《山園小梅(mei)(mei)二首》是(shi)宋代詩(shi)人(ren)林逋創作的(de)(de)(de)七(qi)言(yan)律詩(shi)組詩(shi)作品(pin)。這首組詩(shi)突出(chu)地寫出(chu)梅(mei)(mei)花特有的(de)(de)(de)姿態美和高(gao)潔的(de)(de)(de)品(pin)性,以梅(mei)(mei)的(de)(de)(de)品(pin)性比喻自己孤高(gao)幽逸的(de)(de)(de)生活情趣。作者賦(fu)予(yu)梅(mei)(mei)花以人(ren)的(de)(de)(de)品(pin)格,作者與梅(mei)(mei)花的(de)(de)(de)關系達到了精神(shen)上的(de)(de)(de)無間契合。
第(di)一(yi)首詩(shi)開(kai)頭(tou)先寫梅(mei)花(hua)(hua)的(de)品質不同凡花(hua)(hua)。頷(han)聯(lian)從姿(zi)態和(he)香(xiang)氣上(shang)完美(mei)地表現出(chu)梅(mei)花(hua)(hua)的(de)淡雅(ya)和(he)嫻靜。頸聯(lian)從霜禽、粉蝶對(dui)梅(mei)花(hua)(hua)的(de)態度,側面加強前一(yi)聯(lian)描繪出(chu)來(lai)的(de)梅(mei)花(hua)(hua)的(de)美(mei)。最(zui)后說可以親近梅(mei)花(hua)(hua)的(de),幸喜(xi)還(huan)有低吟(yin)詩(shi)句那樣(yang)的(de)清雅(ya),而不須要酒宴歌舞(wu)這樣(yang)的(de)豪(hao)華。
第(di)二首(shou)詩首(shou)聯(lian)(lian)寫梅花(hua)像是剪碎(sui)的(de)絲織品,自(zi)然(ran)且(qie)畫不(bu)出來。頷(han)聯(lian)(lian)寫梅花(hua)享受春晚日落(luo)而受不(bu)住寒冷霜夜,表達(da)出詩人對(dui)(dui)梅花(hua)的(de)無比深情(qing)。頸聯(lian)(lian)把“鄰僧”和“俗客”對(dui)(dui)舉(ju),用以贊(zan)美梅花(hua)孤高絕俗的(de)品性。尾聯(lian)(lian)描寫落(luo)下的(de)梅花(hua)打著走在(zai)江(jiang)南路上吟詩者(zhe)的(de)馬鞍,以此作結,饒有情(qing)趣。
這(zhe)組詩著意寫意傳神(shen),采用(yong)側面烘(hong)托的(de)方法,渲染梅(mei)花清(qing)絕高潔的(de)風(feng)骨,極(ji)富神(shen)韻。
山園小梅二首
其一
眾(zhong)芳搖(yao)落獨暄妍⑴,占(zhan)盡風(feng)情向小園。
疏影橫斜水清淺⑵,暗香浮動月黃(huang)昏⑶。
霜禽欲(yu)下先偷眼⑷,粉蝶如知合(he)斷魂⑸。
幸有微吟可相狎⑹,不(bu)須檀板共金樽⑺。
其二
剪綃零碎點酥乾⑻,向背(bei)稀稠畫亦(yi)難⑼。
日薄從甘春(chun)至晚⑽,霜深應怯夜(ye)來(lai)寒。
澄(cheng)鮮只共鄰僧惜(xi)⑾,冷落猶嫌俗客(ke)看。
憶著江南舊行路,酒旗斜拂墮吟鞍⑿。
⑴暄(xuān)妍(yan):景物明(ming)媚鮮麗,這里是形容(rong)梅花。
⑵疏(shu)影(ying)(ying)橫(heng)斜(xie)(xie):梅花疏(shu)疏(shu)落(luo)落(luo),斜(xie)(xie)橫(heng)枝干(gan)投在(zai)水(shui)中的影(ying)(ying)子。疏(shu)影(ying)(ying),指梅枝的形態。
⑶暗香浮動:梅花散發的清(qing)幽香味在(zai)飄動。黃昏:指月色朦朧,與(yu)上句“清(qing)淺(qian)”相(xiang)對應,有(you)雙關義。
⑷霜禽:羽(yu)毛(mao)白色的禽鳥。根據(ju)林逋“梅妻鶴子”的趣稱,理(li)解為“白鶴”更佳。偷(tou)眼:偷(tou)偷(tou)地窺看。
⑸合:應該。斷魂:形容神往,猶指(zhi)銷魂。
⑹狎(xiá):玩賞(shang),親近。
⑺檀(tan)(tán)板:檀(tan)木(mu)制成的拍(pai)板,歌唱或(huo)演奏(zou)音樂時用以(yi)打拍(pai)子。這里泛(fan)指樂器(qi)。金(jin)樽(zūn):豪華的酒杯,此處指飲(yin)酒。
⑻綃(xiāo):生絲綢。酥:酥酪一般的。乾(gān):枝干。
⑼向背(bei):面向和背(bei)對的(de)(de)姿態。稀(xi)稠(chou):疏疏密密的(de)(de)布局。
⑽日薄:日落。從(cong):任從(cong)。甘:甘心。
⑾澄鮮:清新。
⑿吟鞍:指吟詩者所(suo)騎的馬鞍。
