筇竹(zhu)(學名:Qiongzhuea tumidinoda Hsueh et Yi)是禾本科,筇竹(zhu)屬中小(xiao)型竹(zhu)類植物。竿(gan)高可達6米,節間圓筒形(xing)(xing),竿(gan)下(xia)(xia)部(bu)不分(fen)枝,綠(lv)(lv)(lv)色(se),光滑無(wu)(wu)(wu)毛(mao)(mao),竿(gan)壁甚(shen)厚,籜環(huan)因有(you)籜鞘(qiao)(qiao)基部(bu)之殘留物而(er)略呈(cheng)木質(zhi)(zhi)環(huan)狀(zhuang),竿(gan)環(huan)格外隆起(qi),竿(gan)芽成三角狀(zhuang)桃形(xing)(xing),先出葉(xie)(xie)(xie)為(wei)革質(zhi)(zhi),竿(gan)籜紫紅色(se)或(huo)紫色(se)帶綠(lv)(lv)(lv),厚紙(zhi)質(zhi)(zhi),鞘(qiao)(qiao)的(de)上(shang)部(bu)邊緣(yuan)密(mi)生(sheng)淡棕色(se)長纖毛(mao)(mao);無(wu)(wu)(wu)籜耳(er),鞘(qiao)(qiao)口拱形(xing)(xing),籜片(pian)較短小(xiao),鉆形(xing)(xing)或(huo)錐狀(zhuang)披針(zhen)形(xing)(xing),葉(xie)(xie)(xie)鞘(qiao)(qiao)圓筒形(xing)(xing),無(wu)(wu)(wu)葉(xie)(xie)(xie)耳(er),灰白(bai)色(se),葉(xie)(xie)(xie)舌(she)極(ji)矮,葉(xie)(xie)(xie)柄平滑無(wu)(wu)(wu)毛(mao)(mao);葉(xie)(xie)(xie)片(pian)狹(xia)披針(zhen)形(xing)(xing),上(shang)表(biao)面綠(lv)(lv)(lv)色(se),下(xia)(xia)表(biao)面灰綠(lv)(lv)(lv)色(se),花(hua)(hua)枝可反(fan)復(fu)分(fen)枝,末級花(hua)(hua)枝纖細(xi),假小(xiao)穗綠(lv)(lv)(lv)色(se)或(huo)暗綠(lv)(lv)(lv)色(se),干后紫色(se),先出葉(xie)(xie)(xie)無(wu)(wu)(wu)苞片(pian);小(xiao)穗含小(xiao)花(hua)(hua);穎片(pian),薄紙(zhi)質(zhi)(zhi),外稃(fu)長卵(luan)形(xing)(xing),無(wu)(wu)(wu)毛(mao)(mao),紙(zhi)質(zhi)(zhi),內稃(fu)無(wu)(wu)(wu)毛(mao)(mao),鱗(lin)被膜(mo)質(zhi)(zhi)透明,上(shang)部(bu)邊緣(yuan)生(sheng)小(xiao)纖毛(mao)(mao),花(hua)(hua)藥紫色(se),子房呈(cheng)倒卵(luan)形(xing)(xing),無(wu)(wu)(wu)毛(mao)(mao),柱(zhu)頭羽毛(mao)(mao)狀(zhuang),果(guo)實呈(cheng)厚皮質(zhi)(zhi)的(de)堅果(guo)狀(zhuang),筍期4月,花(hua)(hua)期4月,果(guo)期5月。
分布于中國(guo)四川宜賓地(di)(di)區和云南昭通(tong)地(di)(di)區,即云貴高原東北緣向四川盆地(di)(di)過渡(du)的(de)亞(ya)高山(shan)地(di)(di)帶。喜(xi)生(sheng)于溫涼潮濕的(de)氣(qi)候,尤其適宜于園藝溝邊(bian)、半隱蔽地(di)(di)綠化。
應注(zhu)意與剛竹屬(shu)下的羅漢竹作區分。
筇(qiong)竹(zhu)的(de)原(yuan)生(sheng)(sheng)地氣候溫和,雨量豐富,年降水量1200-1600毫(hao)米,云霧(wu)濃厚,空氣相對濕度大(da),日照少;冬季十(shi)分(fen)寒冷,多凍土層,枝葉上(shang)結冰;土壤為山地黃(huang)壤或棕色森林土,pH值5.5-7.0。筇(qiong)竹(zhu)原(yuan)生(sheng)(sheng)于常(chang)綠闊葉林下,常(chang)綠闊葉林破(po)壞(huai)后(hou)則形成次生(sheng)(sheng)天然純林。是典型的(de)陰(yin)性植物。
