《幽居(ju)初夏》為南宋(song)詩(shi)人陸游晚(wan)年后居(ju)山(shan)陰時(shi)所作(zuo)詩(shi)作(zuo)。
該(gai)詩前六句寫景(jing),后(hou)二句結情,全詩緊(jin)緊(jin)圍繞“幽(you)居初夏”四字(zi)展開,四字(zi)中(zhong)又著(zhu)重寫一個“幽(you)”字(zi)。景(jing)是(shi)幽(you)景(jing),情亦(yi)幽(you)情,但幽(you)情中(zhong)自有暗恨。這首(shou)詩是(shi)詩人一生(sheng)憂國(guo)憂民,熱愛生(sheng)活(huo),積極(ji)用世,堅(jian)韌(ren)執著(zhu)的個性的表達。
幽居初夏
湖山(shan)勝處(chu)放翁家⑴,槐柳(liu)陰中(zhong)野徑(jing)斜⑵。
水滿有時(shi)觀下鷺⑶,草深無處不鳴蛙⑷。
籜龍(long)已過頭(tou)番筍⑸,木筆猶開第一(yi)花⑹。
嘆息老來交(jiao)舊盡⑺,睡(shui)來誰共午甌茶⑻。
⑴湖山:湖水(shui)與山巒。勝(sheng)處(chu):美好(hao)的地方。
⑵野(ye)(ye)徑:村野(ye)(ye)小路。
⑶有(you)時:有(you)時候,表示間或不定,謂有(you)如愿之時。鷺,原作“鶩”,據錢仲(zhong)聯校注本改。
⑷深,原(yuan)作(zuo)“源”,據(ju)錢仲聯校注本(ben)改。無(wu)處:所(suo)有的地方。鳴蛙(wa):指蛙(wa)鳴,比喻俗物喧鬧(nao)。
⑸籜(tuò)龍(long):竹筍的異名。蘇軾《筼筜(dang)谷》詩(shi):“漢(han)川修竹賤如蓬,斤斧何曾赦籜龍(long)。”朱喬年詩(shi):“一雷驚起籜龍(long)兒(er),戢戢滿山(shan)人(ren)未(wei)知。”
⑹木筆:木名(ming),又名(ming)辛夷花,是初夏常見之(zhi)物。其花未開(kai)時,苞有毛,尖(jian)長如筆,因(yin)以名(ming)之(zhi)。白居(ju)易《營閑(xian)事(shi)》詩:“暖變(bian)墻衣(yi)色,晴催木筆花。”猶,原作“初”,據(ju)錢仲聯校注本(ben)改。
⑺嘆(tan)(tan)息:嘆(tan)(tan)氣;嗟嘆(tan)(tan)。老(lao)來:年老(lao)之后。交舊(jiu):舊(jiu)友;老(lao)朋友。
⑻甌(ōu):杯子(zi)。
湖(hu)光山色之地是我的家,槐柳樹陰(yin)下(xia)小徑幽幽。
湖水滿溢(yi)時白鷺(lu)翩翩飛舞,湖畔草長鳴蛙處處。
新茬的(de)竹筍早已成熟,木筆花卻(que)剛剛開始綻放。
當年相識不見(jian),午時夢(meng)回茶前,誰人(ren)共話(hua)當年?
這首詩選自《劍南(nan)詩稿(gao)》,是南(nan)宋詩人(ren)陸游于晚年所(suo)作,為詩人(ren)表達志(zhi)士(shi)空老(lao),報國無成(cheng)的(de)田園詩。
陸游(1125年—1210年),字務觀,號放翁,漢族,越州山陰(今紹興)人,南宋(song)文學(xue)家、史(shi)學(xue)家、愛(ai)國詩(shi)(shi)人。陸(lu)游生逢北宋(song)滅(mie)亡(wang)之(zhi)際,少年(nian)時(shi)即深(shen)受(shou)家庭愛(ai)國思想的熏陶。乾道七年(nian)(1171年(nian)),投身軍旅,任職于南鄭(zheng)幕府。次年(nian),幕府解散,陸(lu)游奉詔入蜀,與范(fan)成大相知。嘉(jia)泰二年(nian)(1202年(nian)),主持編修孝宗、光宗《兩朝(chao)實錄》和《三朝(chao)史(shi)》,至寶章(zhang)閣待制(zhi)。書成后(hou),陸(lu)游長(chang)期蟄居(ju)山陰(yin),嘉(jia)定二年(nian)(1210年(nian))與世長(chang)辭留(liu)絕筆《示兒》。陸(lu)游筆耕不輟,詩(shi)(shi)詞文有(you)很(hen)高成就,詩(shi)(shi)語言平易曉暢、章(zhang)法(fa)整飭謹(jin)嚴,兼具(ju)李(li)白的雄奇(qi)與杜甫的沉郁(yu)悲(bei)涼,尤以飽含愛(ai)國熱情對后(hou)世影(ying)響深(shen)遠。陸(lu)游亦有(you)史(shi)才,他的《南唐書》,“簡核有(you)法(fa)”,史(shi)評色彩鮮明,具(ju)有(you)很(hen)高的史(shi)料價值。