其一
百(bai)花(hua)(hua)落(luo)盡(jin)后(hou)只有梅(mei)(mei)花(hua)(hua)綻放得那么美(mei)麗、明艷,成(cheng)為小園中最美(mei)麗的(de)(de)風景(jing),梅(mei)(mei)枝(zhi)在水面上映照出(chu)稀疏的(de)(de)倒影,淡(dan)淡(dan)的(de)(de)芳香在月下的(de)(de)黃昏中浮動飄散。冬天的(de)(de)鳥要停落(luo)在梅(mei)(mei)枝(zhi)上先偷偷觀看,夏日的(de)(de)蝴蝶如(ru)果(guo)知道這梅(mei)(mei)花(hua)(hua)的(de)(de)美(mei)麗應該大概(gai)會(hui)喜愛(ai)至銷(xiao)魂(hun)。幸好可以吟詩與梅(mei)(mei)花(hua)(hua)親近(jin),既不需要拍檀(tan)板歌(ge)唱,也不用金樽飲酒助興(xing)。
其二
像(xiang)剪碎(sui)的(de)(de)絲綢點綴著酥酪(lao)般的(de)(de)枝干,要(yao)畫出那(nei)姿態和布局(ju)確實為難。盡情享受著日落(luo)春晚(wan),影(ying)單(dan)應當怯(qie)怕霜重(zhong)夜(ye)寒。澄潔鮮艷(yan)只與(yu)相鄰的(de)(de)高僧共惜(xi),冷落(luo)孤傲猶嫌被俗人一看(kan)。想起舊時在江南的(de)(de)旅途上(shang),香魂(hun)飄落(luo)于(yu)酒旗下(xia)行吟(yin)的(de)(de)馬(ma)鞍。
這組詩具體創作年代(dai)已無法(fa)考證。林逋是宋代(dai)著名隱士,年輕時漫游江淮(huai),四(si)十余歲后隱居杭(hang)州西湖(hu),結廬孤山(shan)。喜梅(mei)(mei)與鶴(he),自謂以(yi)梅(mei)(mei)為妻鶴(he)為子,一(yi)生寫了不(bu)少(shao)詠梅(mei)(mei)詩篇(pian),這組詩即是其中最有名的兩首。
林(lin)逋(968—1028),字君復,錢塘(tang)(今浙(zhe)江杭州(zhou))人(ren)。早歲浪游江淮(huai)間,后歸隱杭州(zhou)西湖孤(gu)山,種梅養鶴,經身(shen)不仕,也不婚娶,舊時稱其(qi)“梅妻鶴子(zi)”。天圣六年卒,仁宗(zong)賜謚和靖(jing)先(xian)生(sheng)。《宋(song)史》、《東都事略》、《名臣碑(bei)傳琬(wan)琰集(ji)(ji)》均(jun)有傳。逋善行書,喜(xi)為詩(shi),與(yu)錢易、范仲淹、梅堯(yao)臣、陳堯(yao)佐均(jun)有詩(shi)酬答。其(qi)詩(shi)風格淡遠,有《林(lin)和靖(jing)詩(shi)集(ji)(ji)》四卷,《補(bu)遺》一卷。《全宋(song)詞》錄其(qi)詞三(san)首。
林(lin)逋種梅養(yang)鶴成癖,終身不娶(qu),世稱(cheng)“梅妻鶴子”,所(suo)以他眼(yan)中(zhong)的梅含波帶情(qing),筆下的梅更是引人入(ru)勝。
第一(yi)首詩(shi)一(yi)開端就突寫(xie)作(zuo)者(zhe)對梅(mei)花的(de)喜(xi)愛與贊頌之情(qing):“眾芳(fang)搖落(luo)獨暄妍,占(zhan)盡(jin)風情(qing)向小園(yuan)(yuan)”,它是(shi)(shi)(shi)在(zai)百花凋零的(de)嚴冬(dong)迎著寒(han)風昂然(ran)盛開,那(nei)明麗動人的(de)景(jing)色把小園(yuan)(yuan)的(de)風光占(zhan)盡(jin)了。一(yi)個“獨”字、一(yi)個“盡(jin)”字,充分表現(xian)了梅(mei)花獨特(te)的(de)生(sheng)(sheng)活環境、不同凡響(xiang)的(de)性格(ge)和那(nei)引人入(ru)勝的(de)風韻。作(zuo)者(zhe)雖是(shi)(shi)(shi)詠梅(mei),實則是(shi)(shi)(shi)他“弗趨榮利”、“趣向博遠(yuan)”思(si)想(xiang)性格(ge)的(de)真實寫(xie)照。蘇(su)軾曾在(zai)《書林(lin)逋詩(shi)后》說;“先生(sheng)(sheng)可是(shi)(shi)(shi)絕(jue)俗人,神清骨冷無塵俗。”其詩(shi)正是(shi)(shi)(shi)作(zuo)者(zhe)人格(ge)的(de)化(hua)身(shen)。
