《寄黃(huang)(huang)幾(ji)復》是(shi)宋代文(wen)學(xue)家黃(huang)(huang)庭(ting)(ting)堅(jian)的(de)(de)詩作。此詩寫與(yu)黃(huang)(huang)幾(ji)復昔日之交情(qing),如今的(de)(de)懷(huai)想(xiang),稱贊黃(huang)(huang)幾(ji)復不(bu)但(dan)清(qing)貧好(hao)學(xue),而(er)且(qie)干練有為,而(er)對(dui)其垂(chui)老沉淪的(de)(de)處境,深(shen)表惋惜,抒發了思念友人(ren)的(de)(de)殷殷之情(qing),寄寓(yu)了對(dui)友人(ren)懷(huai)才不(bu)遇的(de)(de)不(bu)平與(yu)憤慨。全詩情(qing)真意厚,感人(ren)至(zhi)深(shen),在好(hao)用書(shu)卷、以故為新、運古于律(lv)、拗(ao)折波峭等方面(mian),又(you)都(dou)表現出黃(huang)(huang)詩的(de)(de)特色,可視(shi)為黃(huang)(huang)庭(ting)(ting)堅(jian)的(de)(de)代表作。
寄黃幾復⑴
我居(ju)北海君南海⑵,寄雁傳書謝不能(neng)⑶。
桃李春風一杯(bei)酒,江湖夜雨十年燈。
持家但(dan)有四立壁⑷,治病不蘄三折肱(gong)⑸。
想得讀書頭(tou)已白,隔溪猿哭瘴溪藤⑹。
⑴黃(huang)幾復:即黃(huang)介,字幾復,南昌(chang)人,是黃(huang)庭堅少年時的好友。其事跡見黃(huang)庭堅所作《黃(huang)幾復墓志銘》(《豫章黃(huang)先(xian)生(sheng)文集》卷二三)。
⑵“我居”句:《左傳(chuan)·僖公四年》:“君處(chu)北海,寡人處(chu)南海,惟是風馬牛不相及(ji)也(ye)。”
⑶“寄雁(yan)(yan)”句(ju):傳說雁(yan)(yan)南飛時(shi)不過衡陽(yang)回雁(yan)(yan)峰(feng),更不用說嶺南了。
⑷四(si)立(li)壁(bi):《史記·司馬相(xiang)如傳(chuan)》:“文(wen)君夜(ye)奔相(xiang)如,相(xiang)如馳(chi)歸成都,家(jia)徒四(si)壁(bi)立(li)。”
⑸蘄(qí):祈(qi)求。肱(gong):上臂(bei),手臂(bei)由肘到肩的部分,古(gu)代有三折(zhe)肱(gong)而為(wei)良醫(yi)的說法。
⑹瘴(zhàng)溪(xi):舊傳(chuan)嶺南邊(bian)遠之地多瘴氣(qi)。溪(xi):文集、明大全本作(zuo)“煙”。
我在北方為(wei)官,而(er)你卻在遙遠(yuan)的南方,想給你寄封書信,但卻因(yin)為(wei)相距(ju)甚遠(yuan)而(er)無法寄達。
當年你(ni)我(wo)在(zai)和(he)煦的(de)春(chun)風中,欣賞著芬(fen)芳的(de)桃花和(he)李(li)花,一同舉起(qi)酒(jiu)杯(bei)暢飲(yin);十(shi)年來我(wo)們都流落江(jiang)湖,如今在(zai)這寂(ji)寞(mo)的(de)雨夜,彼(bi)此獨對(dui)殘燈,思念著遠方(fang)的(de)朋友。
盡管你家徒四壁,但窮且益堅(jian),處理政事綽綽有余,不需經(jing)歷多(duo)次挫(cuo)折,便能取得(de)好成績,比(bi)三折肱(gong)而為良醫的人猶高(gao)一籌。
想你讀書多年,現在已經白(bai)發蒼(cang)(cang)蒼(cang)(cang);如今仍然身(shen)處猿(yuan)聲悲切、瘴氣彌漫的嶺南之地,我實在為(wei)你憂心。
