子虛賦1
楚使子虛使于齊(qi)(qi),王悉發車(che)騎(qi)(qi),與使者(zhe)出田(tian)(tian)2。田(tian)(tian)罷(ba),子虛過奼烏(wu)有先生3,亡是公(gong)在焉。坐定,烏(wu)有先生問曰(yue):“今日田(tian)(tian)樂(le)乎?”子虛曰(yue):“樂(le)。”“獲(huo)多(duo)乎?”曰(yue):“少。”“然則(ze)何(he)樂(le)?”對(dui)(dui)曰(yue):“仆(pu)樂(le)齊(qi)(qi)王之(zhi)欲夸仆(pu)以(yi)車(che)騎(qi)(qi)之(zhi)眾,而仆(pu)對(dui)(dui)以(yi)云夢之(zhi)事也。”曰(yue):“可得聞乎?”
子虛(xu)曰:“可。王車(che)駕千乘,選徒萬騎(qi),田于(yu)海濱(bin)。列(lie)卒滿澤,罘罔彌山4,掩兔轔(lin)鹿5,射(she)麇腳麟6。騖于(yu)鹽浦7,割鮮染輪8。射(she)中獲多,矜而自功9。顧謂仆曰:‘楚(chu)(chu)亦有(you)(you)平原廣澤游獵之地饒樂若此者(zhe)乎(hu)?楚(chu)(chu)王之獵孰與寡人乎(hu)10?’仆下(xia)車(che)對曰:‘臣,楚(chu)(chu)國之鄙人也11,幸得宿(su)衛十有(you)(you)余年,時從出(chu)游,游于(yu)后園(yuan),覽于(yu)有(you)(you)無,然(ran)猶未能遍睹(du)也,又(you)焉(yan)足以言(yan)其(qi)外澤者(zhe)乎(hu)!’齊王曰:‘雖(sui)然(ran),略以子之所聞見而言(yan)之。’
“仆對曰:‘唯唯12。臣聞楚有(you)七澤(ze),嘗見其(qi)(qi)(qi)(qi)一,未(wei)睹其(qi)(qi)(qi)(qi)余也(ye)。臣之所見,蓋特其(qi)(qi)(qi)(qi)小(xiao)小(xiao)耳者13,名曰云(yun)夢。云(yun)夢者,方九百(bai)里,其(qi)(qi)(qi)(qi)中有(you)山(shan)焉(yan)。其(qi)(qi)(qi)(qi)山(shan)則(ze)(ze)(ze)(ze)盤紆茀郁(yu)14,隆崇(chong)嵂崒15;岑崟參差16,日月蔽虧17;交錯(cuo)糾(jiu)紛18,上干(gan)青云(yun)19;罷(ba)池(chi)陂陀20,下屬江河21。其(qi)(qi)(qi)(qi)土則(ze)(ze)(ze)(ze)丹青赭堊22,雌黃白坿23,錫碧金銀(yin)24,眾色炫耀25,照(zhao)爛龍(long)鱗(lin)26。其(qi)(qi)(qi)(qi)石則(ze)(ze)(ze)(ze)赤(chi)玉玫瑰(gui)27,琳瑉琨吾(wu)28,瑊(zhen)玏玄厲29,碝石碔玞30。其(qi)(qi)(qi)(qi)東則(ze)(ze)(ze)(ze)有(you)蕙圃31:衡蘭(lan)芷(zhi)若(ruo)32,芎藭昌(chang)蒲33,茳蘺麋蕪34,諸(zhu)柘巴(ba)苴35。其(qi)(qi)(qi)(qi)南則(ze)(ze)(ze)(ze)有(you)平原廣澤(ze),登降(jiang)陁靡36,案衍壇(tan)曼37。緣以大江38,限以巫山(shan)39。其(qi)(qi)(qi)(qi)高(gao)燥則(ze)(ze)(ze)(ze)生(sheng)葴菥(xi)苞荔40,薛莎(sha)青薠41。其(qi)(qi)(qi)(qi)卑濕則(ze)(ze)(ze)(ze)生(sheng)藏(zang)莨蒹葭42,東薔雕(diao)胡43,蓮(lian)藕觚盧44、菴閭(lv)軒于45,眾物居之46,不可勝圖47。其(qi)(qi)(qi)(qi)西則(ze)(ze)(ze)(ze)有(you)涌泉(quan)清(qing)池(chi),激水推移48,外發芙蓉菱華49,內隱鉅(ju)石白沙50。其(qi)(qi)(qi)(qi)中則(ze)(ze)(ze)(ze)有(you)神龜(gui)蛟鼉51,瑇瑁鱉黿(yuan)52。其(qi)(qi)(qi)(qi)北則(ze)(ze)(ze)(ze)有(you)陰林53:其(qi)(qi)(qi)(qi)樹楩柟豫章54,桂椒木蘭(lan)55,蘗(bo)離(li)朱楊56,樝梨梬栗57,橘(ju)柚芬芳58;其(qi)(qi)(qi)(qi)上則(ze)(ze)(ze)(ze)有(you)鹓雛孔鸞59,騰遠射干(gan)60;其(qi)(qi)(qi)(qi)下則(ze)(ze)(ze)(ze)有(you)白虎玄豹,蟃蜒貙犴61。
‘于是乃(nai)使剸諸(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)倫62,手格此獸(shou)63。楚王乃(nai)駕馴駁之(zhi)(zhi)(zhi)駟64,乘雕玉之(zhi)(zhi)(zhi)輿65。靡魚須之(zhi)(zhi)(zhi)橈旃66,曳明月之(zhi)(zhi)(zhi)珠旗(qi)67。建干將之(zhi)(zhi)(zhi)雄戟68,左烏號之(zhi)(zhi)(zhi)雕弓69,右夏服之(zhi)(zhi)(zhi)勁箭70。陽子驂乘71,纖(xian)阿為(wei)御(yu)72,案節未(wei)舒73,即陵狡(jiao)獸(shou)74。蹴蛩(qiong)蛩(qiong)75,轔距(ju)虛76,軼野(ye)馬,轊陶駼(tu)77,乘遺風,射(she)游騏(qi)78。倏眒倩浰79,雷動猋至80,星流霆擊81。弓不虛發,中必決眥(zi)82,洞胸達腋83,絕乎心系84。獲若雨獸(shou),揜草蔽地85。于是楚王乃(nai)弭節俳徊86,翱翔容與(yu)。覽(lan)乎陰林,觀壯士之(zhi)(zhi)(zhi)暴怒,與(yu)猛獸(shou)之(zhi)(zhi)(zhi)恐懼。徼郄受詘(chu)87,殫睹(du)眾(zhong)物(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)變態88。
‘于(yu)是(shi)鄭女曼姬89,被阿緆90,揄紵縞91,雜(za)纖羅92,垂(chui)霧縠93。襞積褰縐(zhou)94,郁(yu)橈溪谷95。衯衯裶(fei)裶(fei)96,揚袘戌削97,蜚纖垂(chui)髾98。扶與(yu)猗靡99,噏呷萃蔡100。下(xia)摩(mo)蘭蕙101,上拂羽蓋(gai)102。錯翡翠(cui)之(zhi)威(wei)蕤103,繆繞玉綏104。眇(miao)眇(miao)忽(hu)忽(hu)105,若神仙之(zhi)仿佛106。
‘于(yu)(yu)是乃相與獠于(yu)(yu)蕙圃107,媻(pan)珊郣窣,上乎(hu)(hu)金堤108。揜翡(fei)翠,射鵕鸃109。微矰出,孅繳施110。弋白鵠,連(lian)鴐(jia)鵝(e)111。雙(shuang)鸧下,玄鶴加112。怠而后(hou)發(fa),游于(yu)(yu)清池113。浮(fu)文鹢,揚旌栧114。張翠帷,建羽蓋115。罔瑇瑁(mao),鉤紫貝116。摐(chuang)金鼓(gu),吹鳴籟(lai)117。榜人(ren)歌,聲(sheng)流喝118。水蟲駭,波鴻沸119。涌泉起,奔揚會120。礧石相擊(ji)121,硠硠礚礚122,若雷霆之聲(sheng),聞乎(hu)(hu)數百里之外(wai)。將息獠者,擊(ji)靈鼓(gu)123,起烽(feng)燧(sui)124。車按行,騎就隊125。纚乎(hu)(hu)淫(yin)(yin)淫(yin)(yin)126,般乎(hu)(hu)裔(yi)裔(yi)127。
‘于是楚王(wang)乃(nai)登云陽之(zhi)臺128,怕(pa)乎(hu)(hu)無為129,澹乎(hu)(hu)自持130,勺藥之(zhi)和,具而后御之(zhi)131。不若(ruo)大王(wang)終(zhong)日馳(chi)騁(cheng),曾不下輿,脟割輪焠132,自以為娛。臣竊觀(guan)之(zhi),齊殆不如(ru)133。’于是齊王(wang)默然無以應仆也。”
烏有先(xian)(xian)生(sheng)(sheng)曰:“是(shi)何言之(zhi)(zhi)過也!足(zu)下不(bu)遠千(qian)里,來(lai)貺(kuang)齊(qi)國134,王(wang)悉發(fa)境(jing)內之(zhi)(zhi)士,而備車騎之(zhi)(zhi)眾,與(yu)使者(zhe)出畋,乃欲勠力(li)致獲135,以娛(yu)左右,何名為(wei)夸哉(zai)!問楚(chu)地之(zhi)(zhi)有無者(zhe),愿聞(wen)大國之(zhi)(zhi)風烈136,先(xian)(xian)生(sheng)(sheng)之(zhi)(zhi)余論也。今足(zu)下不(bu)稱楚(chu)王(wang)之(zhi)(zhi)德厚,而盛(sheng)推云(yun)夢以為(wei)高,奢言淫樂而顯侈靡137,竊為(wei)足(zu)下不(bu)取也。必若所言,固非(fei)楚(chu)國之(zhi)(zhi)美也。無而言之(zhi)(zhi),是(shi)害足(zu)下之(zhi)(zhi)信也138。章君惡、傷(shang)私義,二(er)者(zhe)無一(yi)可(ke),而先(xian)(xian)生(sheng)(sheng)行之(zhi)(zhi),必且輕(qing)于(yu)(yu)齊(qi)而累于(yu)(yu)楚(chu)矣139。且齊(qi)東陼鉅海(hai)140,南有瑯邪141;觀乎(hu)成山142,射乎(hu)之(zhi)(zhi)罘143;浮勃澥144,游孟(meng)諸145;邪與(yu)肅慎為(wei)鄰146,右以湯(tang)谷為(wei)界147。秋田乎(hu)青丘148,彷徨(huang)乎(hu)海(hai)外(wai)。吞若云(yun)夢者(zhe)八九于(yu)(yu)其(qi)胸(xiong)中曾不(bu)蒂芥149。若乃俶儻瑰偉150,異(yi)方殊(shu)類(lei)151,珍怪鳥獸,萬端鱗崪(zu)充牣其(qi)中152,不(bu)可(ke)勝記。禹不(bu)能名153,卨不(bu)能計(ji)154。然(ran)在諸侯之(zhi)(zhi)位,不(bu)敢言游戲(xi)之(zhi)(zhi)樂,苑囿之(zhi)(zhi)大;先(xian)(xian)生(sheng)(sheng)又(you)見客155,是(shi)以王(wang)辭不(bu)復,何為(wei)無以應哉(zai)156!”