頷聯(lian)是(shi)最為世人(ren)(ren)(ren)(ren)稱道的(de)(de)(de)(de)(de),它(ta)為人(ren)(ren)(ren)(ren)們送(song)上(shang)(shang)了(le)一幅優美的(de)(de)(de)(de)(de)山園小梅(mei)圖(tu)。這(zhe)一聯(lian)簡直把梅(mei)花(hua)的(de)(de)(de)(de)(de)氣(qi)質風(feng)姿(zi)寫(xie)盡絕(jue)了(le),它(ta)神清(qing)骨(gu)秀,高潔端莊,幽獨超逸(yi)。上(shang)(shang)句(ju)輕筆勾勒出(chu)梅(mei)之(zhi)骨(gu),下(xia)句(ju)濃墨描摹出(chu)梅(mei)之(zhi)韻(yun),“疏影”、“暗(an)香(xiang)”二(er)詞用得極好,它(ta)既寫(xie)出(chu)了(le)梅(mei)花(hua)不同(tong)于牡丹(dan)、芍藥的(de)(de)(de)(de)(de)獨特(te)形(xing)成;又寫(xie)出(chu)了(le)它(ta)異于桃李濃郁的(de)(de)(de)(de)(de)獨有(you)芬芳。極真實(shi)地表(biao)現(xian)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)在朦朧(long)月(yue)色(se)(se)下(xia)對梅(mei)花(hua)清(qing)幽香(xiang)氣(qi)的(de)(de)(de)(de)(de)感(gan)(gan)受,更何況是(shi)在黃(huang)昏(hun)月(yue)下(xia)的(de)(de)(de)(de)(de)清(qing)澈(che)水邊漫步,那(nei)靜(jing)謐的(de)(de)(de)(de)(de)意境,疏淡的(de)(de)(de)(de)(de)梅(mei)影,縷縷的(de)(de)(de)(de)(de)清(qing)香(xiang),使(shi)之(zhi)陶醉。“橫(heng)斜”傳其嫵(wu)媚,迎風(feng)而(er)歌;“浮動”言其款(kuan)款(kuan)而(er)來(lai),飄然而(er)逝(shi),頗有(you)仙風(feng)道骨(gu)。“水清(qing)淺”顯(xian)其澄澈(che),靈(ling)動溫(wen)潤。“暗(an)香(xiang)”寫(xie)其無(wu)形(xing)而(er)香(xiang),隨風(feng)而(er)至,如同(tong)捉迷藏(zang)一樣富(fu)有(you)情(qing)趣;“月(yue)黃(huang)昏(hun)”采其美妙(miao)背(bei)景(jing),從時(shi)間(jian)上(shang)(shang)把人(ren)(ren)(ren)(ren)們帶到(dao)一個“月(yue)上(shang)(shang)柳梢(shao)頭,人(ren)(ren)(ren)(ren)約黃(huang)昏(hun)后”的(de)(de)(de)(de)(de)動人(ren)(ren)(ren)(ren)時(shi)刻,從空間(jian)上(shang)(shang)把人(ren)(ren)(ren)(ren)們引進一個“落(luo)霞(xia)與孤(gu)鶩齊(qi)飛(fei),秋水共長天一色(se)(se)”似的(de)(de)(de)(de)(de)迷人(ren)(ren)(ren)(ren)意境。首(shou)聯(lian)極目聘(pin)懷,頷聯(lian)凝(ning)眉結思。林逋這(zhe)兩(liang)句(ju)詩(shi)(shi)也并非是(shi)臆想(xiang)出(chu)來(lai)的(de)(de)(de)(de)(de),他除了(le)有(you)生(sheng)活實(shi)感(gan)(gan)外(wai),還借鑒(jian)了(le)前人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)句(ju)。
五代(dai)南唐(tang)江為有殘句(ju):“竹(zhu)影橫斜水清淺,桂香浮(fu)動月(yue)黃昏。”這兩(liang)句(ju)既(ji)寫(xie)竹(zhu),又寫(xie)桂。不但(dan)未(wei)(wei)寫(xie)出竹(zhu)影的(de)特點,且未(wei)(wei)道出桂花的(de)清香。因無題,又沒(mei)有完(wan)整(zheng)的(de)詩篇,未(wei)(wei)能構成(cheng)了(le)一(yi)個統一(yi)和(he)諧的(de)主題、意境(jing),感觸不到主人(ren)公(gong)的(de)激情,故缺乏感人(ren)力(li)量(liang)。而林(lin)(lin)逋只改(gai)(gai)了(le)兩(liang)字,將(jiang)“竹(zhu)”改(gai)(gai)成(cheng)“疏”,將(jiang)“桂”改(gai)(gai)成(cheng)“暗”,這“點睛”之筆,使梅花形神活現,可(ke)見(jian)林(lin)(lin)逋點化詩句(ju)的(de)才華。