該種自然分布于(yu)中國四(si)(si)川(chuan)宜賓(bin)地(di)(di)區(qu)和云南昭通地(di)(di)區(qu),即云貴高(gao)原東北緣向(xiang)四(si)(si)川(chuan)盆地(di)(di)過渡的(de)亞高(gao)山地(di)(di)帶。模式標本采自四(si)(si)川(chuan)雷(lei)波。
中(zhong)(zhong)小型竹類。竿(gan)(gan)高2.5-6米,直徑1-3厘(li)(li)米,基(ji)部通常(chang)有5節(jie)(jie)(jie)(jie)位于地(di)表以下,各具(ju)環列之(zhi)根12條;節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)(jian)圓筒形,長(chang)(chang)15-25厘(li)(li)米(基(ji)部數(shu)節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)(jian)長(chang)(chang)10-15厘(li)(li)米),竿(gan)(gan)下部不分(fen)枝(zhi)的(de)節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)(jian)常(chang)具(ju)1極(ji)狹溝(gou)槽(cao),且各節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)(jian)的(de)溝(gou)槽(cao)均位于竿(gan)(gan)之(zhi)同一側(ce)面(mian),具(ju)分(fen)枝(zhi)的(de)各節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)(jian)則在(zai)有分(fen)枝(zhi)一側(ce)變扁(bian)平,綠色,光滑(hua)無毛,無蠟粉,竿(gan)(gan)壁(bi)甚(shen)厚,竿(gan)(gan)基(ji)部數(shu)節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)(jian)幾為實心(xin),往上的(de)節(jie)(jie)(jie)(jie)間(jian)(jian)則逐(zhu)(zhu)漸(jian)中(zhong)(zhong)空;竿(gan)(gan)環極(ji)為隆(long)起而(er)呈(cheng)一顯著的(de)圓脊,狀(zhuang)如二圓盤上下相(xiang)扣合,中(zhong)(zhong)有環形縫線似的(de)淺溝(gou),易自該處(chu)受外力(li)影響而(er)逐(zhu)(zhu)節(jie)(jie)(jie)(jie)脆斷,斷口極(ji)平整。
籜(tuo)(tuo)(tuo)環(huan)因有籜(tuo)(tuo)(tuo)鞘基部(bu)之殘留物(wu)而略呈木質環(huan)狀(zhuang),幼時被棕褐色(se)刺毛(mao)(mao),嗣后(hou)變為無(wu)毛(mao)(mao);同一(yi)節(jie)的節(jie)內本身寬窄不(bu)一(yi),通常寬的那邊(bian)均位(wei)于竿(gan)的同一(yi)側(ce)面,該處竿(gan)環(huan)格(ge)外隆起,竿(gan)芽(ya)成(cheng)三(san)角狀(zhuang)桃形,先出葉為革質,解籜(tuo)(tuo)(tuo)后(hou)當芽(ya)抽長(chang)(chang)時并不(bu)貼竿(gan)而是斜展的主(zhu)(zhu)芽(ya)3,彼(bi)此并列,其下(xia)方可(ke)各(ge)具1或2次生(sheng)芽(ya);竿(gan)每(mei)節(jie)通常具3枝,有時除主(zhu)(zhu)枝外還具1-4條(tiao)次生(sheng)枝。