詞句注釋
1.子(zi)虛:與烏有先(xian)生都是(shi)(shi)賦中虛構(gou)的人物。《子(zi)虛賦》不同傳本文字出入較大,這里是(shi)(shi)依(yi)李善注《文選》卷七。
2.悉:全(quan),皆。士(shi):兵。備:齊全(quan)。田(tian):通“畋(tian)”,打獵。
3.過:拜(bai)訪。奼:通(tong)“詫“,夸耀(yao)、贊揚。
4.罘(fú):捕兔(tu)的(de)網。罔:捕魚(yu)的(de)網。彌(mi)(mí):滿。
5.掩(yan):覆蓋、罩住。轔:用車輪輾壓。
6.麇:麇鹿。腳:本指動(dong)物的小腿(tui),此用為(wei)動(dong)詞,捉(zhuo)住(zhu)小腿(tui)之(zhi)意。麟(lin):雄(xiong)鹿,非指古人作為(wei)祥瑞之(zhi)物的麟(lin)。
7.騖:縱橫奔馳(chi)。鹽浦:海邊鹽灘。
8.鮮:指鳥獸的生肉。染輪:血染車輪。此句言獵獲之(zhi)物甚多(duo)。
9.矜:驕矜、夸耀。自功:自我夸功。
10.何與(yu):何如,比起來(lai)怎么樣。
11.鄙人:見識淺陋的人。
12.唯唯:應答的聲音(yin)。
13.特:只。
14.盤紆:迂回曲折。茀郁:山勢曲折的樣(yang)子。
15.隆(long)崇(chong):高聳之狀。嵂萃(lǜzú):山勢高峻險要的樣子。
16.岑崟(yín):《方言》釋為(wei)“峻貌”,即山勢高峻的樣子。參(can)差:形(xing)容(rong)山嶺(ling)高低不齊的樣子。
17.蔽(bi):全遮住。虧:半(ban)缺。
18.交錯糾紛(fen):形容山嶺交錯重疊(die),雜亂(luan)無序。
19.干:接觸。按:《文選》李善注引(yin)孔(kong)安國《尚(shang)書傳》曰:“干,犯(fan)也(ye)。”
20.罷(ba)(pí)池(chi):山坡傾斜的樣子。下文“陂陀(tuo)”亦此意。
21.屬:連接。
22.丹:朱砂。青:石青,可制染料。赭(zhe)(zhě):赤土。堊(è):白土。
23.雌黃:一種(zhong)礦物名(ming),即石黃,可制橙(cheng)黃色染料。白坿:石灰。
24.碧:青(qing)色(se)的玉石。
25.眾色:指各種礦石閃(shan)現出的不同光彩。炫(xuan)耀:光輝奪目的樣子(zi)。
26.照:照耀。爛(lan):燦爛(lan)。這句說各種礦石光彩照耀,有如(ru)龍(long)鱗般的燦爛(lan)輝煌。
27.赤(chi)玉(yu)(yu):赤(chi)色的玉(yu)(yu)石。玫瑰:一種紫(zi)色的寶(bao)石。
28.琳(lin)瑉(min):一種比玉稍次的(de)石(shi)。琨(kun)吾:同“琨(kun)珸”,即“琨(kun)”,《說(shuo)文》:“琨(kun),石(shi)之(zhi)美者(zhe)。”
29.瑊玏(jiānlè):次于(yu)玉的一(yi)種(zhong)石(shi)名。玄厲:一(yi)種(zhong)黑色的石(shi)頭,可以磨(mo)刀。
30.碝(ruǎn)石(shi):一(yi)(yi)種次(ci)于(yu)玉的(de)石(shi)頭,“白(bai)者如冰,半有赤色”(見《文選》李(li)善注)。娬玞:一(yi)(yi)種次(ci)于(yu)玉的(de)美石(shi),質地(di)赤色而有白(bai)色斑紋。
31.蕙(hui)圃:蕙(hui)草之園。蕙(hui)與蘭皆為香草,外貌相似(si)。蕙(hui):比蘭高(gao),葉狹長,一(yi)莖可開花(hua)數朵;蘭:一(yi)莖一(yi)花(hua)。
32.衡:杜衡,香(xiang)草(cao)名,“其狀若葵,其臭如蘼蕪。”(見《文(wen)選(xuan)》李善(shan)注)蘭:蘭草(cao)。芷:白芷,或(huo)稱“藥(yao)”,香(xiang)草(cao)名。若:杜若,香(xiang)草(cao)名。
33.芎藭(qiong):今(jin)通常叫作“川芎”,香草名,其根(gen)可以入(ru)藥(yao),有(you)活血等作用。昌蒲:水(shui)草名,根(gen)可入(ru)藥(yao),氣香。
34.茳(jiang)蘺(lí):水生香(xiang)草名。蘪(mí)蕪:水生香(xiang)草名,《文選》李善(shan)注(zhu)引張揖曰:“似蛇床而(er)香(xiang)。”按:蛇床,其子入藥,名蛇床子,可壯陽。
35.諸柘:即甘蔗。巴苴(ju)(jū):即芭(ba)蕉(jiao)。
36.登(deng)(deng)降:此(ci)言地勢高(gao)低不平,或(huo)登(deng)(deng)上或(huo)降下。陁靡:山(shan)坡傾斜(xie)綿延的樣子。
37.案(an)衍:地(di)勢(shi)低下(xia)。壇曼:地(di)勢(shi)平坦。
38.緣:沿、循。大(da)江:指長江。
39.限(xian):界(jie)限(xian)。巫山(shan):指云夢(meng)澤(ze)中的陽臺山(shan),在(zai)今湖北境內,非為今四(si)川巫山(shan)。
40.高(gao)燥:高(gao)而干燥之地。葴:馬(ma)藍,草(cao)名。菥:一種像燕麥的(de)草(cao)。苞(bao):草(cao)名。按:即《左傳》講到的(de)楚國的(de)特(te)產苞(bao)茅(mao),可湑酒(jiu)、編席(xi)織鞋等。荔:草(cao)名,其根可制刷。
41.薛:蒿(hao)的一(yi)種(zhong)。莎(suō):一(yi)種(zhong)蒿(hao)類(lei)植物(wu)(wu)名。青(qing)薠:一(yi)種(zhong)形似莎而比(bi)莎大(da)的植物(wu)(wu)名。
42.卑(bei):低。藏(zang)莨(zāngláng):即(ji)狗尾巴草,也稱狼尾草。
43.東薔:草名,狀如蓬草,結實(shi)如葵子(zi),可以(yi)吃。雕胡:即蔣,或稱菰(gu),俗稱茭白。
44.觚(gū)盧:《文選》李善注引張晏說即葫蘆。
45.菴(ān)閭:蒿(hao)類(lei)植物名,子可(ke)入(ru)藥。軒(xuan)于:即蕕(you)(yóu)草,一種生于水中或濕地里的草。
46.眾物:指(zhi)眾多的草(cao)木。居:此指(zhi)生(sheng)長。
47.圖:計(ji)算。
48.涌(yong)泉:奔涌(yong)的泉水。推移:浪濤翻(fan)滾向前(qian)。
49.外:指(zhi)池水表面之上。發(fa):開(kai)放(fang)。芙蓉:即(ji)荷花。菱(ling)華:即(ji)菱(ling)花,開(kai)小(xiao)白花。
50.內:指池水下面(mian)。隱:藏。
51.中:指(zhi)池(chi)水中。蛟:古代傳說中能(neng)發水的一種龍。鼉(tuó):即今之揚子鱷(e),俗名豬婆龍。
52.瑇瑁:玳瑁,龜類動物,其有花紋的甲殼可做裝飾品。黿:大鱉。
53.陰林:背(bei)陽面(mian)的樹林。
54.楩(pian)(pian)(pián):樹名(ming),即(ji)黃楩(pian)(pian)木(mu)。柟(nán):樹名(ming),即(ji)楠木(mu),樹質甚佳。豫章:樹名(ming),即(ji)樟木(mu)。
55.椒:花(hua)椒樹。木蘭(lan):樹名,高大喬木,開白(bai)花(hua)。
56.蘗(bò):即(ji)(ji)黃(huang)蘗樹(shu)。其高數丈,其皮外白里黃(huang),入藥清熱燥濕。離(li):通“樆(lí)”,即(ji)(ji)山梨樹(shu)。朱楊:生(sheng)于水邊的(de)樹(shu)名,即(ji)(ji)赤莖(jing)柳(liu)。
57.樝(zhā)梨:即山楂。梬(ying)(yǐng)栗:梬(ying)棗,似柿(shi)而小。
58.橘(ju)柚:蕓(yun)香科植物,俗(su)稱橘(ju)子、柚子。
59.鹓雛(yuānchú):鳳凰。孔:孔雀。鸞(luan):鸞(luan)鳥,傳說中似鳳凰的(de)鳥名。
60.騰遠:疑為“騰猿”之誤(wu)字,猿善騰躍。射(yè)干(gan):似狐(hu)而小的動物(wu),能上樹。
61.蟃蜒:應作(zuo)“獌狿”,一(yi)種似貍(li)的大獸。貙豻(qūhàn):一(yi)種似貍(li)而大的猛獸。
62.剸(tuan)(tuan)諸(zhu):即專諸(zhu),春秋時代的(de)吳國勇士(shi),曾(ceng)替吳公(gong)子光刺殺吳王僚。此指(zhi)像剸(tuan)(tuan)諸(zhu)一樣的(de)勇士(shi)。倫:類。
