《三(san)國(guo)·蜀志·諸葛亮(liang)傳》記載:“亮(liang)長于巧思(si),損益連(lian)弩,木(mu)牛流馬,皆出其(qi)意;推演(yan)丘法,作八(ba)陣(zhen)圖,咸得其(qi)要云。”
《晉(jin)書·列傳第二十七·馬隆傳》記載:“隆依八陣圖作偏箱車,地廣則鹿角車營,路狹則為木屋(wu)施于車上,且戰且前(qian),弓(gong)矢(shi)所及,應弦(xian)而倒。”
《晉書·列傳第六十八(ba)(ba)·桓溫傳》記載:“初,諸葛亮造八(ba)(ba)陣圖于(yu)魚復平沙之(zhi)上,壘石為八(ba)(ba)行,行相(xiang)去二丈。溫見之(zhi),謂“此(ci)常山蛇勢也。”文武皆(jie)莫能識之(zhi)。”
作為古代戰(zhan)爭中(zhong)一種(zhong)戰(zhan)斗隊形(xing)及兵力(li)部署(shu)圖(tu),諸葛(ge)亮的原(yuan)“圖(tu)”今(jin)雖不見,然有傳說為諸葛(ge)亮練兵遺址(zhi)的所(suo)謂“八陣圖(tu)壘”。
酈道元《水經注·江水》云,這種(zhong)“圖壘(lei)”皆壘(lei)細石為之(zhi)。共有三(san)處:一(yi)在陜西沔縣;一(yi)在重慶(qing)奉節(jie)(jie)(jie);一(yi)在四川(chuan)新繁,尤以在奉節(jie)(jie)(jie)者最為著名(ming)。奉節(jie)(jie)(jie)原為古魚(yu)復縣,治所在今奉節(jie)(jie)(jie)東白帝城,三(san)國時劉備改(gai)名(ming)永安,唐改(gai)稱奉節(jie)(jie)(jie)。
諸(zhu)葛亮“八(ba)(ba)陣圖壘”據(ju)傳就在永安(an)宮南(nan)江灘上。根據(ju)唐代李筌《太白陰經》、李靖《問對(dui)》等記載,以及當代學者的推演(見(jian)《孫(sun)子學刊(kan)》1994年(nian)第(di)9期封底),現將諸(zhu)葛亮的“八(ba)(ba)陣圖”示(shi)意如下:
據(ju)《三(san)國志_蜀志_諸(zhu)葛亮傳》載:“(亮)推演兵法作八(ba)陣圖(tu)。”后人考其遺(yi)(yi)跡繪(hui)成圖(tu)形(xing),見《武備志》。據(ju)記(ji)載,八(ba)陣圖(tu)遺(yi)(yi)跡有三(san)處:《水(shui)經(jing)_沔水(shui)注》及《漢(han)中府志》說(shuo)(shuo)在陜西沔縣(今勉縣)東(dong)南(nan)諸(zhu)葛亮墓東(dong);《太平寰宇(yu)記(ji)》說(shuo)(shuo)在四(si)川夔州(今奉節縣)南(nan)江邊(bian),《明一統志》說(shuo)(shuo)在四(si)川新都(dou)區北(bei)三(san)十里(li)的牟彌鎮。
最近,河南省密(mi)縣(xian)發現一(yi)套我(wo)國最早的(de)(de)(de)《風后(hou)八(ba)陣(zhen)(zhen)(zhen)兵法圖》。該(gai)圖共分九幅,一(yi)幅為八(ba)陣(zhen)(zhen)(zhen)正圖,其它八(ba)幅為八(ba)個陣(zhen)(zhen)(zhen)式(shi),即(ji):天(tian)覆陣(zhen)(zhen)(zhen)、地載(zai)陣(zhen)(zhen)(zhen)、風揚陣(zhen)(zhen)(zhen)、云垂陣(zhen)(zhen)(zhen)、龍飛陣(zhen)(zhen)(zhen)、虎翼陣(zhen)(zhen)(zhen)、鳥(niao)翔陣(zhen)(zhen)(zhen)、蛇(she)蟠(pan)陣(zhen)(zhen)(zhen)。