《秋登(deng)(deng)蘭山寄張五》是唐代詩人(ren)(ren)(ren)孟浩然(ran)的(de)(de)(de)作品(pin),被(bei)選(xuan)入《唐詩三(san)百首》。此詩圍繞清秋季節(jie)登(deng)(deng)高(gao)來(lai)(lai)寫,表達了對友人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)思念(nian)之(zhi)(zhi)情(qing)。先寫為望友人(ren)(ren)(ren)而(er)登(deng)(deng)高(gao),故“心隨(sui)雁飛滅”。因薄(bo)暮(mu)時思念(nian)之(zhi)(zhi)“愁”和(he)清秋之(zhi)(zhi)“興”無法排遣,更因登(deng)(deng)高(gao)而(er)望,只(zhi)見(jian)“歸(gui)村人(ren)(ren)(ren)”,而(er)不見(jian)友人(ren)(ren)(ren)蹤影,所以要相邀重陽(yang)節(jie)攜酒登(deng)(deng)高(gao)而(er)醉。全詩用(yong)極(ji)洗練嚴謹的(de)(de)(de)語言,描繪(hui)了登(deng)(deng)高(gao)所見(jian)的(de)(de)(de)清秋薄(bo)暮(mu)景色,其中“天邊(bian)樹若薺,江畔洲(zhou)如(ru)月(yue)”二句歷來(lai)(lai)膾炙人(ren)(ren)(ren)口。
秋登蘭(lan)山寄張五⑴
北(bei)山(shan)白云里,隱者自怡悅(yue)⑵。
相(xiang)望試(shi)登高⑶,心隨雁飛滅(mie)⑷。
愁因薄暮起(qi)⑸,興是清秋發⑹。
時見歸村人⑺,沙行渡頭歇(xie)⑻。
天邊樹若薺(qi),江(jiang)畔洲如月⑼。
何當載酒來⑽,共醉重陽節⑾。
⑴蘭山(shan):一作“萬山(shan)”。萬山(shan),一名漢(han)皋山(shan),又稱方山(shan)、蔓山(shan),在(zai)湖北(bei)襄陽西北(bei)十里。張(zhang)(zhang)五:一作“張(zhang)(zhang)子(zi)容(rong)”,兄弟排行(xing)不對(dui),張(zhang)(zhang)子(zi)容(rong)排行(xing)第八(ba)。有人懷疑張(zhang)(zhang)五為張(zhang)(zhang)八(ba)之誤。
⑵“北(bei)山(shan)”二句:南北(bei)朝陶弘景(jing)《詔問山(shan)中何(he)所(suo)有賦(fu)詩以(yi)答》:“山(shan)中何(he)所(suo)有?嶺(ling)上(shang)多白(bai)云。只可(ke)自怡悅,不堪(kan)持贈君。”這兩句由(you)此變化而來。北(bei)山(shan):指張五(wu)隱居(ju)的山(shan)。北(bei):一作“此”。隱者:指張五(wu)。
⑶相望:互(hu)相遙望。試:一作(zuo)“始”。
⑷“心(xin)隨”句:又作“心(xin)飛逐鳥滅”、“心(xin)隨飛雁(yan)滅”、“心(xin)隨鳥飛滅”等(deng)。
⑸薄(bo)暮:傍晚(wan),太陽快落山(shan)的時候。《楚(chu)辭·天(tian)問(wen)》:“薄(bo)暮雷電,歸(gui)何憂?厥嚴不(bu)奉,帝何求?”