63.格:擊殺(sha)。
64.馴(xun):被馴(xun)服。駁:毛色不純的(de)馬。駟(sì):古代四匹馬駕(jia)一車稱駟,此泛指馬。
65.雕(diao)玉(yu)之輿(yu):用雕(diao)刻的(de)玉(yu)石裝飾(shi)的(de)車,言車之高(gao)貴。
66.靡:通“麾”,揮(hui)動。魚(yu)須:海中大魚(yu)之(zhi)須,用(yong)來做(zuo)旗子(zi)的(de)穗飾(shi)。橈(rao)旃(zhan)(náozhān):曲(qu)柄的(de)旗。
67.曳:搖動(dong)。明月之珠(zhu)旗:畫有明月裝飾有珠(zhu)子的(de)旗。
68.建(jian):舉(ju)起。干將:本為(wei)春秋時代吳國的著名制(zhi)劍工(gong)匠,此指利刃(ren)。雄戟:有刃(ren)的戟。
69.烏(wu)號:古代良弓名(ming),相(xiang)傳為黃帝所用。雕(diao)弓:雕(diao)刻花(hua)紋的(de)弓。
70.夏服:通“夏箙(fú)”,盛箭的袋(dai)(dai)子(zi)。相傳善射的夏后羿有良弓繁弱,還有良箭,裝(zhuang)在箭袋(dai)(dai)之中,此箭袋(dai)(dai)即(ji)稱夏服。
71.陽子:即(ji)孫陽,字(zi)伯樂,秦穆公之臣,以善(shan)相馬(ma)著稱。驂(can)乘(cheng)(cheng):陪乘(cheng)(cheng)的人。古時(shi)乘(cheng)(cheng)車,駕車者居中,尊者居左,右邊一人陪乘(cheng)(cheng),以御(yu)意(yi)外,稱驂(can)乘(cheng)(cheng)。
72.纖阿(a)(ē):傳說(shuo)是為(wei)月神駕(jia)車(che)的仙女(nv),后人泛(fan)稱善駕(jia)車(che)者為(wei)纖阿(a)。
73.案(an)節(jie):馬(ma)走(zou)得(de)緩慢而有節(jie)奏(zou)。此言馬(ma)未(wei)急(ji)行(xing)。未(wei)舒:指馬(ma)足尚未(wei)盡(jin)情奔(ben)馳。
74.陵:侵凌,此指踐踏。狡獸:強健(jian)的猛獸。按(an)《廣雅》:“狡,健(jian)也。”
75.蹴:踐踏。蛩蛩(qióng):傳(chuan)說中的怪獸(shou),其(qi)狀(zhuang)如馬,善(shan)奔馳。
76.轔:用車輪輾壓。距虛:一種善(shan)于奔走的野獸(shou)名,其狀如驢。
77.軼:超過。轊(wèi):車軸(zhou)頂端。這(zhe)里是(shi)以 撞擊之(zhi)意。騊駼(tu)(táotú):北方(fang)野馬名;一說即野馬。
78.遺風:千里馬名(ming)。騏:野獸名(ming),似(si)馬。
79.倏(shu)眒(shūshēn):迅(xun)速(su)的(de)樣(yang)子(zi)(zi)。倏(shu),通“跾(shū)”,疾速(su)。倩(qian)浰(lì):迅(xun)疾的(de)樣(yang)子(zi)(zi)。
80.雷動:像驚雷那樣震動。猋(biāo):即飆風,迅疾的(de)大風。
81.星流:流星飛墜(zhui)。霆:疾(ji)雷(lei)。
82.決:射裂。眥(zì):眼眶。
83.洞(dong):洞(dong)穿(chuan)。掖(ye):同(tong)“腋”。
84.絕:斷裂。心系:連(lian)接心臟的組織(zhi)。
85.雨(yù):下雨。這里指把獵物丟下來像落雨一(yi)樣,夸耀多。揜(yǎn):掩蓋。
86.弭(mi)節:停鞭(bian)緩行。
87.徼(jiǎo):攔截。郄(jù):極度疲倦。詘:窮盡,指精疲力竭。
88.殫(dan)(dān):盡(jin)。
89.鄭女:古代(dai)鄭國多美(mei)女。曼姬:美(mei)女。曼,皮(pi)膚細膩柔美(mei)。
90.被(bei):通(tong)“披”。此指(zhi)穿衣。阿:輕細的絲織品。緆(xì):細布(bu)。
91.揄:牽曳。紵:麻布。縞:白綢布。
92.纖(xian)羅:纖(xian)細的有花紋的絲(si)綢(chou)。按:凡(fan)言纖(xian)言細都是(shi)指的絲(si)綢(chou)質量(liang)好(hao),質量(liang)好(hao)才做得到輕薄(bo)。
93.霧縠(hú):輕柔的細紗。
94.襞bì積:形容女子(zi)腰(yao)間裙褶重重疊疊。褰(qiān)縐:褶皺。
95.郁橈(rao):深曲(qu)的樣子。
96.衯(fēn)衯裶(fēi)裶:衣服長(chang)長(chang)的(de)樣子。
97.揚:抬起。袘(yi)(yì):裙子下端邊緣。戌削:形容裙緣整齊(qi)的(de)樣子。
98.蜚:通“飛”。纖:婦女(nv)上衣(yi)(yi)上的(de)(de)飄帶。髾(shao)(shāo):本(ben)指婦女(nv)燕(yan)尾(wei)形(xing)(xing)的(de)(de)發髻,此(ci)指衣(yi)(yi)服的(de)(de)燕(yan)尾(wei)形(xing)(xing)的(de)(de)下端(duan)。
99.扶與猗靡:形容衣服合身,體態婀娜的樣子(zi)。
100.噏呷(xīxiá)、萃蔡:皆為人走路時衣服摩擦所發出的(de)響聲的(de)象聲詞。
101.摩:摩擦。
102.拂:拂拭。羽(yu)蓋:插飾羽(yu)毛(mao)的車蓋。
103.錯:間雜(za)。翡、翠:皆為鳥名,前者(zhe)羽毛紅色(se),后者(zhe)羽毛綠色(se)。威蕤(rui)(rui)(ruí):指作(zuo)裝(zhuang)飾的(de)羽毛發亮。按:威蕤(rui)(rui),同(tong)“葳(wēi)蕤(rui)(rui)”,也作(zuo)“萎蕤(rui)(rui)”,就是植物玉竹,玉竹因(yin)為葉面有(you)光澤,晶瑩可愛,所以也用來指有(you)光澤的(de)東西(xi)。
104.繆繞:繚繞。玉綏(sui):用(yong)玉裝(zhuang)飾的帽帶。
105.眇(miao)(miao)眇(miao)(miao):縹緲。忽忽:飄忽不定的樣子。
106.仿佛:似有似無(wu)。
107.獠:夜間打獵。
108.媻姍:同(tong)“蹣跚”,走(zou)路(lu)緩(huan)慢(man)的樣子(zi)。郣窣(su)(bósū):緩(huan)緩(huan)前行(xing)的樣子(zi)。金堤:堤名,堤同(tong)“堤”。
109.鵕(xun)鸃(yi)(jùnyí):錦雞(ji),野雞(ji)一類。
110.孅:同“纖”。繳(zhuó):系在射鳥的箭上(shang)的繩(sheng)線。施:射出。
111.弋(yì):用(yong)帶絲(si)線的(de)箭(jian)射(she)飛禽(qin)。白(bai)鵠:白(bai)天鵝(e)。連(lian):牽連(lian)。此指用(yong)帶絲(si)線的(de)箭(jian)射(she)中駕鵝(e)。鴐(jiā)鵝(e):野鵝(e)。
112.鸧(cāng):鳥(niao)名(ming),即鸧鴰(guā),形似雁,黑色。玄鶴:黑鵝。加:箭(jian)加其身(shen),即射(she)中(zhong)之意。
113.怠:疲(pi)倦(juan)。發:指(zhi)開船。游:泛舟。清(qing)池:指(zhi)云夢西邊的涌泉清(qing)池。
114.浮:漂浮。文:花(hua)紋。鹢(yì):水鳥(niao)名,此指船頭繪有(you)鹢的圖案的畫船。揚:舉起。旌:旗。栧(yì):船漿。
115.張:掛起。翠帷:畫有翡翠鳥(niao)圖案的帷帳。建:樹起。羽蓋:用(yong)鳥(niao)毛裝飾的傘蓋。
116.罔:通“網”,用(yong)網捕取。
117.摐(chuāng):撞擊(ji)。金鼓:形(xing)如(ru)銅鑼的古樂器,即鉦。籟:管樂器,即排簫。
118.榜人(ren)(ren):劃(hua)船的(de)人(ren)(ren)。按:“榜人(ren)(ren)”即“舫人(ren)(ren)”,《說文》:“舫人(ren)(ren),習水(shui)者。”流喝:聲音(yin)悲(bei)涼嘶啞。
119.水蟲:指水中(zhong)的魚蝦(xia)之(zhi)類。鴻:洪大。沸:指波(bo)濤翻滾。
120.奔揚:指(zhi)波濤。會:匯合。
121.礧(léi):通“磊”。
122.硠(lang)(lang)(láng)硠(lang)(lang)、礚(kē)礚:皆為水石相撞擊的(de)聲音。
