(gu)代用(yong)來指宇(yu)宙各種事物的抽象概念,是(shi)根(gen)據一、二、三(san)、四、五這(zhe)(zhe)五個(ge)數(shu)字和(he)組合變化而產生(sheng)的。
18、十干者,甲(jia)至癸(gui)。十二(er)支,子至亥(hai)。
【解釋(shi)】“十(shi)(shi)干”指(zhi)的是甲、乙、丙、丁(ding)、戊(wu)、己、庚、辛、壬、癸,又(you)叫“天干”;“十(shi)(shi)二支(zhi)”指(zhi)的是子、丑、寅、卯、辰、巳、午、未、申、酉、戌、亥,又(you)叫“地支(zhi)”,是古代記時(shi)的標(biao)記。
19、曰黃道,日所躔(chan)。曰赤道,當中權(quan)。
【解釋(shi)】太陽行(xing)走的軌跡(ji)叫(jiao)做(zuo)黃(huang)道,大(da)地所(suo)在的平面(mian)位于中間,這個平面(mian)叫(jiao)做(zuo)赤(chi)道。根據中國古代(dai)天圓地方的宇(yu)宙觀,不(bu)知道地球(qiu)是球(qiu)體,所(suo)說的赤(chi)道應該就(jiu)指的是所(suo)生活(huo)的平面(mian)。
地(di)球圍(wei)繞太陽運轉,而太陽又(you)圍(wei)繞著銀河(he)系中心運轉。太陽運行(xing)的(de)(de)軌道(dao)叫(jiao)“黃(huang)道(dao)”,在地(di)球中央有一(yi)條假想的(de)(de)與地(di)軸垂(chui)直的(de)(de)大圓圈,這(zhe)就是赤道(dao)。
20、赤道下,溫暖極。我中(zhong)華(hua),在東北。
【解釋】在赤道地區(qu),溫度最高,氣(qi)候特別炎熱,從赤道向(xiang)南北(bei)(bei)兩個方向(xiang),氣(qi)溫逐漸變(bian)低。中(zhong)國是地處地球的東北(bei)(bei)邊。
21、寒(han)燠均,霜露(lu)改。右高原,左大海。
【解釋】中(zhong)國(guo)氣候冷暖(nuan)勻稱而有(you)霜露。右邊(bian)是(shi)高原,左邊(bian)是(shi)大海(hai)。
22、曰江河,曰淮濟。此四(si)瀆,水之紀。
【解釋】中國(guo)直(zhi)接流入大(da)海(hai)的有(you)長江(jiang)、黃河(he)(he)(he)、淮河(he)(he)(he)和(he)濟水,這(zhe)四條大(da)河(he)(he)(he)是中國(guo)河(he)(he)(he)流的代表。
23、曰岱(dai)華,嵩恒衡。此(ci)五岳,山之(zhi)名。
【解(jie)釋】中(zhong)(zhong)國(guo)的五大名(ming)山,稱為“五岳(yue)”,就是(shi)東岳(yue)泰(tai)山、西(xi)岳(yue)華山、中(zhong)(zhong)岳(yue)嵩山、南岳(yue)衡山、北岳(yue)恒山,這五座(zuo)山是(shi)中(zhong)(zhong)國(guo)大山的代表。
24、古(gu)九州,今改制。稱行省,三(san)十五。
【解釋】中國漢時以轄九(jiu)州統管全國,現為省,總共三十(shi)五(wu)個。
25、曰(yue)士農,曰(yue)工商(shang)。此四(si)民,國之良(liang)。
【解釋】知識分子、農民、工人(ren)和商人(ren),是國家不(bu)可缺少的棟梁,稱為四民,這是社會(hui)重要的組(zu)成部(bu)分。
26、曰仁義(yi),禮智(zhi)信。此五(wu)常,不容紊。
【解釋】如(ru)果所(suo)有(you)的(de)人都能以仁、義(yi)、禮、智(zhi)、信這五種不變的(de)法則作為(wei)處(chu)事做人的(de)標準(zhun),社會(hui)就(jiu)會(hui)永(yong)葆祥和,所(suo)以每個人都應遵守,不可怠(dai)慢疏忽。
27、地(di)所生,有草木。此(ci)植物,遍(bian)水(shui)陸。
【解(jie)釋】除了人類,在(zai)地球上(shang)還(huan)有花草樹木,這些(xie)屬于植物,在(zai)陸地上(shang)和水里(li)到處(chu)都有。
28、有蟲(chong)魚,有鳥獸(shou)。此動物(wu),能飛(fei)走(zou)。
【解(jie)釋】蟲、魚(yu)、鳥、獸屬于動物,這(zhe)些動物有的能(neng)在天空(kong)中飛,有的能(neng)在陸地上走,有的能(neng)在水(shui)里游(you)。
29、稻粱菽,麥黍稷。此(ci)六(liu)谷,人所食。
【解釋】人類生(sheng)活中的主食(shi)有(you)的來自(zi)植物,像稻子、小麥、豆類、玉米和高粱,這些是(shi)日(ri)常生(sheng)活的重要食(shi)品。
30、馬牛羊,雞犬豕。此六畜,人所飼(si)。
【解釋】在動物(wu)中有馬、牛、羊、雞(ji)、狗和豬,這(zhe)叫六(liu)畜。這(zhe)些動物(wu)和六(liu)谷一樣本來都是(shi)野(ye)生(sheng)的。后來被人們漸漸馴化后,才成(cheng)為人類(lei)日常(chang)生(sheng)活的必(bi)需品。
31、曰喜怒,曰哀懼。愛惡欲(yu),七情(qing)俱。
【解釋】高興叫(jiao)(jiao)做(zuo)喜,生(sheng)氣叫(jiao)(jiao)做(zuo)怒(nu),傷心叫(jiao)(jiao)做(zuo)哀,害(hai)怕叫(jiao)(jiao)做(zuo)懼(ju),心里(li)喜歡叫(jiao)(jiao)愛,討厭叫(jiao)(jiao)惡,內心很貪戀叫(jiao)(jiao)做(zuo)欲,合起(qi)來(lai)叫(jiao)(jiao)七情。這(zhe)是人生(sheng)下(xia)來(lai)就有(you)的七種(zhong)感(gan)情。
32、青赤黃(huang),及黑白(bai)。此(ci)五色,目(mu)所識。
【解(jie)釋】青色、黃色、赤色、黑色和白色,這(zhe)是中(zhong)國(guo)古(gu)代傳統的五行中(zhong)的五種(zhong)顏色,是人們的肉(rou)眼能(neng)夠識(shi)別(bie)的。
33、酸苦甘,及辛咸(xian)。此五味(wei),口所含。
【解釋(shi)】在平(ping)時所(suo)吃的食物中,全能用嘴巴分(fen)辨出來的,有酸(suan)、甜、苦(ku)、辣和咸,這五(wu)種味道。
34、膻焦香,及腥(xing)朽。此五臭,鼻所(suo)嗅。
【解釋】鼻子可以聞出東西(xi)的氣(qi)(qi)味(wei)(wei),氣(qi)(qi)味(wei)(wei)主要(yao)有五種(zhong),即羊膻味(wei)(wei)、燒(shao)焦味(wei)(wei)、香味(wei)(wei)、魚腥(xing)味(wei)(wei)和腐朽(xiu)味(wei)(wei)。
35、匏土革,木石金(jin)。絲與竹,乃(nai)八音。
【解釋】中國古代(dai)人(ren)把制造樂器(qi)的材料,分(fen)為(wei)八種(zhong),即(ji)匏(pao)瓜、黏土、皮革、木塊(kuai)、石頭、金屬、絲(si)線與竹子,稱(cheng)為(wei)“八音”。
36、曰(yue)平上(shang),曰(yue)去入。此四聲,宜調協(xie)。
【解(jie)釋】中國古代(dai)把說話聲(sheng)音的(de)聲(sheng)調分為平(ping)、上、去、入四種。四聲(sheng)的(de)運用必須(xu)和諧,聽(ting)起來才(cai)能(neng)使人(ren)舒暢(chang)。
37、高曾(ceng)祖,父而身(shen)。身(shen)而子,子而孫。
【解釋】由高祖父(fu)生曾祖父(fu),曾祖父(fu)生祖父(fu),祖父(fu)生父(fu)親,父(fu)親生自(zi)己本(ben)身,自(zi)己生兒(er)子(zi),兒(er)子(zi)再生孫子(zi)。
38、自子孫,至玄(xuan)曾。乃九族(zu),人之倫。
