蒲松齡《聊齋志異(yi)》筆下的人物,也(ye)是確(que)實存(cun)在于嶗山(shan)太清宮的一(yi)棵(ke)白牡丹,是嶗山(shan)頗具盛名的一(yi)棵(ke)牡丹。
嶗山(shan)(shan)太清(qing)宮三官殿前,有一(yi)株山(shan)(shan)茶,高8.5米(mi),干圍1.78米(mi),樹(shu)齡約(yue)700年,是(shi)世界少(shao)見的(de)大(da)山(shan)(shan)茶。冬春(chun)之際,滿樹(shu)綠葉(xie)流翠(cui),紅花(hua)(hua)芳艷,猶如落(luo)了(le)一(yi)層絳(jiang)雪。不遠(yuan)處原有一(yi)株白牡(mu)丹,高及屋(wu)檐。當(dang)年蒲松齡寓居(ju)于(yu)此,終(zhong)(zhong)日與牡(mu)丹、山(shan)(shan)茶相對,遂構思出(chu)《香(xiang)(xiang)(xiang)玉》,這(zhe)則故(gu)事寫一(yi)黃(huang)姓書生在(zai)太清(qing)宮附近讀書,白牡(mu)丹感其深情化(hua)作香(xiang)(xiang)(xiang)玉與之成(cheng)婚,后白牡(mu)丹被人偷(tou)掘,香(xiang)(xiang)(xiang)玉亦(yi)失蹤,書生終(zhong)(zhong)日慟哭,憑吊時(shi)又遇山(shan)(shan)茶花(hua)(hua)所化(hua)的(de)紅衣女(nv)絳(jiang)雪,與之一(yi)同哭吊香(xiang)(xiang)(xiang)玉,花(hua)(hua)神終(zhong)(zhong)于(yu)感懷(huai)動容,便(bian)使(shi)香(xiang)(xiang)(xiang)玉復生。黃(huang)生死后變成(cheng)牡(mu)丹花(hua)(hua)下的(de)一(yi)株赤芽,無意(yi)中(zhong)被小(xiao)道士(shi)砍斫而去(qu)。白牡(mu)丹和山(shan)(shan)茶花(hua)(hua)于(yu)是(shi)也(ye)相繼(ji)死去(qu)。
勞山下清(qing)宮[1],耐(nai)冬高二丈[2],大數十圍[3],牡丹高丈馀,花時璀(cui)璨(can)似錦[4]。膠州黃生[5],舍讀其中。一日(ri),自窗中見女(nv)(nv)郎(lang),素(su)衣掩映花間[6]。 心疑觀(guan)中焉(yan)得(de)此(ci)(ci)(ci)。趨出,已(yi)遁去(qu)。自此(ci)(ci)(ci)屢(lv)見之(zhi)。遂隱(yin)身叢樹中,以伺其至。 未(wei)幾(ji),女(nv)(nv)郎(lang)又(you)偕(xie)一紅(hong)裳(shang)者來(lai),遙望之(zhi),艷(yan)麗(li)雙絕。行漸近,紅(hong)裳(shang)者卻退,曰:“此(ci)(ci)(ci)處(chu)有生人!”生暴(bao)起(qi)。二女(nv)(nv)驚奔(ben),袖裙(qun)飄拂,香(xiang)風洋(yang)溢,追過短(duan)墻,寂然已(yi)杳。愛慕彌切,因(yin)題句(ju)樹下云:“無(wu)(wu)限(xian)相思苦,含情(qing)對短(duan)缸(gang)[7]。恐歸沙吒利,何(he)處(chu)覓無(wu)(wu)雙[8]?”歸齋冥(ming)思。女(nv)(nv)郎(lang)忽入,驚喜(xi)承(cheng)迎(ying)。女(nv)(nv)笑曰:“君洶洶似強寇,令人恐怖(bu);不(bu)知君乃騷雅士,無(wu)(wu)妨相見。”生叩生平(ping),曰:“妾小字(zi)香(xiang)玉,隸籍平(ping)康巷[9]。被道士閉置山中,實非所愿。”生問(wen):“道士何(he)名?當為(wei)卿(qing)一滌此(ci)(ci)(ci)垢[10]。”女(nv)(nv)曰:“不(bu)必(bi),彼亦未(wei)敢(gan)相逼。借(jie)此(ci)(ci)(ci)與風流士,長作(zuo)幽會(hui),亦佳。”問(wen):“紅(hong)衣者誰?”曰:“此(ci)(ci)(ci)名絳(jiang)(jiang)雪(xue),乃妾義(yi)姊。”遂相狎。及醒,曙色已(yi)紅(hong)。女(nv)(nv)急起(qi),曰:“貪歡(huan)忘曉矣。”著衣易履(lv),且(qie)曰:“妾酬(chou)君作(zuo)[11],勿(wu)笑:‘良夜(ye)(ye)更易盡,朝暾已(yi)上窗[12]。愿如梁上燕(yan),棲(qi)處(chu)自成雙。’”生握腕曰:“卿(qing)秀(xiu)外惠中[13],令人愛而(er)忘死。顧一日(ri)之(zhi)去(qu), 如千(qian)里之(zhi)別。卿(qing)乘間當來(lai),勿(wu)待夜(ye)(ye)也(ye)。”女(nv)(nv)諾之(zhi)。由此(ci)(ci)(ci)夙夜(ye)(ye)必(bi)偕(xie)。每(mei)使邀絳(jiang)(jiang)雪(xue)來(lai),輒不(bu)至,生以為(wei)恨。女(nv)(nv)曰:“絳(jiang)(jiang)姐性殊落落[14],不(bu)似妾情(qing)癡也(ye)。當從容勸(quan)駕,不(bu)必(bi)過急。”
一(yi)(yi)夕(xi),女(nv)(nv)(nv)慘(can)然(ran)入曰(yue):“君隴不(bu)(bu)(bu)能守,尚望蜀耶[15]?今(jin)長(chang)別矣。”問:“何(he)之(zhi)(zhi)(zhi)?”以(yi)袖(xiu)拭淚(lei),曰(yue):“此(ci)(ci)有定數,難(nan)為(wei)君言(yan)。昔日(ri)(ri)(ri)(ri)佳(jia)作[16],今(jin)成讖(chen)語矣[17]。‘佳(jia)人(ren)已屬(shu)沙吒利,義士今(jin)無(wu)古押衙(ya)’[18],可(ke)為(wei)妾(qie)詠。”詰之(zhi)(zhi)(zhi),不(bu)(bu)(bu)言(yan),但有嗚咽。竟夜(ye)不(bu)(bu)(bu)眠,早(zao)旦(dan)而(er)去(qu)(qu)。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)怪(guai)之(zhi)(zhi)(zhi)。次(ci)日(ri)(ri)(ri)(ri),有即墨(mo)藍氏(shi)[19],入宮游矚,見白(bai)牡丹,悅之(zhi)(zhi)(zhi),掘(jue)移徑去(qu)(qu)。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)始悟(wu)香(xiang)玉(yu)乃花(hua)妖(yao)也,悵惋不(bu)(bu)(bu)已。 過數日(ri)(ri)(ri)(ri),聞藍氏(shi)移花(hua)至(zhi)家(jia),日(ri)(ri)(ri)(ri)就(jiu)(jiu)萎悴。恨極,作哭花(hua)詩(shi)(shi)五十首,日(ri)(ri)(ri)(ri)日(ri)(ri)(ri)(ri)臨(lin)穴涕洟[20]。一(yi)(yi)日(ri)(ri)(ri)(ri),憑吊方返,遙見紅衣(yi)人(ren)揮涕穴側。從(cong)(cong)容(rong)近就(jiu)(jiu),女(nv)(nv)(nv)亦(yi)不(bu)(bu)(bu)避。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)因把袂(mei),相(xiang)向(xiang)汍瀾[21]。已而(er)挽請(qing)入室,女(nv)(nv)(nv)亦(yi)從(cong)(cong)之(zhi)(zhi)(zhi)。嘆曰(yue):“童(tong)稚姊妹,一(yi)(yi)朝斷絕!聞君哀傷(shang),彌增妾(qie)慟。淚(lei)墮(duo)九泉,或當(dang)感誠(cheng)再作[22];然(ran)死者神氣 已散,倉卒何(he)能與(yu)吾(wu)兩人(ren)共談笑也。”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)曰(yue):“小(xiao)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)薄命,妨害情(qing)人(ren),當(dang)亦(yi)無(wu)福可(ke)消(xiao)雙(shuang)(shuang)美。曩頻煩香(xiang)玉(yu),道達(da)微忱,胡再不(bu)(bu)(bu)臨(lin)?”女(nv)(nv)(nv)曰(yue):“妾(qie)以(yi)年(nian)少(shao)(shao)書 生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng),什(shen)九薄幸;不(bu)(bu)(bu)知君固至(zhi)情(qing)人(ren)也[23]。然(ran)妾(qie)與(yu)君交(jiao),以(yi)情(qing)不(bu)(bu)(bu)以(yi)淫。若晝夜(ye)狎昵,則妾(qie)所不(bu)(bu)(bu)能矣。”