《與浩(hao)初上人(ren)同看山寄京(jing)華親(qin)故》是(shi)唐代(dai)文(wen)學家柳(liu)宗元的(de)(de)(de)詩作(zuo)。此詩表(biao)現(xian)了(le)作(zuo)者對故鄉的(de)(de)(de)深(shen)切思(si)念之情,同時(shi)也表(biao)達了(le)作(zuo)者被貶謫的(de)(de)(de)憤(fen)慨(kai)不平之意。前兩句(ju)以(yi)(yi)劍(jian)喻(yu)(yu)山峰(feng),謂其割人(ren)愁腸,“割”字照(zhao)應上句(ju)“劍(jian)铓”的(de)(de)(de)比喻(yu)(yu),突出作(zuo)者愁苦之深(shen);后兩句(ju)由峭拔似劍(jian)铓的(de)(de)(de)群峰(feng)進一步產生出一個奇特的(de)(de)(de)幻想(xiang)(xiang),期(qi)望(wang)身(shen)化千億,散(san)上諸峰(feng)以(yi)(yi)望(wang)故鄉。全詩因景生情,融情入景,想(xiang)(xiang)象奇特,比喻(yu)(yu)新(xin)穎,作(zuo)者謫居的(de)(de)(de)愁苦與望(wang)鄉的(de)(de)(de)悲哀在短短二(er)十八字里表(biao)達得深(shen)摯感人(ren),具(ju)有很強的(de)(de)(de)藝術感染力。
與浩初(chu)上(shang)人同看山(shan)寄京華親故⑴
海畔尖(jian)山(shan)似劍铓⑵,秋(qiu)來處處割愁腸(chang)⑶。
若為化(hua)得(de)身千(qian)億⑷,散上峰頭望故鄉⑸。
⑴浩初上人(ren)(ren):作者(zhe)的朋(peng)友,潭州(今湖南(nan)長沙)人(ren)(ren),龍安(an)海禪師的弟(di)子。時從臨賀(he)到柳州會見柳宗元。上人(ren)(ren),對和尚的尊稱。山(shan):指柳州附近山(shan)峰。京華:京城(cheng)長安(an)。親故(gu):親戚(qi)、故(gu)人(ren)(ren)。
⑵海(hai)(hai)畔(pan)畔(pan):海(hai)(hai)邊。柳州在(zai)南方,距海(hai)(hai)較近,故稱海(hai)(hai)畔(pan)。劍(jian)铓(máng):劍(jian)鋒,劍(jian)的(de)頂部尖銳部分。
⑶愁腸:因(yin)思(si)鄉而(er)憂愁,有如肝腸寸斷(duan)。
⑷若:如果。身千億:佛(fo)家語。《翻譯名義集》:“一花百億國,一國一釋迦(jia),故(gu)召釋迦(jia)牟尼名千百億化身也。”柳宗元精通佛(fo)典,同行的浩初上人又是龍安海禪師的弟子,作者自然(ran)聯想到佛(fo)經(jing)中“化身”的說(shuo)法,以表明自己的思鄉(xiang)情切。千億,極言(yan)其(qi)多。
⑸散(san)上:飄向。一作“散(san)作”。故鄉:這(zhe)里指長(chang)安。作者祖籍河東,在長(chang)安出生、長(chang)大。
海邊的尖山好像(xiang)利劍(jian)鋒芒,到(dao)秋天處(chu)(chu)處(chu)(chu)割斷人(ren)的愁腸。
怎能讓(rang)此(ci)身(shen)化作千千萬(wan)(wan)萬(wan)(wan),撒(sa)落到每(mei)個峰頂(ding)眺望故鄉!