上二聯(lian)皆實(shi)寫,下二聯(lian)虛寫。
作者寫(xie)盡梅(mei)花(hua)姿質后(hou),掉轉筆頭,從客觀上著(zhu)意(yi)瀉染:“霜禽欲下先偷眼,粉蝶(die)如知合斷魂。”前句極寫(xie)白鶴愛(ai)梅(mei)之(zhi)甚,它還未來(lai)得及(ji)飛(fei)下來(lai)賞梅(mei),就迫(po)不及(ji)待地先偷看梅(mei)花(hua)幾眼。“先偷眼”三字寫(xie)得很是傳神,作者對現實事物的(de)觀察是非常(chang)細致的(de)。后(hou)句則變換手法,用設想(xiang)之(zhi)詞(ci),來(lai)寫(xie)假托之(zhi)物,意(yi)味深邃。而“合斷魂”一(yi)詞(ci)更是下得凄苦凝重,因(yin)愛(ai)梅(mei)而至銷魂,這(zhe)就把蝴蝶(die)對梅(mei)的(de)喜愛(ai)夸(kua)張到(dao)了頂端。通過(guo)頸(jing)聯的(de)擬人化手法,從而更進一(yi)步襯托出(chu)作者對梅(mei)花(hua)的(de)喜愛(ai)之(zhi)情(qing)(qing)和(he)幽居之(zhi)樂(le)。聯中那不為人經(jing)意(yi)的(de)“霜”、“粉”二字,也實是經(jing)詩(shi)人精心擇(ze)取(qu),用來(lai)表現他高潔情(qing)(qing)操和(he)淡遠(yuan)的(de)趣味。
以(yi)上三聯,作(zuo)(zuo)者是(shi)把梅(mei)(mei)(mei)當作(zuo)(zuo)主體(ti)(ti),詩(shi)(shi)人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)感情(qing)(qing)是(shi)通過議論、敘述(shu)、擬人(ren)(ren)等手法隱曲地(di)體(ti)(ti)現(xian)在詠梅(mei)(mei)(mei)之(zhi)中(zhong)。至尾(wei)聯主體(ti)(ti)的(de)(de)(de)(de)梅(mei)(mei)(mei)花轉化(hua)(hua)為(wei)客體(ti)(ti),成為(wei)被欣(xin)賞的(de)(de)(de)(de)對(dui)象。而作(zuo)(zuo)者則(ze)從(cong)客體(ti)(ti)變(bian)為(wei)主體(ti)(ti),他(ta)的(de)(de)(de)(de)感情(qing)(qing)由隱至顯,從(cong)借物(wu)抒懷變(bian)為(wei)直(zhi)抒胸臆:“幸有微吟(yin)可相(xiang)狎(xia),不須檀板共金尊(zun)。”尾(wei)聯“微吟(yin)”實講(jiang)“口中(zhong)梅(mei)(mei)(mei)”也,“微”言其(qi)淡泊雅致,如(ru)此(ci)咀嚼(jiao),雖不果腹,然可暖心、潔品、動情(qing)(qing)、鑄魂,表達(da)出詩(shi)(shi)人(ren)(ren)愿(yuan)與梅(mei)(mei)(mei)化(hua)(hua)而為(wei)一的(de)(de)(de)(de)生(sheng)活旨(zhi)趣(qu)和(he)精神追求,至此(ci)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)對(dui)梅(mei)(mei)(mei)的(de)(de)(de)(de)觀(guan)賞進(jin)(jin)入了馮(feng)友蘭所說(shuo)的(de)(de)(de)(de)“天地(di)境界”,人(ren)(ren)們(men)看到的(de)(de)(de)(de)則(ze)是(shi)和(he)“霜禽”“粉(fen)蝶”一樣(yang)迫不及(ji)待和(he)如(ru)癡如(ru)醉的(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)——一個梅(mei)(mei)(mei)化(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)。在賞梅(mei)(mei)(mei)中(zhong)低聲吟(yin)詩(shi)(shi),使(shi)幽(you)居生(sheng)活平(ping)添幾分(fen)雅興,在恬靜的(de)(de)(de)(de)山林(lin)里自得其(qi)樂(le),真是(shi)別具(ju)風(feng)情(qing)(qing),根本不須音樂(le)、飲宴那些熱鬧的(de)(de)(de)(de)俗情(qing)(qing)來湊趣(qu)。這就把詩(shi)(shi)人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)理(li)想、情(qing)(qing)操(cao)、趣(qu)味全盤托(tuo)出,使(shi)詠物(wu)與抒情(qing)(qing)達(da)到水乳交融的(de)(de)(de)(de)進(jin)(jin)步。