竿(gan)籜(tuo)(tuo)(tuo)紫(zi)紅色(se)或紫(zi)色(se)帶綠,早(zao)落性;籜(tuo)(tuo)(tuo)鞘黃綠色(se),厚紙質,長(chang)(chang)約為其節(jie)間的長(chang)(chang)度之半,長(chang)(chang)橢圓(yuan)形,近基部(bu)微收縮而又向兩側(ce)呈耳(er)狀(zhuang)延(yan)伸(shen),背面縱脈(mo)紋密(mi)而顯著,小橫脈(mo)有時可(ke)見,縱脈(mo)間生(sheng)有棕色(se)疣基刺毛(mao)(mao),后(hou)者(zhe)在(zai)鞘基部(bu)則較稀疏,在(zai)鞘上部(bu)則較密(mi),鞘的上部(bu)邊(bian)緣(yuan)密(mi)生(sheng)淡棕色(se)長(chang)(chang)纖(xian)毛(mao)(mao);無(wu)籜(tuo)(tuo)(tuo)耳(er),鞘口具長(chang)(chang)為2-3毫(hao)米棕色(se)繸毛(mao)(mao);籜(tuo)(tuo)(tuo)舌(she)高1-1.3毫(hao)米,拱形,邊(bian)緣(yuan)密(mi)生(sheng)灰白色(se)小纖(xian)毛(mao)(mao);籜(tuo)(tuo)(tuo)片(pian)較短(duan)小,長(chang)(chang)5-17毫(hao)米,易脫落,鉆形或錐狀(zhuang)披針形,直立,質地(di)較堅(jian)韌,縱脈(mo)明顯。
小(xiao)枝(zhi)具2-4葉;葉鞘圓筒形,長2-2.5厘米(mi),背部上端具1縱脊,縱肋(lei)明顯,邊緣(yuan)生(sheng)(sheng)纖(xian)(xian)毛;無葉耳,鞘口繸毛數條,直立而(er)粗(cu)糙,灰(hui)白色(se),易(yi)脫(tuo)落;葉舌極(ji)矮,截形或(huo)(huo)圓拱形,先端全緣(yuan);葉柄長1-2毫米(mi),平滑無毛;葉片(pian)(pian)狹披(pi)針(zhen)形,長5-14厘米(mi),寬(kuan)6-12毫米(mi),兩側邊緣(yuan)因(yin)具斜(xie)止之(zhi)小(xiao)鋸齒而(er)粗(cu)糙,上表面綠(lv)色(se),下表面灰(hui)綠(lv)色(se),兩面均無毛,次脈2-4對,小(xiao)橫脈清晰(xi)。花(hua)枝(zhi)可反復分(fen)枝(zhi),無葉或(huo)(huo)部分(fen)分(fen)枝(zhi)頂端具葉,分(fen)枝(zhi)常與(yu)假小(xiao)穗混生(sheng)(sheng)于同一節上;末級花(hua)枝(zhi)纖(xian)(xian)細,基部托(tuo)以向上逐(zhu)漸增大(da)的苞(bao)片(pian)(pian)3-5片(pian)(pian);假小(xiao)穗綠(lv)色(se)或(huo)(huo)暗綠(lv)色(se),干后(hou)紫色(se),長3-4.5厘米(mi),粗(cu)2.5-4毫米(mi);苞(bao)片(pian)(pian)4或(huo)(huo)5片(pian)(pian),上部2或(huo)(huo)3片(pian)(pian)腋內(nei)有芽或(huo)(huo)具次生(sheng)(sheng)假小(xiao)穗,后(hou)者僅有先出葉而(er)無苞(bao)片(pian)(pian)。
小穗(sui)含3-8朵(duo)小花(hua)(hua);小穗(sui)軸(zhou)節間長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)4-6毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),粗約(yue)0.2-0.3毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),扁平,無(wu)毛(mao),基部(bu)微(wei)被白粉而糙澀;穎(ying)2(3)片,薄(bo)紙(zhi)質(zhi),無(wu)毛(mao),第一穎(ying)卵(luan)(luan)形(xing),先端(duan)(duan)銳尖(jian)(jian),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)3-4毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),第二穎(ying)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)卵(luan)(luan)形(xing),具(ju)數條(tiao)(tiao)縱(zong)(zong)脈(mo),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