【解釋(shi)】由自己的(de)兒子(zi)、孫子(zi)再(zai)接下(xia)去,就是曾(ceng)孫和(he)玄孫。從高祖父到玄孫稱為“九(jiu)族(zu)(zu)”。這“九(jiu)族(zu)(zu)”代表著(zhu)人的(de)長(chang)幼尊卑(bei)秩(zhi)序(xu)和(he)家(jia)族(zu)(zu)血(xue)統的(de)承續關系。
39、父子恩,夫婦從。兄則(ze)友(you),弟則(ze)恭。
【解釋(shi)】父親與兒子之間要(yao)(yao)注重相互的(de)恩情(qing),夫妻之間的(de)感情(qing)要(yao)(yao)和順,哥(ge)哥(ge)對弟(di)弟(di)要(yao)(yao)友愛,弟(di)弟(di)對哥(ge)哥(ge)則要(yao)(yao)尊敬。
40、長幼序,友與朋。君(jun)則敬,臣則忠。
【解釋(shi)】年(nian)長的(de)(de)(de)和(he)年(nian)幼的(de)(de)(de)交(jiao)往(wang)要注意長幼尊卑的(de)(de)(de)次序;朋(peng)友相(xiang)處應該互相(xiang)講信用。如果君主(zhu)能尊重(zhong)他(ta)的(de)(de)(de)臣子,官吏們就會對(dui)他(ta)忠心耿耿了(le)。
41、此十義,人(ren)所同。當順敘,勿違背。
【解(jie)釋】前面(mian)提到的(de)十(shi)義:父慈、子孝(xiao)、夫和(he)、妻順、兄友、弟恭、朋信、友義、君敬、臣忠,這(zhe)是人人都應遵守的(de),千萬(wan)不能違背。
42、斬齊衰(shuai),大小功。至(zhi)緦(si)麻,五服終。
【解釋】斬衰、齊衰、大功(gong)、小功(gong)和緦麻(ma),這是中國(guo)古代親(qin)族中不同的人死去時(shi)穿的五(wu)種孝服。
43、禮樂(le)射(she),御(yu)書數。古六藝,今不具。
【解(jie)釋(shi)】禮法(fa)、音樂、射箭(jian)、駕車、書(shu)法(fa)和(he)算(suan)數(shu)是(shi)古代(dai)讀書(shu)人必須(xu)學習(xi)的六種技(ji)藝,這六種技(ji)藝到現已經(jing)沒(mei)有(you)人能同時具備(bei)了。
44、惟書學,人(ren)共遵。既(ji)識字(zi),講說文。
【解釋】在六藝(yi)中,只有(you)書法現今(jin)社(she)會還(huan)是每(mei)個人都(dou)推崇的(de)。當(dang)一(yi)個人認識字(zi)(zi)以后(hou),就可(ke)以去研(yan)(yan)究(jiu)《說文解字(zi)(zi)》,這樣對于研(yan)(yan)究(jiu)高深的(de)學問是有(you)幫助的(de)。
45、有古文,大小(xiao)篆。隸(li)草繼,不可亂。
【解釋】中(zhong)國的文字發展(zhan)經歷了古(gu)文、大篆、小篆、隸書、草(cao)書,這(zhe)一定(ding)要認清楚,不可搞混亂了。
46、若廣學,懼其繁。但略(lve)說,能知原。
【解釋】假(jia)如(ru)想廣泛地學習知識,實在是不容易的(de)事(shi),也無從下手,但如(ru)能(neng)做大體研究(jiu),還(huan)是能(neng)了解到許(xu)多基本的(de)道(dao)理。
47、凡訓(xun)蒙(meng),須講究。詳訓(xun)詁(gu),明(ming)句讀。
【解釋】凡(fan)是教(jiao)導剛(gang)入學的兒童的老師(shi),必(bi)須(xu)把每(mei)個字都講清(qing)楚,每(mei)句話都要解釋明白,并(bing)且使學童讀(du)書時懂得(de)斷句。
48、為學者,必有初。小(xiao)學終,至四(si)書。
【解釋】作為(wei)一個(ge)學者,求學的初期(qi)打好(hao)基礎,把小學知識(shi)學透了,才(cai)可以讀(du)“四書”。
49、論語(yu)者(zhe),二十篇。群弟子,記善(shan)言(yan)。
【解(jie)釋】《論語(yu)》這本書共(gong)有二十篇(pian)。是孔(kong)子(zi)的弟子(zi)們,以(yi)及(ji)弟子(zi)的弟子(zi)們,記載有關(guan)孔(kong)子(zi)言(yan)論的一部書。
50、孟(meng)子者,七(qi)篇止。講道(dao)德,說仁義。
【解釋(shi)】《孟子》這本書是(shi)孟軻所(suo)作,共分七篇。內容也是(shi)有關品行修養、發揚(yang)道(dao)德(de)仁義等(deng)優良德(de)行的(de)言(yan)論。
51、作中庸,乃(nai)孔伋(ji)。中不偏,庸不易。
【解釋(shi)】作(zuo)《中庸》這本(ben)書的是(shi)孔(kong)伋,“中”是(shi)不(bu)(bu)偏的意思(si),“庸”是(shi)不(bu)(bu)變的意思(si)。
52、作大學,乃曾子。自修齊(qi),至(zhi)平治。
【解(jie)釋(shi)】作《大學》這本書的是(shi)曾參,他提出了“修(xiu)身齊家治(zhi)國平天下”的主張。
53、四書熟,孝(xiao)經(jing)通。如六經(jing),始可讀。
【解(jie)釋】把四書(shu)讀(du)熟了,孝(xiao)經(jing)的道理弄(nong)明白了,才可以去讀(du)六經(jing)這樣深奧的書(shu)。
54、詩書易,禮春秋。號六經,當(dang)講求。
【解釋】《詩》、《書》、《易》、《禮》、《春秋》,再加上《樂(le)》稱(cheng)六經,這是中(zhong)國古代(dai)儒(ru)家(jia)的重(zhong)要經典,應當(dang)仔(zi)細閱(yue)讀(du)。
55、有(you)連山,有(you)歸藏。有(you)周易(yi),三易(yi)詳。
【解釋】《連山》、《歸藏》、《周(zhou)易》,是(shi)我國古代的(de)三部書,這三部書合(he)稱(cheng)“三易”,“三易”是(shi)用“卦”的(de)形式來說明宇(yu)宙間萬事萬物循環變化的(de)道理的(de)書籍。
56、有典謨,有訓誥。有誓命(ming),書之(zhi)奧(ao)。
【解釋】《書經(jing)》的內容分(fen)六個部分(fen):一典,是(shi)立(li)國(guo)的基(ji)本原則(ze);二(er)謨,即治國(guo)計(ji)劃(hua);三訓,即大臣的態度;四誥,即國(guo)君(jun)的通告;五(wu)誓,起兵文告;六命(ming),國(guo)君(jun)的命(ming)令。
57、我周公,作周禮。著六官,存治體。
【解(jie)釋】周公著(zhu)作(zuo)了《周禮》,其中記載著(zhu)當時六宮的(de)(de)官(guan)制以(yi)及(ji)國家的(de)(de)組成(cheng)情況(kuang)。
58、大小戴,注禮(li)記。述圣言,禮(li)樂備。
【解釋】戴德和(he)戴圣整理并(bing)且注釋《禮記》,傳(chuan)述和(he)闡揚了圣賢(xian)的著作,這(zhe)使后代(dai)人(ren)知(zhi)道了前代(dai)的典(dian)章(zhang)制度(du)和(he)有(you)關禮樂的情形。
59、曰國風,曰雅頌。號四詩,當諷詠。
【解釋】《國風(feng)》、《大雅(ya)》、《小雅(ya)》、《頌》,合稱為四詩,它(ta)是一種內容(rong)豐富、感(gan)情深切的詩歌,值得去朗誦。
60、詩既亡(wang),春秋作。寓褒貶(bian),別善惡。
【解釋】由于周朝(chao)的衰(shuai)落,詩(shi)經也就(jiu)跟著被冷落了,所以(yi)孔子就(jiu)作《春秋》,在這本(ben)書中隱含著對(dui)現實政治的褒貶以(yi)及對(dui)各國(guo)善(shan)惡行為的分辨(bian)。
61、三傳者,有(you)公羊。有(you)左氏(shi),有(you)谷(gu)梁。
【解釋】三傳就是(shi)羊高所著(zhu)(zhu)的《公羊傳》,左(zuo)丘明所著(zhu)(zhu)的《左(zuo)傳》和谷(gu)(gu)梁赤所著(zhu)(zhu)的《谷(gu)(gu)梁傳》,這些是(shi)解釋《春(chun)秋》的書。