123.靈鼓(gu):神(shen)鼓(gu)。
124.起:點燃(ran)。烽(feng)燧:烽(feng)火。
125.行(xing):行(xing)列。就(jiu)隊:歸(gui)隊。
126.纚(xǐ):接續不斷的樣(yang)子。淫淫:漸進的樣(yang)子。指隊(dui)伍緩緩前行(xing)。
127.班(ban)(pán)乎:猶(you)“班(ban)然”,依次相連的(de)(de)樣子。裔(yi)裔(yi):絡繹不絕地向(xiang)前行進的(de)(de)樣子。
128.云(yun)陽(yang)之臺:楚國臺榭之名,在云(yun)夢南部的巫山下(xia)。
129.怕:通“泊”,安靜無(wu)(wu)為的(de)樣子(zi)。按:《文選》李善注(zhu)引《說文》:“怕,無(wu)(wu)為也。”說明《子(zi)虛(xu)賦》用的(de)是(shi)怕的(de)本義。
130.澹乎:憺泊,安靜無為(wei)的樣子。
131.勺藥:即芍藥。和:調(diao)和。具:通“俱”,齊(qi)備。御:用(yong)。
132.脟(lie)(luán):通“臠”,把肉(rou)切成小塊。焠(cùi):用火烤(kao)。按(an):輪(lun)焠,轉著烤(kao)。
133.殆:恐怕。
134.貺:惠賜。
135.勠力:齊(qi)心合力。致獲:獲得禽獸。
136.風:風范(fan)。烈:功(gong)業。
137.顯(xian):彰(zhang)顯(xian)。
138.害:損害,減少。信:誠信。
139.輕(qing):受人輕(qing)視(shi)。累:受人牽累。
140.陼(zhu)(zhǔ):水邊,此處用作動詞。鉅:巨。
141.瑯邪(yé):或寫作“瑯琊”,山(shan)(shan)名,在今山(shan)(shan)東(dong)諸城東(dong)南海(hai)邊。
142.成山(shan):山(shan)名(ming),在(zai)今山(shan)東榮城東北。
143.之罘:也(ye)作“芝罘”,在今山東煙臺市(shi)。
144.浮:行船。勃(bo)澥(xie):也(ye)作“渤(bo)(bo)澥(xie)”,即(ji)今(jin)之渤(bo)(bo)海。
145.孟諸:古代大澤名,在今河(he)南商丘市東北,已(yi)淤塞消(xiao)失。
146.邪:同“斜”,指側翼方向。肅慎(shen):古代國名,在(zai)今東(dong)北(bei)三省境(jing)內。
147.右(you)(you):《文選(xuan)》李善(shan)注以(yi)為(wei)此“右(you)(you)”字(zi)(zi)當是“左”字(zi)(zi)之誤。按(an):李善(shan)注應(ying)是正確的(de),今出(chu)土漢代地圖,好幾種都是上南下北(bei),自然也(ye)就是左東右(you)(you)西了;《子虛賦》的(de)姊妹篇《上林(lin)賦》也(ye)說(shuo)(shuo)“左蒼梧,右(you)(you)西極”,明左東右(you)(you)西。湯(tang)谷:或寫作“晹谷”,神話傳說(shuo)(shuo)中太(tai)陽升(sheng)起的(de)地方。
148.青丘:國(guo)名,相(xiang)傳在大海之東三百(bai)里。
149.曾:竟。蒂芥:指極(ji)小(xiao)的東西。
150.俶儻:通“倜儻”,卓(zhuo)越非(fei)凡。瑰偉(wei):奇偉(wei),卓(zhuo)異。
151.異方:不(bu)同地(di)區(qu)。殊類(lei):別樣物類(lei)。
152.鱗崒:像魚鱗般地聚集在一起。崒:同“萃”,會聚。牣:滿。充牣:充滿。
153.名:叫(jiao)出名字來。
154.卨(xiè):古“契(xiè)”字,應是指的商代的始祖契,傳說做(zuo)過舜臣,時(shi)代上正好(hao)在禹之(zhi)后。
155.見客:被當做客人對待。
156.王辭不(bu)復(fu):齊王沒(mei)有(you)回(hui)話(hua)。這兩句的意思是(shi)齊王沒(mei)有(you)回(hui)話(hua),不(bu)是(shi)沒(mei)有(you)話(hua)回(hui)。
白話譯文
楚王(wang)派子(zi)(zi)虛(xu)(xu)出(chu)(chu)使(shi)齊(qi)國,齊(qi)王(wang)調遣(qian)境內所有(you)的士卒,準備了眾(zhong)多(duo)的車(che)馬,與使(shi)者一同出(chu)(chu)外打(da)獵(lie)(lie)。打(da)獵(lie)(lie)完(wan)畢,子(zi)(zi)虛(xu)(xu)前去拜訪(fang)烏有(you)先(xian)生,并向(xiang)他夸(kua)耀此事,恰巧(qiao)無(wu)是公也在(zai)場。大家(jia)落座后,烏有(you)先(xian)生向(xiang)子(zi)(zi)虛(xu)(xu)問道:“今天(tian)打(da)獵(lie)(lie)快樂(le)嗎?”子(zi)(zi)虛(xu)(xu)說(shuo)(shuo):“快樂(le)。”“獵(lie)(lie)物很多(duo)吧?”子(zi)(zi)虛(xu)(xu)回(hui)答道:“很少。”“既然(ran)如(ru)此,那(nei)么(me)樂(le)從何來(lai)(lai)?”子(zi)(zi)虛(xu)(xu)回(hui)答說(shuo)(shuo):“我(wo)高興(xing)的是齊(qi)王(wang)本(ben)想(xiang)向(xiang)我(wo)夸(kua)耀他的車(che)馬眾(zhong)多(duo),而我(wo)卻用楚王(wang)在(zai)云夢澤(ze)打(da)獵(lie)(lie)的盛況來(lai)(lai)回(hui)答他。”烏有(you)先(xian)生說(shuo)(shuo)道:“可以說(shuo)(shuo)出(chu)(chu)來(lai)(lai)聽聽嗎?”
子虛說(shuo):“可(ke)(ke)以(yi)。齊(qi)(qi)王(wang)(wang)(wang)指揮千輛(liang)兵車,選拔上萬名騎手,到東海之濱打獵(lie)。士卒排滿(man)草澤(ze)(ze),捕獸(shou)(shou)的(de)(de)羅網(wang)布(bu)滿(man)山崗(gang),獸(shou)(shou)網(wang)罩住野兔,車輪輾死大(da)鹿,射中(zhong)麋鹿,抓住麟的(de)(de)小腿。車騎馳騁(cheng)在海邊的(de)(de)鹽灘,宰殺禽獸(shou)(shou)的(de)(de)鮮血染紅車輪。射中(zhong)禽獸(shou)(shou),獵(lie)獲物很多,齊(qi)(qi)王(wang)(wang)(wang)便(bian)驕傲地夸耀自(zi)己的(de)(de)功勞。他回頭看著我(wo)(wo)說(shuo):‘楚(chu)(chu)國也有(you)供(gong)游玩打獵(lie)的(de)(de)平原廣澤(ze)(ze),可(ke)(ke)以(yi)使人(ren)這樣(yang)富于樂趣嗎?楚(chu)(chu)王(wang)(wang)(wang)游獵(lie)與我(wo)(wo)相比,誰更壯觀?’我(wo)(wo)下車回答說(shuo):‘小臣我(wo)(wo)只(zhi)不(bu)過是(shi)楚(chu)(chu)國一個見(jian)識鄙陋的(de)(de)人(ren),但僥幸在楚(chu)(chu)宮(gong)中(zhong)擔(dan)任了十余年的(de)(de)侍衛,常(chang)隨(sui)楚(chu)(chu)王(wang)(wang)(wang)出(chu)獵(lie),獵(lie)場(chang)就在王(wang)(wang)(wang)宮(gong)的(de)(de)后(hou)苑(yuan),可(ke)(ke)以(yi)順(shun)便(bian)觀賞周圍的(de)(de)景色,但還不(bu)能遍覽全部盛(sheng)況,又(you)哪有(you)足(zu)夠的(de)(de)條件談(tan)論遠離王(wang)(wang)(wang)都的(de)(de)大(da)澤(ze)(ze)盛(sheng)景呢(ni)?’齊(qi)(qi)王(wang)(wang)(wang)說(shuo):‘雖(sui)然如(ru)此,還是(shi)請大(da)略(lve)地談(tan)談(tan)你的(de)(de)所(suo)見(jian)所(suo)聞吧!’