這首(shou)詩作于宋(song)神宗(zong)元豐八年(1085),此(ci)時(shi)黃(huang)(huang)庭(ting)堅(jian)監德(de)州(今屬山東)德(de)平鎮。黃(huang)(huang)幾(ji)復(fu),名介,南昌(今江(jiang)西南昌市)人,與(yu)黃(huang)(huang)庭(ting)堅(jian)少(shao)年交(jiao)游(you),交(jiao)情很深,黃(huang)(huang)庭(ting)堅(jian)為(wei)黃(huang)(huang)幾(ji)復(fu)寫過(guo)不少(shao)詩,如《留幾(ji)復(fu)飲(yin)(yin)》《再留幾(ji)復(fu)飲(yin)(yin)》《贈別幾(ji)復(fu)》等。此(ci)時(shi)黃(huang)(huang)幾(ji)復(fu)知四會縣(今廣(guang)東四會)。當時(shi)兩人分處天南海(hai)北(bei),黃(huang)(huang)庭(ting)堅(jian)遙(yao)想友人,寫下了這首(shou)詩。
黃庭堅(jian)(1045—1105),字魯直,號(hao)山(shan)(shan)谷(gu)道人、涪(fu)(fu)翁。洪州(zhou)(zhou)分寧(ning)(今江西(xi)修水(shui))人。治平四年(nian)(1067)進(jin)士。歷著(zhu)作佐(zuo)郎、秘(mi)書丞(cheng)。紹圣初(chu),以校書郎坐修《神(shen)宗實錄(lu)》失實貶涪(fu)(fu)州(zhou)(zhou)別駕(jia),黔州(zhou)(zhou)安置。徽宗立,召知太(tai)平州(zhou)(zhou),九(jiu)日而罷(ba),復除名,編管宜州(zhou)(zhou)。三年(nian)而徙永(yong)州(zhou)(zhou),未聞(wen)命而卒(zu),年(nian)六十一(yi)。與(yu)秦(qin)觀、張耒、晁補之(zhi)并稱“蘇(su)門(men)四學士”,詩(shi)與(yu)蘇(su)軾齊名,世(shi)稱“蘇(su)黃”;詞與(yu)秦(qin)觀齊名,號(hao)“秦(qin)七、黃九(jiu)”。著(zhu)有《豫章集》《山(shan)(shan)谷(gu)詞》。
此(ci)詩首句“我居北(bei)海(hai)(hai)君南海(hai)(hai)”,化用《左傳》楚(chu)子問(wen)齊桓公:“君處北(bei)海(hai)(hai),寡人處南海(hai)(hai)”的話,起(qi)勢(shi)突兀。寫彼此(ci)所居之地一“北(bei)”一“南”,已露懷念友人、望(wang)而(er)不(bu)(bu)見之意;各(ge)綴一“海(hai)(hai)”字,更顯得相隔遼遠,海(hai)(hai)天茫茫。作者跋此(ci)詩云(yun):“幾復在(zai)廣州(zhou)(zhou)四會,予在(zai)德(de)州(zhou)(zhou)德(de)平(ping)鎮,皆(jie)海(hai)(hai)濱也。”“海(hai)(hai)濱”,當(dang)然不(bu)(bu)等于“海(hai)(hai)上”。作者直說“我居北(bei)海(hai)(hai)”“君(居)南海(hai)(hai)”,一是(shi)(shi)為了“字字有(you)來歷”,二是(shi)(shi)為了強調(diao)相隔之遠、相思之深(shen)。
“寄(ji)雁傳(chuan)(chuan)書(shu)謝不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)”,這一(yi)(yi)句(ju)從第一(yi)(yi)句(ju)中自然涌出,在(zai)人意中;但(dan)又有出人意外的(de)地方。兩位朋友一(yi)(yi)在(zai)北海,一(yi)(yi)在(zai)南海,相(xiang)思不(bu)(bu)(bu)(bu)相(xiang)見,自然就(jiu)想到寄(ji)信;“寄(ji)雁傳(chuan)(chuan)書(shu)”的(de)典(dian)故也就(jiu)信手拈來。李白長流夜郎,杜甫在(zai)秦州作的(de)《天末懷李白》詩(shi)里說(shuo):“涼(liang)風(feng)起天末,君子(zi)意如何?鴻雁幾時到,江湖秋水多(duo)!”強調音書(shu)難達,說(shuo)“鴻雁幾時到”就(jiu)行了(le)(le)。