《與諸(zhu)子(zi)登峴(xian)山(shan)(shan)》又名(ming)《與諸(zhu)子(zi)登峴(xian)首》,是唐代(dai)詩(shi)人孟(meng)浩(hao)然創作(zuo)(zuo)的山(shan)(shan)水詩(shi)。此詩(shi)因作(zuo)(zuo)者求仕不遇心(xin)情(qing)苦悶而(er)作(zuo)(zuo),詩(shi)人登臨峴(xian)山(shan)(shan),憑吊羊公碑,懷(huai)古傷(shang)(shang)今,抒發感慨,想(xiang)到自己空有抱負,不覺(jue)分外(wai)悲傷(shang)(shang),淚(lei)濕衣襟。全詩(shi)借(jie)古抒懷(huai),融寫(xie)景、抒情(qing)和說理(li)于一爐,感情(qing)真摯(zhi)深沉,平淡中見深遠。
與諸子登峴山⑴
人(ren)事有代(dai)謝⑵,往(wang)來成(cheng)古今⑶。
江山留勝跡(ji),我(wo)輩(bei)復登臨⑷。
水落(luo)魚梁淺(qian)⑸,天寒夢澤深⑹。
羊公碑尚在(zai)⑺,讀罷淚沾(zhan)襟(jin)⑻。
⑴峴(xiàn)山:一名峴首(shou)山,在今湖北襄陽以(yi)南。諸子:指詩(shi)人的幾個朋友。
⑵代謝:交替(ti)變化。
⑶往來:舊的(de)去,新的(de)來。
⑷復登(deng)臨(lin):對(dui)羊祜曾登(deng)峴山而言。羊祜鎮守襄陽時,常與友人(ren)到(dao)峴山飲(yin)酒詩賦(fu),有過(guo)江(jiang)山依(yi)舊人(ren)事短暫(zan)的感傷。登(deng)臨(lin):登(deng)山觀看。
⑸魚梁:沙(sha)洲名(ming),在襄陽(yang)鹿(lu)門山的沔水中。
⑹夢澤:云夢澤,古大澤,即今江漢平原。
⑺尚(shang):一作“字”。
⑻羊公碑:后(hou)人為(wei)紀念西晉名將羊祜(hu)而(er)建(jian)。
人間的事(shi)情(qing)都有更(geng)替變化,來(lai)來(lai)往往的時日形成古今。
江山各處保留的名勝古跡,而今我們(men)又可以登攀親臨。
水落石出(chu)魚梁洲水位(wei)清(qing)淺(qian),云夢(meng)澤由天(tian)寒(han)而迷(mi)濛(meng)幽深。
羊祜碑如今依(yi)然巍峨矗(chu)立,讀罷碑文淚(lei)水(shui)沾(zhan)濕了衣襟。
詩(shi)人(ren)(ren)(ren)大半生居住(zhu)在(zai)襄陽城(cheng)南峴(xian)山(shan)附近的(de)澗南園,該詩(shi)即創(chuang)作(zuo)于詩(shi)人(ren)(ren)(ren)在(zai)家(jia)鄉隱居讀書、寫詩(shi)自娛期(qi)間。詩(shi)人(ren)(ren)(ren)求(qiu)仕不(bu)遇,心情苦悶,在(zai)極不(bu)得意的(de)時候,與幾個(ge)朋(peng)友登上(shang)峴(xian)山(shan)游玩(wan),憑吊羊(yang)公碑,想到羊(yang)祜當年的(de)心境,想起羊(yang)祜說過的(de)“自有宇宙,便有此(ci)山(shan),由來賢者勝士登此(ci)遠望(wang)如(ru)我與卿(qing)著,皆湮滅無聞,使人(ren)(ren)(ren)傷悲(bei)”的(de)話(hua),正(zheng)與詩(shi)人(ren)(ren)(ren)的(de)處境正(zheng)相吻合。由此(ci)借古抒懷,寫下了這首詩(shi)。
孟(meng)浩(hao)(hao)(hao)然(ran)(689~740),唐代(dai)詩(shi)(shi)人。本名浩(hao)(hao)(hao),字浩(hao)(hao)(hao)然(ran)。襄(xiang)州襄(xiang)陽人,世(shi)稱孟(meng)襄(xiang)陽。因他未曾(ceng)入仕,又被(bei)稱為(wei)孟(meng)山(shan)人。早年(nian)有(you)志用世(shi),在(zai)(zai)仕途困頓、痛苦失望后,尚能自重,不媚俗世(shi),以隱(yin)士終(zhong)身(shen)。曾(ceng)隱(yin)居鹿(lu)門山(shan)。年(nian)四(si)十,游(you)長安,應進士不第。曾(ceng)在(zai)(zai)太(tai)學賦詩(shi)(shi),名動公卿,一座傾服(fu),為(wei)之擱(ge)筆(bi)。后為(wei)荊州從(cong)事,患疽(ju)卒。曾(ceng)游(you)歷東南各地。詩(shi)(shi)與王(wang)維并稱“王(wang)孟(meng)”。其詩(shi)(shi)清淡,長于(yu)寫景,多反映山(shan)水(shui)田(tian)園和隱(yin)逸、行旅等(deng)內容(rong),絕(jue)大部分(fen)為(wei)五言短(duan)篇(pian),在(zai)(zai)藝(yi)術(shu)上有(you)獨特的造詣。有(you)《孟(meng)浩(hao)(hao)(hao)然(ran)集》三(san)卷,今編(bian)詩(shi)(shi)二卷。