言(yan)已,告(gao)(gao)別。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)曰(yue):“香(xiang)玉(yu)長(chang)離,使人(ren)寢(qin)食俱(ju)廢(fei)。 賴卿(qing)少(shao)(shao)留(liu),慰此(ci)(ci)懷(huai)思,何(he)決絕如此(ci)(ci)!”女(nv)(nv)(nv)乃止,過宿而(er)去(qu)(qu)。數日(ri)(ri)(ri)(ri)不(bu)(bu)(bu)復(fu)(fu)至(zhi)。冷(leng) 雨幽窗(chuang)(chuang),苦(ku)懷(huai)香(xiang)玉(yu),輾轉床頭,淚(lei)凝枕席。攬(lan)衣(yi)更起(qi),挑燈復(fu)(fu)踵(zhong)前韻(yun)曰(yue)[24]:“山(shan)院黃昏雨,垂(chui)簾坐小(xiao)窗(chuang)(chuang)。相(xiang)思人(ren)不(bu)(bu)(bu)見,中(zhong)夜(ye)淚(lei)雙(shuang)(shuang)雙(shuang)(shuang)。”詩(shi)(shi)成自吟(yin)。忽窗(chuang)(chuang)外有人(ren)曰(yue):“作者不(bu)(bu)(bu)可(ke)無(wu)和[25]。”聽(ting)之(zhi)(zhi)(zhi),絳雪也。啟戶內(nei)之(zhi)(zhi)(zhi)。女(nv)(nv)(nv)視詩(shi)(shi),即續其后曰(yue):“連袂(mei)人(ren)何(he)處[26]?孤燈照(zhao)晚窗(chuang)(chuang)。空山(shan)人(ren)一(yi)(yi)個,對影(ying)自成雙(shuang)(shuang)。” 生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)讀之(zhi)(zhi)(zhi)淚(lei)下,因怨相(xiang)見之(zhi)(zhi)(zhi)疏。女(nv)(nv)(nv)曰(yue):“妾(qie)不(bu)(bu)(bu)能如香(xiang)玉(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)熱,但可(ke)少(shao)(shao)慰君寂(ji)寞耳(er)。”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)欲與(yu)狎。曰(yue):“相(xiang)見之(zhi)(zhi)(zhi)歡,何(he)必在此(ci)(ci)。”于是至(zhi)無(wu)聊時,女(nv)(nv)(nv)輒(zhe)一(yi)(yi)至(zhi)。 至(zhi)則宴飲唱酬,有時不(bu)(bu)(bu)寢(qin)遂去(qu)(qu),生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)亦(yi)聽(ting)之(zhi)(zhi)(zhi)。謂曰(yue):“香(xiang)玉(yu)吾(wu)愛妻,絳雪吾(wu)良友也。”每欲相(xiang)問:“卿(qing)是院中(zhong)第(di)幾(ji)株(zhu)?乞早(zao)見示,仆將抱植家(jia)中(zhong),免似香(xiang)玉(yu)被惡人(ren)奪去(qu)(qu),貽恨百年(nian)。”女(nv)(nv)(nv)曰(yue):“故土難(nan)移,告(gao)(gao)君亦(yi)無(wu)益也。妻尚不(bu)(bu)(bu)能終從(cong)(cong),況友乎!”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)不(bu)(bu)(bu)聽(ting),捉臂而(er)出,每至(zhi)牡丹下,輒(zhe)問:“此(ci)(ci)是卿(qing)否(fou)?” 女(nv)(nv)(nv)不(bu)(bu)(bu)言(yan),掩(yan)口笑之(zhi)(zhi)(zhi)。
旋生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)以臘歸過歲。至(zhi)二月(yue)間,忽夢絳(jiang)(jiang)(jiang)雪(xue)至(zhi),愀然曰(yue):“妾(qie)(qie)有(you)大難!君(jun)(jun)(jun)(jun)急(ji)(ji)往(wang),尚得相(xiang)(xiang)見(jian);遲(chi)無及矣。”醒而異之(zhi)(zhi)(zhi),急(ji)(ji)命仆馬(ma),星馳至(zhi)山。則道士(shi)將建(jian)屋,有(you)一(yi)耐冬(dong),礙其(qi)營造,工師將縱(zong)斤(jin)矣[27]。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)急(ji)(ji)止之(zhi)(zhi)(zhi)。入(ru)夜,絳(jiang)(jiang)(jiang)雪(xue)來(lai)謝(xie)。 生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)笑(xiao)曰(yue):“向不(bu)(bu)實告,宜遭此(ci)厄!今(jin)已知卿;如卿不(bu)(bu)至(zhi),當(dang)以炷艾(ai)相(xiang)(xiang)炙[28]。” 女曰(yue):“妾(qie)(qie)固知君(jun)(jun)(jun)(jun)如此(ci),曩故不(bu)(bu)敢(gan)相(xiang)(xiang)告也。”坐移(yi)時(shi),生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)曰(yue):“今(jin)對(dui)良(liang)友, 益思艷妻。久(jiu)不(bu)(bu)哭(ku)香(xiang)玉(yu)(yu),卿能從(cong)我哭(ku)乎?”二人乃(nai)(nai)往(wang),臨穴灑涕。更馀,絳(jiang)(jiang)(jiang)雪(xue)收淚勸(quan)止。又(you)數夕,生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)方寂坐,絳(jiang)(jiang)(jiang)雪(xue)笑(xiao)入(ru)曰(yue):“報(bao)君(jun)(jun)(jun)(jun)喜信(xin):花(hua)神(shen)感君(jun)(jun)(jun)(jun)至(zhi)情,俾香(xiang)玉(yu)(yu)復(fu)降宮中。”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)問(wen):“何(he)時(shi)?”答(da)曰(yue):“不(bu)(bu)知,約不(bu)(bu)遠(yuan)耳(er)。”天明(ming)下(xia)(xia)榻。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)囑(zhu)曰(yue):“仆為(wei)(wei)卿來(lai),勿長使(shi)人孤寂。”女笑(xiao)諾。兩(liang)夜不(bu)(bu)至(zhi)。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)往(wang)抱樹(shu), 搖動撫(fu)摩,頻(pin)喚無聲(sheng)。乃(nai)(nai)返,對(dui)燈團艾(ai),將往(wang)灼(zhuo)樹(shu)。女遽(ju)入(ru),奪艾(ai)棄(qi)之(zhi)(zhi)(zhi),曰(yue):“君(jun)(jun)(jun)(jun)惡作劇(ju),使(shi)人創痏[29],當(dang)與君(jun)(jun)(jun)(jun)絕矣!”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)笑(xiao)擁之(zhi)(zhi)(zhi)。坐未(wei)定,香(xiang)玉(yu)(yu)盈盈而入(ru)。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)望見(jian),泣下(xia)(xia)流離,急(ji)(ji)起把(ba)握(wo)。香(xiang)玉(yu)(yu)以一(yi)手(shou)握(wo)絳(jiang)(jiang)(jiang)雪(xue),相(xiang)(xiang)對(dui)悲哽。及坐, 生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)把(ba)之(zhi)(zhi)(zhi)覺虛(xu),如手(shou)自握(wo),驚問(wen)之(zhi)(zhi)(zhi)。香(xiang)玉(yu)(yu)泫然曰(yue)[30]:“昔妾(qie)(qie),花(hua)之(zhi)(zhi)(zhi)神(shen),故凝; 今(jin)妾(qie)(qie),花(hua)之(zhi)(zhi)(zhi)鬼,故散也。