黃庭(ting)堅(jian)卻用(yong)(yong)了(le)(le)與(yu)眾不(bu)(bu)(bu)(bu)同的(de)說(shuo)法:“寄(ji)雁傳(chuan)(chuan)書(shu)——謝不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)。”意謂:我托雁兒(er)捎一(yi)(yi)封信去(qu),雁兒(er)卻謝絕(jue)了(le)(le)。“寄(ji)雁傳(chuan)(chuan)書(shu)”,這典(dian)故太熟(shu)了(le)(le),但(dan)繼之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)“謝不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)”,立刻變陳熟(shu)為生新。黃庭(ting)堅(jian)是講究“點鐵成(cheng)金(jin)”之(zhi)(zhi)(zhi)法的(de),王(wang)若(ruo)虛批評說(shuo):“魯直論(lun)詩(shi),有‘奪胎換骨’、‘點鐵成(cheng)金(jin)’之(zhi)(zhi)(zhi)喻,世以(yi)為名言。以(yi)予觀(guan)之(zhi)(zhi)(zhi),特剽竊之(zhi)(zhi)(zhi)黠者耳。”(《滹南詩(shi)話》卷下)類似(si)“剽竊”的(de)情況(kuang)當然是有的(de),但(dan)也不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)一(yi)(yi)概而(er)論(lun)。上面所講的(de)詩(shi)句(ju),可算成(cheng)功(gong)的(de)例子(zi)。“寄(ji)雁傳(chuan)(chuan)書(shu)”,作典(dian)故用(yong)(yong),不(bu)(bu)(bu)(bu)過(guo)表示傳(chuan)(chuan)遞書(shu)信罷(ba)了(le)(le)。但(dan)相(xiang)傳(chuan)(chuan)大雁南飛,至(zhi)衡陽(yang)(yang)而(er)止(zhi)。王(wang)勃《秋日登洪府滕王(wang)閣餞別序》云:“雁陣驚寒,聲斷衡陽(yang)(yang)之(zhi)(zhi)(zhi)浦(pu)。”秦觀(guan)《阮郎歸》云:“衡陽(yang)(yang)猶(you)有雁傳(chuan)(chuan)書(shu),郴(chen)陽(yang)(yang)和雁無。”黃庭(ting)堅(jian)的(de)詩(shi)句(ju),亦同此意;但(dan)把(ba)雁兒(er)擬人化,寫得更有情趣。
第二(er)聯在(zai)當時就(jiu)很(hen)有名。這兩(liang)句詩(shi)所用(yong)的(de)(de)(de)詞都是常見(jian)的(de)(de)(de),甚(shen)至可說(shuo)是“陳言”,談(tan)不上“奇(qi)”。張耒稱為“奇(qi)語”,當然是就(jiu)其整體說(shuo)的(de)(de)(de);可惜的(de)(de)(de)是何以“奇(qi)”,“奇(qi)”在(zai)何處,他沒有講(jiang)。其實(shi),正是黃庭堅這樣遣詞入詩(shi),才創造(zao)出如此清(qing)新雋永(yong)的(de)(de)(de)意(yi)境,給人以強烈的(de)(de)(de)藝術(shu)感(gan)染(ran)。
任淵說這“兩(liang)句(ju)(ju)皆記憶(yi)往(wang)時(shi)游居之(zhi)樂(le)(le)”,看來(lai)是(shi)弄錯了(le)。據《黃(huang)(huang)幾復墓志銘》所載,黃(huang)(huang)幾復于熙寧九年(nian)(1076年(nian))“同(tong)學究出(chu)(chu)(chu)身(shen)(shen),調程鄉(xiang)尉”;距作(zuo)此詩(shi)剛好(hao)十年(nian)。