)8-10毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi);外(wai)稃(fu)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)卵(luan)(luan)形(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)10-14毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),無(wu)毛(mao),具(ju)光澤(ze),紙(zhi)質(zhi),黃褐色(se)或(huo)褐色(se),先端(duan)(duan)漸(jian)尖(jian)(jian)或(huo)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)漸(jian)尖(jian)(jian),邊緣(yuan)膜質(zhi),背(bei)部(bu)具(ju)9條(tiao)(tiao)縱(zong)(zong)脈(mo),小橫脈(mo)略明(ming)顯(xian);內稃(fu)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)8-12毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),2脊間寬(kuan)約(yue)1毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),無(wu)毛(mao),先端(duan)(duan)鈍或(huo)微(wei)裂,具(ju)不明(ming)顯(xian)的(de)縱(zong)(zong)脈(mo);鱗被中兩(liang)側的(de)2片為菱狀(zhuang)卵(luan)(luan)形(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)2.5毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),后(hou)方(fang)的(de)1片為倒(dao)(dao)披針(zhen)形(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)1.5毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),膜質(zhi)透明(ming),上部(bu)邊緣(yuan)生小纖毛(mao),具(ju)數條(tiao)(tiao)脈(mo)紋;花(hua)(hua)藥紫(zi)色(se),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)4-8毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi);子房呈(cheng)倒(dao)(dao)卵(luan)(luan)形(xing),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)2.5毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),無(wu)毛(mao),花(hua)(hua)柱(zhu)(zhu)1,長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)1毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),柱(zhu)(zhu)頭2,羽毛(mao)狀(zhuang),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)2毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)。