全詩(shi)之(zhi)妙在于脫略花(hua)之(zhi)形跡(ji),著(zhu)意寫(xie)意傳(chuan)神,因(yin)而用側面烘托的筆(bi)法,從(cong)各個(ge)角(jiao)度渲染梅(mei)花(hua)清絕高(gao)潔的風骨,這種(zhong)神韻其實就是詩(shi)人幽獨清高(gao)、自甘(gan)淡泊的人格(ge)寫(xie)照。
第二(er)首(shou)詩(shi)開頭兩(liang)句(ju)是(shi)(shi)說(shuo)梅(mei)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)像是(shi)(shi)剪碎(sui)了(le)的(de)(de)(de)(de)(de)絲織(zhi)品,上面(mian)涂了(le)油(you)酥,正反面(mian)有(you)(you)(you)深有(you)(you)(you)淺,多么自然,畫(hua)是(shi)(shi)畫(hua)不(bu)(bu)出來的(de)(de)(de)(de)(de)。這(zhe)里用精細輕薄的(de)(de)(de)(de)(de)絲織(zhi)品絹和油(you)酥制品來比喻悔(hui)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)(de)滋潤柔美,十分傳神(shen)。這(zhe)在宋代詩(shi)詞作品中一不(bu)(bu)乏其例,如(ru)蘇軾《臘梅(mei)》詩(shi)中就有(you)(you)(you)“天工點酥作梅(mei)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)”的(de)(de)(de)(de)(de)句(ju)子。“向背”、“稀稠(chou)‘’描繪(hui)了(le)在白天麗日(ri)高照下(xia)的(de)(de)(de)(de)(de)梅(mei)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)風(feng)姿。接下(xia)去說(shuo)梅(mei)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)在整(zheng)個白天直到(dao)(dao)日(ri)薄西山這(zhe)段(duan)時間里,可(ke)以(yi)盡(jin)情(qing)地享(xiang)受春(chun)天的(de)(de)(de)(de)(de)溫暖,但(dan)到(dao)(dao)夜幕降臨的(de)(de)(de)(de)(de)時候,在嚴霜的(de)(de)(de)(de)(de)侵襲下(xia),梅(mei)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)可(ke)能要受不(bu)(bu)了(le)吧(ba)。梅(mei)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)本來是(shi)(shi)以(yi)其經霜耐寒的(de)(de)(de)(de)(de)品格受到(dao)(dao)人們稱贊的(de)(de)(de)(de)(de),“霜深應(ying)怯”的(de)(de)(de)(de)(de)顧慮(lv)似乎大(da)可(ke)不(bu)(bu)必(bi),但(dan)正是(shi)(shi)這(zhe)不(bu)(bu)必(bi)要顧慮(lv)的(de)(de)(de)(de)(de)顧慮(lv),才能表達出詩(shi)人對梅(mei)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)(de)無比深情(qing)。