結合詩(shi)意來(lai)看,黃(huang)(huang)幾復“同(tong)學究出(chu)(chu)(chu)身(shen)(shen)”之(zhi)時(shi),是(shi)與(yu)(yu)作(zuo)者(zhe)在京城里(li)相聚過的,緊接(jie)著就分別了(le),一(yi)(yi)(yi)別十年(nian)。這兩(liang)句(ju)(ju)詩(shi),上句(ju)(ju)追憶(yi)京城相聚之(zhi)樂(le)(le),下句(ju)(ju)抒寫(xie)別后相思之(zhi)深。詩(shi)人(ren)(ren)擺(bai)脫常境,不用“我們(men)兩(liang)人(ren)(ren)當年(nian)相會(hui)(hui)”之(zhi)類的一(yi)(yi)(yi)般說法,卻拈出(chu)(chu)(chu)“一(yi)(yi)(yi)杯酒(jiu)”三字。“一(yi)(yi)(yi)杯酒(jiu)”,這太常見(jian)了(le),但惟(wei)其常見(jian),正可(ke)給(gei)人(ren)(ren)以(yi)豐富的暗示。沈約《別范安(an)成》云:“勿言(yan)一(yi)(yi)(yi)樽(zun)酒(jiu),明日(ri)難重持(chi)。”王維《送元二使安(an)西(xi)》云:“勸(quan)君更進一(yi)(yi)(yi)杯酒(jiu),西(xi)出(chu)(chu)(chu)陽(yang)關無故(gu)人(ren)(ren)。”杜(du)甫《春日(ri)憶(yi)李(li)白》云:“何時(shi)一(yi)(yi)(yi)樽(zun)酒(jiu),重與(yu)(yu)細論文?”故(gu)人(ren)(ren)相見(jian),或談心,或論文,總是(shi)要吃酒(jiu)的。僅用“一(yi)(yi)(yi)杯酒(jiu)”,就寫(xie)出(chu)(chu)(chu)了(le)兩(liang)人(ren)(ren)相會(hui)(hui)的情景。詩(shi)人(ren)(ren)還(huan)選了(le)“桃李(li)”“春風(feng)”兩(liang)個(ge)詞(ci)(ci)。這兩(liang)個(ge)詞(ci)(ci),也很陳熟(shu),但正因為熟(shu),能夠(gou)把陽(yang)春煙景一(yi)(yi)(yi)下子喚到(dao)讀者(zhe)面(mian)前,用這兩(liang)個(ge)詞(ci)(ci)給(gei)“一(yi)(yi)(yi)杯酒(jiu)”以(yi)良辰美景的烘(hong)托,就把朋友相會(hui)(hui)之(zhi)樂(le)(le)表(biao)現出(chu)(chu)(chu)來(lai)了(le)。
其(qi)實(shi)要(yao)用(yong)七個字寫出兩人(ren)離別(bie)和(he)(he)別(bie)后(hou)思念之殷,也不那(nei)么容易。詩人(ren)卻選了“江(jiang)(jiang)湖(hu)(hu)”“夜(ye)雨(yu)”“十年(nian)燈(deng)(deng)”,作(zuo)了動(dong)人(ren)的抒寫。“江(jiang)(jiang)湖(hu)(hu)”一(yi)詞(ci),能使人(ren)想到流轉和(he)(he)飄泊(bo),杜甫《夢李白》云(yun):“江(jiang)(jiang)湖(hu)(hu)多(duo)風波,舟楫恐失墜。”“夜(ye)雨(yu)”,能引起懷(huai)人(ren)之情,李商隱《夜(ye)雨(yu)寄北》云(yun):“君問歸期未有期,巴山夜(ye)雨(yu)漲秋池(chi)。”在(zai)“江(jiang)(jiang)湖(hu)(hu)”而聽“夜(ye)雨(yu)”,就(jiu)更(geng)增加蕭(xiao)索之感(gan)。“夜(ye)雨(yu)”之時,需要(yao)點燈(deng)(deng),所以接(jie)著選了“燈(deng)(deng)”字。“燈(deng)(deng)”,這是一(yi)個常用(yong)詞(ci),而“十年(nian)燈(deng)(deng)”,則是作(zuo)者的首創,用(yong)以和(he)(he)“江(jiang)(jiang)湖(hu)(hu)夜(ye)雨(yu)”相聯綴(zhui),就(jiu)能激(ji)發(fa)讀者的一(yi)連(lian)串想象(xiang):兩個朋友,各(ge)自飄泊(bo)江(jiang)(jiang)湖(hu)(hu),每逢(feng)夜(ye)雨(yu),獨對孤燈(deng)(deng),互相思念,深宵不寐。而這般情景,已延續了十年(nian)。