圖旁附有文字說(shuo)明(ming),詳細介(jie)紹(shao)了(le)每個陣(zhen)(zhen)(zhen)式(shi)在特殊環境下進攻退守的(de)(de)(de)戰術應用。據《史記(ji)》載(zai),風后(hou)為軒轅黃帝的(de)(de)(de)一(yi)員將帥。密(mi)縣(xian)云巖(yan)官遺存(cun)的(de)(de)(de)唐朝軍事家、常(chang)州刺史獨(du)孤及的(de)(de)(de)《云巖(yan)官風后(hou)八(ba)陣(zhen)(zhen)(zhen)圖》碑,詳細記(ji)載(zai)了(le)黃帝和(he)風后(hou)研創《八(ba)陣(zhen)(zhen)(zhen)圖》的(de)(de)(de)事跡。此(ci)圖的(de)(de)(de)發現,把(ba)我(wo)國八(ba)陣(zhen)(zhen)(zhen)兵法的(de)(de)(de)歷史向(xiang)前推進了(le)兩千五(wu)百年。
《周易》·諸葛亮(liang)·“八陣圖”
《三(san)國(guo)演義》第八十(shi)四(si)回(hui)《陸(lu)遜營(ying)燒七百里孔(kong)明(ming)巧布(bu)八陣圖》曾講述(shu)了(le)陸(lu)遜誤入諸葛(ge)亮(liang)布(bu)的(de)八陣圖的(de)故事。
諸葛亮創制的“八(ba)陣(zhen)圖”吸(xi)收(shou)了井田和道(dao)家八(ba)卦的排列組合(he),兼(jian)容了天文地理,是(shi)古代(dai)不可(ke)多(duo)得的作戰(zhan)陣(zhen)法(fa)。謹慎堂《諸葛氏(shi)宗譜》就載有“八(ba)陣(zhen)功高(gao)妙(miao)用藏與名成八(ba)陣(zhen)圖”的詩(shi)詞贊(zan)歌(ge)。
天覆(fu)陣贊:天陣十六,外方內(nei)圓,四為(wei)(wei)風揚,其形(xing)象天,為(wei)(wei)陣之(zhi)主,為(wei)(wei)兵(bing)之(zhi)先。善用三軍,其形(xing)不偏(pian)。
地載陣贊:地陣十(shi)二(er),其(qi)形正方,云主四(si)角,沖敵難當,其(qi)體莫測,動用無(wu)窮,獨立不可,配之於陽。
風(feng)揚(yang)陣(zhen)贊:風(feng)無正形,附之(zhi)於天,變而為蛇(she),其(qi)意漸(jian)玄,風(feng)能鼓物,萬物繞(rao)焉,蛇(she)能為繞(rao),三軍(jun)懼焉。
云(yun)垂(chui)陣贊(zan):云(yun)附於地,始(shi)則(ze)無形,變為翔鳥(niao),其狀乃成,鳥(niao)能突出,云(yun)能晦異,千(qian)變萬化,金革之聲(sheng)。
龍(long)飛陣(zhen)贊:天地后沖,龍(long)變其中,有爪有足(zu),有背有胸。潛則不測,動則無窮,陣(zhen)形赫然,名象為龍(long)。
虎翼陣贊:天地前沖,變為(wei)虎翼,伏(fu)虎將搏,盛其威力。淮(huai)陰用之,變為(wei)無(wu)極,垓下之會,魯公莫測。
鳥翔(xiang)陣贊:鷙鳥將搏,必(bi)先(xian)翱翔(xiang),勢臨(lin)霄(xiao)漢(han),飛禽(qin)伏藏。審之而下,必(bi)有中(zhong)傷(shang),一夫(fu)突擊,三(san)軍(jun)莫當(dang)。
蛇蟠陣贊:風為(wei)蛇蟠,附天成形,勢能圍繞,性能屈(qu)伸(shen)。四奇之(zhi)中,與虎為(wei)鄰(lin),后變常山,首尾(wei)相困。