陸游晚年村(cun)居(ju)詩(shi)作淵(yuan)源所(suo)自,歷來論者(zhe)無不(bu)指(zhi)為“學(xue)陶”、“學(xue)白”。從(cong)(cong)他大量的(de)寫農(nong)村(cun)風光的(de)詩(shi)來看(kan),特別是從(cong)(cong)這首《幽(you)居(ju)初夏》看(kan),固(gu)然有(you)(you)陶淵(yuan)明(ming)的(de)恬靜,白居(ju)易的(de)明(ming)淺,但此(ci)外另有(you)(you)陶、白所(suo)不(bu)曾有(you)(you)的(de)一(yi)境(jing);他的(de)心總是熱的(de),詩(shi)情總是不(bu)平靜的(de)。
首句(ju)(ju)“湖(hu)山(shan)”二字(zi)總冒(mao)全篇,勾勒環境,筆力開張,一起(qi)便(bian)在山(shan)關水色中透著一個“幽”字(zi)。次句(ju)(ju)寫到(dao)居室(shi)周(zhou)圍,筆意微闔。鄉間小路橫斜(xie),周(zhou)圍綠蔭(yin)環繞,有屋于此,確不失為幽居;槐樹成蔭(yin),又確乎是“繞屋樹扶疏(shu)”的初夏景象(xiang)。這一句(ju)(ju)暗筆點題。
頷聯緊(jin)承首聯展開鋪寫(xie)(xie)(xie)。水滿(man)、草深、鷺下(xia)(xia)、蛙(wa)鳴,自是(shi)典(dian)型的(de)(de)初夏(xia)景色。然上(shang)句“觀(guan)”字,明(ming)寫(xie)(xie)(xie)所(suo)(suo)見(jian);下(xia)(xia)句卻(que)用“蛙(wa)鳴”暗寫(xie)(xie)(xie)所(suo)(suo)聞。明(ming)、暗、見(jian)、聞,參差變(bian)化,且上(shang)句所(suo)(suo)、言,湖(hu)水初平,入(ru)眼(yan)一(yi)片(pian)(pian)澄(cheng)碧,視野(ye)(ye)開闊(kuo),是(shi)從(cong)橫的(de)(de)方(fang)面來寫(xie)(xie)(xie)。白鷺不時自藍(lan)天(tian)緩緩下(xia)(xia)翔(xiang),落到(dao)湖(hu)邊(bian)覓(mi)食,人(ren)的(de)(de)視線隨鷺飛兒從(cong)上(shang)至(zhi)下(xia)(xia),視野(ye)(ye)深遠,是(shi)從(cong)縱的(de)(de)方(fang)面來寫(xie)(xie)(xie)。而白鷺悠(you)然,安(an)詳不驚(jing),又襯出了(le)環境的(de)(de)清幽(you)(you)(you),使這(zhe)幅(fu)縱橫開闊(kuo)的(de)(de)畫(hua)面充滿(man)了(le)寧(ning)靜的(de)(de)氣氛(fen),下(xia)(xia)一(yi)“觀(guan)”字,更(geng)顯得(de)詩人(ren)靜觀(guan)自得(de),心境閑(xian)適(shi)。景之(zhi)(zhi)清幽(you)(you)(you),物之(zhi)(zhi)安(an)詳,人(ren)之(zhi)(zhi)閑(xian)適(shi),三者交融,構成了(le)恬靜深遠的(de)(de)意(yi)境。從(cong)下(xia)(xia)句看,綠草叢(cong)中(zhong),蛙(wa)鳴處(chu)處(chu),一(yi)片(pian)(pian)熱(re)鬧(nao)喧(xuan)騰(teng),表面上(shang)似與上(shang)句清幽(you)(you)(you)景色相對立,其實(shi)是(shi)以有聲襯無聲,還是(shi)渲(xuan)染幽(you)(you)(you)靜的(de)(de)側筆。
蛙鳴聲中(zhong),透出一派生機,又暗暗過(guo)渡到頸聯“籜龍”、“木筆”,著意(yi)表現(xian),自(zi)然界的(de)蓬勃生意(yi),細針密線,又不露痕跡。詩(shi)人展示(shi)給(gei)讀(du)者的(de)是(shi)靜止的(de)竹和(he)花,喚起讀(du)者想象(xiang)的(de)卻是(shi)時(shi)時(shi)在生長(chang)變化的(de)之中(zhong)的(de)動態的(de)景(jing)物。