(三個版(ban)本,版(ban)本1無新增內容)
(版本2
爾雅者,善(shan)辨言(yan),求經(jing)訓(xun),此莫先(xian)。
【解釋】爾雅是(shi)我國第一部詞(ci)典,里面解釋了很(hen)多詞(ci)語。如果讀經的時候遇到不懂的詞(ci)語,可(ke)以從爾雅找到解釋。
古圣(sheng)著,先賢傳,注疏備,十三經。
【解釋】這些古(gu)代(dai)的典籍,都是以前(qian)的圣人賢人著述(shu)的。后來后人對之進行(xing)注解,合起來稱為(wei)十三經。
左傳外,有國(guo)語,合群經,數十五。
【解釋】左(zuo)丘明著作(zuo)除了(le)《左(zuo)傳》外,還(huan)有《國語》,《左(zuo)傳》國語》加上前(qian)面所(suo)述的經(jing)書,共十五部經(jing)典(dian)。)
(版本3
爾雅者,善(shan)辨言,求經訓,此(ci)莫(mo)先。
【解(jie)釋(shi)】《爾雅(ya)》―書(shu)精于(yu)辨(bian)解(jie)詞(ci)義,若要尋(xun)求對經文的解(jie)說,沒有比《爾雅(ya)》更好(hao)的了(le)
注疏備,十三經(jing),惟“大(da)戴”,疏未成。
【解釋(shi)】在被(bei)注釋(shi)完備的書中(zhong),共有(you)十三部儒家經典,惟(wei)有(you)《大戴禮記》沒有(you)注疏。
《左傳》外(wai),有《國(guo)語》,合群經,數(shu)十五。
【解釋】左(zuo)丘明著作除了《左(zuo)傳(chuan)(chuan)》外,還有《國語》,《左(zuo)傳(chuan)(chuan)》國語》加上前面所述的經(jing)書,共十五(wu)部經(jing)典。)
62、經(jing)既明(ming),方讀子(zi)。撮其要,記其事(shi)。
【解釋】經傳(chuan)都讀熟了然后讀子(zi)書(shu)。子(zi)書(shu)繁雜,必(bi)須選擇(ze)比較重要(yao)的來(lai)讀,并且要(yao)記(ji)住(zhu)每件事的本末因果。
63、五子者,有荀(xun)揚。文中子,及老莊。
【解釋】五子(zi)(zi)(zi)(zi)是指荀子(zi)(zi)(zi)(zi)、揚子(zi)(zi)(zi)(zi)、文中子(zi)(zi)(zi)(zi)、老子(zi)(zi)(zi)(zi)和莊子(zi)(zi)(zi)(zi)。他們所(suo)寫的書(shu),便稱為(wei)子(zi)(zi)(zi)(zi)書(shu)。
64、經(jing)子通,讀諸史(shi)。考世系,知終始。
【解釋(shi)】經書(shu)和子書(shu)讀熟了以后(hou),再(zai)讀史書(shu)、讀史時必須要考究各朝各代的(de)世系(xi),明白(bai)他們盛衰的(de)原因,才(cai)能(neng)從歷史中記取(qu)教訓。
65、自羲農(nong),至黃帝。號三皇,居上世。
【解釋】自伏羲氏(shi)、神(shen)農(nong)氏(shi)到黃(huang)帝,這三位上古時代的帝王(wang)都能勤政愛民、非常(chang)偉大(da),因此后(hou)人(ren)尊稱他(ta)們為“三皇”。
66、唐有虞,號二帝。相揖遜,稱盛世。
【解釋】黃帝(di)(di)(di)之(zhi)后,有唐堯和虞(yu)舜二位帝(di)(di)(di)王(wang),堯認為自己的兒子不肖,而把帝(di)(di)(di)位傳給(gei)了才德(de)兼備的舜,在兩位帝(di)(di)(di)王(wang)治理下,天下太平(ping),人人稱頌(song)。
67、夏有(you)禹,商(shang)有(you)湯。周文武,稱三王(wang)。
【解(jie)釋】夏朝(chao)的開國君主(zhu)(zhu)是禹,商朝(chao)的開國君主(zhu)(zhu)是湯,周朝(chao)的開國君主(zhu)(zhu)是文王(wang)和武王(wang)。這幾個(ge)德才兼備的君王(wang)被后(hou)人稱(cheng)為三王(wang)。
68、夏傳子,家(jia)天下。四百載,遷夏社。
【解(jie)釋】禹(yu)把(ba)帝位傳給自己(ji)的(de)兒子,從(cong)此天下就成為一(yi)個家族所有(you)的(de)了(le)。經過四百多年,夏被湯滅(mie)掉,從(cong)而(er)結束(shu)了(le)它(ta)的(de)統治。
69、湯伐夏(xia),國號商(shang),六百載(zai),至紂亡(wang)。
【解(jie)釋】湯朝(chao)征(zheng)討夏朝(chao),定國(guo)號(hao)為商,過了六百多(duo)年,直(zhi)到紂的(de)滅(mie)亡。
70、周武(wu)王,始誅紂。八百載,最長久。
【解釋】周武王(wang)起兵滅掉商朝,殺死紂王(wang),建立周朝,周朝的歷史最長,前后延續了八百(bai)多年。
71、周轍東,王綱墜。逞干戈,尚游說。
【解釋(shi)】自從周平王(wang)東遷(qian)國(guo)都后,對諸侯(hou)的控(kong)制力就越來(lai)越弱了(le)。諸侯(hou)國(guo)之(zhi)間(jian)時常發生(sheng)戰爭,而(er)游說之(zhi)士(shi)也開始大行其道。
72、始春秋,終戰國(guo)。五霸強,七雄出(chu)。
【解釋】東周(zhou)分為兩個階段,一是春(chun)秋(qiu)時期(qi),一是戰國(guo)時期(qi)。春(chun)秋(qiu)時的(de)齊桓公、宋襄(xiang)公、晉文公、秦(qin)穆公和(he)楚莊王號稱(cheng)五霸。戰國(guo)的(de)七雄分別為齊楚燕(yan)韓趙魏秦(qin)。
73、嬴(ying)秦氏,始(shi)兼(jian)并。傳(chuan)二世,楚漢(han)爭。
【解釋(shi)】戰國末年,秦(qin)國的勢力日漸強(qiang)大,把其他(ta)諸侯國都滅(mie)掉了,建立了統一的秦(qin)朝。秦(qin)傳到二世胡(hu)亥,天下又開始大亂,最(zui)后(hou),形成(cheng)楚(chu)漢相爭(zheng)的局面。
74、高祖興,漢(han)業建(jian)。至(zhi)孝平(ping),王莽篡。
【解釋(shi)】漢高祖打敗了項羽(yu),建(jian)立漢朝。漢朝的(de)帝位傳了兩百多年,到了孝平帝時,就(jiu)被王莽篡奪了。
75、光武(wu)興,為東漢。四百(bai)年,終于獻。
【解釋】王(wang)莽篡權。改國號(hao)為(wei)新(xin),天下(xia)大亂,劉秀推翻(fan)更始(shi)帝(di),恢復國號(hao)為(wei)漢(han)(han),史稱東(dong)漢(han)(han)光武帝(di),漢(han)(han)朝(chao)延續(xu)四(si)百年,到漢(han)(han)獻帝(di)的(de)時候滅亡(wang)。
76、魏蜀吳,爭漢鼎。號三國,迄兩晉。
【解釋(shi)】東漢(han)末年,魏(wei)國(guo)、蜀國(guo)、吳(wu)(wu)國(guo)爭奪天下,形成三國(guo)相爭的局面。后(hou)來魏(wei)滅了蜀國(guo),但被司(si)馬炎(yan)篡奪了帝位,建立了晉朝(chao),晉國(guo)滅吳(wu)(wu)國(guo)統一(yi)后(hou),晉又分為東晉和西晉兩個時期。
77、宋齊繼,梁陳(chen)承。為南(nan)朝,都金陵。
【解釋】晉朝(chao)王室南(nan)遷以后,不久就(jiu)衰(shuai)亡(wang)了,繼(ji)之而起的(de)是南(nan)北(bei)朝(chao)時(shi)期。南(nan)朝(chao)包括宋(song)齊梁陳,國都建在金陵(ling)。
78、北元魏(wei),分東西。宇文周,興(xing)高齊(qi)。
【解釋】北朝則指的是元魏(wei)(wei)。元魏(wei)(wei)后來(lai)也分裂成(cheng)東魏(wei)(wei)和西(xi)魏(wei)(wei),西(xi)魏(wei)(wei)被(bei)宇文覺篡了位(wei),建(jian)立(li)了北周;東魏(wei)(wei)被(bei)高洋篡了位(wei),建(jian)立(li)了北齊。