此詩作于柳(liu)州。柳(liu)宗(zong)元(yuan)從永(yong)州司馬改任柳(liu)州刺史后,一直懷(huai)友望鄉(xiang),愁(chou)(chou)思郁(yu)結。為(wei)了排遣愁(chou)(chou)思,在一個秋高氣(qi)爽的(de)日子,他與朋友浩初(chu)和尚一同(tong)登山望景,見四野群峰(feng)皆(jie)如(ru)劍(jian)鋒(feng),更觸動愁(chou)(chou)懷(huai)。于是寫(xie)下了這首七(qi)言絕句,寄給京(jing)城(cheng)長(chang)安親友,以表達對(dui)他們(men)強烈的(de)懷(huai)念之情(qing)。
劉(liu)禹錫《海陽(yang)湖別(bie)浩(hao)(hao)初(chu)師詩引(yin)》記浩(hao)(hao)初(chu)“前(qian)年省(sheng)柳(liu)(liu)儀曹于龍城”,又云浩(hao)(hao)初(chu)省(sheng)柳(liu)(liu)前(qian)曾吊(diao)楊憑(ping)之喪,楊憑(ping)卒于元和十(shi)二年(817),則浩(hao)(hao)初(chu)赴柳(liu)(liu)州(zhou)亦當(dang)在(zai)元和十(shi)二年,《與浩(hao)(hao)初(chu)上人同看山(shan)寄京華親故(gu)》即作(zuo)于此(ci)時。
柳(liu)(liu)(liu)宗元(yuan)(yuan)(773—819),唐代文(wen)學(xue)家(jia)、哲學(xue)家(jia)。字子厚。河(he)(he)東解(jie)(今山西省(sheng)運(yun)(yun)城(cheng)縣解(jie)州鎮),世稱(cheng)柳(liu)(liu)(liu)河(he)(he)東。貞元(yuan)(yuan)進士,授校書郎,調藍(lan)田尉,升監察(cha)御史里行。因參與(yu)(yu)王叔文(wen)集團(tuan),被貶為永州司(si)馬(ma)。后(hou)遷柳(liu)(liu)(liu)州刺史,故又(you)稱(cheng)柳(liu)(liu)(liu)柳(liu)(liu)(liu)州。與(yu)(yu)韓愈(yu)共同(tong)倡導古文(wen)運(yun)(yun)動,同(tong)被列入“唐宋八大家(jia)”,并稱(cheng)“韓柳(liu)(liu)(liu)”。散文(wen)峭拔(ba)矯健,說理透徹。山水游記多有(you)寄托,尤為有(you)名。寓言筆鋒犀利(li),詩風(feng)清峭幽遠。有(you)《河(he)(he)東先生集》。
柳宗(zong)元這(zhe)首詩(shi),通(tong)過奇(qi)異的(de)(de)想象(xiang),獨(du)特的(de)(de)藝術構思,把埋藏在心底的(de)(de)郁抑之情(qing),不可遏止地盡量傾吐了(le)出(chu)來(lai);它的(de)(de)抒情(qing)方式,是屬于嚴(yan)羽《滄浪詩(shi)話(hua)》里所(suo)說(shuo)的(de)(de)“沈著痛(tong)快”一類。
詩題標明“寄京華親(qin)故(gu)(gu)”。“望(wang)(wang)故(gu)(gu)鄉(xiang)”而“寄京華親(qin)故(gu)(gu)”,意在(zai)訴說自己(ji)慘苦的心情、迫切的歸思,希望(wang)(wang)在(zai)朝舊(jiu)交能(neng)夠(gou)一(yi)為援(yuan)手,使他得以(yi)孤死首丘(qiu),不至葬身瘴(zhang)癘之地。
詩(shi)的(de)第一句(ju)是寫登覽所見的(de)景色,廣西獨(du)特(te)的(de)風(feng)光之(zhi)一是奇(qi)特(te)突兀的(de)山峰(feng)。蘇軾說:“仆自東武適(shi)文登,并行(xing)數日。道旁諸(zhu)峰(feng),真如劍(jian)(jian)铓。誦子厚詩(shi),知海山多奇(qi)峰(feng)也。”(《東坡題跋·書柳(liu)子厚詩(shi)》)可見“海畔(pan)尖山似(si)劍(jian)(jian)芒”,首先是寫實,是貼(tie)切的(de)形容(rong)。不僅僅是形容(rong),同時又是引起(qi)下句(ju)奇(qi)特(te)的(de)聯想的(de)巧妙的(de)設喻。劍(jian)(jian)芒似(si)的(de)尖山,這一驚心動魄的(de)形象(xiang),對荒遠之(zhi)地(di)的(de)逐客,真有刺人(ren)心腸的(de)感覺。