“我回(hui)答說:‘是,是。臣聽說楚國有(you)(you)七個(ge)大(da)(da)(da)澤(ze),我曾經(jing)見(jian)過一個(ge),其余(yu)的(de)(de)(de)沒見(jian)過。我所看到(dao)的(de)(de)(de)這(zhe)個(ge),只是七個(ge)大(da)(da)(da)澤(ze)中(zhong)(zhong)(zhong)最小的(de)(de)(de)一個(ge),名叫云夢。云夢方(fang)(fang)圓(yuan)九百里(li),其中(zhong)(zhong)(zhong)有(you)(you)山(shan)。山(shan)勢(shi)盤旋,迂回(hui)曲折,高(gao)聳險(xian)要,山(shan)峰(feng)峭(qiao)拔(ba),參差(cha)不(bu)齊;日(ri)月(yue)或(huo)被完全遮蔽,或(huo)者遮掩一半(ban);群(qun)山(shan)錯落(luo),重疊無序,直上(shang)青云;山(shan)坡傾斜連綿,下連江河。那土壤里(li)有(you)(you)朱(zhu)砂、石(shi)青、赤(chi)(chi)(chi)土、白(bai)堊(e)、雌黃(huang)、石(shi)灰(hui)、錫礦、碧(bi)玉、黃(huang)金(jin)、白(bai)銀、種種色(se)彩,光輝奪目,像龍鱗般地燦(can)爛照耀。那里(li)的(de)(de)(de)石(shi)料有(you)(you)赤(chi)(chi)(chi)色(se)的(de)(de)(de)玉石(shi)、玫瑰寶石(shi)、琳、珉、琨珸、瑊玏(le)、磨刀的(de)(de)(de)黑石(shi)、半(ban)白(bai)半(ban)赤(chi)(chi)(chi)的(de)(de)(de)石(shi)頭(tou)、紅地白(bai)文的(de)(de)(de)石(shi)頭(tou)。東(dong)面(mian)有(you)(you)蕙(hui)草的(de)(de)(de)花(hua)(hua)(hua)圃(pu),其中(zhong)(zhong)(zhong)生長著(zhu)杜(du)衡、蘭(lan)草、白(bai)芷(zhi)、杜(du)若、射干、芎?、菖蒲、茳蘺、蘼蕪(wu)、甘蔗、芭蕉。南面(mian)有(you)(you)平原大(da)(da)(da)澤(ze),地勢(shi)高(gao)低(di)不(bu)平,傾斜綿延,低(di)洼(wa)的(de)(de)(de)土地,廣闊平坦,沿著(zhu)大(da)(da)(da)江延伸(shen),直到(dao)巫(wu)山(shan)為界。那高(gao)峻干燥(zao)的(de)(de)(de)地方(fang)(fang),生長著(zhu)馬藍、形似燕麥的(de)(de)(de)草、還有(you)(you)苞草、荔草、艾蒿、莎草及青薠。那低(di)濕之地,生長著(zhu)狗尾巴草、蘆葦(wei)、東(dong)薔(qiang)、菰米、蓮花(hua)(hua)(hua)、荷藕、葫蘆、菴閭(lv)、蕕草,眾多麥木,生長在這(zhe)里(li),數不(bu)勝數。西面(mian)則(ze)有(you)(you)奔(ben)涌的(de)(de)(de)泉水、清(qing)澈的(de)(de)(de)水池(chi)、水波激蕩,后浪沖擊前(qian)浪,滾(gun)滾(gun)向前(qian);水面(mian)上(shang)開放著(zhu)荷花(hua)(hua)(hua)與菱花(hua)(hua)(hua),水面(mian)下隱伏著(zhu)巨石(shi)和白(bai)沙。水中(zhong)(zhong)(zhong)有(you)(you)神龜、蛟蛇、豬婆龍、玳瑁、鱉和黿(yuan)。北面(mian)則(ze)有(you)(you)山(shan)北的(de)(de)(de)森林(lin)和巨大(da)(da)(da)的(de)(de)(de)樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)木:黃(huang)楩樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、楠木、樟木、桂樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、花(hua)(hua)(hua)椒樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、木蘭(lan)、黃(huang)蘗樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、山(shan)梨樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、赤(chi)(chi)(chi)莖柳、山(shan)楂樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、黑棗樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、桔樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、柚子(zi)樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)、芳香遠溢。那些樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)上(shang)有(you)(you)赤(chi)(chi)(chi)猿、獼(mi)猴(hou)、鹓鶵(chu)、孔雀、鸞鳥、善(shan)跳(tiao)的(de)(de)(de)猴(hou)子(zi)和射干。樹(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)下則(ze)有(you)(you)白(bai)虎、黑豹、蟃(wan)蜒(yan)、貙(chu)、豻、雌犀牛(niu)、大(da)(da)(da)象、野犀牛(niu)、窮奇、獌狿。
‘于是就派專諸之(zhi)類的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)勇士(shi),空手擊(ji)殺這些野(ye)(ye)獸(shou)(shou)。楚(chu)王(wang)(wang)就駕御起(qi)被(bei)馴服的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)雜毛之(zhi)馬(ma),乘(cheng)坐(zuo)著美玉雕飾的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)車,揮動著用魚須作旒(liu)穗(sui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)曲(qu)柄旌旗,搖(yao)動綴著明(ming)月珍珠的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)旗幟。高舉鋒利(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)三刃戟(ji),左手拿(na)(na)著雕有花紋的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)烏(wu)嗥名弓(gong),右手拿(na)(na)著夏箙中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)強(qiang)勁(jing)之(zhi)箭(jian)。伯樂(le)做(zuo)驂乘(cheng),纖阿當御者。車馬(ma)緩慢行(xing)駛(shi),尚未盡情馳騁時(shi),就已踏(ta)(ta)倒(dao)了(le)強(qiang)健(jian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)猛獸(shou)(shou)。車輪輾壓邛(qiong)邛(qiong)、踐踏(ta)(ta)距虛,突(tu)擊(ji)野(ye)(ye)馬(ma),軸(zhou)頭撞(zhuang)死(si)騊(tao)駼,乘(cheng)著千里(li)馬(ma),箭(jian)射游蕩之(zhi)騏。楚(chu)王(wang)(wang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)車騎迅疾異常(chang),有如驚(jing)雷(lei)滾動,好(hao)似狂飆襲來,像(xiang)流星飛(fei)墜,若雷(lei)霆撞(zhuang)擊(ji)。弓(gong)不虛發,箭(jian)箭(jian)都射裂(lie)禽獸(shou)(shou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)眼眶,或(huo)貫穿(chuan)胸膛,直達腋(ye)下,使連著心(xin)臟的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)血管斷裂(lie)。獵獲的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)野(ye)(ye)獸(shou)(shou),像(xiang)雨(yu)點飛(fei)降般紛紛而落,覆蓋了(le)野(ye)(ye)草,遮蔽了(le)大地。于是,楚(chu)王(wang)(wang)就停鞭徘徊,自(zi)(zi)由自(zi)(zi)在(zai)地緩步而行(xing),瀏覽山北的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)森林(lin),觀(guan)賞壯士(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)暴怒,以及野(ye)(ye)獸(shou)(shou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)恐懼。攔(lan)截那疲倦的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)野(ye)(ye)獸(shou)(shou),捕捉那精疲力竭的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)野(ye)(ye)獸(shou)(shou),遍觀(guan)群(qun)獸(shou)(shou)各種不同的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)姿態。