79、迨至隋,一土宇。不再傳,失統緒(xu)。
【解釋(shi)】楊(yang)(yang)堅(jian)重新統一了(le)中國(guo),建立了(le)隋(sui)朝(chao),歷史上稱為隋(sui)文帝(di)(di)。他的兒子隋(sui)煬帝(di)(di)楊(yang)(yang)廣即位后,荒淫(yin)無道,隋(sui)朝(chao)很(hen)快(kuai)就滅亡了(le)。
80、唐(tang)高祖(zu),起義(yi)師(shi)。除隋亂,創國基。
【解釋(shi)】唐(tang)(tang)高祖李(li)淵起兵反隋(sui),最(zui)后(hou)隋(sui)朝(chao)滅亡(wang),他戰勝了(le)各路的(de)反隋(sui)義軍,取得了(le)天下,建立起唐(tang)(tang)朝(chao)。
81、二十傳,三百(bai)載(zai)。梁滅之,國乃改。
【解釋】唐朝(chao)的統治近(jin)三(san)百年(nian),總共傳了二十位(wei)皇帝。到唐昭宣(xuan)帝被朱全忠篡位(wei),建(jian)立了梁(liang)(liang)朝(chao),唐朝(chao)從此滅亡(wang)。為和南北(bei)朝(chao)時期的梁(liang)(liang)相區別(bie),歷史(shi)上稱(cheng)為后梁(liang)(liang)。
82、梁唐晉,及漢(han)周。稱五代(dai),皆有由。
【解(jie)釋】后(hou)(hou)(hou)梁、后(hou)(hou)(hou)唐、后(hou)(hou)(hou)晉、后(hou)(hou)(hou)漢(han)和后(hou)(hou)(hou)周五(wu)(wu)(wu)個朝代的更替時期,歷史上稱作五(wu)(wu)(wu)代,這五(wu)(wu)(wu)個朝代的更替都有著一定的原因。
83、炎宋興,受周禪。十八傳,南北混。
【解釋】趙匡胤接受(shou)了后周“禪讓”的帝位,建立(li)宋(song)朝。宋(song)朝相傳了十八個皇(huang)帝之后,北(bei)方的少數民族南下侵擾,結果又成了南北(bei)混戰的局面。
84、遼與金,皆稱(cheng)帝。元滅(mie)金,絕(jue)宋世。
【解釋(shi)】北方的遼人、金(jin)人和蒙(meng)古人都建立了(le)國家,自(zi)稱皇帝,最后蒙(meng)古人滅了(le)金(jin)朝和宋(song)朝,建立了(le)元朝,重(zhong)又統(tong)一了(le)中國。
85、輿圖廣,超(chao)前代。九十年,國(guo)祚廢(fei)。
【解釋】元(yuan)朝的(de)疆域很廣大,所統治的(de)領土,超過了以(yi)前的(de)每一個朝代(dai)。然而(er)它只維持了短短九(jiu)十年,就被農民起義推翻了。
86、太祖興,國(guo)大明。號洪武,都(dou)金(jin)陵。
【解釋】元朝(chao)末年,明太祖朱元璋起義,最后(hou)推翻元朝(chao)統治,統一(yi)全國,建立大明,年號(hao)洪武,定都在(zai)金陵。
87、迨(dai)成祖,遷(qian)燕京(jing)。十(shi)六世,至崇禎。
【解釋】到(dao)(dao)明成(cheng)祖即位(wei)后(hou),把國都由金(jin)陵遷(qian)到(dao)(dao)北(bei)方的(de)燕京。明朝共傳了十(shi)六個皇帝(di),直到(dao)(dao)崇禎皇帝(di)為止(zhi),明朝就滅亡了。
88、權閹肆,寇(kou)如林。李(li)闖出,神器焚。
【解釋】明朝末年,宦官專權,天下大亂(luan),老百姓紛(fen)紛(fen)起義,以(yi)闖王李自成為首的起義軍攻破北京,迫使崇禎(zhen)皇(huang)帝自殺,明朝最后滅亡。
89、清世祖,膺景命。靖四方,克大定。
【解釋】清軍入關后(hou),清世(shi)祖(zu)順治皇帝在北京(jing)登上帝座,平(ping)定(ding)了各地的(de)混亂局面(mian),使(shi)得老百姓可以重新安定(ding)地生活。
90、由康(kang)雍,歷乾嘉,民安富,治績(ji)夸。
【解釋(shi)】順(shun)治皇帝以后(hou),分別是(shi)康熙、雍正、乾隆和(he)嘉慶四位皇帝,在(zai)此期間,天下太(tai)平,人(ren)民生活(huo)比較(jiao)安(an)定(ding),國家也(ye)比較(jiao)強盛(sheng)。
91、道咸間,變(bian)亂起(qi),始英法(fa),擾都鄙。
【解釋】清(qing)朝道光、咸豐年間(jian),發生了變(bian)亂,英軍(jun)挑起鴉片戰爭(zheng)。英法(fa)兩國分別以亞羅號事件(jian)和法(fa)國神父被殺為(wei)由組(zu)成聯(lian)軍(jun),直攻北京。
92、同(tong)光后(hou),宣(xuan)統弱,傳九帝(di),滿清歿。
【解釋(shi)】同(tong)治、光緒皇(huang)帝(di)以(yi)后,清(qing)朝(chao)的(de)國勢已經(jing)破(po)敗不堪,當傳到第九(jiu)代宣統(tong)皇(huang)帝(di)時(shi),就被孫(sun)中山領導的(de)辛亥革(ge)命推翻了。
93、革命興,廢(fei)帝制,立憲法,建民國。
【解釋】孫(sun)中山領(ling)導的辛亥革命(ming),推翻了清朝(chao)政府的統治,廢除了帝(di)制,建立了憲法(fa),成立了中華民國政府,孫(sun)中山任(ren)臨時大總統。
94、古今史,全(quan)在(zai)茲。載治亂,知興衰。
【解(jie)釋】以(yi)上所敘述的(de)(de)是(shi)從三(san)皇五帝到(dao)建立民國的(de)(de)古今歷史,通過對歷史的(de)(de)學習,可以(yi)了(le)解(jie)各(ge)朝各(ge)代的(de)(de)治亂(luan)興衰(shuai),領悟到(dao)許多有(you)益的(de)(de)東西。
95、史(shi)雖繁,讀有次(ci)。史(shi)記一,漢書二(er)。
【解釋(shi)】中國(guo)的歷史(shi)書雖然紛繁(fan)、復雜,但在讀(du)(du)的時(shi)候應該有次序:先讀(du)(du)《史(shi)記》,然后讀(du)(du)《漢書》。
96、后漢三,國志四(si)。兼(jian)證經,參通鑒。
【解釋】第(di)三讀《后(hou)漢書(shu)》,第(di)四讀《三國志》,讀的同時(shi),還要參照(zhao)經書(shu),參考《資(zi)治(zhi)(zhi)通鑒》,這樣就可以更好地了(le)解歷史(shi)的治(zhi)(zhi)亂興衰了(le)。
97、讀史者,考實錄(lu)。通古今,若(ruo)親目。
【解釋(shi)】讀(du)歷史(shi)的人應該更進一(yi)步(bu)地去翻閱歷史(shi)資(zi)料,了解古往(wang)今來事(shi)情的前因后果,就好像是自己(ji)親眼所見一(yi)樣。
98、口而(er)誦(song),心(xin)而(er)惟。朝于(yu)斯(si),夕于(yu)斯(si)。
【解釋】讀書學習,要(yao)有(you)恒心(xin),要(yao)一邊(bian)讀,一邊(bian)用心(xin)去思(si)考。只有(you)早(zao)早(zao)晚晚都把心(xin)思(si)用到學習上,才能真正學好(hao)。
99、昔仲尼,師項橐。古圣賢,尚勤學。
【解釋】從前,孔子(zi)(zi)是(shi)個十(shi)分好學的(de)(de)人,當時魯國有一位(wei)神童名叫項橐,孔子(zi)(zi)就曾(ceng)向他學習。像(xiang)孔子(zi)(zi)這樣的(de)(de)圣賢(xian),尚不忘勤學。
100、趙中令,讀魯論。彼(bi)既(ji)仕,學且(qie)勤(qin)。