這是一首觸景傷(shang)情的感(gan)懷之(zhi)作。峴山是襄陽名(ming)勝(sheng),孟浩然于此吊古(gu)(gu)傷(shang)今(jin),感(gan)念自(zi)己的身世,再度抒(shu)發了感(gan)時傷(shang)懷的這一古(gu)(gu)老主題。
首(shou)聯“人(ren)事(shi)(shi)有(you)代謝,往來(lai)(lai)成古(gu)今”,是一(yi)個平(ping)凡(fan)的真理。大至朝代更替(ti),小至一(yi)家興衰,以及(ji)人(ren)們的生老病死、悲歡離合,人(ren)事(shi)(shi)總是在不停止地(di)變化(hua)著(zhu),沒(mei)有(you)誰沒(mei)有(you)感覺到。人(ren)類社會總是在發展變化(hua)著(zhu),長江后(hou)浪催(cui)前浪,一(yi)代新(xin)人(ren)換舊人(ren),這(zhe)是不可逆(ni)轉的自然(ran)法則(ze)。過(guo)(guo)去的一(yi)切(qie)都已不存,今天的一(yi)切(qie)很快又會成為過(guo)(guo)去,古(gu)往今來(lai)(lai),年(nian)復(fu)一(yi)年(nian),日復(fu)一(yi)日,寒(han)來(lai)(lai)暑往,春去秋(qiu)來(lai)(lai),時光永在無情地(di)流逝。首(shou)聯兩句(ju)憑空落(luo)筆(bi),似不著(zhu)題,卻流露(lu)出(chu)詩人(ren)的心事(shi)(shi)茫(mang)(mang)茫(mang)(mang)、無限(xian)惆悵(chang),飽含著(zhu)深深的滄桑之感。
頷(han)聯緊(jin)承(cheng)首聯。“江山(shan)留勝跡”是承(cheng)“古”字,“我輩復登(deng)臨”是承(cheng)“今(jin)”字。“勝跡”,是指山(shan)上的(de)(de)羊公碑和山(shan)下的(de)(de)魚梁洲(zhou)等。作者的(de)(de)傷感(gan)情(qing)緒,便是來(lai)自今(jin)日的(de)(de)登(deng)臨。登(deng)臨峴(xian)山(shan),首先看到的(de)(de)就是羊祜(hu)廟和墮淚(lei)碑。羊祜(hu)鎮守襄陽頗有政績,深得民心,他死(si)后(hou),襄陽人民懷念他,在峴(xian)山(shan)立廟樹(shu)碑,“望其碑者莫不流淚(lei),杜預因名為‘墮淚(lei)碑’。”詩人望碑而感(gan)慨萬分(fen),想到了前人的(de)(de)留芳(fang)千(qian)古,也想到了自己的(de)(de)默默無聞(wen),不免(mian)黯然傷情(qing)。
頸聯(lian)寫登山所(suo)見。登山遠(yuan)望,水(shui)落(luo)石出(chu),草木(mu)凋零,一片(pian)蕭條景象。作者(zhe)抓(zhua)住了當時(shi)當地所(suo)特(te)有(you)的(de)(de)景物,提煉出(chu)來(lai),既能表現(xian)出(chu)時(shi)序為(wei)(wei)嚴冬,又(you)烘托(tuo)了作者(zhe)心情的(de)(de)傷感(gan)(gan)。“淺(qian)”指水(shui),由于(yu)“水(shui)落(luo)”,魚梁洲(zhou)更(geng)(geng)多地呈露出(chu)水(shui)面,故稱“淺(qian)”。看到(dao)(dao)魚梁洲(zhou),自然(ran)會聯(lian)想到(dao)(dao)曾與(yu)司馬徽、諸葛亮為(wei)(wei)友,數次(ci)拒絕劉(liu)表延(yan)請的(de)(de)隱士高賢龐(pang)德公。“深(shen)(shen)”指更(geng)(geng)遠(yuan)處,一望無(wu)際(ji)、遼闊廣(guang)遠(yuan)的(de)(de)云(yun)夢(meng)澤(ze)(ze)展現(xian)在眼前。