五、六兩句是(shi)贊美梅花(hua)(hua)孤高(gao)絕俗(su)的(de)(de)(de)品(pin)性:清(qing)(qing)新(xin)鮮(xian)(xian)艷的(de)(de)(de)梅花(hua)(hua)只能(neng)讓隔壁的(de)(de)(de)僧(seng)人愛惜,盡管它很(hen)冷(leng)落,但是(shi)還不(bu)愿讓城里的(de)(de)(de)俗(su)人來(lai)觀(guan)賞。把“鄰僧(seng)”和“俗(su)客”對(dui)舉,是(shi)因為佛門弟子信奉清(qing)(qing)凈(jing)無為的(de)(de)(de)教義,往往和隱逸(yi)之士的(de)(de)(de)思想非常合拍,這在(zai)歷史上是(shi)屢(lv)見不(bu)鮮(xian)(xian)的(de)(de)(de)。唐代著名詩人王維,在(zai)政治上遭到挫折后,就以(yi)(yi)“詩佛”自(zi)居(ju),“晚年(nian)唯好(hao)靜,萬事不(bu)關心。”(《酬張(zhang)少府》),看(kan)破紅塵(chen),成為佛門信徒。二十年(nian)足跡(ji)不(bu)進城市的(de)(de)(de)林逋也(ye)是(shi)如此(ci)。末尾兩句是(shi)說:回憶過去在(zai)梅花(hua)(hua)盛(sheng)開、灑旗(qi)飄拂的(de)(de)(de)江(jiang)南路上,微風(feng)吹過,梅花(hua)(hua)簌簌地(di)墜到馬鞍上,叫人情不(bu)自(zi)禁地(di)吟(yin)起詩來(lai)。以(yi)(yi)此(ci)作結,饒有情趣。
從意(yi)象構(gou)造的角度言(yan),這組(zu)詩單言(yan)山(shan)園小梅,實非(fei)易事,但詩人借物來襯,借景來托,使其成為一幅畫面中的中心意(yi)象,此一絕也。
詩(shi)(shi)人具體(ti)(ti)寫梅畫梅時(shi),虛(xu)實結合(he),對比呈現,使(shi)得全詩(shi)(shi)節奏起(qi)伏(fu)跌(die)宕(dang),色彩時(shi)濃時(shi)淡,環境動靜相宜,觀景如夢如幻,充分體(ti)(ti)現了“山園”的絕(jue)妙之處,這一(yi)點也是(shi)為許多賞家所忽視(shi)的,正是(shi)通過這一(yi)點,作者淋漓(li)盡(jin)致地表(biao)達出“弗趨(qu)榮(rong)利(li)”、“趣向(xiang)博遠”精神品格。此二絕(jue)也。
作者(zhe)以梅(mei)(mei)自況,雖展現了中國傳統文(wen)人(ren)的一(yi)(yi)貫追求(qiu),然而也(ye)(ye)頗具(ju)(ju)特色。單(dan)就(jiu)“疏影(ying)(ying)(ying)”一(yi)(yi)聯而言,歐(ou)陽(yang)修說(shuo)(shuo):“前世(shi)詠梅(mei)(mei)者(zhe)多(duo)矣,未(wei)有(you)(you)此(ci)句(ju)也(ye)(ye)。”陳(chen)與義說(shuo)(shuo):“自讀西湖處士詩(shi)(shi),年年臨水看幽姿(zi)。晴窗畫出(chu)橫斜影(ying)(ying)(ying),絕(jue)勝前村(cun)夜(ye)雪時。”(《和(he)張(zhang)矩臣水墨梅(mei)(mei)》)他認為(wei)(wei)林逋的詠梅(mei)(mei)詩(shi)(shi)已壓倒(dao)了唐齊已《早梅(mei)(mei)》詩(shi)(shi)中的名(ming)(ming)句(ju)“前村(cun)深(shen)雪里,昨夜(ye)一(yi)(yi)枝(zhi)開”。王士朋(peng)對其(qi)評價更(geng)高(gao),譽(yu)之為(wei)(wei)千(qian)古(gu)絕(jue)唱(chang):“暗香(xiang)(xiang)(xiang)和(he)月(yue)人(ren)佳句(ju),壓盡(jin)千(qian)古(gu)無詩(shi)(shi)才。”辛棄疾在《念(nian)奴嬌(jiao)》中奉勸騷人(ren)墨客(ke)不(bu)(bu)要草(cao)(cao)草(cao)(cao)賦梅(mei)(mei):“未(wei)須草(cao)(cao)草(cao)(cao)賦梅(mei)(mei)花(hua),多(duo)少騷人(ren)詞(ci)(ci)客(ke)。總被西湖林處士,不(bu)(bu)肯分留風月(yue)。”因(yin)為(wei)(wei)這聯特別(bie)出(chu)名(ming)(ming),所以“疏影(ying)(ying)(ying)”、“暗香(xiang)(xiang)(xiang)”二詞(ci)(ci),就(jiu)成了后人(ren)填(tian)寫梅(mei)(mei)詞(ci)(ci)的調名(ming)(ming),如姜夔有(you)(you)兩(liang)首詠梅(mei)(mei)詞(ci)(ci)即題為(wei)(wei)《暗香(xiang)(xiang)(xiang)》、《疏影(ying)(ying)(ying)》,此(ci)后即成為(wei)(wei)詠梅(mei)(mei)的專(zhuan)有(you)(you)名(ming)(ming)詞(ci)(ci),可(ke)見林逋的詠梅(mei)(mei)詩(shi)(shi)對后世(shi)文(wen)人(ren)影(ying)(ying)(ying)響之大(da)。