“八(ba)(ba)(ba)(ba)(ba)陣(zhen)(zhen)圖(tu)”的組(zu)成,是(shi)以(yi)(yi)乾坤(kun)巽艮四間地(di)(di),為(wei)(wei)(wei)天(tian)(tian)地(di)(di)風云正(zheng)陣(zhen)(zhen),作為(wei)(wei)(wei)正(zheng)兵(bing)(bing)。西北者為(wei)(wei)(wei)乾地(di)(di),乾為(wei)(wei)(wei)天(tian)(tian)陣(zhen)(zhen)。西南者為(wei)(wei)(wei)坤(kun)地(di)(di),坤(kun)為(wei)(wei)(wei)地(di)(di)陣(zhen)(zhen)。東(dong)南之(zhi)(zhi)地(di)(di)為(wei)(wei)(wei)巽居,巽者為(wei)(wei)(wei)風陣(zhen)(zhen)。東(dong)北之(zhi)(zhi)地(di)(di)為(wei)(wei)(wei)艮居,艮者為(wei)(wei)(wei)山,山川出云,為(wei)(wei)(wei)云陣(zhen)(zhen),以(yi)(yi)水火(huo)金木為(wei)(wei)(wei)龍虎(hu)鳥蛇四奇(qi)陣(zhen)(zhen),作為(wei)(wei)(wei)奇(qi)兵(bing)(bing)。布陣(zhen)(zhen)是(shi)左(zuo)為(wei)(wei)(wei)青(qing)龍(陣(zhen)(zhen)),右(you)為(wei)(wei)(wei)白(bai)虎(hu)(陣(zhen)(zhen)),前為(wei)(wei)(wei)朱雀鳥(陣(zhen)(zhen)),后(hou)為(wei)(wei)(wei)玄武蛇(陣(zhen)(zhen)),虛(xu)其中大(da)將居之(zhi)(zhi)。八(ba)(ba)(ba)(ba)(ba)陣(zhen)(zhen)又布于總陣(zhen)(zhen)中,總陣(zhen)(zhen)為(wei)(wei)(wei)八(ba)(ba)(ba)(ba)(ba)八(ba)(ba)(ba)(ba)(ba)六十四陣(zhen)(zhen),加上游(you)兵(bing)(bing)24陣(zhen)(zhen)組(zu)成。總陣(zhen)(zhen)陰陽之(zhi)(zhi)各32陣(zhen)(zhen),陽有(you)24陣(zhen)(zhen),陰有(you)24陣(zhen)(zhen)。游(you)兵(bing)(bing)24陣(zhen)(zhen),在60陣(zhen)(zhen)之(zhi)(zhi)后(hou),凡(fan)行軍、結陣(zhen)(zhen)、合戰(zhan)、設疑(yi)、補(bu)缺、后(hou)勤(qin)全在游(you)兵(bing)(bing)。有(you)贊歌頌揚“八(ba)(ba)(ba)(ba)(ba)陣(zhen)(zhen)圖(tu)”威(wei)力無比:“陣(zhen)(zhen)間容陣(zhen)(zhen)、隊間容隊;以(yi)(yi)前為(wei)(wei)(wei)后(hou),以(yi)(yi)后(hou)為(wei)(wei)(wei)前;進無速奔、退無遽走;四頭(tou)八(ba)(ba)(ba)(ba)(ba)尾,觸處為(wei)(wei)(wei)首(shou);敵沖其中、兩頭(tou)皆救(jiu);奇(qi)正(zheng)相(xiang)生,循環無端(duan);首(shou)尾相(xiang)應、隱(yin)顯莫(mo)測(ce);料事如神,臨(lin)機應變。”“八(ba)(ba)(ba)(ba)(ba)陣(zhen)(zhen)之(zhi)(zhi)法,一陣(zhen)(zhen)之(zhi)(zhi)中,兩陣(zhen)(zhen)相(xiang)從(cong),一戰(zhan)一守;中外輕(qing)重,剛柔之(zhi)(zhi)節(jie),彼此(ci)虛(xu)實,主(zhu)客先(xian)后(hou),經緯變動,正(zheng)因(yin)為(wei)(wei)(wei)基,奇(qi)因(yin)突進,多因(yin)互作,后(hou)勤(qin)保證。”