天寒水(shui)清,冷氣陰森,更(geng)(geng)感(gan)(gan)湖泊(bo)之“深(shen)(shen)”。古代“云(yun)夢(meng)”并稱,在湖北(bei)省(sheng)的(de)(de)大江南、北(bei),江南為(wei)(wei)“夢(meng)澤(ze)(ze)”,江北(bei)為(wei)(wei)“云(yun)澤(ze)(ze)”,后(hou)來(lai)大部淤積成陸地,今洪湖、梁子(zi)湖等數十湖泊(bo),皆為(wei)(wei)云(yun)夢(meng)遺跡。在峴(xian)山看不到(dao)(dao)夢(meng)澤(ze)(ze),這里是用來(lai)借指一般(ban)湖泊(bo)和(he)沼澤(ze)(ze)地。這兩句詩寫的(de)(de)是一種蕭條荒落(luo)的(de)(de)情調(diao),用來(lai)陪襯上下文。詩人登臨峴(xian)山,深(shen)(shen)秋的(de)(de)凋零,不能不使(shi)他有(you)“人生幾何”,“去日苦(ku)多”,眨(zha)眼又(you)是一年過(guo)去,空懷才華卻無(wu)處施展的(de)(de)慨嘆。
尾聯將題目中“峴山(shan)(shan)”二字(zi)扣實。“羊(yang)(yang)(yang)(yang)公碑(bei)尚在”,一個“尚”字(zi),十分有(you)力,蘊(yun)含了詩人極其復雜的(de)情感(gan)。羊(yang)(yang)(yang)(yang)祜鎮(zhen)守襄陽(yang),是在晉初,而孟浩然(ran)(ran)寫(xie)這首(shou)詩卻在盛唐(tang),中隔四百余年,朝代(dai)的(de)更替,人事(shi)的(de)變遷(qian),是非常巨大(da)的(de)。然(ran)(ran)而羊(yang)(yang)(yang)(yang)公碑(bei)卻還屹立在峴首(shou)山(shan)(shan)上,令人敬仰。與此同時,又包含了作(zuo)者傷(shang)感(gan)的(de)情緒(xu)。四百多(duo)年前的(de)羊(yang)(yang)(yang)(yang)祜為(wei)(wei)國效(xiao)力,也(ye)為(wei)(wei)人民做了一些好事(shi),是以(yi)名垂千古(gu),與山(shan)(shan)俱傳;想到自(zi)己仍為(wei)(wei)“布衣”,無(wu)所(suo)作(zuo)為(wei)(wei),死后難免(mian)湮沒(mei)無(wu)聞,這和(he)“尚在”的(de)羊(yang)(yang)(yang)(yang)公碑(bei),兩相對(dui)比,自(zi)傷(shang)不(bu)(bu)能(neng)如(ru)羊(yang)(yang)(yang)(yang)公那(nei)樣遺愛人間(jian),與江(jiang)山(shan)(shan)同不(bu)(bu)朽,因(yin)之(zhi)就(jiu)不(bu)(bu)免(mian)“讀罷淚(lei)沾襟”了。
縱觀全詩(shi)(shi),這是一(yi)(yi)首觸景傷(shang)情(qing)的(de)(de)感(gan)懷之作(zuo)。這首詩(shi)(shi)感(gan)情(qing)真摯(zhi),平淡(dan)中見(jian)深(shen)遠(yuan)。該詩(shi)(shi)前兩聯(lian)(lian)具(ju)有一(yi)(yi)定(ding)的(de)(de)哲理(li)性,詩(shi)(shi)的(de)(de)前四(si)句,就是概括羊祜的(de)(de)話。“人(ren)(ren)(ren)事”,人(ren)(ren)(ren)物(wu)及(ji)其事跡,是有新陳代謝的(de)(de)。一(yi)(yi)代的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)去(qu)了(le),一(yi)(yi)代的(de)(de)人(ren)(ren)(ren)接上了(le)。這就成為古今。山水今天(tian)依然是一(yi)(yi)個名勝,卻輪到我們這一(yi)(yi)代人(ren)(ren)(ren)來(lai)游玩。后兩聯(lian)(lian)既描繪了(le)景物(wu),富有形象(xiang),又飽含了(le)作(zuo)者的(de)(de)激(ji)情(qing),使得它成為詩(shi)(shi)人(ren)(ren)(ren)之詩(shi)(shi)而不(bu)(bu)是哲人(ren)(ren)(ren)之詩(shi)(shi)。