晚唐(tang)溫庭(ting)(ting)筠不(bu)用動詞(ci),只選擇若干名詞(ci)加以(yi)適當的(de)配合,寫(xie)(xie)出了(le)“雞聲茅店(dian)月,人(ren)跡板橋霜(shuang)”兩句詩(shi)(shi),真切地表現(xian)了(le)“商山早(zao)行”的(de)情(qing)景,頗為后人(ren)所稱道。歐陽修有意(yi)(yi)學習,在(zai)《送張(zhang)至秘校歸莊》詩(shi)(shi)里寫(xie)(xie)了(le)“鳥聲梅店(dian)雨,柳色野(ye)橋春(chun)”一(yi)(yi)聯,終覺其(qi)在(zai)范圍之內,他自己(ji)也不(bu)滿意(yi)(yi)(參看《詩(shi)(shi)話總(zong)龜》《存余堂詩(shi)(shi)話》)。黃(huang)庭(ting)(ting)堅的(de)這一(yi)(yi)聯詩(shi)(shi),吸取了(le)溫詩(shi)(shi)的(de)句法,卻創造(zao)了(le)獨特的(de)意(yi)(yi)境。“桃李”“春(chun)風”“一(yi)(yi)杯酒(jiu)”,“江湖”“夜雨”“十(shi)年燈”,這都是些名詞(ci)或(huo)名詞(ci)性詞(ci)組(zu),其(qi)中的(de)每一(yi)(yi)個(ge)詞(ci)或(huo)詞(ci)組(zu),都能使人(ren)想象出特定的(de)景象、特定的(de)情(qing)境,展現(xian)了(le)耐(nai)人(ren)尋味的(de)藝術天地。
同(tong)時這兩(liang)句(ju)詩(shi),還(huan)(huan)是相互對(dui)(dui)照(zhao)的(de)(de)(de)。兩(liang)句(ju)詩(shi)除各自表現的(de)(de)(de)情(qing)(qing)景(jing)(jing)之(zhi)(zhi)外,還(huan)(huan)從相互對(dui)(dui)照(zhao)中(zhong)顯(xian)(xian)示出許多(duo)東西。第一(yi)(yi)(yi)、下(xia)句(ju)所(suo)寫(xie),分(fen)明是別后十(shi)年來(lai)的(de)(de)(de)情(qing)(qing)景(jing)(jing),包括(kuo)眼(yan)前(qian)的(de)(de)(de)情(qing)(qing)景(jing)(jing);那么,上句(ju)所(suo)寫(xie),自然是十(shi)年前(qian)的(de)(de)(de)情(qing)(qing)景(jing)(jing)。因(yin)此,上句(ju)無須說(shuo)“我(wo)們當(dang)年相會(hui)”,而(er)這層(ceng)意(yi)思(si),已從與(yu)(yu)下(xia)句(ju)的(de)(de)(de)對(dui)(dui)照(zhao)中(zhong)表現出來(lai)。第二(er)、“江湖(hu)”除了前(qian)面所(suo)講的(de)(de)(de)意(yi)義之(zhi)(zhi)外,還(huan)(huan)有與(yu)(yu)京(jing)城(cheng)(cheng)相對(dui)(dui)的(de)(de)(de)意(yi)義,所(suo)謂(wei)“身在(zai)江湖(hu),心存魏闕”,就(jiu)是明顯(xian)(xian)的(de)(de)(de)例證。“春(chun)風”一(yi)(yi)(yi)詞,也另有含意(yi)。孟郊《登科后》詩(shi)云:“昔日齷齪不(bu)足(zu)夸(kua),今朝放蕩思(si)無涯。春(chun)風得意(yi)馬蹄疾,一(yi)(yi)(yi)日看盡長安花(hua)。”