今(jin)雖相(xiang)(xiang)聚,勿以為(wei)(wei)真,但(dan)作夢寐觀可耳(er)。”絳(jiang)(jiang)(jiang)雪(xue)曰(yue):“妹來(lai)大好!我被(bei)汝家男子(zi)糾(jiu)纏死矣。”遂去。香(xiang)玉(yu)(yu)款笑(xiao)如前;但(dan)偎傍之(zhi)(zhi)(zhi)間,仿佛(fo)一(yi)身就影。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)悒(yi)悒(yi)不(bu)(bu)樂。香(xiang)玉(yu)(yu)亦俯仰(yang)自恨(hen),乃(nai)(nai)曰(yue):“君(jun)(jun)(jun)(jun)以白(bai)蘞屑[31],少雜硫黃,日酹妾(qie)(qie)一(yi)杯水(shui),明(ming)年此(ci)日報(bao)君(jun)(jun)(jun)(jun)恩。”別(bie)去。明(ming)日,往(wang)觀故處,則牡(mu)丹萌生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)矣。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)乃(nai)(nai)日加培植,又(you)作雕(diao)欄以護之(zhi)(zhi)(zhi)。香(xiang)玉(yu)(yu)來(lai),感激(ji)倍(bei)至(zhi)。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)謀(mou)移(yi)植其(qi)家,女不(bu)(bu)可,曰(yue):“妾(qie)(qie)弱質,不(bu)(bu)堪(kan)復(fu)戕。且(qie)物生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)各有(you)定處,妾(qie)(qie)來(lai)原不(bu)(bu)擬生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)君(jun)(jun)(jun)(jun)家,違之(zhi)(zhi)(zhi)反(fan)促年壽[32]。但(dan)相(xiang)(xiang)憐愛(ai), 合好自有(you)日耳(er)。”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)恨(hen)絳(jiang)(jiang)(jiang)雪(xue)不(bu)(bu)至(zhi)。香(xiang)玉(yu)(yu)曰(yue):“必欲強之(zhi)(zhi)(zhi)使(shi)來(lai),妾(qie)(qie)能致之(zhi)(zhi)(zhi)。” 乃(nai)(nai)與生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)挑燈至(zhi)樹(shu)下(xia)(xia),取草一(yi)莖,布掌作度[33],以度樹(shu)本[34],自下(xia)(xia)而上, 至(zhi)四(si)尺六寸,按(an)其(qi)處,使(shi)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)以兩(liang)爪齊搔之(zhi)(zhi)(zhi)。俄見(jian)絳(jiang)(jiang)(jiang)雪(xue)從(cong)背后出,笑(xiao)罵曰(yue):“婢 子(zi)來(lai),助桀為(wei)(wei)虐耶[35]!”牽挽并入(ru)。香(xiang)玉(yu)(yu)曰(yue):“姊勿怪(guai)!暫煩陪(pei)侍郎(lang)君(jun)(jun)(jun)(jun), 一(yi)年后不(bu)(bu)相(xiang)(xiang)擾矣。”從(cong)此(ci)遂以為(wei)(wei)常。
生視花(hua)芽,日益(yi)肥茂,春盡,盈二尺許[36]。歸后,以金遺道(dao)士,囑令朝夕培養之(zhi)。次年四(si)月至宮,則(ze)花(hua)一(yi)(yi)朵,含(han)苞未放;方(fang)流連(lian)間,花(hua)搖(yao)搖(yao)欲(yu)拆[37];少(shao)時已開(kai),花(hua)大(da)如(ru)(ru)盤,儼(yan)然有小美人坐(zuo)蕊中(zhong),裁三四(si)指許;轉(zhuan)瞬飄然 欲(yu)下,則(ze)香玉也。笑曰:“妾忍風雨以待(dai)君(jun),君(jun)來(lai)何(he)遲也!”遂入室。絳(jiang)雪亦至,笑曰:“日日代人作婦(fu),今幸退而為(wei)友。”遂相(xiang)談讌。至中(zhong)夜,絳(jiang)雪乃(nai)去。二人同寢,款洽(qia)一(yi)(yi)如(ru)(ru)從前。
后生妻卒(zu),生遂(sui)入(ru)山不(bu)(bu)(bu)歸。是時,牡(mu)丹已大如臂。生每指之(zhi)曰(yue)(yue):“我他 日(ri)寄魂于此,當生卿之(zhi)左。”二女笑(xiao)曰(yue)(yue):“君勿忘之(zhi)。”后十馀(yu)年,忽病。 其(qi)子至,對之(zhi)而哀(ai)(ai)。生笑(xiao)曰(yue)(yue):“此我生期,非死期也(ye),何(he)哀(ai)(ai)為!”謂道(dao)士(shi)(shi)曰(yue)(yue):“他日(ri)牡(mu)丹下有赤芽怒(nu)生[38],一放五(wu)葉者(zhe),即我也(ye)。”遂(sui)不(bu)(bu)(bu)復言(yan)。子輿之(zhi)歸家,即卒(zu)。次年,果有肥芽突出,葉如其(qi)數(shu)。道(dao)士(shi)(shi)以為異,益灌溉(gai)之(zhi)。三年,高數(shu)尺,大拱把[39],但(dan)不(bu)(bu)(bu)花。老道(dao)士(shi)(shi)死,其(qi)弟(di)子不(bu)(bu)(bu)知(zhi)愛惜,斫去之(zhi)。 白牡(mu)丹亦(yi)惟悴死;無何(he),耐冬亦(yi)死。
異史氏曰(yue)(yue):“情(qing)之(zhi)至者(zhe),鬼(gui)神可通。花以鬼(gui)從[40],而(er)(er)人(ren)以魂寄[41],非其結于情(qing)者(zhe)深耶?一去(qu)而(er)(er)兩殉之(zhi)[42],即非堅貞(zhen)(zhen),亦為情(qing)死矣。人(ren)不能貞(zhen)(zhen),亦其情(qing)之(zhi)不篤耳。仲尼讀唐棣而(er)(er)曰(yue)(yue)‘未思’[43],信矣哉!”
清代但明倫點(dian)評(ping):愛妻(qi)良友,兩(liang)兩(liang)并寫,各(ge)具性情,各(ge)肖口吻(wen)。入手(shou)用雙提,中(zhong)間從(cong)妻(qi)及(ji)(ji)友,又從(cong)友及(ji)(ji)妻(qi);復恐顧此失(shi)彼,以言語時時并出之。末后三人齊(qi)結,筆墨一(yi)色到底。
詞句注釋
據《聊齋志異(yi)》鑄雪齋抄本
[1]下清宮(gong):山東嶗山上的道觀名。
[2]耐冬:《本草·絡(luo)石》,謂(wei)“絡(luo)石”俗名(ming)“耐冬”,常綠木本,質堅(jian)韌(ren),初夏開(kai)花。
[3]大(da)數(shu)十圍(wei)(wei)(wei):二十四卷抄(chao)本(ben)(ben)作“大(da)數(shu)圍(wei)(wei)(wei)”。圍(wei)(wei)(wei),計算圓周的量詞。徑尺(chi)為(wei)“圍(wei)(wei)(wei)”,一說五寸為(wei)“圍(wei)(wei)(wei)”。大(da),據山東省博物(wu)館抄(chao)本(ben)(ben)補,原缺(que)。
[4]璀璨(cuǐ càn 崔燦):玉石的(de)光澤(ze),形容色彩鮮明。
[5]膠州:州名,治所(suo)在(zai)今山東膠縣。
[6]掩(yan)映:忽隱忽現。
[7]短缸:猶言短燈。缸,當(dang)作“釭(gong)”,燈。燈座(zuo)短矮者為短釭(gong)。
[8]“恐(kong)歸沙(sha)吒利”二句(ju):意(yi)謂唯恐(kong)所鍾愛的(de)(de)(de)女子被(bei)別人搶去,就無處(chu)尋覓(mi)了。沙(sha)吒利,傳(chuan)奇(qi)故(gu)事中的(de)(de)(de)人物(wu)。唐人許堯佐(zuo)《柳氏(shi)傳(chuan)》,謂韓(han)翊和柳氏(shi)相戀,安史(shi)亂起,柳氏(shi)被(bei)番將沙(sha)吒利劫走,后得虞候許俊相助,與韓(han)復合。 無雙,傳(chuan)奇(qi)故(gu)事中的(de)(de)(de)人物(wu)。唐人薛調《無雙傳(chuan)》,謂劉無雙和王(wang)仙客原有婚約(yue)。后因政治上的(de)(de)(de)變亂,無雙被(bei)收入宮廷。王(wang)仙客求(qiu)助于俠客古押(ya)衙,設計從(cong)宮廷中救出劉無雙。