從章法看,這前六句(ju)純然寫(xie)景,而承(cheng)(cheng)轉開(kai)闔,井然有序。頷聯(lian)(lian)“水滿(man)”“草深”是(shi)水濱景色(se),承(cheng)(cheng)前寫(xie)“湖”;頸聯(lian)(lian)“頭(tou)番筍”、“第一(yi)(yi)花”,則(ze)是(shi)山(shan)地風光(guang),承(cheng)(cheng)前寫(xie)“山(shan)”。首句(ju)概(gai)言“湖山(shan)勝處(chu)”,兩聯(lian)(lian)分承(cheng)(cheng)敷衍,章法十分嚴謹。但頷聯(lian)(lian)寫(xie)湖,是(shi)遠處(chu)寬(kuan)處(chu)景色(se);頸聯(lian)(lian)寫(xie)庭(ting)院周(zhou)圍,是(shi)近處(chu)緊處(chu)的(de)風光(guang)。詩(shi)的(de)前六句(ju)極寫(xie)幽靜的(de)景色(se)之(zhi)美,顯示(shi)詩(shi)人怡然自得(de)之(zhi)樂(le),讀詩(shi)至此,真(zhen)令人以(yi)為(wei)此翁(weng)完全寄情物外,安(an)于終老是(shi)鄉了。但結(jie)(jie)聯(lian)(lian)陡然一(yi)(yi)轉,長嘆(tan)(tan)聲中,大書一(yi)(yi)個“老”字,頓興(xing)“萬物得(de)時,吾生行(xing)休”之(zhi)嘆(tan)(tan),古(gu)井中漾(yang)起微瀾,結(jie)(jie)出詩(shi)情蕩漾(yang)。原來,盡管萬物欣然,此翁(weng)卻心(xin)(xin)情衰減,老而易(yi)倦(juan),倦(juan)而欲睡(shui),睡(shui)醒則(ze)思(si)茶。而一(yi)(yi)杯在手,忽然想(xiang)到晚日舊交竟零落殆盡,無(wu)人共品茗(ming)談心(xin)(xin),享湖山(shan)之(zhi)樂(le),于是(shi),一(yi)(yi)種寂寞之(zhi)感,襲上心(xin)(xin)頭(tou)。四(si)顧惘然,無(wu)人可(ke)訴說。
清朝皇(huang)帝愛新覺羅(luo)·弘歷(li):“寫得幽字(zi)意(yi)出。”
潘問(wen)奇:“頭聯(lian)對句更勝。”
放翁(weng)還(huan)創作過(guo)多首《幽(you)居初夏(xia)》的詩作:
幽居初夏
路繚(liao)長堤北,家居小市西。
陂塘晨飲犢,門(men)巷午鳴雞。
婦喜蠶三(san)幼(you),兒(er)夸(kua)雨一犁。
衰翁(weng)亦放(fang)浪(lang),未怕屐沾泥。
幽居初夏
梅塢(wu)青黃(huang)子,草陂(po)紅紫花。
雙鵝朝戲浦,群(qun)鴨暮還家(jia)。
赤腳挑殘筍(sun),蒼頭摘晚茶。
出門逢野(ye)老,滿意(yi)說桑麻。
幽居初夏
藤(teng)冠(guan)草屨病(bing)支離,門外紛紛百不知。
解(jie)籜有聲驚(jing)倦枕,飛花無(wu)力點清池。
閑(xian)思舊(jiu)事惟求(qiu)醉,老感流(liu)年只自悲。
綠樹陰中紅(hong)練起,一團零亂濕臙脂。
幽居初夏
長歌嫋(niao)嫋(niao)插(cha)秧(yang)天,小繖翻翻入市船。
高(gao)棟巢乾初乳燕,綠(lv)槐陰(yin)密已鳴蟬。
只言末俗人情惡,未廢(fei)先生日(ri)晏眠(mian)。
推枕起來(lai)閑弄筆,銅(tong)蟾手自挹寒泉。
幽居初夏
詰曲(qu)穿桑徑,謳啞響(xiang)竹門。
疏泉(quan)灌藜莧,倚杖牧雞豚。
江步橫新舸,茅檐弄(nong)幼孫。
太平(ping)端有象(xiang),誰與畫吾村?
幽居初夏
鬢毛禿盡齒牙疏,難受人間(jian)折簡呼。
詩酒本來無藉在,形骸況復(fu)不枝梧。
槐陰漸密能鄣日,池水(shui)新生可浴鳧。
移(yi)得太行終(zhong)亦死(si),平生常(chang)笑北山愚。
幽居初夏
大耋光陰短,南訛日月長。
松枯(ku)宜倒壑,龜(gui)老慣榰床(chuang)。
寂寂三升稷(ji),悠(you)悠(you)百本(ben)桑。
饑寒猶骯臟,何術砭吾肓(huang)?