“湮(yin)滅無聞”正(zheng)是對詩(shi)(shi)人(ren)(ren)(ren)自(zi)(zi)己遭遇(yu)(yu)的(de)(de)真實寫(xie)照,觸景生(sheng)情(qing),倍(bei)感(gan)悲傷(shang),不(bu)(bu)禁潸然下淚。想到自(zi)(zi)己空有抱負(fu),不(bu)(bu)覺分外悲傷(shang),淚濕衣(yi)襟(jin)。全詩(shi)(shi)感(gan)生(sheng)命之短促,表達(da)懷才不(bu)(bu)遇(yu)(yu)之悲傷(shang)。同時,語言通俗(su)易懂,感(gan)情(qing)真摯(zhi)動(dong)人(ren)(ren)(ren),以平淡(dan)深(shen)遠(yuan)見(jian)長。清沈德潛評孟浩然詩(shi)(shi)詞(ci):“從靜(jing)悟中得之,故語淡(dan)而味終不(bu)(bu)薄。”這首詩(shi)(shi)的(de)(de)確有如(ru)此(ci)情(qing)趣(qu)。
《王(wang)孟詩評(ping)》:起得高古,略無粉色,而(er)情(qing)景俱稱。悲慨勝于形容,真(zhen)峴山詩也。復有能(neng)言,亦在下風。不必苦思,自然(ran)好。苦思復不能(neng)及。
《唐(tang)詩援》:結語(yu)妙(miao)在不翻(fan)案。后(hou)人好議論,殊(shu)覺多事(shi),乃知詩中著議論定非佳境。孟詩一味簡淡(dan),意足便止,不必求深,自可空前絕(jue)后(hou)。子美云:“吾愛(ai)襄陽孟浩然,新詩句句盡堪傳(chuan)。”太白(bai)云:“吾愛(ai)孟夫子,風流天下聞。”二公推服如此,豈虛語(yu)哉!
《唐(tang)風(feng)定》:風(feng)神興象,空靈澹遠,一味神化。中晚涉意(yi),去(qu)之千(qian)里矣。
《唐律消夏(xia)錄》:結語妙(miao)在前半首說得如此(ci)曠達,而究竟(jing)不免(mian)于墮淚也(ye),悲(bei)夫!
《唐詩歸折衷(zhong)》:吳曰:死后有知,魂魄猶應登此(ci)。昔人(ren)所為(wei)興慨也。讀罷沾襟,能自已乎?
《唐詩矩》:前四語略率,得五、六(liu)一聯精(jing)警,振(zhen)起其勢。“一”字大妙,有聊(liao)復(fu)爾爾之意(yi)。
《而庵(an)說唐詩》:“我輩”二字(zi),浩然何等(deng)自負,卻(que)在(zai)“登臨”上說,尤(you)妙。
《歷代(dai)詩法》:浩氣回旋,前六句含(han)情抱感,末(mo)一句一點,通體皆靈(ling)。
《唐(tang)詩意》:羊公百世后能令人思,以比(bi)己之他日,可有人思之否,意在及(ji)時修德,正風(feng)也。
《此(ci)(ci)木(mu)軒論詩匯(hui)編》:前半首似泛而實切,此(ci)(ci)起(qi)法之高也。“羊公碑尚(shang)在(zai)”,推(tui)門落日矣。“人事有代謝”云云,直是恰好,不知者(zhe)道是遇山便(bian)可如此(ci)(ci)起(qi)。
《唐詩別裁(cai)》:清遠(yuan)之作(zuo)、不(bu)煩攻(gong)苦著力(li)。
《繭齋詩談》:流水(shui)對法,一(yi)氣滾出,遂為最上(shang)乘。意(yi)到氣足,自然渾成,逐句摹擬(ni)不(bu)得(“江山”一(yi)句下)。
《聞鶴軒初盛唐(tang)近體讀本(ben)》:陳德公先(xian)生(sheng)曰:前半本(ben)色高渾之筆,所謂(wei)神(shen)足(zu)。五六承以景聯,章法方稱,而第六尤穩,結(jie)仍渾然(ran),有(you)起句故有(you)結(jie)句,亦(yi)有(you)結(jie)意故有(you)起句耳(er)。慨當以慷,無限牢騷形于登眺(tiao)。落(luo)句:“尚”不如“字”,“字在(zai)”乃可讀也。
《唐詩近體》:起四語憑空落筆,若(ruo)不著題(ti),而與羊公登(deng)山(shan)意自(zi)然神會。移(yi)置他處登(deng)山(shan),便成(cheng)泛語。
《詩境(jing)淺說》:前四句(ju)俯仰今古(gu),寄(ji)慨蒼涼。凡登臨懷古(gu)之作(zuo),無能(neng)出(chu)其范圍,句(ju)法(fa)一氣揮(hui)灑,若鷹隼摩(mo)空而(er)下,盤折中有勁疾之勢。