[9]平康(kang)巷:指(zhi)妓(ji)院(yuan)。唐代長安丹鳳街有(you)平康(kang)坊(fang),也稱平康(kang)里,為妓(ji)女聚居之地。舊(jiu)時因以“平康(kang)”泛(fan)指(zhi)妓(ji)女居地。
[10]一滌此垢:洗雪(xue)這種恥(chi)辱。
[11]酬:以詩文應和。
[12]朝(chao)暾(tūn 吞):清晨初(chu)升的太陽。
[13]秀外(wai)惠中:外(wai)貌(mao)秀美,內心(xin)聰明。惠,通“慧(hui)”。
[14]落(luo)落(luo):孤高不凡。
[15]“君隴不(bu)能守”二句(ju):意謂您連我都保不(bu)住了,還想得到絳(jiang)雪嗎? 此二句(ju)是“得隴望蜀”的化用。《后漢書(shu)·岑彭傳》:“人苦不(bu)知足(zu),既平隴復(fu)望蜀。”
[16]昔日佳作:指“恐歸沙吒利,何(he)處覓無雙”一詩。
[17]讖(chèn 襯(chen))語(yu):預言吉兇的(de)話語(yu)。此指應(ying)驗(yan)的(de)兇災之(zhi)言。
[18]“佳人(ren)已(yi)屬沙(sha)吒利”二句(ju):這是宋許顗《彥(yan)周詩(shi)話》引王晉卿(qing)的詩(shi) 句(ju)。古(gu)押(ya)衙,唐傳奇《無(wu)雙傳》中(zhong)人(ren)物。古(gu),姓(xing)。押(ya)衙,官名(ming),管領皇帝(di)儀仗(zhang)和擔任(ren)侍衛。
[19]即墨:縣名,在今山東(dong)省青島市東(dong)北(bei)部。
[20]穴:指白牡丹被移后所留下的(de)土坑。
[21]汍(wan)(wán 完(wan))瀾:流淚。
[22]“淚墮九(jiu)泉”二句(ju):意謂牡丹在(zai)九(jiu)泉之(zhi)下(xia),被(bei)真誠的懷念所(suo)感動(dong), 有可能重生。作(zuo),興起。
[23]至(zhi)情人(ren)(ren):極重感情之人(ren)(ren)。
[24]踵前韻:依照前詩(shi)的(de)韻腳再作一首。踵,追隨(sui)、繼續。
[25]和(he)(hè賀):和(he)詩;和(he)他人之詩而用其原(yuan)韻。
[26]連袂人(ren):同(tong)伴(ban),這里指香玉。袂,衣袖。
[27]斤:斧。
[28]炷艾:中醫用艾絨團,點燃薰灸(jiu)經絡(luo)穴位(wei)。
[29]創痏(wěi 委):創傷而致疤痕。
[30]泫然:傷心流淚。
[31]白(bai)蘞(lian)(liǎn 臉(lian)):中草藥名,其根可入藥。《群芳譜(pu)》謂種植牡丹,以(yi)白(bai)蘞(lian)末(mo)拌種,可使苗(miao)旺;分枝栽培,則需(xu)以(yi)少量輕粉(fen)和琉黃(huang)涂抹(mo)劈破之處, 然后(hou)埋坑培土。
[32]促:縮(suo)減(jian)。
[33]布掌作度(du):以手掌比量,取為尺(chi)度(du)。
[34]度樹本:量樹干。
[35]助桀(jie)為虐(nve):比(bi)喻幫助壞人作惡。語出《史記·留侯世家》。桀(jie),夏代末期暴君。
[36]盈:增長(chang),生長(chang)。
[37]拆(chai):綻(zhan)開,指花蕾開放(fang)。
[38]怒生(sheng):茁壯地生(sheng)出。怒,形容生(sheng)氣勃勃。
[39]拱把:指樹干盈握。
[40]花(hua)以鬼從:指(zhi)香玉死后為“花(hua)之(zhi)鬼”,仍然相(xiang)從黃(huang)生。
[41]人以(yi)魂(hun)(hun)寄:指黃生死后魂(hun)(hun)靈依附于香玉之側(ce)。寄,依附。
[42]一去而(er)兩殉之:一去,指(zhi)黃生死后所生成(cheng)的不花牡丹(dan)(dan),被道士弟子斫去。兩殉之,指(zhi)牡丹(dan)(dan)和耐冬相繼死去,像是殉情而(er)亡(wang)。
[43]“仲尼讀唐(tang)(tang)棣(di)”句;《論語·子(zi)罕》:“‘唐(tang)(tang)棣(di)之(zhi)華(hua),偏(pian)其反(fan)而(er)。 豈不(bu)爾思(si)?室是遠而(er)。’子(zi)曰:‘未(wei)之(zhi)思(si)也,夫(fu)何遠之(zhi)有。’”“唐(tang)(tang)棣(di)之(zhi)華(hua)” 四句是古逸詩,意(yi)思(si)是唐(tang)(tang)棣(di)樹的花,翩(pian)翩(pian)地(di)搖擺(bai),難道我(wo)不(bu)想(xiang)你(ni)?只因為家住得太遙遠。孔(kong)(kong)子(zi)讀了這首詩說道:“還是沒有想(xiang)念,要是真的想(xiang)念,有什么(me)遙遠呢?”此處引用孔(kong)(kong)子(zi)“未(wei)思(si)”之(zhi)句,意(yi)在說明,如有至情,就能夠堅 貞相(xiang)愛。仲尼,孔(kong)(kong)子(zi)的字。
嶗山(shan)下清(qing)宮里(li),有(you)(you)一(yi)株(zhu)兩丈高(gao)的耐冬(dong)樹(shu),樹(shu)干粗壯得幾(ji)個(ge)人合抱才能圍過來;還(huan)有(you)(you)一(yi)株(zhu)牡丹,也(ye)有(you)(you)一(yi)丈多(duo)高(gao),花(hua)開時(shi)節,絢麗奪目,宛(wan)如一(yi)團(tuan)錦繡。膠州(zhou)黃生愛上(shang)這(zhe)個(ge)道觀的清(qing)幽雅靜,便借(jie)住(zhu)一(yi)個(ge)房間作了書(shu)齋。
一(yi)天(tian),黃(huang)生(sheng)正在(zai)書(shu)齋中(zhong)讀(du)書(shu),偶然(ran)抬頭(tou)(tou)向窗(chuang)外一(yi)望,遠(yuan)遠(yuan)看(kan)見(jian)(jian)一(yi)個(ge)(ge)白衣女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)的身影在(zai)花叢中(zhong)若(ruo)(ruo)隱若(ruo)(ruo)現。黃(huang)生(sheng)想,道士修煉之地哪來的女(nv)(nv)(nv)(nv)子呢?便(bian)急(ji)走出書(shu)齋看(kan)個(ge)(ge)究竟,女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)卻早(zao)已無(wu)蹤無(wu)影了(le)。但此(ci)后又(you)有幾次看(kan)見(jian)(jian)女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)出來,黃(huang)生(sheng)便(bian)預(yu)先藏在(zai)樹叢里,等候女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)再來。不一(yi)會兒(er),女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)果(guo)然(ran)來了(le),身旁還有一(yi)個(ge)(ge)紅衣女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)陪伴著。黃(huang)生(sheng)望去(qu),兩個(ge)(ge)妙齡女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang),紅白相映,光彩照人,真(zhen)是(shi)艷麗雙絕。女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)愈走愈近,突然(ran),紅衣女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)停住腳步(bu),一(yi)邊(bian)(bian)后退(tui)一(yi)邊(bian)(bian)小聲說:“這里有生(sheng)人!”黃(huang)生(sheng)不肯(ken)錯過(guo)機會,猛撲過(guo)去(qu),兩個(ge)(ge)女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)嚇(xia)得扭頭(tou)(tou)便(bian)跑,裙衫(shan)長袖(xiu)飄舞(wu)起來,傳來一(yi)陣濃郁的香氣(qi)。黃(huang)生(sheng)追過(guo)短墻,女(nv)(nv)(nv)(nv)郎(lang)們倩(qian)影又(you)消失了(le)。黃(huang)生(sheng)愛慕極了(le),便(bian)提筆在(zai)樹上寫了(le)一(yi)首絕句:無(wu)限(xian)相思苦,含(han)情對短缸(gang)。恐(kong)歸(gui)沙吒利,何處覓無(wu)雙?