‘于是,鄭國漂(piao)亮的(de)(de)姑(gu)娘(niang),膚(fu)色細嫩的(de)(de)美女(nv),披著(zhu)細繒細布制成的(de)(de)上(shang)衣,穿著(zhu)麻布和(he)白娟制做(zuo)的(de)(de)裙(qun)(qun)(qun)子(zi),裝點著(zhu)纖細的(de)(de)羅(luo)綺,身(shen)上(shang)垂(chui)掛(gua)(gua)著(zhu)輕霧般的(de)(de)柔紗。裙(qun)(qun)(qun)幅褶(zhe)縐重疊,紋理細密,線條婉曲多姿,好似深幽的(de)(de)溪谷。美女(nv)們(men)穿著(zhu)修(xiu)長的(de)(de)衣服,裙(qun)(qun)(qun)幅飄揚,裙(qun)(qun)(qun)緣整齊美觀;衣上(shang)的(de)(de)飄帶(dai),隨(sui)風飛舞,燕尾形(xing)的(de)(de)衣端垂(chui)掛(gua)(gua)身(shen)間。體態婀娜多姿,走路時衣裙(qun)(qun)(qun)相磨,發(fa)出噏呷萃(cui)蔡的(de)(de)響聲。飄動的(de)(de)衣裙(qun)(qun)(qun)飾帶(dai),摩磨著(zhu)下邊的(de)(de)蘭花(hua)蕙(hui)草,拂(fu)拭(shi)著(zhu)上(shang)面的(de)(de)羽(yu)飾車蓋。頭(tou)發(fa)上(shang)雜綴著(zhu)翡翠的(de)(de)羽(yu)毛(mao)做(zuo)為飾物,頜下纏(chan)繞著(zhu)用玉裝飾的(de)(de)帽纓。隱約(yue)縹緲,恍(huang)恍(huang)忽(hu)忽(hu),就像神(shen)仙般的(de)(de)若(ruo)有若(ruo)無。
‘于是楚(chu)(chu)王就(jiu)和眾多(duo)美女一起在蕙圃夜獵,從容而緩(huan)慢(man)地走上堅固的(de)水堤。用網捕取翡(fei)翠鳥(niao),用箭(jian)(jian)射(she)取錦雞。射(she)出(chu)帶絲線的(de)短小之(zhi)(zhi)箭(jian)(jian),發(fa)射(she)系著(zhu)細絲繩的(de)箭(jian)(jian)。射(she)落(luo)(luo)了(le)白天(tian)鵝,擊(ji)中(zhong)了(le)野鵝。中(zhong)箭(jian)(jian)的(de)鸧鴰(gua)雙雙從天(tian)落(luo)(luo),黑鶴(he)身上被箭(jian)(jian)射(she)穿。打獵疲倦之(zhi)(zhi)后(hou),撥動(dong)游船,泛舟清池之(zhi)(zhi)中(zhong)。劃著(zhu)畫有鹢鳥(niao)的(de)龍(long)船,揚(yang)起桂(gui)木的(de)船漿。張掛起畫有翡(fei)翠鳥(niao)的(de)帷幔,樹起鳥(niao)毛裝(zhuang)飾的(de)傘(san)蓋。用網撈取玳瑁,釣取紫貝。敲(qiao)打金鼓(gu),吹起排簫(xiao)。船夫唱起歌來,聲(sheng)調悲楚(chu)(chu)嘶啞,悅(yue)耳動(dong)聽。魚鱉(bie)為(wei)此(ci)驚駭,洪波因而沸騰。泉(quan)水涌起,與浪濤匯聚。眾石相互撞(zhuang)擊(ji),發(fa)出(chu)硠(lang)硠(lang)礚礚的(de)響聲(sheng),就(jiu)像雷霆轟鳴(ming),聲(sheng)傳(chuan)幾百里之(zhi)(zhi)外(wai)。
‘夜獵將停,敲起靈鼓,點起火把。戰車按行(xing)列行(xing)走(zou),騎兵歸隊而行(xing)。隊伍接續不斷(duan),整(zheng)整(zheng)齊(qi)齊(qi),緩慢前(qian)進。于是,楚(chu)王(wang)(wang)就登上陽云之(zhi)臺(tai),顯(xian)示出(chu)泰然自(zi)若安然無事的(de)神態(tai),保持著安靜怡(yi)適的(de)心境。待用芍(shao)藥調和的(de)食物備齊(qi)之(zhi)后,就獻給楚(chu)王(wang)(wang)品嘗。不像大王(wang)(wang)終日奔(ben)馳,不離車身,甚至切(qie)割肉塊,也在輪間烤炙而吃(chi),而自(zi)以為(wei)樂。我(wo)以為(wei)齊(qi)國(guo)恐怕不如(ru)楚(chu)國(guo)吧。’于是,齊(qi)王(wang)(wang)默默無言(yan),無話回答我(wo)。”
烏有(you)先生說(shuo):“這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)話為(wei)什么說(shuo)得如此(ci)過(guo)分呢?您(nin)不(bu)(bu)遠千里前來(lai)賜惠(hui)齊(qi)國(guo)(guo),齊(qi)王調遣境內的(de)(de)(de)(de)(de)(de)全部士卒,準備了眾(zhong)多的(de)(de)(de)(de)(de)(de)車(che)馬,同您(nin)外出打獵(lie)(lie),是(shi)(shi)(shi)想同心協力獵(lie)(lie)獲禽獸,使您(nin)感到快(kuai)樂(le),怎能稱作夸耀呢!詢問楚(chu)(chu)國(guo)(guo)有(you)無游(you)獵(lie)(lie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)平(ping)原廣(guang)澤(ze)(ze),是(shi)(shi)(shi)希望聽(ting)(ting)聽(ting)(ting)楚(chu)(chu)國(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)政治教化與光輝的(de)(de)(de)(de)(de)(de)功業,以(yi)(yi)(yi)及(ji)先生的(de)(de)(de)(de)(de)(de)美言(yan)高論(lun)。現在(zai)先生不(bu)(bu)稱頌楚(chu)(chu)王豐厚的(de)(de)(de)(de)(de)(de)德政,卻(que)暢談云(yun)夢澤(ze)(ze)以(yi)(yi)(yi)為(wei)高論(lun),大談淫游(you)縱樂(le)之(zhi)事(shi),而且炫(xuan)耀奢(she)侈靡費(fei),我私下以(yi)(yi)(yi)為(wei)您(nin)不(bu)(bu)應當這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang)做。如果真像您(nin)所(suo)說(shuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)那(nei)樣(yang),那(nei)本來(lai)算不(bu)(bu)上(shang)是(shi)(shi)(shi)楚(chu)(chu)國(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)美好之(zhi)事(shi)。楚(chu)(chu)國(guo)(guo)若是(shi)(shi)(shi)有(you)這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)些(xie)事(shi),您(nin)把它說(shuo)出來(lai),這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)就是(shi)(shi)(shi)張揚國(guo)(guo)君(jun)(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)丑惡;如果楚(chu)(chu)國(guo)(guo)沒(mei)有(you)這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)些(xie)事(shi),您(nin)卻(que)說(shuo)有(you),這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)就有(you)損(sun)于您(nin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)聲譽(yu),張揚國(guo)(guo)君(jun)(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)丑惡,損(sun)害自(zi)己的(de)(de)(de)(de)(de)(de)信譽(yu),這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)兩件事(shi)沒(mei)有(you)一樣(yang)是(shi)(shi)(shi)可做的(de)(de)(de)(de)(de)(de),而您(nin)卻(que)做了。這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)必(bi)將被(bei)(bei)齊(qi)國(guo)(guo)所(suo)輕視,而楚(chu)(chu)國(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)聲譽(yu)也會受到牽累(lei)。況且齊(qi)國(guo)(guo)東(dong)臨大海(hai),南(nan)有(you)瑯琊(ya)山(shan)(shan),在(zai)成(cheng)山(shan)(shan)觀(guan)賞(shang)美景,在(zai)之(zhi)罘(fu)山(shan)(shan)狩(shou)獵(lie)(lie),在(zai)渤海(hai)泛(fan)舟,在(zai)孟諸澤(ze)(ze)中游(you)獵(lie)(lie)。東(dong)北與肅慎為(wei)鄰(lin),左邊(bian)以(yi)(yi)(yi)湯谷為(wei)界限;秋天(tian)在(zai)青丘打獵(lie)(lie),自(zi)由漫步(bu)在(zai)海(hai)外。像云(yun)夢這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣(yang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)大澤(ze)(ze),縱然吞下八九個(ge),胸(xiong)中也絲毫沒(mei)有(you)梗塞之(zhi)感。至于那(nei)超凡(fan)卓異(yi)之(zhi)物(wu),各地(di)特(te)產,珍奇(qi)怪異(yi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)鳥獸,萬(wan)物(wu)聚集,好像魚鱗薈萃,充(chong)滿(man)其中,不(bu)(bu)可勝記,就是(shi)(shi)(shi)大禹(yu)也辨不(bu)(bu)清它們的(de)(de)(de)(de)(de)(de)名字,契也不(bu)(bu)能計算它們的(de)(de)(de)(de)(de)(de)數目。但是(shi)(shi)(shi),齊(qi)王處(chu)在(zai)諸侯的(de)(de)(de)(de)(de)(de)地(di)位(wei),不(bu)(bu)敢陳(chen)說(shuo)游(you)獵(lie)(lie)和(he)嬉戲的(de)(de)(de)(de)(de)(de)歡樂(le),苑囿(you)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)廣(guang)大。先生又是(shi)(shi)(shi)被(bei)(bei)以(yi)(yi)(yi)貴賓(bin)之(zhi)禮接待的(de)(de)(de)(de)(de)(de)客人,所(suo)以(yi)(yi)(yi)齊(qi)王沒(mei)有(you)回答您(nin)任何言(yan)辭,怎能說(shuo)他無言(yan)以(yi)(yi)(yi)對呢!”