這只說(shuo)(shuo)到了其(qi)一(yi)(yi),更(geng)為(wei)(wei)重要的是梅(mei)(mei)在林逋的筆下,不(bu)(bu)再是渾身冷香(xiang)(xiang)(xiang)了,而是充滿(man)了一(yi)(yi)種(zhong)“豐滿(man)的美麗(li)”,很(hen)有(you)(you)精神(shen),很(hen)有(you)(you)力(li)(li)度,也(ye)(ye)很(hen)溫度,很(hen)有(you)(you)未(wei)來。正(zheng)因(yin)為(wei)(wei)如此(ci),該詩(shi)(shi)才有(you)(you)著強烈(lie)的現實感,讓人(ren)感到很(hen)真實,回到它的起(qi)始狀(zhuang)態(tai),作為(wei)(wei)“梅(mei)(mei)妻鶴子”的林逋,寫出(chu)此(ci)種(zhong)具(ju)(ju)有(you)(you)理(li)想主義傾向的詩(shi)(shi)句(ju)來,是一(yi)(yi)種(zhong)富有(you)(you)力(li)(li)量的心(xin)靈審美。此(ci)三絕(jue)也(ye)(ye)。
作者寫(xie)出此種(zhong)妙句,亦非唾手可得。宋初另有(you)相當多的(de)(de)詩人(ren),偏重(zhong)以苦吟(yin)的(de)(de)寫(xie)作方法在狹小(xiao)的(de)(de)格局中描繪(hui)清新小(xiao)巧(qiao)的(de)(de)自然景象(xiang),表達或是(shi)失(shi)意悵惘、或是(shi)閑適(shi)曠(kuang)達的(de)(de)士大夫情(qing)趣,這(zhe)主要(yao)是(shi)繼承了(le)唐代賈島、姚合一派的(de)(de)風(feng)格,林逋就是(shi)這(zhe)些詩人(ren)之(zhi)一。另外(wai),這(zhe)組詩格局未免太小(xiao),后面自命清高的(de)(de)標榜,也(ye)實在有(you)唯(wei)恐不為人(ren)知(zhi)的(de)(de)味道。
宋·歐(ou)陽修《歸田(tian)錄》:林逋“《梅花》詩云‘疏影(ying)橫斜水清淺,暗香浮(fu)動月(yue)黃昏(hun)’,評詩者謂:‘前世詠梅者多(duo)矣(yi),未有(you)此句也(ye)。’”
宋·司馬光《溫公續詩話》:“人稱其梅(mei)花(hua)詩云‘疏影(ying)橫斜(xie)水清淺(qian),暗香(xiang)浮動月黃昏(hun)’,曲盡(jin)梅(mei)之體態。”
宋·陳(chen)(chen)輔《陳(chen)(chen)輔之詩話》:“林和靖梅花詩云‘疏(shu)影橫(heng)斜水清淺(qian),暗(an)香浮(fu)動月黃昏’,近似野薔(qiang)薇也。”
宋·蔡啟《蔡寬(kuan)夫詩話》:“林和靖(jing)梅(mei)花詩:‘疏影橫斜水清淺,暗香浮(fu)動月黃(huang)昏。’誠為警(jing)絕;然其下聯(lian)乃云:‘霜禽欲下先偷眼(yan),粉蝶如知(zhi)合斷魂。’則與(yu)上聯(lian)氣格全不相類,若出兩人。乃知(zhi)詩全篇(pian)佳(jia)者誠難得。”
宋·王直(zhi)(zhi)方(fang)《王直(zhi)(zhi)方(fang)詩話(hua)》:“歐陽文忠公最(zui)愛(ai)林和靖(jing)云:‘疏影橫斜水(shui)清淺,暗香浮動月黃昏。’山谷以為(wei)不(bu)若‘雪后園林才半(ban)樹,水(shui)邊(bian)籬(li)落忽(hu)橫枝。’余(yu)以為(wei)其所愛(ai)者便是(shi)優劣耶(ye)。”
宋·許顗《彥周詩(shi)話》:“林和(he)靖梅(mei)詩(shi)云:‘疏影橫斜水清(qing)淺,暗香浮動月黃昏。’大(da)為(wei)歐陽文忠公稱(cheng)賞。大(da)凡《和(he)靖集》中(zhong),梅(mei)詩(shi)最好,梅(mei)花詩(shi)中(zhong)此兩句尤奇(qi)麗。”
宋·周紫芝(zhi)《竹坡詩話》:“林(lin)和靖賦梅(mei)花詩,有(you)‘疏影(ying)橫(heng)斜水清淺,暗香浮動月黃昏’之(zhi)語,膾(kuai)炙天下殆二百年。”
宋·黃徹《鞏(gong)溪詩話(hua)》:“西湖‘橫斜(xie)’、‘浮(fu)動’之句(ju),屢為前輩擊節,嘗恨未見其(qi)(qi)全篇。及得其(qi)(qi)集,觀之……其(qi)(qi)卓絕(jue)不可及專在十(shi)四字耳(er)。”