他邊想(xiang)邊走(zou)進書(shu)齋,白衣(yi)(yi)(yi)女(nv)(nv)郎(lang)忽然笑(xiao)(xiao)盈盈地走(zou)了進來(lai)。黃(huang)生(sheng)又驚又喜,起(qi)身相(xiang)迎。女(nv)(nv)郎(lang)笑(xiao)(xiao)著說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“瞧你剛才氣(qi)勢洶洶像個(ge)強盜,怪(guai)嚇人的(de)(de)(de);沒(mei)承想(xiang)原(yuan)來(lai)是(shi)個(ge)風(feng)流儒雅的(de)(de)(de)詩(shi)人呢(ni)(ni),那(nei)就(jiu)不妨會(hui)見(jian)會(hui)見(jian)了。”黃(huang)生(sheng)問(wen)(wen)起(qi)她的(de)(de)(de)身世,女(nv)(nv)郎(lang)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“我(wo)叫(jiao)香(xiang)玉(yu)(yu),本(ben)是(shi)妓院中人,被(bei)道(dao)士(shi)幽閉在這山中,實在并非心甘情愿的(de)(de)(de)。”黃(huang)生(sheng)忙問(wen)(wen):“道(dao)士(shi)叫(jiao)什么名(ming)字?我(wo)一(yi)定替您(nin)洗雪(xue)恥辱。”香(xiang)玉(yu)(yu)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“不必了。他也沒(mei)敢逼我(wo)。我(wo)趁此機(ji)會(hui)跟(gen)您(nin)這位風(feng)流文士(shi)常(chang)來(lai)幽會(hui),倒(dao)也不錯呢(ni)(ni)。”黃(huang)生(sheng)又問(wen)(wen)那(nei)位紅衣(yi)(yi)(yi)女(nv)(nv)郎(lang)是(shi)誰,香(xiang)玉(yu)(yu)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“她叫(jiao)絳雪(xue),是(shi)我(wo)的(de)(de)(de)義姊。”兩人愈談(tan)愈親密,當夜(ye)香(xiang)玉(yu)(yu)便(bian)留宿在黃(huang)生(sheng)的(de)(de)(de)書(shu)齋里。第二天醒來(lai),已(yi)是(shi)紅日臨窗。香(xiang)玉(yu)(yu)急忙起(qi)身,說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“這真是(shi)貪玩忘天曉(xiao)了!”一(yi)邊穿衣(yi)(yi)(yi),一(yi)邊高興地對黃(huang)生(sheng)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“我(wo)也湊了一(yi)首詩(shi),算是(shi)對昨天您(nin)的(de)(de)(de)大作的(de)(de)(de)酬(chou)和吧(ba),請勿見(jian)笑(xiao)(xiao):良夜(ye)更(geng)易盡(jin),朝暾已(yi)上(shang)窗。愿如梁(liang)上(shang)燕(yan),棲處自(zi)成(cheng)雙。”
黃生一聽,喜(xi)出望外,握住(zhu)香(xiang)玉的手(shou)說:“您原(yuan)來(lai)秀外慧(hui)中,漂亮而又聰明,真(zhen)(zhen)叫(jiao)人愛死!離了(le)你(ni)一天,真(zhen)(zhen)如(ru)千里之別。您務必抽空就來(lai),不必等到晚上啊!”香(xiang)玉答(da)應著。從此二人每(mei)夜(ye)必會(hui)。黃生還常求(qiu)香(xiang)玉邀絳(jiang)雪來(lai),絳(jiang)雪卻總是不來(lai),黃生頗覺遺憾(han)。香(xiang)玉只好安慰(wei)他:“絳(jiang)姐的性情落落寡合,不像我(wo)這么癡情。你(ni)得容我(wo)慢(man)慢(man)勸她(ta),不要性急呀!”
一(yi)(yi)(yi)天晚上(shang),香玉突然闖(chuang)進書(shu)齋,滿(man)面(mian)凄(qi)慘地對黃生說:“你(ni)連‘隴’都守(shou)不(bu)住,還(huan)望(wang)‘蜀’呢。咱倆永別的日子到了!”黃生大驚:“這是(shi)(shi)怎么(me)說?你(ni)要到哪里去(qu)?”香玉用衣袖擦著淚(lei),泣不(bu)成(cheng)聲地說:“這是(shi)(shi)天意,很難給你(ni)說清(qing)的。反正當初(chu)的詩句今(jin)日應驗了。‘佳人已(yi)屬沙吒利(li),義士今(jin)無古押衙’,可以說是(shi)(shi)為我而(er)吟的了。”黃生一(yi)(yi)(yi)再追問究竟(jing)是(shi)(shi)怎么(me)回事,香玉就是(shi)(shi)不(bu)肯明言(yan),只是(shi)(shi)嗚嗚咽(yan)咽(yan),哭個不(bu)止。這一(yi)(yi)(yi)夜兩人通宵未眠,天剛透亮香玉就走(zou)(zou)了。黃生感到十(shi)分(fen)奇怪,惴惴不(bu)安。第二天,一(yi)(yi)(yi)個姓(xing)藍的即墨縣人到下清(qing)宮來游覽,見到那株白牡(mu)丹,十(shi)分(fen)喜愛,便把它挖走(zou)(zou)了。黃生這才恍然大悟,原來香玉是(shi)(shi)牡(mu)丹花妖,于是(shi)(shi)感到悵惘,而(er)又十(shi)分(fen)惋(wan)惜。
過了(le)(le)(le)一(yi)(yi)些天(tian),黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)聽說(shuo)那位姓藍的(de)把牡(mu)丹(dan)(dan)(dan)花(hua)移植到(dao)(dao)家中,牡(mu)丹(dan)(dan)(dan)花(hua)卻(que)一(yi)(yi)天(tian)天(tian)枯萎了(le)(le)(le)。黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)痛恨(hen)極了(le)(le)(le),寫了(le)(le)(le)哭花(hua)詩五十首,天(tian)天(tian)跑(pao)到(dao)(dao)白(bai)牡(mu)丹(dan)(dan)(dan)原(yuan)來(lai)的(de)坑穴邊上痛哭憑吊(diao)。一(yi)(yi)天(tian),憑吊(diao)完畢,正(zheng)在(zai)返回書齋(zhai),遠(yuan)遠(yuan)望見(jian)紅(hong)衣女郎絳(jiang)(jiang)雪(xue)(xue)(xue)(xue)也(ye)(ye)在(zai)牡(mu)丹(dan)(dan)(dan)穴邊憑吊(diao)。黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)便(bian)(bian)慢慢走過去(qu),絳(jiang)(jiang)雪(xue)(xue)(xue)(xue)也(ye)(ye)不(bu)(bu)躲避;黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)近前(qian)拉住(zhu)她的(de)衣袖,兩人相對流(liu)淚(lei)。站了(le)(le)(le)一(yi)(yi)會兒(er),黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)邀絳(jiang)(jiang)雪(xue)(xue)(xue)(xue)到(dao)(dao)書齋(zhai)一(yi)(yi)敘,絳(jiang)(jiang)雪(xue)(xue)(xue)(xue)便(bian)(bian)跟著(zhu)來(lai)了(le)(le)(le)。絳(jiang)(jiang)雪(xue)(xue)(xue)(xue)長(chang)嘆一(yi)(yi)聲,說(shuo):“從(cong)小(xiao)要(yao)好的(de)姐妹,竟然(ran)一(yi)(yi)旦斷絕了(le)(le)(le)。聽到(dao)(dao)你(ni)的(de)哭聲,我更悲痛。你(ni)的(de)眼淚(lei)流(liu)到(dao)(dao)九泉之(zhi)下(xia),也(ye)(ye)許她會為你(ni)的(de)誠心感動而復(fu)生(sheng)呢(ni)。可(ke)是(shi)死者(zhe)精魂(hun)開(kai)始消散,短(duan)時間內怎么能(neng)跟我們一(yi)(yi)塊兒(er)談笑啊?”黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)也(ye)(ye)嘆息說(shuo):“都(dou)怪小(xiao)生(sheng)命(ming)薄,妨礙(ai)了(le)(le)(le)情(qing)人,當然(ran)更無福氣消受雙美了(le)(le)(le)。從(cong)前(qian)我多次托(tuo)香(xiang)玉(yu)轉達我的(de)熱忱,為什么您(nin)不(bu)(bu)來(lai)見(jian)我呢(ni)?”絳(jiang)(jiang)雪(xue)(xue)(xue)(xue)回答(da)說(shuo):“我以為年(nian)輕書生(sheng),十有八九是(shi)薄情(qing)兒(er),不(bu)(bu)知你(ni)原(yuan)來(lai)是(shi)個至性(xing)至情(qing)的(de)人。不(bu)(bu)過你(ni)我相交,只在(zai)友情(qing)而不(bu)(bu)在(zai)淫樂。