縱觀(guan)《唐(tang)太(tai)宗李公衛問對》全(quan)書,可發(fa)現八陣(zhen)圖(tu)的(de)發(fa)展和改進的(de)全(quan)過程:
黃帝《握奇文》------五陣,握機陣,丘井(jing)之(zhi)法
↓↓↓
姜尚《太公兵法》---太公陣
↓↓↓
司馬穰苴(ju)《司馬法》---五(wu)行陣
↓↓↓
管仲(zhong)--------重新(xin)整理〈太公兵法〉
↓↓↓
孫武(wu)《孫子(zi)兵法》-----八卦陣
↓↓↓
諸葛(ge)亮(liang)《八(ba)(ba)陣圖法》----八(ba)(ba)陣圖
↓↓↓
韓擒(qin)虎------九軍陣(zhen)法,即八陣(zhen)圖的別名(ming)
↓↓↓
李(li)靖《衛公(gong)兵法》----六花(hua)陣(zhen)
↓↓↓
李勣(ji)《衛(wei)公(gong)兵法》----六花陣
可(ke)以看出《八(ba)(ba)陣圖》淵源極深,可(ke)以追溯到(dao)上(shang)古華夏的黃帝(di)。經過(guo)姜(jiang)太(tai)公,司馬穰(rang)苴(ju),管(guan)仲,孫武等(deng)人的不斷改進和完善,到(dao)三國時(shi)期,諸葛亮使他達到(dao)了頂鋒,完善為八(ba)(ba)陣!唐(tang)代(dai)李靖由于九(jiu)個陣指(zhi)揮過(guo)于復(fu)雜而簡化為六花陣。
八陣圖分別以天、地(di)、風(feng)、云(yun)(yun)、龍(long)、虎、鳥、蛇命名,加上(shang)中(zhong)軍(jun)共(gong)是(shi)九個(ge)大陣。中(zhong)軍(jun)由(you)十六(liu)個(ge)小陣組成,周圍八陣則各以六(liu)個(ge)小陣組成,共(gong)計六(liu)十四(si)(si)個(ge)小陣。八陣中(zhong),天、地(di)、風(feng)、云(yun)(yun)為(wei)“四(si)(si)正”,龍(long)(青龍(long))、虎(白虎)、鳥(朱雀)、蛇(螣蛇)為(wei)“四(si)(si)奇”。另外,尚有二(er)十四(si)(si)陣布于后方(fang),以為(wei)機動(dong)之(zhi)用。
八陣(zhen)(zhen)(zhen)圖的(de)(de)(de)特點,正(zheng)如李(li)靖《問對》所(suo)指出(chu)的(de)(de)(de),是“大陣(zhen)(zhen)(zhen)包小(xiao)陣(zhen)(zhen)(zhen),大營(ying)包小(xiao)營(ying),隅落鉤連,曲折(zhe)相對”,“內圓外方”;而其構想,則與《周(zhou)易》是分(fen)不開(kai)的(de)(de)(de)。八陣(zhen)(zhen)(zhen)的(de)(de)(de)排(pai)列(lie),實際是一幅“文(wen)王八卦(gua)方位圖”。八陣(zhen)(zhen)(zhen)中的(de)(de)(de)每一陣(zhen)(zhen)(zhen)都由六(liu)小(xiao)陣(zhen)(zhen)(zhen)組成,取《周(zhou)易》六(liu)爻之意。八陣(zhen)(zhen)(zhen)加中軍的(de)(de)(de)總共(gong)六(liu)十四個小(xiao)陣(zhen)(zhen)(zhen),與《周(zhou)易》別卦(gua)的(de)(de)(de)六(liu)十四卦(gua)相合(he)。至于八陣(zhen)(zhen)(zhen)圖的(de)(de)(de)奇正(zheng)之法,即(ji)杜牧之《孫(sun)子注》所(suo)說的(de)(de)(de)“奇亦(yi)為(wei)正(zheng)之正(zheng),正(zheng)亦(yi)為(wei)奇之奇,彼此相窮,循環(huan)無窮”,則更是《易》理在布陣(zhen)(zhen)(zhen)中的(de)(de)(de)具體應(ying)用。(林(lin)花甲2005年(nian)2月)