和(he)下(xia)句(ju)對(dui)(dui)照(zhao),上句(ju)所(suo)寫(xie),時、地、景(jing)(jing)、事(shi)、情(qing)(qing),都依稀可(ke)見:時,十(shi)年前(qian)的(de)(de)(de)春(chun)季;地,北宋王朝的(de)(de)(de)京(jing)城(cheng)(cheng)開封;景(jing)(jing),春(chun)風吹拂(fu)、桃李盛開;事(shi),友人“同(tong)學究出身”,把(ba)酒歡會(hui);情(qing)(qing),則洋溢(yi)于良辰美景(jing)(jing)、賞心樂事(shi)之(zhi)(zhi)中(zhong)。
“桃李(li)春風”與(yu)“江(jiang)湖夜雨”,這是(shi)“樂”與(yu)“哀(ai)”的對(dui)照(zhao);“一杯酒(jiu)”與(yu)“十(shi)年燈(deng)”,這是(shi)“一”與(yu)“多”的對(dui)照(zhao)。“桃李(li)春風”而(er)共飲“一杯酒(jiu)”,歡(huan)會(hui)極其短促。“江(jiang)湖夜雨”而(er)各對(dui)“十(shi)年燈(deng)”,飄(piao)泊(bo)極其漫(man)長。快意與(yu)失(shi)望,暫聚與(yu)久別(bie),往日的交情與(yu)當前的思念,都從時(shi)、地、景、事、情的強烈對(dui)照(zhao)中(zhong)表現出來,令(ling)人尋(xun)味無窮。張耒評為“奇語”,并非偶然。
后四句,從“持(chi)家”“治病(bing)”“讀(du)書”三個方面表現黃幾(ji)復(fu)的為人和處境。
“持家,——但(dan)有(you)四(si)立壁”,“治(zhi)(zhi)病,——不(bu)蘄三折肱(gong)”。這兩(liang)句(ju),也是(shi)相互對照的(de)(de)(de)。作為(wei)一個(ge)縣的(de)(de)(de)長官,家里(li)(li)只有(you)立在那兒(er)的(de)(de)(de)四(si)堵墻壁,這既(ji)說(shuo)(shuo)明(ming)他(ta)清正廉(lian)潔,又說(shuo)(shuo)明(ming)他(ta)把全部精力和心思(si)用(yong)(yong)于“治(zhi)(zhi)病”和“讀書”,無心、也無暇(xia)經(jing)營個(ge)人(ren)的(de)(de)(de)安樂(le)窩(wo)。“治(zhi)(zhi)病”句(ju)化用(yong)(yong)《左傳·定公十(shi)三年》記載的(de)(de)(de)一句(ju)古代(dai)成語(yu):“三折肱(gong),知(zhi)為(wei)良醫。”意(yi)思(si)是(shi):一個(ge)人(ren)如果(guo)三次(ci)跌斷胳膊,就可以斷定他(ta)是(shi)個(ge)好(hao)醫生(sheng),因為(wei)他(ta)必(bi)然(ran)(ran)積累(lei)了治(zhi)(zhi)療和護理(li)的(de)(de)(de)豐富經(jing)驗。在這里(li)(li),當然(ran)(ran)不(bu)是(shi)說(shuo)(shuo)黃幾(ji)復會“治(zhi)(zhi)病”,而是(shi)說(shuo)(shuo)他(ta)善“治(zhi)(zhi)國”,《國語(yu)·晉語(yu)》里(li)(li)就有(you)“上醫醫國,其次(ci)救人(ren)”的(de)(de)(de)說(shuo)(shuo)法。黃庭堅在《送(song)范(fan)德孺知(zhi)慶(qing)州(zhou)》詩里(li)(li)也說(shuo)(shuo)范(fan)仲淹“平生(sheng)端有(you)活(huo)國計,百不(bu)一試埋九(jiu)京”。作者稱黃幾(ji)復善“治(zhi)(zhi)病”、但(dan)并不(bu)需(xu)要“三折肱(gong)”,言外之(zhi)意(yi)是(shi):他(ta)已經(jing)有(you)政績,顯露(lu)了治(zhi)(zhi)國救民的(de)(de)(de)才干,為(wei)什么還不(bu)重用(yong)(yong),老要他(ta)在下面跌撞呢(ni)?