【解釋(shi)(shi)】宋朝時趙中(zhong)令——趙普(pu),他官(guan)已經做到了(le)中(zhong)書令了(le),天天還(huan)手不釋(shi)(shi)卷地(di)閱讀論(lun)語,不因(yin)為(wei)自(zi)己已經當了(le)高(gao)官(guan),而忘記勤奮學習。
101、披蒲(pu)編,削竹簡。彼無書(shu),且知勉。
【解(jie)釋】西漢時路溫舒把文字抄在(zai)蒲草上(shang)閱讀。公孫弘將(jiang)春秋(qiu)刻在(zai)竹子削成的竹片(pian)上(shang)。兩人都很窮,買不起(qi)書,但(dan)還不忘勤奮學習。
102、頭懸梁,錐刺(ci)股。彼不教,自勤苦。
【解釋】東漢的孫敬讀書時(shi)(shi)把自己的頭(tou)發拴在(zai)屋(wu)梁(liang)上(shang),以免打瞌睡(shui)。戰國時(shi)(shi)蘇(su)秦讀書每到(dao)疲倦時(shi)(shi)就用(yong)錐子刺大腿,他們(men)不用(yong)別人督促而自覺(jue)勤奮苦讀。
103、如(ru)囊螢,如(ru)映雪(xue)。家雖(sui)貧,學不(bu)輟。
【解釋(shi)】晉朝人(ren)車胤,把螢火(huo)蟲(chong)放在紗袋里當照明讀書。孫(sun)康(kang)則(ze)利(li)用(yong)積雪的(de)反(fan)光(guang)來讀書。他們兩人(ren)家境貧(pin)苦,卻能在艱苦條件下(xia)繼續求學(xue)。
104、如負薪,如掛角。身雖(sui)勞,猶苦卓。
【解(jie)釋(shi)】漢朝的朱買臣,以砍柴維(wei)持生活,每(mei)天邊擔柴邊讀(du)書。隋朝李(li)密放牛把書掛在(zai)牛角上,有時間就讀(du)。他們在(zai)艱苦的環(huan)境里仍堅持讀(du)書。
105、蘇老泉,二十(shi)七。始(shi)發奮,讀書籍(ji)。
【解釋(shi)】唐宋八大(da)家(jia)之一(yi)的(de)(de)蘇(su)洵(xun),號(hao)老泉,小時候(hou)不想念書(shu),到了二(er)十七歲的(de)(de)時候(hou),才開(kai)始下(xia)決(jue)心努力學習(xi),后來成了大(da)學問家(jia)。
106、彼既老,猶悔(hui)遲。爾小生,宜早思。
【解釋】像蘇老(lao)泉(quan)上(shang)了年(nian)紀,才后悔當初(chu)沒好(hao)好(hao)讀書(shu),而(er)我們年(nian)紀輕輕,更應該把握大好(hao)時光,發奮讀書(shu),才不(bu)至于(yu)將(jiang)來后悔。
107、若(ruo)梁(liang)灝,八十二。對大廷,魁(kui)多士。
【解釋】宋朝有個(ge)梁(liang)灝,在(zai)八十二歲時才考(kao)中狀元,在(zai)金(jin)殿上對皇(huang)帝(di)提(ti)出的(de)問題對答如流,所有參加考(kao)試的(de)人都不(bu)如他。
108、彼既成,眾稱異。爾(er)小生(sheng),宜立志。
【解釋(shi)】梁灝這么大年紀,尚(shang)能(neng)獲得成功,不能(neng)不使(shi)大家(jia)感到驚異(yi),欽佩(pei)他(ta)的(de)好(hao)學不倦。而我們應該趁著(zhu)年輕的(de)時候(hou),立定志向,努(nu)力用功就一(yi)定前途(tu)無量。
109、瑩八歲,能詠詩。泌七(qi)歲,能賦棋。
【解釋(shi)】北齊有個(ge)叫祖(zu)瑩(ying)的人,八(ba)歲就能吟詩,后來當了秘書監著作(zuo)郎(lang)。另外(wai)唐朝有個(ge)叫李(li)泌的人,七(qi)歲時就能以下棋為(wei)題而(er)作(zuo)出詩賦。
110、彼穎(ying)悟,人稱奇(qi)。爾幼學,當效之(zhi)。
【解釋(shi)】他(ta)們(men)兩個人(ren)的聰明(ming)和(he)才(cai)智,在當時(shi)很受人(ren)們(men)的贊(zan)賞(shang)和(he)稱奇,我們(men)正值求學的開始(shi),應該效法他(ta)們(men),努(nu)力(li)用功讀書(shu)。
111、蔡文姬,能(neng)辨(bian)琴。謝(xie)道韞,能(neng)詠吟。
【解釋】在古代有許多出色的(de)女(nv)能人。象東漢末年的(de)蔡(cai)文姬能分辨琴聲好壞,晉朝(chao)的(de)才女(nv)謝道韞則能出口成(cheng)詩(shi)。
112、彼女子(zi),且聰敏。爾男子(zi),當自警(jing)。
【解釋】像(xiang)這樣的兩(liang)個(ge)女孩子(zi),一個(ge)懂音(yin)樂,一個(ge)會做詩(shi),天資如此聰慧;身(shen)為一個(ge)男子(zi)漢,更(geng)要時(shi)時(shi)警惕,充實自己才對(dui)。
113、唐劉晏(yan),方七歲。舉神童,作(zuo)正字。
【解釋(shi)】唐玄(xuan)宗(zong)時,有(you)一(yi)個名叫劉晏的小孩子,才只有(you)七歲,就(jiu)被推舉為神童(tong),并且做了(le)負責刊正文字的官(guan)。
114、晏雖(sui)幼,身已仕。有(you)為者,亦若是。
【解釋】劉晏(yan)雖然年紀這么(me)小,但卻已(yi)經做官來(lai),擔當國家(jia)給他的(de)重(zhong)任,要想成為(wei)一個有(you)用的(de)人,只要勤奮好學,也可以(yi)和劉晏(yan)一樣名揚后(hou)世。
115、犬守夜(ye),雞司晨。茍不(bu)學(xue),曷為人。
【解釋】狗在(zai)夜間會替人(ren)看守(shou)家門,雞(ji)在(zai)每天早晨天亮(liang)時報曉(xiao),人(ren)如果不(bu)能用(yong)心學習、迷迷糊(hu)(hu)糊(hu)(hu)過日子,有什(shen)么資(zi)格稱為人(ren)呢(ni)。
116、蠶吐絲,蜂釀蜜。人不(bu)學(xue),不(bu)如物。
【解釋】蠶(can)吐絲以供做衣(yi)料,蜜蜂可以釀(niang)制(zhi)蜂蜜,供人們食用。而人要(yao)是不懂得(de)學習,以自己(ji)的知識、技能(neng)來實現(xian)自己(ji)的價值(zhi),真不如小動物。
117、幼(you)而學(xue),壯而行。上致(zhi)君,下(xia)澤民。
【解釋(shi)】要在幼年時(shi)努力(li)學習不(bu)斷充實自己,長大后能夠學以致用,上替國家效力(li),下為(wei)人民謀福利。
118、揚名聲(sheng),顯父母。光(guang)于(yu)前(qian),裕于(yu)后(hou)。
【解釋】如果(guo)為人(ren)民做出應(ying)有(you)的貢獻(xian),就會(hui)得到贊揚,自(zi)己的父母也(ye)可以得到榮耀(yao),給祖先(xian)增添了(le)光彩,也(ye)給下(xia)代留下(xia)了(le)好(hao)的榜樣。
119、人遺子(zi),金滿籯(ying)。我教子(zi),唯一經(jing)。
【解釋】有的(de)(de)人遺(yi)留(liu)給子孫后代的(de)(de)是金銀錢(qian)財,但應(ying)該教孩子精(jing)于讀書學(xue)習,長大后做個有所作為的(de)(de)人。
120、勤有(you)功,戲(xi)無益。戒之哉,宜勉力。
【解釋】反復(fu)講了許(xu)多道理(li),只(zhi)是告(gao)訴孩(hai)子們(men),凡是勤奮上進的(de)人,都(dou)會有好的(de)收獲,而只(zhi)顧貪玩(wan),浪費了大(da)好時(shi)光是一定(ding)要(yao)后(hou)悔的(de)。
關于(yu)《三(san)字經》的(de)成(cheng)書年代和作者歷代說法不一,大多數后代學者傾(qing)向的(de)觀點意見是(shi)“宋(song)儒王(wang)伯厚(hou)先生(sheng)作《三(san)字經》,以課家塾(shu)”,即王(wang)應麟為了更好的(de)教育(yu)本族子(zi)(zi)弟讀書,于(yu)是(shi)編寫了融會經史(shi)子(zi)(zi)集(ji)的(de)三(san)字歌訣。