“八陣圖村(cun)落(luo)”就坐落(luo)在金壇(tan)儒林鎮東南(nan)的(de)(de)大魯(lu)墅(shu)和小魯(lu)墅(shu)村(cun),因歷經數百年(nian)的(de)(de)滄桑巨變,“八陣圖村(cun)落(luo)”早已面(mian)目全非。上(shang)圖為“八陣圖村(cun)落(luo)”的(de)(de)分布圖。
諸(zhu)葛(ge)亮(liang)崇(chong)尚法家和黃(huang)老思想,同時精通(tong)(tong)易(yi)學。陳立夫先生曾為1994年舉(ju)行的(de)全(quan)國第八次諸(zhu)葛(ge)亮(liang)學術討論會題(ti)詞(ci)“明易(yi)先知”,就明確指(zhi)出了諸(zhu)葛(ge)亮(liang)的(de)“先知先覺”與其(qi)精通(tong)(tong)《周易(yi)》密切相關。
《周(zhou)易(yi)》的(de)精髓是(shi)將天(tian)(tian)、地、人(ren)(ren)視為一(yi)(yi)(yi)個整(zheng)體,把不同質、不同態的(de)事物(wu)聯系在(zai)一(yi)(yi)(yi)起,以(yi)探討(tao)其運行(xing)的(de)規(gui)律。諸葛亮治國、用兵時(shi)十分注重天(tian)(tian)、地、人(ren)(ren)的(de)綜(zong)合考察。他在(zai)《將苑(yuan)·智用》中寫(xie)道:“順天(tian)(tian)、因時(shi)、依(yi)人(ren)(ren)以(yi)立勝。”強調(diao)(diao)一(yi)(yi)(yi)個優秀的(de)將領應(ying)“上知天(tian)(tian)文,中察人(ren)(ren)事,下(xia)識地理,四海之內,視如室(shi)家”(《將苑(yuan)·將器》)。“夫行(xing)兵之勢有(you)三(san)焉:一(yi)(yi)(yi)曰天(tian)(tian),二曰地,三(san)曰人(ren)(ren)。天(tian)(tian)勢者(zhe)(zhe),日月清明(ming),五星合度,彗星不殃,風(feng)氣調(diao)(diao)和。地勢者(zhe)(zhe),城峻(jun)重崖,洪波千里,石(shi)門幽洞,羊腸曲沃。人(ren)(ren)勢者(zhe)(zhe),主圣將賢,三(san)軍由禮,士卒用命,糧(liang)甲兼備。善將者(zhe)(zhe),因天(tian)(tian)之時(shi),就地之勢,依(yi)人(ren)(ren)之利,則(ze)所(suo)向者(zhe)(zhe)無(wu)敵,所(suo)擊者(zhe)(zhe)萬全矣(yi)。”(《將苑(yuan)·兵勢》)這真(zhen)是(shi)將《周(zhou)易(yi)》天(tian)(tian)、地、人(ren)(ren)綜(zong)合一(yi)(yi)(yi)體的(de)思想發(fa)揮得淋漓盡致了。
周易講“數(shu)、理、相”的(de)統(tong)一(yi)(yi),“數(shu)、理”通過“相”表現出來。而“數(shu)、理”則和源本自然的(de)“心”是同一(yi)(yi)的(de)。正如陸九淵(yuan)所(suo)說(shuo),“我(wo)心即宇宙(zhou),宇宙(zhou)即我(wo)心”。而中國哲學的(de)精髓也(ye)在把握一(yi)(yi)“心”,用(yong)來感通天地(di),感悟人生。