尾聯以“想見”領起,與(yu)首句(ju)“我居(ju)北海君南海”相照應。在作(zuo)(zuo)者的(de)想象(xiang)里(li),十年(nian)前(qian)(qian)在京城的(de)“桃(tao)里(li)春風(feng)”中把(ba)酒暢談理想的(de)朋友,如今(jin)已白發蕭蕭,卻(que)仍然像從(cong)(cong)前(qian)(qian)那樣好學(xue)不(bu)(bu)倦。他“讀書(shu)頭已白”,還只在海濱作(zuo)(zuo)一個(ge)縣令。其讀書(shu)聲是否還像從(cong)(cong)前(qian)(qian)那樣歡快悅耳(er),沒有明(ming)寫,而(er)以“隔溪猿哭瘴溪藤”作(zuo)(zuo)映襯,就給(gei)整個(ge)圖(tu)景帶來凄涼的(de)氛圍(wei);不(bu)(bu)平(ping)之(zhi)鳴(ming),憐(lian)才之(zhi)意,也都(dou)蘊(yun)含其中。這句(ju)詩(shi)是從(cong)(cong)李賀“不(bu)(bu)見年(nian)年(nian)遼(liao)海上,文(wen)章何處(chu)哭秋風(feng)”(《南園(yuan)十三首》之(zhi)六)化(hua)出,而(er)意思更為深沉。
黃庭堅(jian)推崇杜(du)甫,以(yi)杜(du)甫為(wei)學(xue)習(xi)榜樣,七律尤其如此。但(dan)比較而(er)言(yan),他的(de)(de)(de)學(xue)習(xi)偏重形式技巧方面。他說:“老杜(du)作詩(shi),退之(zhi)(zhi)(zhi)作文(wen),無(wu)(wu)一(yi)(yi)字(zi)無(wu)(wu)來(lai)處(chu),蓋后人(ren)讀書(shu)少,故謂韓(han)、杜(du)自作此語耳。古(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)能(neng)(neng)為(wei)文(wen)章(zhang)者,真能(neng)(neng)陶(tao)冶萬物,雖取古(gu)(gu)人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)陳言(yan)入于翰墨,如靈丹一(yi)(yi)粒(li),點鐵成金也(ye)。”(《答洪駒父(fu)書(shu)》)而(er)杜(du)甫的(de)(de)(de)杰出之(zhi)(zhi)(zhi)處(chu)主要表現在以(yi)“窮年憂黎元”的(de)(de)(de)激情,藝(yi)術(shu)地反映(ying)了安史之(zhi)(zhi)(zhi)亂前后的(de)(de)(de)廣闊現實(shi)(shi)。詩(shi)的(de)(de)(de)語言(yan),也(ye)豐(feng)富多彩(cai),元稹就贊賞“憐(lian)渠直(zhi)道當時語,不著心(xin)源(yuan)傍古(gu)(gu)人(ren)”的(de)(de)(de)一(yi)(yi)面。當然,杜(du)甫的(de)(de)(de)不少律詩(shi),也(ye)是講(jiang)究(jiu)用典(dian)的(de)(de)(de);黃庭堅(jian)把這一(yi)(yi)點推到極端,追求“無(wu)(wu)一(yi)(yi)字(zi)無(wu)(wu)來(lai)處(chu)”,其流(liu)弊是生(sheng)(sheng)硬晦(hui)澀,妨礙了真情實(shi)(shi)感(gan)的(de)(de)(de)生(sheng)(sheng)動表達。但(dan)這也(ye)不能(neng)(neng)一(yi)(yi)概而(er)論(lun)。例(li)如這首《寄黃幾(ji)復(fu)》,就可以(yi)說是“無(wu)(wu)一(yi)(yi)字(zi)無(wu)(wu)來(lai)處(chu)”。但(dan)并不覺晦(hui)澀;有的(de)(de)(de)地方,還由于活用典(dian)故而(er)豐(feng)富了詩(shi)句(ju)的(de)(de)(de)內涵(han);而(er)取《左傳》《史記》中的(de)(de)(de)散文(wen)語言(yan)入詩(shi),又給近體詩(shi)帶來(lai)蒼勁古(gu)(gu)樸的(de)(de)(de)風味。