自(zi)永(yong)貞革新失敗,“二(er)王八司馬事件”接踵而來(lai),革新運動的(de)(de)(de)骨干(gan)均被貶在邊(bian)遠(yuan)之(zhi)(zhi)地。十年后,這(zhe)批人有(you)的(de)(de)(de)已死貶所。除一(yi)人先行起用,余下四人與柳宗元(yuan)被例召回(hui)京,又被復出為(wei)邊(bian)遠(yuan)地區刺史。殘酷的(de)(de)(de)政治(zhi)迫害,邊(bian)地環境的(de)(de)(de)荒遠(yuan)險惡,使他有(you)“一(yi)身去國六千(qian)里,萬死投(tou)荒十二(er)年”(《別舍弟宗一(yi)》)的(de)(de)(de)感喟。雖然回(hui)不(bu)到京國,不(bu)由(you)他不(bu)想念它和那(nei)里的(de)(de)(de)親友。他曾寫過“嶺(ling)樹重遮千(qian)里目,江流曲似九回(hui)腸”(《登柳州城樓(lou)寄漳汀封(feng)連(lian)四州刺史》)的(de)(de)(de)詩句,這(zhe)與此詩的(de)(de)(de)“海畔尖山似劍(jian)芒,秋來(lai)處處割愁腸”都是觸景生情(qing),因景托喻,有(you)異(yi)曲同工之(zhi)(zhi)妙。
“割愁腸”一(yi)(yi)(yi)(yi)語,是(shi)根據“似劍芒”的(de)(de)(de)比喻而(er)來(lai),由(you)山(shan)(shan)形(xing)產(chan)生(sheng)(sheng)的(de)(de)(de)聯想。三、四(si)句則由(you)“尖山(shan)(shan)”進一(yi)(yi)(yi)(yi)步生(sheng)(sheng)出(chu)(chu)一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)(ge)(ge)離(li)奇(qi)(qi)的(de)(de)(de)想象(xiang)。前面已談(tan)到,廣(guang)西的(de)(de)(de)山(shan)(shan)水別(bie)具風(feng)格,多(duo)山(shan)(shan)峰(feng);山(shan)(shan)峰(feng)又(you)多(duo)拔地而(er)起,不(bu)(bu)相聯屬。韓愈詩云“山(shan)(shan)如碧玉簪(zan)”即(ji)由(you)山(shan)(shan)形(xing)設(she)喻。登高遠(yuan)望(wang)時(shi),無數山(shan)(shan)峰(feng)就像(xiang)無數巨大的(de)(de)(de)石人(ren),佇立凝望(wang)遠(yuan)方。由(you)于(yu)(yu)主觀感情的(de)(de)(de)強烈(lie)作(zuo)用,在詩人(ren)眼(yan)中(zhong),這每(mei)一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)(ge)(ge)山(shan)(shan)峰(feng)都是(shi)他自己的(de)(de)(de)化身(shen)(“散(san)向”一(yi)(yi)(yi)(yi)作(zuo)“散(san)作(zuo)”亦通)。又(you)使他感到自己只(zhi)有一(yi)(yi)(yi)(yi)雙眼(yan)睛眺望(wang)京國與故鄉(xiang),是(shi)不(bu)(bu)能表達(da)內(nei)心(xin)渴望(wang)于(yu)(yu)萬(wan)(wan)一(yi)(yi)(yi)(yi),而(er)這成(cheng)千(qian)的(de)(de)(de)山(shan)(shan)峰(feng),山(shan)(shan)山(shan)(shan)都可(ke)(ke)遠(yuan)望(wang)故鄉(xiang),于(yu)(yu)是(shi)他突生(sheng)(sheng)奇(qi)(qi)想,希望(wang)得(de)到一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)(ge)(ge)分身(shen)法(fa),將一(yi)(yi)(yi)(yi)身(shen)化作(zuo)萬(wan)(wan)萬(wan)(wan)千(qian)千(qian)身(shen),每(mei)個(ge)(ge)(ge)(ge)峰(feng)頭站(zhan)上一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)(ge)(ge),庶幾可(ke)(ke)以表達(da)出(chu)(chu)強烈(lie)的(de)(de)(de)心(xin)愿(yuan)。