⑹清(qing)(qing)(qing)秋(qiu):明凈爽朗的秋(qiu)天。晉殷(yin)仲文《南州桓公九井作》詩:“獨有(you)清(qing)(qing)(qing)秋(qiu)日,能使高興盡。”一作“清(qing)(qing)(qing)境”。
⑺歸村人:一作“村人歸”。
⑻沙(sha)(sha)行:一作“沙(sha)(sha)平”,又作“平沙(sha)(sha)”。渡頭(tou):猶渡口。過河的地方(fang)。
⑼“天邊”二句:隋薛道衡《敬酬楊仆(pu)射(she)山(shan)齋(zhai)獨坐(zuo)》中(zhong)有:“遙原樹(shu)若薺(qi),遠(yuan)水(shui)舟如葉。”這兩句似是據此變(bian)化而成。薺(qi):薺(qi)菜。洲:又作“舟”。
⑽何當:商量之辭,相當于”何妨“或”何如“。
⑾重(zhong)陽(yang)(yang)(yang)節:古以(yi)九為陽(yang)(yang)(yang)數之極。九月九日故稱“重(zhong)九”或(huo)“重(zhong)陽(yang)(yang)(yang)”。魏(wei)晉后,習俗于此日登高游宴。
面對(dui)北山嶺上白云起伏(fu)霏(fei)霏(fei),我(wo)這隱者自己能把歡欣品(pin)味(wei)。
我試著登上高山是為了遙望,心(xin)情早(zao)就隨著鴻雁(yan)遠去高飛。
憂(you)愁每每是薄暮引發的情緒(xu),興致往往是清秋(qiu)招致的氛圍。
在(zai)山(shan)上(shang)時(shi)時(shi)望(wang)見(jian)回村的人們(men),走(zou)過(guo)沙灘坐在(zai)渡口憩息(xi)歇累。
遠(yuan)看天邊的樹林活(huo)像(xiang)是薺菜,俯視江畔的沙洲好比是彎月。
什(shen)么時候你能載酒(jiu)到(dao)這里來(lai),重陽佳節咱們開(kai)懷暢飲共醉。
關于此(ci)詩題(ti)中的“張(zhang)五(wu)”指(zhi)誰,歷(li)來有(you)爭議。一說指(zhi)張(zhang)諲。張(zhang)諲曾隱居于襄陽東南三十里的鹿門山(shan)(shan)。孟浩然(ran)園廬在峴山(shan)(shan)附近,北(bei)對萬山(shan)(shan)(一說蘭山(shan)(shan)),因登臨以望張(zhang)五(wu),并寫此(ci)詩寄意。
孟浩然(ran)(689~740),唐代詩人(ren)。本(ben)名(ming)浩,字浩然(ran)。襄州襄陽人(ren),世稱孟襄陽。因他(ta)未曾入仕,又被稱為孟山人(ren)。早年有志(zhi)用世,在仕途困(kun)頓(dun)、痛苦失(shi)望后(hou),尚能自重,不(bu)媚俗世,以隱(yin)士終(zhong)身。曾隱(yin)居(ju)鹿門山,生了六子(zi)。詩與王(wang)維并(bing)稱“王(wang)孟”。其詩清淡,長(chang)于(yu)寫景,多(duo)反映山水田園(yuan)和隱(yin)逸、行旅(lv)等內容,絕大(da)部分為五言短(duan)篇(pian),在藝(yi)術上有獨特(te)的(de)造詣。有《孟浩然(ran)集(ji)》三卷,今編(bian)詩二卷。
這是(shi)一首臨秋登高遠望(wang),懷念舊友(you)(you)的(de)詩。全詩情(qing)隨景生,以景烘(hong)情(qing),情(qing)景交(jiao)融,渾為一體。“情(qing)飄逸而(er)真摯,景情(qing)淡而(er)優美(mei)。”詩人懷故友(you)(you)而(er)登高,望(wang)飛雁而(er)孤寂(ji),臨薄暮而(er)惆(chou)悵,處(chu)清秋而(er)發興,希望(wang)摯友(you)(you)到來一起(qi)共度佳(jia)節(jie)。“愁因(yin)薄暮起(qi),興是(shi)清秋發”,“天邊樹若薺,江畔(pan)洲如月(yue)”,細(xi)細(xi)品(pin)嘗,夠人玩味。
開頭二句從南北(bei)朝(chao)陶弘景《答詔問山(shan)中何(he)所有》詩脫(tuo)化(hua)而來,點明”自(zi)怡悅(yue)“,為(wei)登高望遠的緣由之一。
三(san)四兩句(ju)起,進(jin)入題意。“相望(wang)”表明了對(dui)張五的思念(nian)。由思念(nian)而(er)登山(shan)(shan)遠(yuan)望(wang),望(wang)而(er)不(bu)見(jian)友人,但見(jian)北雁(yan)南飛(fei)。這是寫景(jing),又是抒情,情景(jing)交融。雁(yan)也(ye)看不(bu)見(jian)了,而(er)又近(jin)黃昏時分,心(xin)頭不(bu)禁泛起淡淡的哀愁,然而(er),清(qing)秋的山(shan)(shan)色卻使人逸(yi)興勃發。