如果一(yi)(yi)天(tian)到(dao)(dao)晚總(zong)是(shi)卿卿我我,那我是(shi)辦不(bu)(bu)到(dao)(dao)的(de)。”說(shuo)罷就要(yao)告辭,黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)趕緊上前(qian)攔住(zhu),說(shuo):“香(xiang)玉(yu)長(chang)別已使(shi)我廢(fei)寢忘食(shi)。全靠您(nin)陪我一(yi)(yi)會兒(er),我才得到(dao)(dao)一(yi)(yi)些安(an)慰,您(nin)怎么能(neng)如此絕情(qing)呢(ni)?”絳(jiang)(jiang)雪(xue)(xue)(xue)(xue)無奈,只好留宿一(yi)(yi)夜,走后還是(shi)多日不(bu)(bu)見(jian)回來(lai)。黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)獨自面對窗外凄冷的(de)雨絲,苦苦思念(nian)著(zhu)香(xiang)玉(yu),夜里輾轉反側,眼淚(lei)灑滿了(le)(le)(le)枕席。凄苦難奈之(zhi)際,便(bian)(bian)披衣起(qi)床,挑(tiao)亮燈(deng)燭,按(an)照(zhao)前(qian)首詩的(de)韻(yun)腳(jiao)又寫起(qi)來(lai):山院黃(huang)(huang)(huang)昏雨,垂簾坐小(xiao)窗。相思人不(bu)(bu)見(jian),中夜淚(lei)雙雙。
寫成(cheng)之后,正在低吟,忽聽窗外有人(ren)說:“有作詩(shi)者便應有和詩(shi)者呀(ya)!”一(yi)(yi)聽就知道是絳雪(xue),黃生急忙(mang)開門迎接。絳雪(xue)看(kan)看(kan)書案上的(de)詩(shi),順(shun)手提筆在后面續了一(yi)(yi)首:連袂人(ren)何處?孤(gu)燈照晚窗。空山人(ren)一(yi)(yi)個,對影自成(cheng)雙(shuang)。
黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)讀了(le)和(he)詩(shi),又(you)流下淚(lei)來,也(ye)更(geng)埋(mai)怨(yuan)與絳雪(xue)相見的次數太(tai)少了(le)。絳雪(xue)勸解說(shuo):“我(wo)(wo)不(bu)(bu)能像(xiang)(xiang)香(xiang)玉妹子那么熱情(qing),只(zhi)不(bu)(bu)過(guo)多少安(an)慰(wei)一(yi)(yi)點(dian)兒您的寂寞罷了(le)。”黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)想同(tong)她親(qin)熱,絳雪(xue)不(bu)(bu)同(tong)意,說(shuo):“聚首的歡樂(le),何必這樣呢?”從此,每當黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)孤(gu)獨難奈(nai)時(shi),絳雪(xue)便(bian)來一(yi)(yi)次,來了(le)也(ye)不(bu)(bu)過(guo)是(shi)(shi)與黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)飲酒作詩(shi),有(you)時(shi)不(bu)(bu)過(guo)夜便(bian)走(zou)了(le)。黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)也(ye)只(zhi)好由她,因此常(chang)常(chang)對她解嘲(chao)說(shuo):“香(xiang)玉是(shi)(shi)我(wo)(wo)的愛妻,絳雪(xue)您是(shi)(shi)我(wo)(wo)的良友(you)啊(a)。”黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)總想問絳雪(xue):“您是(shi)(shi)院中第幾株?希望早(zao)告(gao)訴我(wo)(wo),我(wo)(wo)要把您移植到我(wo)(wo)老家去,免得像(xiang)(xiang)香(xiang)玉似的又(you)被惡人(ren)搶去,讓(rang)我(wo)(wo)遺恨一(yi)(yi)輩子。”絳雪(xue)說(shuo):“花木像(xiang)(xiang)人(ren)一(yi)(yi)樣,故土難離,告(gao)訴你(ni)也(ye)無益。你(ni)跟愛人(ren)還不(bu)(bu)能白(bai)頭偕老,何況朋(peng)友(you)呢?”黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)不(bu)(bu)聽,拉著她的臂(bei)膀來到院中,每到一(yi)(yi)株牡丹花下,就(jiu)問:“這是(shi)(shi)您吧?”絳雪(xue)掩口笑笑,不(bu)(bu)作聲(sheng)。
不久,臘月(yue)將盡,黃(huang)生(sheng)回(hui)膠州老家(jia)過(guo)年(nian)。到了(le)(le)(le)二月(yue)間的一(yi)個晚上(shang),忽然夢見絳雪(xue)來(lai)(lai)(lai)了(le)(le)(le),愁容滿面對(dui)他說(shuo):“我(wo)(wo)要(yao)遭(zao)大(da)難了(le)(le)(le)!您(nin)趕(gan)緊(jin)來(lai)(lai)(lai),還能(neng)見上(shang)一(yi)面,晚了(le)(le)(le)就來(lai)(lai)(lai)不及了(le)(le)(le)!”黃(huang)生(sheng)驚醒后,詫(cha)異萬分,急(ji)(ji)忙命仆人備馬(ma),星夜趕(gan)到嶗山下清宮,看(kan)見道士要(yao)蓋房(fang)屋,地基(ji)上(shang)有株耐(nai)冬(dong)樹(shu)妨(fang)礙動(dong)工(gong),工(gong)匠們正要(yao)刨樹(shu)呢。黃(huang)生(sheng)急(ji)(ji)忙上(shang)前(qian)阻止。到了(le)(le)(le)夜間,絳雪(xue)到書齋來(lai)(lai)(lai)表示謝意。黃(huang)生(sheng)笑了(le)(le)(le)說(shuo):“誰叫你從(cong)前(qian)不告(gao)訴實(shi)情來(lai)(lai)(lai)著(zhu)!就該遭(zao)這場(chang)災難!現(xian)在我(wo)(wo)算(suan)知道你的底細了(le)(le)(le)。如若你再不來(lai)(lai)(lai),我(wo)(wo)一(yi)定點一(yi)把艾草烤你。”絳雪(xue)嘆息一(yi)聲說(shuo):“就因為知道您(nin)要(yao)這樣,所以我(wo)(wo)以前(qian)才(cai)不敢(gan)實(shi)說(shuo)呢。”兩(liang)人對(dui)坐一(yi)會兒,黃(huang)生(sheng)又想念(nian)起(qi)香玉(yu)(yu),對(dui)絳雪(xue)說(shuo):“目下面對(dui)良友(you),就更思(si)念(nian)艷妻了(le)(le)(le)。這一(yi)回(hui)家(jia),很久沒(mei)去憑吊香玉(yu)(yu)了(le)(le)(le)。您(nin)能(neng)陪我(wo)(wo)去哭(ku)她一(yi)場(chang)嗎?”于是二人一(yi)同走到牡丹穴(xue)邊,流淚悼(dao)念(nian)了(le)(le)(le)好長時間。大(da)約一(yi)更過(guo)后,先是絳雪(xue)收淚勸慰,黃(huang)生(sheng)才(cai)止住(zhu)悲(bei)痛。
又過了(le)幾天的一(yi)個晚上,黃生(sheng)(sheng)正在書齋中(zhong)寂(ji)然(ran)獨坐,絳(jiang)雪(xue)忽(hu)然(ran)笑(xiao)著(zhu)(zhu)快步走(zou)進來,說(shuo):“報告您(nin)個好消息:花神為(wei)您(nin)的至情所(suo)感動,要讓香(xiang)玉再次降生(sheng)(sheng)到這下清宮中(zhong)來啦!”黃生(sheng)(sheng)一(yi)下站起(qi)來,又驚又喜地問:“什么時候?”絳(jiang)雪(xue)說(shuo):“那可不(bu)(bu)知道。大約總不(bu)(bu)會太久吧!”第二天清早,絳(jiang)雪(xue)臨走(zou)時,黃生(sheng)(sheng)拉住絳(jiang)雪(xue)囑咐(fu)說(shuo):“我這一(yi)回可是為(wei)你(ni)才回下清宮來的,你(ni)可別老讓人孤零(ling)零(ling)煎(jian)熬啊!”絳(jiang)雪(xue)笑(xiao)笑(xiao),答應著(zhu)(zhu)走(zou)了(le)。