《子虛賦》作于司(si)(si)馬相(xiang)如(ru)(ru)(ru)早期客游梁孝(xiao)王(wang)之時(shi)。據《史記·司(si)(si)馬相(xiang)如(ru)(ru)(ru)列傳》載,相(xiang)如(ru)(ru)(ru)“以貲(zi)為郎,事孝(xiao)景帝,為武(wu)騎常侍,非其好也。會景帝不(bu)好辭賦,是時(shi)梁孝(xiao)王(wang)來(lai)朝,從游說之士齊人鄒(zou)陽、淮陰枚(mei)乘、吳莊(zhuang)忌夫(fu)子之徒,相(xiang)如(ru)(ru)(ru)見而說之。因病免,客游梁。梁孝(xiao)王(wang)令與(yu)諸(zhu)生(sheng)(sheng)同舍(she),相(xiang)如(ru)(ru)(ru)得與(yu)諸(zhu)生(sheng)(sheng)游士居數歲,乃著(zhu)《子虛之賦》”。當時(shi)司(si)(si)馬相(xiang)如(ru)(ru)(ru)還只是“與(yu)諸(zhu)生(sheng)(sheng)同舍(she)”,“得與(yu)諸(zhu)生(sheng)(sheng)游士居”,在文壇上(shang)尚未有(you)所建樹。
司馬相如(約公元(yuan)(yuan)前179年—公元(yuan)(yuan)前117年),漢代文學家。字(zi)長卿,蜀(shu)郡成都(今四川成都)人。少年時代喜歡(huan)讀書練劍,二十多歲就做(zuo)了漢景帝的警衛(wei)“武騎常侍”。
所作《子虛賦(fu)》與《上林賦(fu)》為漢(han)(han)武帝所贊賞,拜為中(zhong)郎將,奉命出使(shi)西南,后為孝文(wen)園(yuan)(yuan)令(ling)。他見武帝喜好神仙之術,曾上《大人(ren)(ren)賦(fu)》欲以諷諫,然效(xiao)果適得其反。后病卒于家。《漢(han)(han)書(shu)·藝文(wen)志》著(zhu)錄其辭賦(fu)二(er)十九篇(pian),現(xian)存六篇(pian)。明人(ren)(ren)輯有《司馬文(wen)園(yuan)(yuan)集》。
《子虛賦(fu)》八個(ge)(ge)自然(ran)段(duan),可分(fen)(fen)為三(san)部分(fen)(fen)。前三(san)段(duan)寫(xie)云夢澤的(de)地理(li)風貌(mao)和自然(ran)富有,中間四段(duan)寫(xie)楚王游(you)獵云夢之樂,最(zui)后一(yi)段(duan)寫(xie)烏有先生對(dui)子虛的(de)批判(pan),歸結(jie)諷諫(jian)主題。前兩個(ge)(ge)部分(fen)(fen)列(lie)述奢(she)(she)侈(chi)淫游(you)的(de)種種表現(xian),后一(yi)部分(fen)(fen)揭示淫逸(yi)奢(she)(she)侈(chi)的(de)危害。
此(ci)賦對(dui)人(ren)(ren)(ren)物(wu)(wu)(wu)的(de)(de)(de)(de)設(she)(she)定及所(suo)表(biao)(biao)現的(de)(de)(de)(de)感(gan)(gan)情的(de)(de)(de)(de)特(te)質方(fang)面,同(tong)(tong)此(ci)前(qian)的(de)(de)(de)(de)作(zuo)(zuo)(zuo)品相比(bi),有(you)(you)(you)明顯的(de)(de)(de)(de)不同(tong)(tong)。在(zai)(zai)屈(qu)(qu)原的(de)(de)(de)(de)《離騷》和《九(jiu)章》中(zhong)(zhong)(zhong),作(zuo)(zuo)(zuo)者都(dou)是(shi)(shi)直接抒情,賈誼的(de)(de)(de)(de)《吊屈(qu)(qu)原賦》也(ye)基本如(ru)此(ci)。宋玉的(de)(de)(de)(de)《高唐賦》和《神(shen)女賦》通(tong)過(guo)假(jia)設(she)(she)問對(dui)的(de)(de)(de)(de)方(fang)式展(zhan)開(kai),作(zuo)(zuo)(zuo)品中(zhong)(zhong)(zhong)出(chu)(chu)現楚(chu)王和宋玉兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)人(ren)(ren)(ren)物(wu)(wu)(wu)。枚乘的(de)(de)(de)(de)《七(qi)發(fa)》假(jia)托(tuo)于(yu)(yu)楚(chu)太(tai)子(zi)與吳(wu)客(ke),作(zuo)(zuo)(zuo)品所(suo)要表(biao)(biao)達(da)的(de)(de)(de)(de)思想感(gan)(gan)情通(tong)過(guo)假(jia)設(she)(she)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)物(wu)(wu)(wu)實現,而其情感(gan)(gan)特(te)征仍(reng)屬于(yu)(yu)個(ge)(ge)(ge)體的(de)(de)(de)(de)性質,即作(zuo)(zuo)(zuo)品中(zhong)(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)(de)“宋玉”、“吳(wu)客(ke)”個(ge)(ge)(ge)人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)認識或感(gan)(gan)受(shou)。子(zi)虛、烏有(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)對(dui)話則不然。這(zhe)里固然是(shi)(shi)兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)單體的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)在(zai)(zai)談(tan)話,但(dan)這(zhe)兩(liang)(liang)個(ge)(ge)(ge)人(ren)(ren)(ren)物(wu)(wu)(wu)所(suo)承載的(de)(de)(de)(de)身份(fen)、意義卻已不同(tong)(tong)。子(zi)虛以(yi)使(shi)臣(chen)的(de)(de)(de)(de)角色出(chu)(chu)現,其所(suo)陳述的(de)(de)(de)(de)內容(rong),所(suo)表(biao)(biao)達(da)的(de)(de)(de)(de)感(gan)(gan)受(shou),既是(shi)(shi)他(ta)個(ge)(ge)(ge)人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de),同(tong)(tong)時(shi)也(ye)與他(ta)使(shi)臣(chen)的(de)(de)(de)(de)身份(fen)、使(shi)命有(you)(you)(you)直接的(de)(de)(de)(de)關系(xi)。他(ta)的(de)(de)(de)(de)榮辱之(zhi)感(gan)(gan)已同(tong)(tong)楚(chu)國的(de)(de)(de)(de)榮辱緊密聯系(xi)在(zai)(zai)一起(qi)。作(zuo)(zuo)(zuo)品中(zhong)(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)(de)烏有(you)(you)(you)先(xian)生(sheng)是(shi)(shi)齊(qi)人(ren)(ren)(ren)。雖然他(ta)沒有(you)(you)(you)維護(hu)齊(qi)或代表(biao)(biao)齊(qi)之(zhi)利益的(de)(de)(de)(de)使(shi)命、職責,但(dan)談(tan)話間卻無(wu)不為齊(qi)爭辯。他(ta)在(zai)(zai)夸(kua)耀齊(qi)之(zhi)廣大(da)以(yi)后說:“然齊(qi)在(zai)(zai)諸侯之(zhi)位,不敢言(yan)游戲之(zhi)樂,苑囿之(zhi)大(da),先(xian)生(sheng)又見客(ke),是(shi)(shi)以(yi)王辭不復。何(he)為無(wu)以(yi)應哉?”這(zhe)就不是(shi)(shi)以(yi)朋友的(de)(de)(de)(de)或個(ge)(ge)(ge)人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)口吻談(tan)話,而是(shi)(shi)在(zai)(zai)批評(ping)子(zi)虛的(de)(de)(de)(de)同(tong)(tong)時(shi),也(ye)于(yu)(yu)言(yan)談(tan)間維護(hu)齊(qi)的(de)(de)(de)(de)威望。作(zuo)(zuo)(zuo)品中(zhong)(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)物(wu)(wu)(wu)已不是(shi)(shi)單體的(de)(de)(de)(de)個(ge)(ge)(ge)人(ren)(ren)(ren),他(ta)們(men)承載起(qi)了群體的(de)(de)(de)(de)感(gan)(gan)受(shou)與意識。這(zhe)一變化對(dui)《兩(liang)(liang)都(dou)賦》和《二京賦》的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)物(wu)(wu)(wu)設(she)(she)定都(dou)有(you)(you)(you)深刻的(de)(de)(de)(de)影響(xiang)。
同(tong)時(shi),作(zuo)品內容的展(zhan)開和(he)人(ren)物對話(hua)中(zhong)的沖(chong)突,更(geng)深刻(ke)地展(zhan)現出(chu)不同(tong)時(shi)代、不同(tong)人(ren)群(qun)間的思(si)想(xiang)沖(chong)突,通過子虛、烏有二人(ren)的對話(hua),表現出(chu)兩種(zhong)不同(tong)的使命意識。