王(wang)應麟是南宋(song)人(ren),《三(san)字經(jing)》原(yuan)著中的(de)歷史部分只截(jie)至到宋(song)朝為(wei)止(zhi)。隨著歷史的(de)發展,為(wei)了體現(xian)時代變遷,各朝代都(dou)有人(ren)對《三(san)字經(jing)》不斷地加以補充,例如清道光年間賀興思增補了關于元、明、清三(san)代的(de)歷史,共計二十四(si)句話。
關于(yu)《三(san)字經(jing)》的(de)成書(shu)(shu)年代(dai)和(he)作(zuo)者歷(li)代(dai)說(shuo)法不(bu)一,但是大(da)(da)多(duo)數學(xue)者的(de)意見傾向于(yu)“宋儒王伯(bo)厚先生(sheng)作(zuo)《三(san)字經(jing)》,以(yi)課家(jia)塾”。王應麟(lin)(1223—1296),南宋官(guan)員、學(xue)者。字伯(bo)厚,號深寧(ning)居士,又號厚齋。慶元府鄞(yin)縣(xian)(今浙江鄞(yin)縣(xian))人。理宗淳祐(you)元年進士,寶祐(you)四年復中(zhong)博學(xue)宏詞科。歷(li)官(guan)太常寺主(zhu)簿、通判臺州,召為秘節監、權中(zhong)書(shu)(shu)舍人,知徽州、禮部尚(shang)書(shu)(shu)兼給事中(zhong)等職。其為人正直敢言,屢(lv)次冒犯權臣(chen)丁大(da)(da)全、賈似(si)道而(er)遭罷斥,后辭官(guan)回(hui)鄉,專意著(zhu)述(shu)二十年。為學(xue)宗朱熹,涉獵經(jing)史(shi)百家(jia)、天文(wen)地理,熟悉掌故制度,長于(yu)考證。一生(sheng)著(zhu)述(shu)頗富(fu),計有二十余種、六百多(duo)卷,相傳《三(san)字經(jing)》為其所著(zhu)。王應麟(lin)晚年教育本族子弟讀書(shu)(shu)的(de)時候,編寫了一本融(rong)會(hui)經(jing)史(shi)子集(ji)的(de)三(san)字歌訣,據傳就(jiu)是《三(san)字經(jing)》。
關于《三字經(jing)》的作(zuo)者及(ji)成書時間,還(huan)有其他說法。
一(yi)說(shuo)是宋(song)代人區(qu)適(shi)子(zi)。明(ming)末(mo)清(qing)初屈大均(jun)在(zai)“廣(guang)東(dong)新語”卷(juan)十一(yi)中記載:“童蒙所誦(song)三字(zi)經乃(nai)宋(song)末(mo)區(qu)適(shi)子(zi)所撰(zhuan)。適(shi)子(zi),順(shun)德(de)登洲人,字(zi)正(zheng)叔,入元抗節(jie)不(bu)仕”,認為(wei)廣(guang)東(dong)順(shun)德(de)人區(qu)適(shi)子(zi)才(cai)是《三字(zi)經》的真正(zheng)作者(zhe)。
一(yi)說是(shi)明(ming)代(dai)(dai)人黎(li)貞。清(qing)代(dai)(dai)邵晉涵詩:“讀得貞黎(li)三字訓”,自注:“《三字經(jing)》,南海黎(li)貞撰(zhuan)。”即(ji)以為(wei)明(ming)代(dai)(dai)黎(li)貞撰(zhuan)。
吳(wu)蒙校(xiao)點《三字經(jing)》時,結合《三字經(jing)》中(zhong)提到《四書(shu)》以及(ji)鼓(gu)勵仕(shi)進(jin)等的(de)(de)(de)內容,指出該(gai)書(shu)“似(si)當作成于元延(yan)祐年恢復科舉(ju),規定考試程式中(zhong)《四書(shu)》用朱氏集(ji)注之后(hou)”。同時又提及(ji)南(nan)宋(song)陳淳(chun)用三字句寫成的(de)(de)(de)《啟蒙初(chu)誦》疑(yi)似(si)為《三字經(jing)》的(de)(de)(de)先河(he),指出《三字經(jing)》從雛(chu)形到更定,經(jing)歷了相當長的(de)(de)(de)時間(jian)。
學者(zhe)張如安根(gen)據南宋(song)慈溪(xi)人桂氏(shi)《家訓》中的(de)相關記載(zai)認(ren)為,《三字經》應成書于南宋(song)紹(shao)熙(1190年-1194年)至(zhi)嘉定(1208年-1224年)年間,其時代要早于王應麟(1223年-1296年)和(he)區適子(zi)。而(er)寧波是(shi)目前已知(zhi)的(de)《三字經》最早流傳的(de)地區。
原典內容之外,后經章太炎等人多次增改,故三(san)字經內容在“敘史”部分,也已(yi)包含(han)元、明、清、民國(guo)時期(qi)。各版本(ben)題名也有差異,例如(ru)“三(san)字經注解(jie)備要(yao)”、“重訂(ding)三(san)字經”等。
《三字經》的內容分(fen)為六個部分(fen),每一(yi)部分(fen)有一(yi)個中心。
從(cong)“人(ren)之(zhi)初,性本(ben)善”到(dao)(dao)“人(ren)不學(xue),不知義(yi)”,講(jiang)述的(de)(de)(de)是教育和學(xue)習(xi)對兒(er)童(tong)成長的(de)(de)(de)重要(yao)性,后天教育及(ji)(ji)時,方(fang)(fang)法(fa)正確(que),可以使兒(er)童(tong)成為(wei)有用之(zhi)材;從(cong)“為(wei)人(ren)子(zi)(zi)(zi),方(fang)(fang)少(shao)時”至(zhi)“首(shou)孝悌,次見聞”強調兒(er)童(tong)要(yao)懂禮儀要(yao)孝敬(jing)父母、尊敬(jing)兄長,并舉了黃香和孔(kong)融的(de)(de)(de)例子(zi)(zi)(zi);從(cong)“知某數,識某文”到(dao)(dao)“此十(shi)義(yi),人(ren)所同”介紹(shao)的(de)(de)(de)是生(sheng)活(huo)中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)一些名物常識,有數字(zi)、三(san)才、三(san)光、三(san)綱、四(si)時、四(si)方(fang)(fang)、五行、五常、六谷、六畜(chu)、七情、八音、九族、十(shi)義(yi),方(fang)(fang)方(fang)(fang)面(mian)(mian)面(mian)(mian),一應俱全,而且簡(jian)單(dan)明了;從(cong)“凡訓(xun)蒙,須講(jiang)究”到(dao)(dao)“文中(zhong)(zhong)子(zi)(zi)(zi),及(ji)(ji)老莊”介紹(shao)中(zhong)(zhong)國古代的(de)(de)(de)重要(yao)典籍和兒(er)童(tong)讀書(shu)的(de)(de)(de)程序,這部分(fen)列(lie)舉的(de)(de)(de)書(shu)籍有四(si)書(shu)、六經、三(san)易、四(si)詩、三(san)傳、五子(zi)(zi)(zi),基本(ben)包括了儒(ru)家的(de)(de)(de)典籍和部分(fen)先秦諸子(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)著作(zuo);從(cong)“經子(zi)(zi)(zi)通(tong),讀諸史”到(dao)(dao)“通(tong)古今,若親目(mu)”講(jiang)述的(de)(de)(de)是從(cong)三(san)皇至(zhi)清(qing)代的(de)(de)(de)朝代變(bian)革,一部中(zhong)(zhong)國史的(de)(de)(de)基本(ben)面(mian)(mian)貌盡在其中(zhong)(zhong);從(cong)“口而誦,心而維”至(zhi)“戒(jie)之(zhi)哉(zai),宜勉力”強調學(xue)習(xi)要(yao)勤奮刻苦、孜孜不倦,只有從(cong)小打下(xia)良(liang)好的(de)(de)(de)學(xue)習(xi)基礎(chu),長大才能有所作(zuo)為(wei),“上致君,下(xia)澤民”。