果實呈(cheng)厚皮質(zhi)的(de)堅果狀(zhuang),倒(dao)(dao)卵(luan)(luan)狀(zhuang)長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)橢圓形(xing)或(huo)廣(guang)橢圓形(xing),新鮮時呈(cheng)墨綠色(se),光滑(hua)無(wu)毛(mao),長(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)約(yue)10-12毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),直(zhi)徑約(yue)6毫(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi),頂端(duan)(duan)具(ju)宿(su)存的(de)花(hua)(hua)柱(zhu)(zhu)成喙狀(zhuang)。筍期4月,花(hua)(hua)期4月,果期5月。
由于筇竹(zhu)(zhu)生(sheng)長較叢生(sheng)竹(zhu)(zhu)慢,為(wei)有(you)利(li)于竹(zhu)(zhu)鞭生(sheng)長,盡可能種(zhong)植前1-2個月進行帶狀整地,帶寬1-1.5米,種(zhong)植穴(xue)規格50厘米X50厘米×40厘米。
竹林密度:株(zhu)(zhu)行(xing)距3米(mi)(mi)×3米(mi)(mi)或(huo)3米(mi)(mi)×4米(mi)(mi),每(mei)(mei)667平方米(mi)(mi)栽74塘(tang)或(huo)56塘(tang)。每(mei)(mei)塘(tang)用播種苗1袋(3-6株(zhu)(zhu))或(huo)竹鞭苗1-2株(zhu)(zhu)。
栽(zai)(zai)植(zhi):避(bi)開發(fa)筍季節(jie),于2-3月或6-7月栽(zai)(zai)種。栽(zai)(zai)植(zhi)深(shen)度10-15厘米,用(yong)肥土(tu)、細(xi)土(tu)、濕潤土(tu)蓋苗根,四(si)周(zhou)踏實(shi)。
管護:春旱地區適時澆水,用(yong)草遮蓋上方(fang),造林后(hou)1-2年(nian)內(nei),每(mei)年(nian)松土3次(ci),即3-4月1次(ci),7-8月1次(ci),9-10月1次(ci)。施肥2次(ci),3-4月1次(ci),7-8月1次(ci),每(mei)塘施復合(he)肥100-200克(ke),有條件的地方(fang)則使(shi)用(yong)稀釋人糞尿,每(mei)塘10千(qian)克(ke)左右。3-4年(nian)時肥料加大(da)一(yi)倍。每(mei)年(nian)早春2-3月份擴塘0.5-1.0厘(li)米(mi),以(yi)確保多出筍(sun)、多長(chang)鞭(bian),盡快成(cheng)林成(cheng)材。
種(zhong)子(zi)分(fen)級挑選(xuan)將直徑≥0.5厘米以(yi)上(shang)的種(zhong)子(zi)以(yi)及色(se)澤(ze)正常(綠(lv)色(se)、黑綠(lv)色(se))、飽(bao)滿無蟲蛀(zhu)、霉爛(lan)的種(zhong)子(zi)挑選(xuan)作(zuo)為良種(zhong),置于背(bei)陰干(gan)燥(zao)處備用。
種子(zi)壽命(ming)在1-10℃低溫(wen)(wen)下可(ke)貯藏2-3個(ge)月,在常溫(wen)(wen)下僅能(neng)貯藏1個(ge)月。種子(zi)盡可(ke)能(neng)隨(sui)采隨(sui)播。
種子消(xiao)毒先用(yong)(yong)清水(shui)洗2-3次,然后(hou)用(yong)(yong)0.3%的KMnO4,或0.15%福爾馬林溶液消(xiao)毒4小時。
種(zhong)(zhong)子催芽(ya),然后用1份種(zhong)(zhong)子3份濕沙拌勻堆成饅頭狀(zhuang),用塑(su)料膜密封,控溫15-37℃進行變溫催芽(ya),待30%種(zhong)(zhong)子胚根長0.1-0.3厘米時(shi)及時(shi)播種(zhong)(zhong)。
直接上(shang)袋法每袋營養土內播2粒種(zhong)子,相(xiang)距5厘米,深度3-4厘米輕壓(ya)土壤蓋嚴種(zhong)子,澆(jiao)透(tou)水。成活(huo)率(lv)90%左右。