正所謂“相由心生”
周易的(de)(de)預測正是基于“心(xin)”所外現的(de)(de)“相(xiang)”而作(zuo)出的(de)(de),是非常準確而科學的(de)(de)。但(dan)是,人的(de)(de)“心(xin)”卻是可變的(de)(de),“心(xin)”則(ze)“相(xiang)”也會隨著發生(sheng)變化。故根據過(guo)去的(de)(de)相(xiang)所做的(de)(de)預測便不會很準確了。
但人的(de)(de)“心”又(you)并非(fei)變化無常,有(you)一定的(de)(de)穩(wen)定性,是(shi)有(you)規律(lv)的(de)(de)變化。故周易在(zai)總體(ti)的(de)(de)規律(lv)上所做的(de)(de)預測是(shi)非(fei)常準(zhun)確的(de)(de)。和(he)天氣預報相似,只(zhi)能得其大概,不能得其細節。對(dui)細節的(de)(de)把握只(zhi)能針對(dui)不遠(yuan)的(de)(de)時間(jian)段作(zuo)出。
但同時,也說明了(le)另一個(ge)問題,算出(chu)的(de)(de)(de)命并不能肯定必(bi)然的(de)(de)(de)說明未來(lai)。命運的(de)(de)(de)發展最終掌(zhang)握(wo)在自(zi)己的(de)(de)(de)手(shou)里(li)。“相由(you)心生”,真正(zheng)自(zi)己努力(li)擺(bai)脫命運的(de)(de)(de)束縛,成了(le)貴人(ren),“相”也變(bian)成“貴人(ren)”相了(le)。
從傳世的(de)諸(zhu)(zhu)葛亮(liang)的(de)有(you)關著(zhu)作(zuo)來(lai)看,其中不但(dan)涉及(ji)《易》理,也透露出諸(zhu)(zhu)葛亮(liang)對卦象(xiang)(xiang)(xiang)占筮的(de)精(jing)通。如(ru)《陰符經(jing)注》云:“天(tian)垂象(xiang)(xiang)(xiang),圣人(ren)則(ze)之(zhi)(zhi),推甲(jia)之(zhi)(zhi),畫八(ba)卦,考著(zhu)龜,稽律歷,則(ze)鬼神之(zhi)(zhi)情,陰陽之(zhi)(zhi)理,昭著(zhu)平象(xiang)(xiang)(xiang),無(wu)不盡(jin)矣。八(ba)卦之(zhi)(zhi)象(xiang)(xiang)(xiang),申而用之(zhi)(zhi),六十甲(jia)子,轉(zhuan)而用之(zhi)(zhi),神出鬼入,萬(wan)明一(yi)矣。”所謂“八(ba)卦之(zhi)(zhi)象(xiang)(xiang)(xiang),申而用之(zhi)(zhi)”,就(jiu)是指(zhi)《周易》的(de)占筮方法(fa)。
八陣(1)
孫(sun)子曰:智不(bu)足,將兵,自恃也。勇(yong)不(bu)足,將兵,自廣(guang)也。不(bu)知(zhi)道(dao),數戰不(bu)足,將兵,幸也。夫安萬乘(cheng)國(2),廣(guang)萬乘(cheng)王(wang),全(quan)萬乘(cheng)之(zhi)民(min)命者(zhe),唯知(zhi)道(dao)。知(zhi)道(dao)者(zhe),上知(zhi)天(tian)之(zhi)道(dao),下知(zhi)地之(zhi)理(li),內得(de)其民(min)之(zhi)心,外知(zhi)敵之(zhi)情(qing),陣則知(zhi)八陣之(zhi)經,見勝而(er)戰,弗見而(er)諍(3),此王(wang)者(zhe)之(zhi)將也。