黃(huang)(huang)(huang)庭堅又主張“寧律(lv)不(bu)(bu)諧(xie)(xie)而(er)不(bu)(bu)使句弱”。他的(de)不(bu)(bu)諧(xie)(xie)律(lv)是有(you)(you)講究的(de),方(fang)東樹就說(shuo)他“于(yu)(yu)音節尤別創一種兀傲(ao)奇崛之(zhi)響(xiang)(xiang),其(qi)神氣即隨此(ci)以見”。在這一點上,他也學習杜甫(fu)。杜甫(fu)首(shou)創拗(ao)律(lv),如(ru)“落花游絲(si)白日靜,鳴鳩乳燕(yan)青春深”,“有(you)(you)時自發鐘磐響(xiang)(xiang),落日更見漁樵人”等句,從(cong)拗(ao)折之(zhi)中,見波峭(qiao)之(zhi)致。黃(huang)(huang)(huang)庭堅推而(er)廣之(zhi),于(yu)(yu)當用平(ping)字(zi)處往往易以仄字(zi),如(ru)“只今滿坐且(qie)尊酒,后夜此(ci)堂空月(yue)明”,“黃(huang)(huang)(huang)流不(bu)(bu)解涴(wan)明月(yue),碧(bi)樹為(wei)我(wo)生涼秋”,“清談落筆一萬字(zi),白眼舉觴三百(bai)杯”等都句法(fa)(fa)拗(ao)峭(qiao)而(er)音響(xiang)(xiang)新(xin)異,具有(you)(you)特殊的(de)韻味(wei)。這首(shou)《寄黃(huang)(huang)(huang)幾復》亦然。“持家”句兩(liang)平(ping)五仄,“治(zhi)病”句也順(shun)中帶拗(ao),其(qi)兀傲(ao)的(de)句法(fa)(fa)與奇峭(qiao)的(de)音響(xiang)(xiang),正(zheng)有(you)(you)助于(yu)(yu)表現黃(huang)(huang)(huang)幾復廉潔干(gan)練,剛(gang)正(zheng)不(bu)(bu)阿的(de)性(xing)格。
總之,此詩善用(yong)典實,內(nei)蘊豐富,以故為新(xin),運古于(yu)律,拗折波(bo)峭(qiao),很能表現出黃詩的特色(se)。
宋·王(wang)直方(fang)《王(wang)直方(fang)詩話(hua)》:張文潛嘗(chang)謂(wei)余曰:“黃九(jiu)詩‘桃李春風(feng)一杯酒,江湖夜雨十年燈’,真是奇語。”
宋·呂本中《呂氏(shi)童蒙訓》:或(huo)稱“魯直桃李春風一杯酒,江湖夜雨(yu)十(shi)年燈”以(yi)為極至,魯直自以(yi)此猶砌。合須“石吾甚(shen)愛之,勿使牛礪角。牛礪角尚可(ke),牛斗殘我竹。”此乃可(ke)言(yan)至耳。
宋·任淵《山谷詩集注》:“桃(tao)李春風一杯酒,江湖夜雨十年燈(deng)”兩(liang)句,皆記憶(yi)往時游居之樂。(蔡正孫(sun)編《詩林(lin)廣記》后集卷五)
宋·普聞(wen)《詩論》:初二(er)句(ju)為(wei)破題,第三第四句(ju)為(wei)頷聯(lian)。大(da)凡頷聯(lian)皆宜意對。春風桃李但一杯(bei),而想象(xiang)無聊,窶空為(wei)甚,飄(piao)蓬(peng)寒雨(yu)十年燈之(zhi)(zhi)下,未(wei)見青(qing)云得路之(zhi)(zhi)便,其(qi)羈(ji)孤(gu)未(wei)遇之(zhi)(zhi)嘆,具見矣。其(qi)句(ju)意亦就境(jing)中宣(xuan)出。“桃李春風”“江湖夜(ye)雨(yu)”,皆境(jing)也。昧(mei)者不知,直(zhi)謂境(jing)句(ju),謬矣。(陶宗儀撰《說郛》卷(juan)七十九)