荊(jing)軻刺秦(qin)(qin)(qin)指的是(shi)公元前227年(nian),荊(jing)軻受燕(yan)太(tai)子丹派遣(qian),攜(xie)燕(yan)督亢地(di)圖(tu)和樊(fan)於(wu)期首級,前往秦(qin)(qin)(qin)國刺殺秦(qin)(qin)(qin)王嬴政。獻燕(yan)督亢地(di)圖(tu)時,圖(tu)窮匕見,刺秦(qin)(qin)(qin)王不中,事敗被殺。
戰國后期(qi),經過長期(qi)的(de)諸(zhu)侯割據戰爭,諸(zhu)侯各國盛衰格(ge)局發生了很大(da)變(bian)化,而變(bian)化最大(da)的(de)莫過于秦(qin)(qin)國。秦(qin)(qin)國物產豐富(fu),地理(li)條件優(you)越(yue)。自公(gong)元前359年(nian)起,秦(qin)(qin)孝(xiao)公(gong)任(ren)用商(shang)鞅施行變(bian)法,為秦(qin)(qin)國的(de)富(fu)強打下了良(liang)好基礎,逐步(bu)向東擴(kuo)展。秦(qin)(qin)惠王(wang)(wang)、秦(qin)(qin)昭王(wang)(wang)時期(qi),繼續擴(kuo)張(zhang),推行商(shang)鞅變(bian)法,軍(jun)事(shi)實力(li)大(da)增。經由孝(xiao)公(gong)至莊襄王(wang)(wang)六世百(bai)余(yu)年(nian)的(de)苦(ku)心經營,秦(qin)(qin)國的(de)經濟和軍(jun)事(shi)力(li)量都遠勝(sheng)于其他六國。
公(gong)元前247年(nian),秦莊襄王薨,其(qi)年(nian)13歲的太(tai)子嬴政(zheng)(zheng)繼(ji)位為秦王,但當時(shi)的國政(zheng)(zheng)大權為相國呂不韋所把持。公(gong)元前238年(nian),秦王政(zheng)(zheng)鏟(chan)除了(le)丞相呂不韋和長信(xin)侯嫪毐(ai)集(ji)團,開(kai)始親政(zheng)(zheng),同(tong)時(shi)也開(kai)始周密部(bu)署戰斗,準備統一六國。
秦王(wang)政(zheng)十七(qi)年(公元前230年),秦軍(jun)攻占韓國都城(cheng)陽翟(今(jin)河南禹州市),俘虜(lu)韓王(wang)安,設置潁川郡,韓國滅(mie)亡。
秦王政(zheng)十八年(nian)(公(gong)元前229年(nian)),秦大舉攻趙,名將王翦率軍(jun)由(you)(you)上黨出(chu)井陘,楊端(duan)和由(you)(you)河內進攻趙都邯鄲(dan)。公(gong)元前228年(nian),攻占邯鄲(dan),俘虜趙王遷(qian),趙國滅亡(wang)。之后,秦國兵臨易水(shui),威脅燕國。
燕(yan)(yan)國(guo)在七(qi)國(guo)當中,較為弱小(xiao),但也有其輝煌的(de)時(shi)期(qi),公元前284年,燕(yan)(yan)昭王任命名將樂毅(yi)為上將軍(jun),統(tong)率燕(yan)(yan)、秦(qin)、楚、韓、趙、魏六國(guo)軍(jun)隊攻(gong)齊(qi)(qi)。在濟水之西大敗齊(qi)(qi)軍(jun),攻(gong)克臨淄。之后燕(yan)(yan)軍(jun)僅在六個月的(de)時(shi)間內(nei),就攻(gong)取了齊(qi)(qi)國(guo)七(qi)十余城(cheng),只剩(sheng)下(xia)莒和(he)即(ji)墨兩城(cheng),使(shi)齊(qi)(qi)國(guo)幾(ji)乎亡國(guo)。燕(yan)(yan)昭王死后,對樂毅(yi)不(bu)滿的(de)燕(yan)(yan)惠王繼位(wei),齊(qi)(qi)臣田單乘機使(shi)反(fan)間計,使(shi)燕(yan)(yan)惠王撤換了樂毅(yi),派(pai)騎劫代替樂毅(yi)。田單用火(huo)牛陣(zhen)一仗擊潰燕(yan)(yan)軍(jun)主(zhu)力。并一舉(ju)將燕(yan)(yan)軍(jun)逐(zhu)出國(guo)境(jing),收復(fu)淪陷(xian)的(de)七(qi)十余城(cheng),使(shi)齊(qi)(qi)國(guo)復(fu)國(guo)。自(zi)此,燕(yan)(yan)國(guo)便一蹶(jue)不(bu)振,國(guo)勢日衰。至燕(yan)(yan)王喜時(shi)期(qi),國(guo)力更加衰落,由他的(de)兒子(zi)(zi)太子(zi)(zi)丹(?—前226)主(zhu)持朝政。