這個(ge)(ge)(ge)(ge)想象(xiang)非常奇(qi)(qi)妙(miao),它不(bu)(bu)但準確傳(chuan)達(da)了詩人(ren)的(de)(de)(de)眷念故鄉(xiang)親友(you)的(de)(de)(de)真(zhen)摯(zhi)感情,而(er)且不(bu)(bu)落(luo)窠臼。它雖然離(li)奇(qi)(qi),卻又(you)是(shi)從(cong)實感中(zhong)產(chan)生(sheng)(sheng),有真(zhen)實生(sheng)(sheng)活基礎,不(bu)(bu)是(shi)憑空(kong)構(gou)想,所(suo)以讀來(lai)感人(ren)。
此(ci)詩(shi)(shi)與《登柳(liu)(liu)州城樓(lou)(lou)寄(ji)漳汀封連四州》一樣(yang),都是(shi)寄(ji)懷(huai)(huai)之(zhi)(zhi)作(zuo),通過(guo)登臨所(suo)見,觸景(jing)傷情(qing),抒(shu)(shu)發懷(huai)(huai)念(nian)友人和(he)故(gu)鄉之(zhi)(zhi)情(qing),只是(shi)在表(biao)現(xian)形(xing)式(shi)和(he)手法(fa)上有所(suo)不同。《登柳(liu)(liu)州城樓(lou)(lou)寄(ji)漳汀封連四州》是(shi)七(qi)律,詩(shi)(shi)中托景(jing)抒(shu)(shu)懷(huai)(huai),曲折(zhe)傳情(qing),意在言外(wai)。這首詩(shi)(shi)是(shi)七(qi)絕,詩(shi)(shi)中熔情(qing)入景(jing),用(yong)淺顯的(de)語言來描(miao)寫內心中隱情(qing),表(biao)現(xian)得鮮明突出。二(er)詩(shi)(shi)異曲同工,各(ge)臻其妙。
這首詩(shi)中詩(shi)人跳動飛(fei)濺的(de)情感波瀾(lan)無法抑制,恰如“山洪陡發(fa),瀑布奔流”,奔迸而(er)出(chu),因而(er)產(chan)生了(le)強烈的(de)藝術(shu)感染力。
宋·蘇軾《東(dong)坡題跋》卷(juan)二(er):“韓退之詩云:‘水作青羅帶,山(shan)(shan)為(wei)碧玉簪(zan)。’柳子厚詩云:‘海(hai)上尖山(shan)(shan)若(ruo)劍鋩(mang),秋來處處割愁(chou)(chou)腸。’陸道士云:‘二(er)公當時不相計,會好做成一屬(shu)對。’東(dong)坡為(wei)之對云:‘系懣豈無羅帶水,割愁(chou)(chou)還有(you)劍鋩(mang)山(shan)(shan)。’此可(ke)編入詩話(hua)也(ye)。”
宋·周紫芝《竹坡詩(shi)話》:“柳子(zi)(zi)厚(hou)(hou)《與浩初(chu)上(shang)人(ren)同看(kan)山(shan)寄京(jing)華親(qin)故》云:‘海畔(pan)尖山(shan)似劍(jian)鋩,秋來處(chu)處(chu)割愁腸(chang)。若為(wei)化得身千億,散上(shang)峰頭望故鄉。’議者謂子(zi)(zi)厚(hou)(hou)南遷,不得為(wei)無罪(zui),蓋未死而身已在刀山(shan)上(shang)。”
明·瞿佑《歸田詩話(hua)》卷上:“柳(liu)子厚詩:‘海畔尖山似劍鋩,秋來(lai)處處割愁腸。若(ruo)為(wei)化得身千億,散上峰頭望故鄉。’或謂子厚南(nan)遷,不得為(wei)無罪,蓋雖(sui)未死而身已在刀山矣。此語雖(sui)過,然造(zao)作險諢,讀(du)之令(ling)人(ren)慘然不樂,未若(ruo)李(li)文(wen)饒(rao)云:‘獨上高樓望帝京,鳥飛猶是半年(nian)程。碧山似欲留人(ren)住,百匝千遭繞郡城。’雖(sui)怨而不迫,且有(you)戀闕之意。”
明·周珽(ting)《唐詩選脈會通評(ping)林》:顧璘曰:悲語。周珽(ting)曰:留滯他山,愁腸如割,到(dao)處無(wu)可(ke)慰(wei)之(zhi)也(ye)。因同(tong)上人,欲假釋(shi)家(jia)化身神通,少舒鄉國(guo)之(zhi)想。固遷客無(wu)聊之(zhi)思,發(fa)為無(wu)聊之(zhi)語耳(er)。