過了兩天,絳雪并沒(mei)(mei)(mei)有(you)來(lai)(lai)。黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)便(bian)跑到(dao)耐冬樹下,擁抱著樹,搖動著,撫摩著,低聲(sheng)呼喚絳雪的(de)名(ming)字。但是(shi)沒(mei)(mei)(mei)有(you)回(hui)聲(sheng)。黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)便(bian)跑回(hui)書齋,抓起一(yi)(yi)(yi)把艾(ai)草,在燈下捆(kun)(kun)扎起來(lai)(lai),準備去(qu)烤灼(zhuo)耐冬,逼絳雪出(chu)來(lai)(lai)。正捆(kun)(kun)扎間,絳雪突然(ran)闖(chuang)進(jin)來(lai)(lai),奪過艾(ai)草一(yi)(yi)(yi)扔,生(sheng)(sheng)(sheng)氣地(di)(di)說(shuo)(shuo):“你(ni)(ni)要(yao)惡作劇(ju),給人烙個瘡嗎?我(wo)要(yao)跟(gen)你(ni)(ni)絕交了!”黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)笑了,上前擁抱住(zhu)她。兩人剛坐(zuo)下,香(xiang)(xiang)(xiang)玉(yu)忽然(ran)笑盈盈,悄沒(mei)(mei)(mei)聲(sheng)息地(di)(di)進(jin)來(lai)(lai)了。黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)抬頭一(yi)(yi)(yi)見(jian),登時(shi)熱淚(lei)盈眶,急(ji)起身拉住(zhu)她的(de)手(shou)。香(xiang)(xiang)(xiang)玉(yu)一(yi)(yi)(yi)手(shou)拉著黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)(sheng)(sheng),一(yi)(yi)(yi)手(shou)拉著絳雪,三(san)人相對悲泣一(yi)(yi)(yi)陣。就坐(zuo)之(zhi)后(hou)——真奇怪,黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)覺(jue)得自己的(de)手(shou)掌空空的(de),好像并沒(mei)(mei)(mei)有(you)握著什(shen)么(me)一(yi)(yi)(yi)樣,便(bian)驚奇地(di)(di)問香(xiang)(xiang)(xiang)玉(yu),香(xiang)(xiang)(xiang)玉(yu)流淚(lei)回(hui)答說(shuo)(shuo):“過去(qu)我(wo)是(shi)花中(zhong)的(de)神,所以凝實,有(you)形體;現在成了花中(zhong)的(de)鬼,所以虛若無(wu)物了。今天我(wo)們(men)雖然(ran)能夠會面,你(ni)(ni)不必以為是(shi)真的(de),只當作夢中(zhong)相會吧。”倒是(shi)絳雪在一(yi)(yi)(yi)旁說(shuo)(shuo):“妹子來(lai)(lai)得太好了,我(wo)快(kuai)要(yao)被你(ni)(ni)家男人糾纏死了!”說(shuo)(shuo)罷告辭(ci)而(er)去(qu)。香(xiang)(xiang)(xiang)玉(yu)和黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)繼續談笑敘情,黃(huang)(huang)(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)覺(jue)得她像從前一(yi)(yi)(yi)樣親切可(ke)愛,可(ke)是(shi)親近偎倚之(zhi)間,總像影子一(yi)(yi)(yi)般(ban)虛幻縹(piao)渺,因(yin)此悶悶不樂,香(xiang)(xiang)(xiang)玉(yu)也(ye)(ye)深感遺憾,就告訴他:“你(ni)(ni)用白蘞碎末(mo)摻些硫磺(huang)再兌上水,每天往我(wo)原先(xian)的(de)穴坑里澆一(yi)(yi)(yi)杯,明年今日便(bian)可(ke)報答你(ni)(ni)的(de)恩情了。”說(shuo)(shuo)罷,也(ye)(ye)告辭(ci)而(er)去(qu)。
第二天(tian),黃(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)到白牡丹穴(xue)邊一看,果然(ran)冒出牡丹嫩芽來(lai)了。黃(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)便按(an)照(zhao)香(xiang)玉的(de)囑咐,天(tian)天(tian)澆水、培土,還在(zai)四(si)(si)周修(xiu)起(qi)一圈雕欄(lan)護著(zhu)它。香(xiang)玉晚(wan)間來(lai)時,對黃(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)十分感激。黃(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)打算干脆把牡丹移栽到老家去,香(xiang)玉勸(quan)阻說:“不(bu)(bu),我(wo)現在(zai)體(ti)質太(tai)嫩弱,經不(bu)(bu)起(qi)折騰損傷了。況且,萬物生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)長,各(ge)有(you)定(ding)所。我(wo)本來(lai)是(shi)不(bu)(bu)該生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)長在(zai)你膠(jiao)州老家的(de),違(wei)背了反而(er)促短(duan)壽命(ming)。只要咱倆(lia)相親(qin)相愛,合(he)好的(de)日子自然(ran)會到來(lai)的(de)。”黃(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)又埋怨(yuan)絳雪不(bu)(bu)來(lai),香(xiang)玉說:“你一定(ding)要她來(lai),我(wo)有(you)妙法。”說著(zhu)便領黃(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)舉(ju)著(zhu)蠟燭來(lai)到耐冬樹(shu)(shu)下(xia)(xia),她先(xian)撿起(qi)一根細(xi)草(cao),張(zhang)開手沿樹(shu)(shu)身自下(xia)(xia)而(er)上量到四(si)(si)尺六(liu)寸(cun),按(an)捺住這(zhe)個(ge)部(bu)位(wei),讓黃(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)雙手一齊給樹(shu)(shu)撓癢,很快就(jiu)見(jian)絳雪從樹(shu)(shu)后(hou)繞出來(lai),笑(xiao)罵(ma)著(zhu)說:“死妮(ni)子真(zhen)壞,剛(gang)回來(lai)就(jiu)助紂(zhou)為虐嗎?”說著(zhu)三人手挽手來(lai)到書齋。香(xiang)玉趕忙道歉(qian):“姐(jie)姐(jie)切莫(mo)見(jian)怪,求姐(jie)姐(jie)暫(zan)且陪(pei)伴(ban)一下(xia)(xia)黃(huang)郎,一年后(hou)就(jiu)決不(bu)(bu)敢麻煩打擾了!”從此(ci)絳雪也常來(lai)陪(pei)伴(ban)黃(huang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)。
黃(huang)生(sheng)(sheng)眼看著牡(mu)丹(dan)嫩(nen)芽一(yi)天(tian)天(tian)長大(da)(da)起來(lai)(lai),茁壯(zhuang)而(er)(er)又旺盛,到暮春時已(yi)長到二尺(chi)多(duo)高了。他(ta)回老家時,便(bian)給道士一(yi)些錢,請他(ta)一(yi)定天(tian)天(tian)澆(jiao)灌護理。第二年四(si)月,黃(huang)生(sheng)(sheng)回到下(xia)清宮。牡(mu)丹(dan)恰好有一(yi)朵含苞欲放呢。黃(huang)生(sheng)(sheng)站在花旁,流(liu)連(lian)忘返,注(zhu)視著,只見它微微搖動,開張,一(yi)會兒(er)開得圓盤一(yi)樣大(da)(da),一(yi)個(ge)三(san)四(si)指高的小(xiao)小(xiao)玉美(mei)人(ren)(ren)兒(er)端坐(zuo)在花蕊中(zhong)央(yang),轉瞬間飄然而(er)(er)下(xia),落地(di)就(jiu)像人(ren)(ren)一(yi)般(ban)高,亭亭玉立,流(liu)光素雅,竟(jing)是香玉,笑容(rong)可(ke)(ke)掬地(di)說:“我忍著風吹(chui)雨淋等待您來(lai)(lai),您怎(zen)么來(lai)(lai)得這么晚哪!”兩人(ren)(ren)來(lai)(lai)到書齋(zhai)里,絳(jiang)雪(xue)也聞訊趕來(lai)(lai),開玩笑說:“天(tian)天(tian)代人(ren)(ren)作(zuo)婦,現(xian)在好了,我可(ke)(ke)退而(er)(er)為友了。”三(san)人(ren)(ren)飲(yin)酒敘(xu)談(tan),言笑盡(jin)歡,直到半夜,絳(jiang)雪(xue)才告辭。黃(huang)生(sheng)(sheng)、香玉夫(fu)妻二人(ren)(ren)又恩愛(ai)美(mei)滿,一(yi)如當初(chu)了。
后來(lai),黃生的(de)妻(qi)子去世(shi),黃生便長住(zhu)在下清宮里,不(bu)再同家。這(zhe)時(shi),牡丹已很高大,樹干(gan)像人的(de)胳(ge)膊一樣(yang)粗壯。黃生常指(zhi)著白(bai)牡丹說(shuo)(shuo):“將來(lai)我(wo)要把靈魂(hun)寄留在這(zhe)里,就(jiu)在你的(de)左(zuo)邊(bian)!”香玉、絳雪接茬兒笑他(ta),說(shuo)(shuo):“可(ke)別到時(shi)忘了你的(de)諾(nuo)言!”