移植法先將種(zhong)子(zi)均勻播于溫室大棚內,每667平方米(mi)(mi)播種(zhong)量100千克,蓋土厚2-3厘米(mi)(mi),上蓋薄草(cao)一(yi)層,當種(zhong)子(zi)出(chu)苗分(fen)蘗第一(yi)代竹(zhu)苗高達(da)15米(mi)(mi)以上時即可(ke)上袋。即每粒種(zhong)子(zi)生長(chang)出(chu)2株苗時才能上袋。此法節(jie)約種(zhong)子(zi),費工,成活(huo)率達(da)98%,苗木生長(chang)整(zheng)齊。
大棚育(yu)苗(miao)管護措施由于筇竹為陰(yin)性植物,1年(nian)生(sheng)苗(miao)培(pei)育(yu)階段均應在遮蔭環(huan)境條件下(xia)進行。
筇竹是筍用(yong)、工(gong)藝(yi)和觀(guan)賞竹種(zhong),其用(yong)途極為廣泛。
筍(sun)(sun)用:有(you)50余種(zhong)竹筍(sun)(sun)加工制品,每年有(you)上(shang)萬噸(dun)清水筍(sun)(sun)和鹽(yan)漬筍(sun)(sun)遠銷日本(ben)及韓國,其(qi)筍(sun)(sun)干暢(chang)銷國內外(wai),鮮筍(sun)(sun)是國內最受(shou)歡迎(ying)的蔬菜之一。
材用:其竹(zhu)(zhu)節畸形美(mei)觀,竹(zhu)(zhu)材耐蟲(chong)蛀、抗腐,是制作家具、手(shou)杖、日常用品(pin)(pin)、高(gao)檔工藝品(pin)(pin)及裝飾品(pin)(pin)的最佳原材料。產品(pin)(pin)暢銷海內外。
觀賞(shang)及綠化:竹(zhu)(zhu)節畸形(xing)隆起成算(suan)盤珠(zhu)狀(zhuang),枝葉細長灑脫,植株(zhu)挺拔剛勁,是制(zhi)作盆(pen)景及園(yuan)林綠化美(mei)化的最佳竹(zhu)(zhu)種。
筇竹禪寺,坐落在(zai)昆明西(xi)北郊逶迤連綿的玉案群峰之中(zhong)。這里古樹蒼郁,林壑幽(you)深,云霧晴嵐常繞(rao)山巔,筇竹古剎掩映密林,是滇(dian)中(zhong)著名(ming)佛教(jiao)禪寺。
明宣(xuan)德(de)九年(nian)(nian)(1434年(nian)(nian))郭文的(de)《重(zhong)建玉(yu)(yu)案山(shan)筇(qiong)竹(zhu)(zhu)(zhu)禪(chan)寺(si)記》稱:“玉(yu)(yu)案山(shan)筇(qiong)竹(zhu)(zhu)(zhu)禪(chan)寺(si),滇(dian)之(zhi)古剎也(ye)(ye)。爰自唐貞(zhen)觀中(zhong),鄯(shan)闡人高光(guang)之(zhi)所(suo)創也(ye)(ye)。”碑文還敘述了(le)“筇(qiong)竹(zhu)(zhu)(zhu)傳奇,犀牛表(biao)異”之(zhi)神話:“初,光(guang)偕弟智,獵于西(xi)山(shan),有(you)犀躍出,眾逐之(zhi),至寺(si)之(zhi)北(bei)壑,失(shi)犀所(suo)在(zai)。仰視山(shan)畔,見(jian)群僧狀甚(shen)異常。馳往覓之(zhi),又無所(suo)睹,惟所(suo)持筇(qiong)竹(zhu)(zhu)(zhu)杖植(zhi)于林下,眾弗能拔。翌日,往視之(zhi),則枝葉森(sen)然矣。光(guang)昆仲于是異之(zhi),知其為山(shan)靈示顯福地(di)也(ye)(ye),乃建寺(si)處,以(yi)居僧徒,因以(yi)'筇(qiong)竹(zhu)(zhu)(zhu)'名焉。然是時(shi)滇(dian)人所(suo)奉(feng)皆西(xi)域密教(jiao),初無禪(chan)講宗也(ye)(ye)。”
筇(qiong)竹頌作者:黃庭(ting)堅(jian)【宋朝】
偉邛(qiong)崍之美(mei)竹,初(chu)發跡於(左牛右(you)(you)羊)(左牛右(you)(you)可)。
有山(shan)而不(bu)險(xian),有水而無波(bo)。
金聲而(er)(er)玉節(jie),故貫四時而(er)(er)不改其(qi)柯。
郭(guo)子遺(yi)我,扶余澗(jian)阿(a)。
坐則倚胡(hu)床(chuang)棐幾(ji),行則隨青笠綠蓑(suo)。
吾衰也久矣(yi),視爾畏(wei)友。
予琢(zhuo)予磨,百世以俟圣人(ren)而不(bu)惑,則涪(fu)皤不(bu)負筇竹(zhu)。
危而不扶,顛(dian)而不持,惟(wei)筇竹(zhu)之負(fu)涪皤。