《宋(song)王安石書(shu)楞嚴經旨要卷》是(shi)宋(song)代時期王安石創作的(de)書(shu)法作品。
《楞嚴經(jing)》唐般刺蜜帝譯,十(shi)(shi)卷。王安石摘錄(lu)(lu)其中觀世音發妙耳門,從聞思修,以(yi)“三(san)十(shi)(shi)二應(ying)”隨機變化,現身說法,獲(huo)得“十(shi)(shi)四種無畏功德”一節,卷前錄(lu)(lu)有(you)此經(jing)全稱“大佛頂如來密因(yin)修證了義諸(zhu)菩薩萬行首楞嚴經(jing)”經(jing)名一行,以(yi)此定(ding)名為《楞嚴經(jing)旨要》。
卷(juan)末自題:“余(yu)歸(gui)鐘山,道原假楞嚴(yan)本,手自校(xiao)正,刻(ke)之(zhi)寺(si)中。時元豐八年(1085年)四月十(shi)一日(ri),臨川王安(an)石稽首敬(jing)書。”其時王安(an)石正退居(ju)金(jin)陵鐘山,率弟(di)子譚掞、蔡肇等人編纂《字說(shuo)》。元豐七(qi)年,王安(an)石自鐘山上奏(zou)箚,乞以所居(ju)園屋(wu)為僧寺(si),并乞賜額(e),有(you)旨賜名“報寧”。自題中謂將楞嚴(yan)經“刻(ke)之(zhi)寺(si)中”,此(ci)寺(si)院可能(neng)即“報寧禪院”。
王安(an)石以治政和(he)文學(xue)名世,書法亦頗有(you)造詣,時人評(ping)他的書法近學(xue)五(wu)代楊凝(ning)(ning)式(shi)和(he)北宋(song)沈(shen)遼,得(de)沈(shen)之(zhi)(zhi)清勁(jing),遠紹(shao)晉宋(song)。《宣和(he)書譜》記他“凡作行(xing)(xing)字,率多淡墨疾書”,“美而不夭饒(rao),秀而不枯瘁。”此卷于正(zheng)書中間(jian)有(you)行(xing)(xing)書,結字修長緊(jin)聚(ju)。字勢于端莊中有(you)奇(qi)縱的變化,左(zuo)俯右仰(yang),上下揖讓(rang),橫筆逸出,孤撇(pie)出挑,頗有(you)奇(qi)逸之(zhi)(zhi)趣(qu)。用(yong)筆清勁(jing),起筆輕(qing)按,導送收放,使(shi)轉靈活,頗得(de)楊凝(ning)(ning)式(shi)的筆法。全篇行(xing)(xing)次緊(jin)密,少有(you)空(kong)白(bai),然(ran)字行(xing)(xing)間(jian)錯落(luo)參差,并不板滯,有(you)“橫雨(yu)斜風”之(zhi)(zhi)勢,得(de)蕭散簡(jian)遠的意韻。
卷后(hou)南宋牟(mou)獻之(zhi)(zhi)題(ti)(ti)跋:“霜筠雪柏鐘(zhong)山寺,投老歸歟寄(ji)此生(sheng)。王(wang)介甫(fu)既(ji)賦此詩,元豐八年四月,竟罷政而(er)歸,書經(jing)(jing)(jing)乃(nai)其時(shi)也(ye)(ye)(ye)。繼(ji)遂(sui)為(wei)(wei)元祐矣。假(jia)本道原即劉秘丞恕也(ye)(ye)(ye)。經(jing)(jing)(jing)中十二(er)者(zhe),欲令法界眾生(sheng),求男(nan)得(de)男(nan)。是時(shi)雱(pang)已(yi)卒(zu),介甫(fu)之(zhi)(zhi)意(yi)端有(you)所為(wei)(wei)。后(hou)舍半山所居(ju)為(wei)(wei)寺,申其薦(jian)拔。可嘆也(ye)(ye)(ye)。作字(zi)(zi)有(you)斜風疾雨之(zhi)(zhi)勢,亦其性卞急使然,然不妨妙(miao)得(de)書法。陵陽(yang)耄叟牟(mou)獻之(zhi)(zhi)書。”又元王(wang)蒙題(ti)(ti)跋:“觀(guan)世音菩薩發(fa)妙(miao)耳門從(cong)聞(wen)思(si)修人三摩(mo)也(ye)(ye)(ye),與(yu)眼(yan)鼻口舌身意(yi)日?相倍,此一節楞嚴經(jing)(jing)(jing)之(zhi)(zhi)法髓也(ye)(ye)(ye)。荊(jing)王(wang)暮年深悟佛(fo)理,故特于是經(jing)(jing)(jing)提出而(er)親書之(zhi)(zhi)。所以深警禪學之(zhi)(zhi)士,豈復有(you)心較(jiao)世間(jian)之(zhi)(zhi)榮辱是非及字(zi)(zi)畫之(zhi)(zhi)工(gong)拙也(ye)(ye)(ye)哉。后(hou)學王(wang)蒙嘆慨而(er)敬(jing)書之(zhi)(zhi)。”接(jie)后(hou)又有(you)明項元汴(bian)、周詩臨(lin)題(ti)(ti)跋。
王安(an)石(shi)自題中(zhong)的“道(dao)原”,牟獻之(zhi)跋中(zhong)以(yi)為即劉恕(shu),非是。經考,道(dao)原應為沈道(dao)原,名(ming)季(ji)長。
是卷(juan)經(jing)明項元汴,清(qing)安(an)岐、曹溶等收藏(zang),俱鈐(qian)有收藏(zang)印(yin)。卷(juan)上(shang)所鈐(qian)元趙孟頫之“趙氏子昂”、“大(da)雅(ya)”、“松雪齋”諸印(yin)俱偽。著錄于明汪珂玉《珊瑚網書(shu)跋》、清(qing)卞(bian)永譽(yu)《式古堂書(shu)畫匯考(kao)》、安(an)岐《墨緣匯觀》等書(shu)。
王安石字介(jie)甫,晚號半山老人,撫(fu)州(zhou)臨川(今屬江(jiang)西(xi))人。生于(yu)北(bei)宋(song)(song)天禧五年(nian)(1021年(nian)),卒(zu)于(yu)北(bei)宋(song)(song)元(yuan)祐元(yuan)年(nian)(1086年(nian))。慶歷二年(nian)(1042年(nian))進士,熙(xi)(xi)寧(ning)二年(nian)(1069年(nian))任參知政(zheng)事,次年(nian)拜(bai)相。執政(zheng)期間(jian),推行新(xin)法,熙(xi)(xi)寧(ning)七年(nian)因新(xin)法受挫(cuo)而辭退,次年(nian)再相,九年(nian)再辭,退居江(jiang)寧(ning)(今江(jiang)蘇(su)南京(jing))。曾受封舒(shu)國(guo)公(gong),后(hou)改為荊國(guo)公(gong),世稱荊公(gong),身后(hou)謚曰(yue)文(wen)。
2022年(nian)3月9日(ri),王安(an)石《行書楞嚴經旨要卷》在上海博物館展(zhan)出(chu)。