過了(le)十(shi)多年(nian)(nian),黃生(sheng)忽然(ran)病危,他(ta)的兒子(zi)從老家趕來探望,不(bu)禁哭(ku)泣起來。黃生(sheng)自己倒(dao)很坦然(ran),笑著說:“這是(shi)我(wo)的生(sheng)期,又(you)(you)不(bu)是(shi)死(si)(si)期,你哭(ku)什么呢!”又(you)(you)轉向(xiang)道士說:“將來牡丹(dan)花下有一(yi)個(ge)紅芽(ya)冒出(chu)來,一(yi)長(chang)五片(pian)嫩(nen)葉(xie),那就是(shi)我(wo)。”說罷便(bian)不(bu)再作聲(sheng)。他(ta)兒子(zi)用車(che)把(ba)他(ta)拉回(hui)家去,他(ta)便(bian)溘然(ran)長(chang)逝了(le)。第二年(nian)(nian),牡丹(dan)花下果然(ran)冒出(chu)一(yi)根又(you)(you)肥又(you)(you)旺的紅嫩(nen)芽(ya),果然(ran)是(shi)五片(pian)小葉(xie)。道士覺得神奇靈驗,更加注意(yi)澆(jiao)水護理。僅僅三年(nian)(nian).這株牡丹(dan)就長(chang)到幾尺高,主干有兩只手合圍那么粗,格外茂盛,只是(shi)不(bu)開(kai)花。老道士死(si)(si)后(hou),弟子(zi)不(bu)知道愛惜,竟把(ba)它砍掉了(le)。不(bu)久,白牡丹(dan)也枯死(si)(si),耐冬(dong)樹也死(si)(si)了(le)。
異史氏說(shuo)(shuo):“人(ren)(ren)情(qing)感到達極點,真可以通鬼通神(shen)。花死為鬼,仍然(ran)相從;人(ren)(ren)死化魂,依附在花側,這不(bu)(bu)是情(qing)感結(jie)得深厚(hou)的(de)結(jie)果嗎?人(ren)(ren)化成的(de)牡丹被砍,白牡丹和耐冬相繼殉情(qing)而死,這即使不(bu)(bu)說(shuo)(shuo)堅貞,也算鐘情(qing)啊(a)。人(ren)(ren)不(bu)(bu)能堅貞,也就表(biao)明他的(de)感情(qing)不(bu)(bu)深篤。孔夫子讀‘唐棣之(zhi)華’古詩,評(ping)論說(shuo)(shuo)‘未思(si)’――還(huan)是沒有(you)想念,真想念,怎么會嫌遠呢。夫子的(de)話對著哩。”
蒲松齡(ling)(1640-1715),清代杰出(chu)(chu)的(de)(de)文學家(jia)(jia),字留仙(xian),一(yi)字劍臣,別號柳泉(quan)居士(shi)(shi),世稱聊(liao)齋(zhai)(zhai)先生(sheng)(sheng),山(shan)東(dong)淄川(今(jin)山(shan)東(dong)淄博市) 人(ren)。他(ta)(ta)(ta)出(chu)(chu)身于一(yi)個(ge)沒落的(de)(de)地主家(jia)(jia)庭(ting),父(fu)親蒲槃原是一(yi)個(ge)讀書人(ren),因在(zai)科舉上不(bu)(bu)得志,便棄儒(ru)經商,曾(ceng)積累了(le)(le)(le)一(yi)筆可觀的(de)(de)財產。等到蒲松齡(ling)成年時(shi),家(jia)(jia)境(jing)早已衰落,生(sheng)(sheng)活(huo)十(shi)(shi)分貧困(kun)。蒲松齡(ling)一(yi)生(sheng)(sheng)熱衷功名,醉心科舉,但他(ta)(ta)(ta)除了(le)(le)(le)十(shi)(shi)九歲時(shi)應(ying)童子試曾(ceng)連續考(kao)(kao)中縣、府、道三個(ge)第(di)一(yi),補(bu)博士(shi)(shi)弟子員外,以后屢(lv)受挫折,一(yi)直郁郁不(bu)(bu)得志。他(ta)(ta)(ta)一(yi)面(mian)教書,一(yi)面(mian)應(ying)考(kao)(kao)了(le)(le)(le)四十(shi)(shi)年,到七十(shi)(shi)一(yi)歲時(shi)才援例出(chu)(chu)貢,補(bu)了(le)(le)(le)個(ge)歲貢生(sheng)(sheng),四年后便死去了(le)(le)(le)。一(yi)生(sheng)(sheng)中的(de)(de)坎坷遭遇使(shi)蒲松齡(ling)對當時(shi)政(zheng)治的(de)(de)黑暗和(he)科舉的(de)(de)弊端有了(le)(le)(le)一(yi)定(ding)(ding)的(de)(de)認(ren)識,生(sheng)(sheng)活(huo)的(de)(de)貧困(kun)使(shi)他(ta)(ta)(ta)對廣大勞動(dong)人(ren)民的(de)(de)生(sheng)(sheng)活(huo)和(he)思想有了(le)(le)(le)一(yi)定(ding)(ding)的(de)(de)了(le)(le)(le)解和(he)體(ti)會。因此,他(ta)(ta)(ta)以自己的(de)(de)切(qie)身感受寫了(le)(le)(le)不(bu)(bu)少著作,今(jin)存除《聊(liao)齋(zhai)(zhai)志異》外,還有《聊(liao)齋(zhai)(zhai)文集(ji)》和(he)《詩集(ji)》等。
這篇小說講的(de)是(shi)(shi)(shi)黃生與香玉、絳(jiang)雪二花(hua)妖(yao)之間的(de)愛(ai)情(qing)故事。這不是(shi)(shi)(shi)一般的(de)三角戀愛(ai).而(er)是(shi)(shi)(shi)一夫、一妻加(jia)一友三者之間的(de)關系(xi)。為(wei)了處(chu)理好這種(zhong)特殊的(de)關系(xi),作者精心(xin)安排(pai)故事情(qing)節.在結撰(zhuan)全(quan)篇時(shi)顯示出極高的(de)藝術匠心(xin)。
小說的開頭用雙(shuang)提(ti)單承法,既為后文埋下了(le)(le)伏線.又突出(chu)了(le)(le)香玉(yu)這個主要人物。所(suo)(suo)謂(wei)雙(shuang)提(ti),即耐冬、牡丹(dan)同(tong)時并舉,絳(jiang)雪、香玉(yu)一(yi)齊交待(dai);所(suo)(suo)謂(wei)單承,即緊接著以香t為主要線索(suo)展(zhan)開故事情節。
對黃生來說,香(xiang)玉為妻(qi),絳雪(xue)為友;香(xiang)玉熱情.絳雪(xue)冷靜(jing)。香(xiang)玉在全(quan)篇中的(de)(de)行(xing)蹤(zong)是花(hua)而神,神而鬼(gui)(gui):鬼(gui)(gui)而復(fu)神,神而復(fu)花(hua)。正如(ru)香(xiang)玉所言,中間一(yi)段時問她被人(ren)害死,故為鬼(gui)(gui)而神散,沉寂而不知去向。在情節的(de)(de)安(an)排上(shang),作(zuo)者便從妻(qi)及友,加(jia)強絳雪(xue)在故事(shi)中的(de)(de)份量和地位。為了(le)突出友與妻(qi)的(de)(de)區別,于(yu)是黃生與絳雪(xue)若(ruo)即若(ruo)離(li),始終保持(chi)著(zhu)一(yi)定的(de)(de)距離(li),又為了(le)不至于(yu)顧(gu)此失彼,于(yu)是在二人(ren)的(de)(de)言語中時時提到(dao)香(xiang)玉。就是這(zhe)樣,只有(you)當香(xiang)玉重(zhong)新為神(實際上(shang)是人(ren))的(de)(de)時候,這(zhe)一(yi)夫、一(yi)妻(qi)加(jia)一(yi)友的(de)(de)關系才算(suan)恢復(fu)正常。
總(zong)之,這篇小說開(kai)頭同時交(jiao)待了(le)三(san)(san)人(ren)(ren),為(wei)(wei)合(he)(he);中間(jian)香玉和絳雪先后退居幕后,為(wei)(wei)分(fen)(fen):結尾又一(yi)死二殉節,三(san)(san)人(ren)(ren)齊(qi)結,又歸結為(wei)(wei)合(he)(he)。作者(zhe)就是這樣有合(he)(he)有分(fen)(fen),有分(fen)(fen)有合(he)(he),極(ji)有分(fen)(fen)寸,極(ji)為(wei)(wei)恰(qia)當地(di)處理了(le)這三(san)(san)人(ren)(ren)的特殊(shu)關(guan)系。