《三(san)字經(jing)》內容(rong)的(de)(de)(de)排列順序極有章(zhang)法,體現了作(zuo)(zuo)(zuo)者(zhe)(zhe)的(de)(de)(de)教(jiao)育思(si)(si)想。作(zuo)(zuo)(zuo)者(zhe)(zhe)認為教(jiao)育兒(er)童要重在禮(li)儀孝(xiao)悌,端正孩子(zi)(zi)(zi)們的(de)(de)(de)思(si)(si)想,知識的(de)(de)(de)傳授則在其(qi)次,即(ji)“首孝(xiao)悌,次見聞”。訓導兒(er)童要先(xian)從小學入手,即(ji)先(xian)識字,然后(hou)讀經(jing)、子(zi)(zi)(zi)兩(liang)類的(de)(de)(de)典(dian)籍。經(jing)部(bu)子(zi)(zi)(zi)部(bu)書(shu)讀過(guo)后(hou),再(zai)學習(xi)(xi)史書(shu),書(shu)中(zhong)說:“經(jing)子(zi)(zi)(zi)通,讀諸史”。《三(san)字經(jing)》最后(hou)強調學習(xi)(xi)的(de)(de)(de)態(tai)度(du)和目的(de)(de)(de)。可以(yi)說,《三(san)字經(jing)》既是一(yi)部(bu)兒(er)童識字課本,同時(shi)也(ye)是作(zuo)(zuo)(zuo)者(zhe)(zhe)論述啟(qi)蒙教(jiao)育的(de)(de)(de)著作(zuo)(zuo)(zuo),這在閱讀時(shi)需加注意(yi)。《三(san)字經(jing)》用典(dian)多,知識性強,是一(yi)部(bu)在儒家(jia)思(si)(si)想指導下編成的(de)(de)(de)讀物(wu),充滿了積極向(xiang)上(shang)的(de)(de)(de)精神(shen)。
《三(san)字經(jing)》是宋朝王應麟(lin)(存疑)先生所作,內容大都采用(yong)韻(yun)文(wen),每(mei)三(san)字一(yi)句,四句一(yi)組,像一(yi)首詩一(yi)樣,背(bei)誦起來(lai)如同唱兒歌,用(yong)來(lai)教(jiao)育子女朗朗上(shang)口十(shi)分有趣,又能啟迪(di)心智(zhi)。時人覺得本書內容很好,紛(fen)紛(fen)翻印(yin),因此廣為流傳(chuan),歷(li)久(jiu)不衰,成為歷(li)朝歷(li)代(dai)最重要的童蒙養正教(jiao)材之一(yi)。
隨著時間的(de)(de)(de)推移,在《三(san)(san)字(zi)經》的(de)(de)(de)內容上,不同歷史(shi)時期皆有所修改或增加。迄今為(wei)止所見的(de)(de)(de)就有宋末元初的(de)(de)(de)1068字(zi)本(ben)(ben),明(ming)(ming)代的(de)(de)(de)1092字(zi)本(ben)(ben),明(ming)(ming)末的(de)(de)(de)1122字(zi)本(ben)(ben),清初的(de)(de)(de)1140字(zi)本(ben)(ben)及1170字(zi)本(ben)(ben)等多(duo)個版本(ben)(ben)。并出現相關(guan)注解(jie)本(ben)(ben)、插圖本(ben)(ben)。如明(ming)(ming)清時期就有《增補(bu)三(san)(san)字(zi)經》、《節增三(san)(san)字(zi)經》和《廣(guang)三(san)(san)字(zi)經》等。清末民初的(de)(de)(de)著名(ming)學者章太炎〈字(zi)炳麟〉先生的(de)(de)(de)《三(san)(san)字(zi)經》增訂本(ben)(ben),是近一個世(shi)紀以來流傳最廣(guang)的(de)(de)(de)版本(ben)(ben)。
1949年后(hou),又對(dui)《三字經(jing)》進行修訂。主要(yao)涉及一些民族(zu)史觀內容的修訂。如:
1.關于元代歷史的“蒞中國,兼戎狄,九十(shi)年,國祚(zuo)廢。”改為“輿(yu)圖廣,超前代,九十(shi)年,國祚(zuo)廢。”
2.關(guan)于清(qing)代歷史(shi)的“清(qing)順治,據神京。至(zhi)十(shi)傳(chuan),宣統(tong)遜。舉總(zong)統(tong),共和成。復漢土,民國(guo)興。廿二史(shi),全在(zai)茲(zi),載(zai)治亂(luan),知興衰(shuai)。”改為“清(qing)世(shi)祖,膺(ying)景命,靖四方,克大定。由康雍,歷乾嘉,民安富,治績(ji)夸。道咸(xian)間,變亂(luan)起(qi),始英法,擾(rao)都鄙。同(tong)光后,宣統(tong)弱,傳(chuan)九帝,滿清(qing)歿。革命興,廢帝制,立憲法,建民國(guo)。古今(jin)史(shi),全在(zai)茲(zi),載(zai)治亂(luan),知興衰(shuai)。”
《三(san)(san)字(zi)(zi)(zi)經》是(shi)中國傳統的(de)(de)兒(er)(er)童啟(qi)蒙讀(du)(du)(du)物(wu),知名度(du)極高。古代(dai)兒(er)(er)童都(dou)是(shi)通過背誦《三(san)(san)字(zi)(zi)(zi)經》來(lai)(lai)識字(zi)(zi)(zi)知理的(de)(de)。《三(san)(san)字(zi)(zi)(zi)經》用(yong)簡潔(jie)通俗的(de)(de)白(bai)話講出了(le)亙(gen)古不(bu)變(bian)的(de)(de)哲理,膾炙人口、廣為流(liu)傳;不(bu)受(shou)文字(zi)(zi)(zi)限(xian)制(zhi),用(yong)通俗的(de)(de)文字(zi)(zi)(zi)將經史子集(ji)等(deng)各部類(lei)的(de)(de)知識揉合在(zai)一(yi)起,全(quan)文用(yong)典極多,全(quan)篇充滿樂(le)觀(guan)精神;在(zai)《三(san)(san)字(zi)(zi)(zi)經》出現(xian)之前,蒙學讀(du)(du)(du)物(wu)都(dou)是(shi)四(si)個字(zi)(zi)(zi)一(yi)句,《三(san)(san)字(zi)(zi)(zi)經》則以(yi)三(san)(san)言形式出現(xian),讀(du)(du)(du)起來(lai)(lai)輕松(song)愉快,更(geng)符合兒(er)(er)歌特點,明朝(chao)趙南星稱(cheng)其“句短而易(yi)讀(du)(du)(du),殊便于開蒙”,故此為蒙學第(di)一(yi)書(shu)。《三(san)(san)字(zi)(zi)(zi)經》在(zai)古代(dai)被稱(cheng)為“小綱鑒”,可(ke)以(yi)將零散的(de)(de)知識貫(guan)穿起來(lai)(lai),使(shi)讀(du)(du)(du)書(shu)積累的(de)(de)百科(ke)知識,得以(yi)納入一(yi)個清晰知識體系。
《三(san)(san)字經》與(yu)《百家(jia)姓》、《千字文》并稱(cheng)為(wei)中國(guo)三(san)(san)大(da)國(guo)學啟蒙(meng)讀物。
從明朝開(kai)始,《三字經》就已(yi)流(liu)傳至中(zhong)國以外的國家。
根據記載,世界上(shang)(shang)最(zui)早的(de)《三字經》翻譯本是拉(la)丁文(wen)。1579年,歷史上(shang)(shang)第一位(wei)研(yan)究漢學的(de)歐洲人(ren)羅明堅,到澳門學習中文(wen),他從1581年就開始著手(shou)翻譯《三字經》,并將譯文(wen)寄回意大利。