孫子曰:用(yong)八陣(zhen)戰者(zhe),因地(di)之利,用(yong)八陣(zhen)之宜。用(yong)陣(zhen)三(san)分,誨陣(zhen)有鋒(feng),誨鋒(feng)有后(hou)(4),皆待令而(er)動。斗一,守二(5)。以(yi)(yi)一侵敵(di),以(yi)(yi)二收。敵(di)弱以(yi)(yi)(6)亂,先(xian)其(qi)(qi)(qi)選卒(zu)以(yi)(yi)乘之(7)。敵(di)強以(yi)(yi)治(8),先(xian)其(qi)(qi)(qi)下卒(zu)(9)以(yi)(yi)誘之。車騎(qi)與(10)戰者(zhe),分以(yi)(yi)為三(san),一在(zai)于右,一在(zai)于左(zuo),一在(zai)于后(hou)。易(yi)(11)則(ze)多(duo)其(qi)(qi)(qi)車,險則(ze)多(duo)其(qi)(qi)(qi)騎(qi),厄(e)(12)則(ze)多(duo)其(qi)(qi)(qi)弩(nu)。險易(yi)必知生地(di)、死(si)地(di),居生擊死(si)(13)。
(1) 此(ci)是篇(pian)題,寫在本篇(pian)第一簡簡背。古人講布陣之法(fa)多稱“八陣”。“八陣”不(bu)(bu)是指八種(zhong)不(bu)(bu)同(tong)的陣。
(2) 萬(wan)乘(cheng)國,指可以出(chu)兵(bing)車萬(wan)乘(cheng)的大國。
(3) 諍(zheng)(zheng證),借(jie)為靜(jing)。意謂沒有(you)取勝的把握就按兵(bing)不動。
(4) 誨(hui),疑借為每。鋒,先鋒部(bu)隊。后,后續(xu)部(bu)隊。
(5) 意謂以三分之一的(de)兵(bing)力(li)與敵交戰,以三分之二的(de)兵(bing)力(li)等待時機。
(6) 以,猶言“而”。下(xia)文“敵強以治”同。
(7) 乘,凌犯。意謂(wei)先以精兵攻擊敵人。
(8) 治,嚴(yan)整。意謂敵人(ren)戰斗力強,陣容嚴(yan)整。
(9) 下卒(zu),戰斗(dou)力弱的士卒(zu)。
(10) 與,參與。
(11) 易,地(di)形平(ping)坦。
(12) 厄(e餓(e)),指兩邊高峻的(de)狹窄的(de)地(di)形。
(13) 生(sheng)、死,指生(sheng)地、死地。
八(ba)(ba)陣(zhen)圖(tu)又叫旱八(ba)(ba)陣(zhen)。八(ba)(ba)陣(zhen)圖(tu)遺址在(zai)今成(cheng)(cheng)都市(shi)青(qing)白(bai)江區(qu)彌(mi)牟(mou)鎮(zhen)(zhen)西南,相傳為諸(zhu)葛亮推演兵法、操練士(shi)卒(zu)所(suo)用。據古籍記載:“八(ba)(ba)陣(zhen)者,象(xiang)八(ba)(ba)卦以(yi)定位,因(yin)井地而制形(xing),兵之紀(ji)律也(ye)。武(wu)侯推演,盡得其(qi)妙(miao)。”另(ling)據《八(ba)(ba)陣(zhen)圖(tu)碑(bei)記》云:“諸(zhu)葛武(wu)侯之八(ba)(ba)陣(zhen)圖(tu),在(zai)蜀者二(er),一在(zai)夔州永安宮,一在(zai)新都彌(mi)牟(mou)鎮(zhen)(zhen)。1981年(nian),成(cheng)(cheng)都市(shi)人民政府公布(bu)為市(shi)級文物保護單(dan)位。原占(zhan)地1.6萬(wan)平(ping)方米,其(qi)間以(yi)土(tu)為壘,壘的形(xing)式、大(da)小(xiao)、高低變幻不定,大(da)者周長(chang)20米,高約7米,低下者逐年(nian)漫(man)滅(mie),現僅存五磴半(ban)供人考(kao)察觀(guan)覽。