“時(shi)見(jian)歸村人(ren),沙(sha)行渡(du)(du)頭(tou)歇,天(tian)邊樹若薺(qi),江畔洲如月”,是寫從山上四(si)下眺(tiao)望。天(tian)至薄暮,村人(ren)勞動一日,三三兩兩逐漸歸來。他(ta)們有(you)的(de)行走(zou)于沙(sha)灘,有(you)的(de)坐歇于渡(du)(du)頭(tou)。顯(xian)示出(chu)人(ren)們的(de)行動從容不(bu)迫,帶有(you)幾分悠閑。再放眼向(xiang)遠處(chu)望去(qu),一直看(kan)到“天(tian)邊”,那(nei)天(tian)邊的(de)樹看(kan)去(qu)細如薺(qi)菜,而那(nei)白色(se)的(de)沙(sha)洲,在(zai)黃昏的(de)朦朧(long)中卻清(qing)晰可見(jian),似乎(hu)蒙上了一層月色(se)。
這四(si)句詩(shi)是全篇精華所在(zai)(zai)。在(zai)(zai)這些描述(shu)中,作者(zhe)既(ji)未著力刻畫人(ren)(ren)物的動作,也(ye)未著力描寫景(jing)物的色彩。用樸素的語言(yan),如(ru)實地(di)寫來,是那樣平淡(dan)(dan),那樣自然。既(ji)能顯示(shi)出農村的靜謐氣(qi)氛,又能表(biao)現(xian)出自然界(jie)的優美景(jing)象。正(zheng)如(ru)皮(pi)日休所謂(wei):“遇景(jing)入詠(yong),不(bu)拘奇抉異(yi)。……涵(han)涵(han)然有云霄之(zhi)興,若公輸氏當巧而不(bu)巧者(zhe)也(ye)。”沈德潛(qian)評孟詩(shi)為“語淡(dan)(dan)而味終(zhong)不(bu)薄”,實為孟詩(shi)的重要特征之(zhi)一。這四(si)句詩(shi)創(chuang)造(zao)出一個高遠清(qing)幽的境(jing)界(jie),同“松月生夜涼,風泉滿清(qing)聽(ting)”“微云淡(dan)(dan)河(he)漢,疏(shu)雨(yu)滴梧桐(tong)”“野曠(kuang)天低樹,江(jiang)清(qing)月近人(ren)(ren)”等(deng)詩(shi)的意(yi)境(jing),是頗為近似的。這也(ye)代表(biao)了孟詩(shi)風格的一個重要方面。
“何當(dang)載酒來,共醉重(zhong)陽節”,照應開端數句。既明點出“秋(qiu)”字,更表明了對張五的(de)思念,從而顯示出友情的(de)真摯。
《苕(tiao)溪(xi)漁隱叢(cong)話(hua)》引《復齋漫錄》語:顏之(zhi)推(tui)《家(jia)訓》云:“《羅浮(fu)山記》:‘望(wang)(wang)平地(di)樹(shu)(shu)如薺(qi)’。故戴皓詩‘長(chang)安樹(shu)(shu)如薺(qi)’。有(you)人《詠樹(shu)(shu)》詩:‘遙望(wang)(wang)長(chang)安薺(qi)’,此耳學之(zhi)過也。”余因讀浩(hao)然《秋登萬(蘭)山》詩:“天邊樹(shu)(shu)若薺(qi),江畔洲如月。”乃知(zhi)孟(meng)真得皓意(yi)。
《王(wang)孟詩評》:劉云:樸而不厭。
《升庵詩(shi)(shi)話》:《羅浮山記》云(yun):“望平(ping)地(di)樹(shu)(shu)如(ru)薺。”自是俊語。梁戴(dai)皓(hao)詩(shi)(shi)“長安樹(shu)(shu)如(ru)薺”,用其(qi)語也。后人翻(fan)之(zhi)益工(gong),薛道衡詩(shi)(shi):“遙原樹(shu)(shu)若(ruo)薺,遠水舟如(ru)葉。”孟浩(hao)然詩(shi)(shi):“天邊樹(shu)(shu)若(ruo)薺,江畔洲(zhou)如(ru)月。”
《唐賢三昧集箋注》:劉云(yun):“時見”二句,其俚如此(ci)。
《唐賢清雅集》:超曠中獨饒勁健,神味與右丞稍異,高妙則一也(ye)。結出(chu)主意(yi),通(tong)首(shou)方著實。
《歷代(dai)詩評(ping)注讀本(ben)》:“天(tian)邊(bian)”、“江畔”兩(liang)句,摹(mo)寫物(wu)象,超然入(ru)神(shen)。