宋·吳沆《環溪詩(shi)話》:“詠物詩(shi),本非初(chu)學可及,而(er)莫難于梅、竹、雪。詠梅,無如林(lin)和(he)靖‘疏影橫斜水清淺,暗香浮動月黃昏’。”
宋·蔡正孫(sun)《詩(shi)(shi)林廣記》:“王晉卿云:‘和靖“疏影”、“暗香”之句(ju),杏與桃李皆(jie)可用也(ye)。’東坡云:‘可則可,但恐杏桃李不敢承(cheng)當耳。’又云:‘詩(shi)(shi)人(ren)有寫物之工,“桑之未落、其葉(xie)沃若”,他(ta)木不可以當此。林逋此詩(shi)(shi),決非桃李詩(shi)(shi)也(ye)。’”
元·韋居安《梅澗(jian)詩話(hua)》:“梅格高韻(yun)勝,詩人見之吟詠多(duo)矣(yi)。自和靖‘香’‘影(ying)’一(yi)聯為(wei)古今(jin)絕唱,詩家多(duo)推崇之。”
元·方(fang)回(hui)《瀛奎律髓(sui)匯評:“‘疏(shu)影(ying)’、‘暗香(xiang)’之(zhi)聯(lian),初(chu)以歐陽(yang)文(wen)忠極(ji)賞之(zhi),天下無(wu)異辭。王晉卿嘗謂(wei)此(ci)兩句杏與桃(tao)、李(li)皆可(ke)(ke)(ke)用也,蘇東(dong)坡云:‘可(ke)(ke)(ke)則可(ke)(ke)(ke),但恐(kong)杏、桃(tao)、李(li)不(bu)敢承當耳。’予謂(wei)彼杏、桃(tao)、李(li)者,影(ying)能疏(shu)乎?繁秾之(zhi)花(hua),又與‘月(yue)黃昏’、‘水清淺’有何(he)交(jiao)涉?且‘橫斜’、‘浮(fu)動’四字(zi),牢(lao)不(bu)可(ke)(ke)(ke)移。”
明·王世(shi)貞(zhen)《藝苑卮言》:“宋詩如林和靖《梅(mei)花》詩,一(yi)時傳誦。‘暗香’‘疏(shu)影’,景態(tai)雖佳,已落異境(jing),是(shi)許渾至語,非開元、大歷人語。至‘霜(shuang)禽’‘粉蝶’,直(zhi)五(wu)尺童耳。”
明·李(li)東陽《麓(lu)堂詩(shi)話(hua)》:“惟(wei)林君復‘暗香(xiang)’、‘疏(shu)影’之句為絕唱,亦未(wei)見過之者,恨不使唐人專詠之耳。”
明·李(li)日華《紫桃軒雜綴》:“江為詩:‘竹影橫斜水清淺,桂香(xiang)浮動月黃昏’。林(lin)君復改二字(zi)為‘疏影’‘暗香(xiang)’以詠(yong)梅(mei),遂成千古絕調。”
明(ming)·吳喬《圍爐詩話》:“和靖‘疏影橫(heng)斜水清淺’一聯(lian)善矣,而起句‘眾(zhong)芳搖落獨鮮妍,占(zhan)盡(jin)風情(qing)向小園(yuan)”,太殺凡近,后四句亦無高致。”
清·馮舒《瀛奎律髓(sui)匯評(ping)》:“‘暄妍’二(er)字不穩,次聯真精妙。”
清(qing)·馮(feng)班:“首句非梅(mei),次(ci)聯絕妙。”(同上(shang))
清·紀昀:“馮云首句非梅,不知次句‘占盡(jin)風情’四字亦(yi)(yi)不似梅。三、四及前(qian)(qian)一聯(lian)皆名句,然全(quan)篇俱不稱(cheng),前(qian)(qian)人已言之。五、六淺近,結亦(yi)(yi)滑調(diao)。”(同上)
近·陳(chen)衍《宋詩精(jing)華錄》:“山(shan)谷謂‘疏(shu)影’二句,不(bu)(bu)如‘雪后’一(yi)聯(lian),亦不(bu)(bu)盡(jin)然。‘雪后’聯(lian)寫未開(kai)之梅,從‘前村風(feng)雪里,昨(zuo)夜一(yi)枝(zhi)開(kai)’來;‘疏(shu)影’聯(lian)稍(shao)盛開(kai)矣。其勝(sheng)于‘竹影’‘桂香’句,自不(bu)(bu)待言。”
日·吉川幸次郎《宋(song)詩概說》:“‘疏影(ying)’、‘暗香(xiang)’一聯,北宋(song)文壇巨(ju)子歐(ou)陽修曾經大加激賞,但(dan)全首的格(ge)局(ju)趣味,仍然偏于纖細而過于柔軟。或者可以看作西昆體感情的另一表現。”
日·前野道彬、石(shi)川忠久《中國(guo)古(gu)詩(shi)(shi)(shi)名篇(pian)鑒(jian)賞辭(ci)典》:“此詩(shi)(shi)(shi)獨(du)特之處是,意在詠(yong)梅(mei)而全(quan)詩(shi)(shi)(shi)無(wu)一(yi)梅(mei)字(zi),卻無(wu)處不(bu)(bu)見梅(mei)。其精(jing)彩處在頷聯······首聯與(yu)頸(jing)聯詩(shi)(shi)(shi)味也很濃,尤其韻調優美(mei),表(biao)現出作者不(bu)(bu)染(ran)塵俗、孤高(gao)幽逸、終生隱(yin)居的思想情(qing)趣。”