作品(pin)開篇便(bian)揭示子虛(xu)的(de)身份:他(ta)是楚(chu)的(de)使(shi)臣,出使(shi)于齊,受到齊王(wang)的(de)熱情接待:“悉發境(jing)內之士,備(bei)車騎之眾,與使(shi)者(zhe)出田。”畋獵(lie)畢,子虛(xu)“過詫烏(wu)有先(xian)生”。二人思想觀念的(de)差(cha)異(yi)也(ye)(ye)隨(sui)之展開。《史記集(ji)解(jie)》引郭璞曰:“詫,夸(kua)也(ye)(ye)。”子虛(xu)拜訪烏(wu)有先(xian)生,本(ben)出于炫(xuan)耀的(de)動機(ji),此(ci)后(hou),其所(suo)談的(de)內容與這一動機(ji)正相(xiang)合。
在(zai)(zai)諸(zhu)侯(hou)分立的(de)時(shi)代,諸(zhu)侯(hou)交(jiao)際、聘問的(de)歷史上(shang)確(que)實存在(zai)(zai)各式各樣的(de)明爭暗斗,使臣(chen)與出使國(guo)君臣(chen)彬(bin)(bin)彬(bin)(bin)有禮的(de)交(jiao)往中存在(zai)(zai)著對(dui)榮(rong)譽、利益的(de)挑戰和維護。同時(shi),使臣(chen)是否受(shou)到尊(zun)重及在(zai)(zai)何(he)等程度上(shang)的(de)尊(zun)重,則是兩個(ge)諸(zhu)侯(hou)國(guo)間關系的(de)直接表現。晉(jin)趙孟出聘鄭(zheng),受(shou)到特(te)殊的(de)禮遇,不取決(jue)于晉(jin)鄭(zheng)的(de)友(you)好,而(er)在(zai)(zai)于鄭(zheng)對(dui)晉(jin)的(de)依(yi)附,在(zai)(zai)于趙孟執掌晉(jin)之政柄,加(jia)之以他個(ge)人的(de)君子風范和人格魅力。
與之相反的,則是(shi)諸侯與使臣(chen)交往中一些隱藏在(zai)溫文爾雅(ya)外衣下的明爭暗斗。
前代諸侯(hou)間(jian)的爭斗與不(bu)(bu)快,正是(shi)子(zi)虛(xu)(xu)在(zai)出使(shi)中(zhong)顯得極為敏感的原(yuan)因。在(zai)《子(zi)虛(xu)(xu)賦(fu)》中(zhong),大國諸侯(hou)恃強凌弱,妄自尊大的強國心理,對使(shi)臣(chen)的使(shi)命意識構成(cheng)(cheng)威(wei)脅(xie)。使(shi)于四(si)方,不(bu)(bu)辱君命,這是(shi)古代使(shi)臣(chen)普遍遵循的基本原(yuan)則。而不(bu)(bu)辱君命可(ke)以有各種不(bu)(bu)同(tong)的情(qing)況(kuang)和形式,特別(bie)是(shi)大國之間(jian),既(ji)要(yao)完成(cheng)(cheng)出使(shi)任務,還(huan)要(yao)在(zai)應對間(jian),宣揚國之長或優勢,顯示其國力,揚威(wei)諸侯(hou)。這是(shi)貫穿于子(zi)虛(xu)(xu)滔滔宏(hong)論中(zhong)的潛臺(tai)詞,也(ye)是(shi)構成(cheng)(cheng)《子(zi)虛(xu)(xu)賦(fu)》中(zhong)第一個波瀾(lan)的主色(se)調。
烏(wu)有先(xian)生(sheng)對子(zi)虛(xu)的(de)(de)(de)(de)回答中不(bu)免(mian)有為(wei)尊(zun)者(zhe)諱,有維護齊(qi)(qi)之(zhi)威望的(de)(de)(de)(de)嫌(xian)疑。他認(ren)為(wei),齊(qi)(qi)王“悉發境(jing)內之(zhi)士”的(de)(de)(de)(de)畋獵(lie),完全是(shi)(shi)出于(yu)(yu)對使(shi)(shi)臣(chen)(chen)的(de)(de)(de)(de)熱(re)情,“以娛左右也(ye),何名(ming)為(wei)夸哉!”否(fou)定齊(qi)(qi)王有炫耀之(zhi)意(yi)。至(zhi)于(yu)(yu)說(shuo)詢問楚(chu)(chu)(chu)的(de)(de)(de)(de)情況,在他看來,也(ye)是(shi)(shi)極其友好的(de)(de)(de)(de)表示:“問楚(chu)(chu)(chu)地(di)(di)之(zhi)有無者(zhe),愿聞(wen)大國(guo)之(zhi)風烈,先(xian)生(sheng)之(zhi)余論也(ye)。”都是(shi)(shi)出于(yu)(yu)好意(yi)。反倒是(shi)(shi)子(zi)虛(xu)過于(yu)(yu)敏感,將友好的(de)(de)(de)(de)接待誤解為(wei)比(bi)權量力的(de)(de)(de)(de)明(ming)爭(zheng)暗斗。烏(wu)有先(xian)生(sheng)進而(er)指出,子(zi)虛(xu)的(de)(de)(de)(de)談話(hua)使(shi)(shi)自己(ji)陷入兩(liang)難(nan)的(de)(de)(de)(de)境(jing)地(di)(di):“有而(er)言之(zhi),是(shi)(shi)章君(jun)之(zhi)惡(e);無而(er)言之(zhi),是(shi)(shi)害足(zu)下之(zhi)信(xin)。章君(jun)惡(e)而(er)傷私義,二者(zhe)無一(yi)可。”如果(guo)他所(suo)說(shuo)屬實,那就玷污(wu)了(le)使(shi)(shi)臣(chen)(chen)的(de)(de)(de)(de)使(shi)(shi)命,不(bu)僅沒能張顯楚(chu)(chu)(chu)王的(de)(de)(de)(de)德,反而(er)暴露了(le)楚(chu)(chu)(chu)王貪圖淫樂(le)奢侈(chi)的(de)(de)(de)(de)缺點。如果(guo)他僅僅出于(yu)(yu)虛(xu)榮心(xin)而(er)說(shuo)了(le)謊話(hua),則表明(ming)他缺乏誠(cheng)信(xin),人品操守有虧,作為(wei)使(shi)(shi)臣(chen)(chen)來說(shuo),也(ye)是(shi)(shi)不(bu)稱職的(de)(de)(de)(de)。
孔子云:“行(xing)己有恥,使(shi)于四(si)方,不辱(ru)君命,可謂士(shi)矣。”烏有的(de)(de)言(yan)論中不曾涉及前代文(wen)獻記載,然而(er),在作者(zhe)運(yun)用的(de)(de)文(wen)學語言(yan)中已(yi)經浸透了(le)前代思(si)想滋(zi)養。他們二人之間的(de)(de)言(yan)論中表(biao)現出兩(liang)種不同(tong)的(de)(de)使(shi)臣意識,表(biao)現出對(dui)(dui)國(guo)家之美的(de)(de)兩(liang)種不同(tong)理解。他們的(de)(de)言(yan)論中也表(biao)現出兩(liang)個(ge)文(wen)學人物間的(de)(de)差(cha)異:子虛是一(yi)個(ge)徒(tu)逞一(yi)時之快的(de)(de)思(si)想淺(qian)薄的(de)(de)人。烏有先生則是諸(zhu)侯對(dui)(dui)立時期的(de)(de)賢士(shi)的(de)(de)形(xing)象(xiang)。兩(liang)個(ge)形(xing)象(xiang)的(de)(de)差(cha)異和他們言(yan)論的(de)(de)交鋒構成了(le)《子虛賦》中文(wen)脈的(de)(de)波瀾。
司馬遷《史記(ji)·司馬相如列傳》:相如以(yi)“子(zi)虛(xu)”,虛(xu)言也,為楚稱;“烏有(you)(you)先生者”,烏有(you)(you)此(ci)事也,為齊難;“無(wu)是公”者,無(wu)是人也,明天(tian)子(zi)之義。故空(kong)借此(ci)三人為辭,以(yi)推天(tian)子(zi)諸侯之苑(yuan)囿。其卒章歸之于節儉,因以(yi)風諫。
劉歆《西(xi)京雜記》:司馬長卿(qing)賦,時人(ren)(ren)皆稱典而(er)麗,雖(sui)詩人(ren)(ren)之作(zuo)不能加也。揚(yang)子云曰:“長卿(qing)賦不似從(cong)人(ren)(ren)間(jian)來,其神化之所至邪!”子云學相如為(wei)賦而(er)弗(fu)逮,故雅服焉。
荀悅《漢紀》卷(juan)十:《子虛》、《上林》皆言苑囿之(zhi)美,卒歸之(zhi)于節(jie)儉,因托以諷也。
王素《題琴臺》:長卿才調世間無,狗監(jian)君(jun)前(qian)奏《子虛》。自有(you)賦(fu)詞能諷諫(jian),不須更著茂陵(ling)書。
王世貞《藝苑卮言(yan)》:《子虛(xu)》、《上(shang)林》材極(ji)(ji)(ji)富,辭極(ji)(ji)(ji)麗,而(er)運筆極(ji)(ji)(ji)古雅,精神極(ji)(ji)(ji)流動,意極(ji)(ji)(ji)高,所以不可及也。
王觀(guan)國(guo)《學林(lin)》卷(juan)七:司(si)馬相如《子(zi)(zi)虛賦》中,雖言上林(lin)之事,然(ran)首(shou)尾(wei)貫(guan)通一意,皆《子(zi)(zi)虛賦》也,未(wei)嘗有《上林(lin)賦》。而昭明太(tai)子(zi)(zi)編《文(wen)選(xuan)》,乃(nai)析(xi)其半,自‘亡(wang)是公聽(ting)然(ran)而笑’為始(shi),以為《上林(lin)賦》,誤矣。
顧(gu)炎(yan)武《日知(zhi)錄》卷二十七:《子(zi)(zi)虛(xu)》之賦,乃(nai)游(you)梁時作,當是侈梁王田獵之事(shi)而為(wei)言(yan)耳。后更為(wei)楚(chu)稱齊難,而歸之天子(zi)(zi),則(ze)非當日之本文矣。若但如今所載子(zi)(zi)虛(xu)之言(yan),不成一篇結構。
馬積(ji)高《賦(fu)史》:《子虛》、《上林》的結(jie)構都比較簡單(dan):首段用帶議論的散(san)文領(ling)起(qi),中間幾段韻文鋪敘,后面(mian)用一段帶議論的散(san)文結(jie)束。這(zhe)種形(xing)式容易流于(yu)呆(dai)板,但是讀這(zhe)兩篇賦(fu)卻(que)基(ji)本上沒有這(zhe)種感覺,其奧妙全在于(yu)氣勢。