1727年(nian)(nian),沙俄政(zheng)府派遣一批人士(shi)到中(zhong)國(guo)(guo)(guo)學(xue)(xue)(xue)習儒家文(wen)化(hua)(hua),首先研讀(du)的(de)(de)(de)就是《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》。其(qi)中(zhong)一位學(xue)(xue)(xue)生羅索興將它(ta)翻譯(yi)為(wei)俄文(wen),后入選培訓(xun)教(jiao)材(cai),成為(wei)俄國(guo)(guo)(guo)文(wen)化(hua)(hua)界的(de)(de)(de)流行讀(du)物(wu)。1779年(nian)(nian),彼得堡帝俄科(ke)(ke)學(xue)(xue)(xue)院又(you)公開出版了(le)列昂節夫(1716~1786年(nian)(nian))翻譯(yi)的(de)(de)(de)《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)及名賢集合刊本(ben)》,因其(qi)內(nei)容與當時(shi)女皇(huang)葉卡捷林(lin)娜二(er)世(shi)推(tui)(tui)行的(de)(de)(de)講求秩序(xu)(xu)的(de)(de)(de)“開明專制”等政(zheng)治策略不謀而(er)合,政(zheng)府遂正式“推(tui)(tui)薦給(gei)俄國(guo)(guo)(guo)公眾”并(bing)(bing)走(zou)向民間。“俄國(guo)(guo)(guo)漢(han)學(xue)(xue)(xue)之父”俾丘林(lin)(1777~1853年(nian)(nian))曾在北(bei)京生活(huo)14年(nian)(nian),深諳經(jing)(jing)(jing)(jing)史(shi)(shi),更明曉《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》的(de)(de)(de)文(wen)化(hua)(hua)內(nei)涵和(he)(he)社會影響,他在1829年(nian)(nian)推(tui)(tui)出《漢(han)俄對照三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》,并(bing)(bing)稱(cheng)(cheng)《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》是“十二(er)世(shi)紀的(de)(de)(de)百科(ke)(ke)全書”。當時(shi)俄國(guo)(guo)(guo)教(jiao)育界在討(tao)論兒童教(jiao)育問題,于(yu)是《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》成為(wei)“俄國(guo)(guo)(guo)人閱讀(du)中(zhong)文(wen)翻譯(yi)本(ben)的(de)(de)(de)指南”,成為(wei)當時(shi)社會流行讀(du)物(wu)。普希(xi)金(jin)細(xi)讀(du)后,在作序(xu)(xu)時(shi)稱(cheng)(cheng)贊此書是“三(san)(san)(san)字(zi)圣(sheng)經(jing)(jing)(jing)(jing)”。普希(xi)金(jin)研讀(du)過《四書》、《五經(jing)(jing)(jing)(jing)》,但(dan)對《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》情(qing)有獨(du)鐘(zhong),如今(jin)普希(xi)金(jin)故居還珍藏(zang)著當年(nian)(nian)他讀(du)過的(de)(de)(de)《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》。喀山(shan)大(da)學(xue)(xue)(xue)和(he)(he)彼得堡大(da)學(xue)(xue)(xue)的(de)(de)(de)東(dong)方(fang)學(xue)(xue)(xue)系都以《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》為(wei)初級教(jiao)材(cai),而(er)大(da)多(duo)數入華商(shang)團和(he)(he)駐華使者的(de)(de)(de)培訓(xun)多(duo)以《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》為(wei)首選教(jiao)材(cai),因而(er),《三(san)(san)(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)(jing)》在俄國(guo)(guo)(guo)文(wen)化(hua)(hua)歷史(shi)(shi)上留下了(le)自己深深的(de)(de)(de)印記(ji)。
韓國、日本也(ye)(ye)對《三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》也(ye)(ye)非常(chang)重視。日本早在江戶時代(1603~1868年)已印(yin)行(xing)由(you)中國商船帶來的(de)各種版本的(de)《三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》。從江戶時代到明治初年(1868~1921年),日本的(de)私塾已采用《三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》,后更大(da)量出現各種仿制本,如《本朝三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》、《皇朝三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》等,多達二十(shi)多種,其中影響最大(da)的(de)是(shi)三字(zi)(zi)(zi)押韻,介紹日本歷史地理文化道德(de)的(de)《本朝三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》。
英(ying)國(guo)的馬禮遜(xun)(1782~1834年(nian))翻(fan)譯的第一本中(zhong)國(guo)傳(chuan)統經(jing)典就(jiu)是《三(san)字經(jing)》。1812年(nian),他出版《中(zhong)國(guo)春秋(qiu)》英(ying)文(wen)版,包括《三(san)字經(jing)》和《大學》。修(xiu)訂(ding)后,1917年(nian)又在倫敦(dun)再版。
美國傳教(jiao)士裨治文在他主辦的《中國叢報》上刊載《三(san)字(zi)經(jing)》、《千(qian)字(zi)文》等啟蒙讀物。
在(zai)(zai)法國(guo),猶(you)太籍漢學家儒蓮(1797年~1873年),在(zai)(zai)1827年擔任法蘭西研究院圖書館副館長后翻譯(yi)出(chu)《孟子(zi)(zi)》、《三字(zi)經》、《西廂記》、《白蛇傳》、《老子(zi)(zi)道德(de)經》、《天工開物》等中國(guo)典籍。
1989年(nian),新加(jia)(jia)坡出版潘(pan)世茲翻譯的(de)英文本(ben)《三(san)字經》,被推薦參加(jia)(jia)“法蘭克福國(guo)際書(shu)展”,并(bing)成為新加(jia)(jia)坡的(de)教科(ke)書(shu)。
1990年,《三字經》被(bei)聯合國(guo)教科組織選編入《兒(er)童道德叢書(shu)》,向世界各地兒(er)童推(tui)介學(xue)習,成為一本世界著(zhu)名的啟蒙讀物。