燕太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)曾在秦國為(wei)(wei)人質,秦王待(dai)太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)不友善。后太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)逃歸燕國。大(da)臣(chen)們勸(quan)他(ta)跟(gen)齊(qi)、楚、魏(wei)再組(zu)合縱(zong)對抗聯(lian)盟,太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)認(ren)為(wei)(wei)那(nei)已不切(qie)實際,緩(huan)不濟急。他(ta)決心采(cai)取左道旁門的手段,派遣刺(ci)客去脅迫嬴政,命他(ta)承諾(nuo)退(tui)還侵略的土地(di),并保證(zheng)不再繼續侵略。如(ru)果他(ta)拒絕(jue),就把他(ta)刺(ci)死,以此來阻擋(dang)秦國的兼并之勢(shi)。燕太(tai)子(zi)(zi)丹(dan)(dan)首先找到田(tian)光,經過田(tian)光先生的引見而結識了著名(ming)的俠(xia)士荊(jing)軻。
荊(jing)軻(ke),衛(wei)國人(ren)。衛(wei)亡,游歷趙國的(de)榆次、邯鄲等地。至燕,整(zheng)日(ri)在市(shi)井放歌縱酒,酒醉之后常與好(hao)友高(gao)漸離等相對而泣(qi),旁(pang)若無人(ren)。并且荊(jing)軻(ke)“好(hao)讀書擊劍”,“雖游于(yu)酒人(ren)乎,然其為(wei)人(ren)沉(chen)深好(hao)書”,也(ye)就(jiu)是說,荊(jing)軻(ke)更是一個(ge)有學(xue)問的(de)沉(chen)穩之士,而非一介山野莽夫。太子丹(dan)向荊(jing)軻(ke)袒(tan)露(lu)腹心,“誠得劫(jie)秦王,使(shi)悉(xi)反諸侯侵(qin)地,若曹沫之與齊桓公,則大善矣;則不可,因(yin)而刺(ci)殺(sha)之。”荊(jing)軻(ke)開始婉拒(ju)太子丹(dan)讓他刺(ci)秦的(de)要求,但(dan)太子丹(dan)將他尊為(wei)上卿,給予他極為(wei)優厚的(de)禮(li)遇,致(zhi)使(shi)荊(jing)軻(ke)答應了他的(de)請求。
此時秦(qin)(qin)將(jiang)王翦(jian)率軍(jun)至(zhi)燕國南部邊界。太(tai)子丹十分恐懼,便對(dui)荊軻說道(dao):“秦(qin)(qin)兵如果渡過(guo)易水,我軍(jun)如何能(neng)敵,愿荊卿早日打算(suan)。“荊軻說:“依(yi)太(tai)子之言(yan),臣愿謁之,但是(shi)就算(suan)是(shi)現在去秦(qin)(qin)國,也未(wei)必能(neng)接近秦(qin)(qin)王。現在秦(qin)(qin)王以黃金千兩,食邑萬戶(hu)欲購樊將(jiang)軍(jun)的(de)(de)頭(tou)顱。如能(neng)將(jiang)樊將(jiang)軍(jun)頭(tou)顱和燕國督(du)亢的(de)(de)地圖,獻給秦(qin)(qin)王,秦(qin)(qin)王定要見(jian)臣,臣才能(neng)有(you)機會。”太(tai)子說道(dao):“樊將(jiang)軍(jun)窮困來(lai)投于我,我不能(neng)為自己的(de)(de)私心而(er)殺前來(lai)投我的(de)(de)樊將(jiang)軍(jun),愿荊卿再考(kao)慮一下(xia)別的(de)(de)辦法。”
荊軻知(zhi)道(dao)(dao)太子不(bu)忍,但私下見(jian)樊(fan)於(wu)期(qi)(qi)說(shuo)道(dao)(dao):“將(jiang)軍(jun)(jun)與(yu)秦(qin)王(wang)(wang)可(ke)(ke)謂血(xue)海深仇,今(jin)聽聞秦(qin)王(wang)(wang)欲以(yi)千(qian)金,食邑萬戶購將(jiang)軍(jun)(jun)頭顱,您要怎么辦(ban)?”樊(fan)於(wu)期(qi)(qi)仰(yang)天長嘆說(shuo)道(dao)(dao):“我一想到此(ci)處,常痛於(wu)骨髓,也想不(bu)出什么辦(ban)法。”荊軻說(shuo):“今(jin)有一言可(ke)(ke)以(yi)解(jie)燕(yan)國之(zhi)患,報將(jiang)軍(jun)(jun)之(zhi)仇者(zhe),何如?”於(wu)期(qi)(qi)于是問:“為之(zhi)奈何?”荊軻說(shuo):“愿得將(jiang)軍(jun)(jun)之(zhi)首(shou)以(yi)獻秦(qin)王(wang)(wang),秦(qin)王(wang)(wang)自(zi)然十分高興而見(jian)臣(chen)。臣(chen)左(zuo)手(shou)把(ba)其袖(xiu),右手(shou)其胸;刺殺秦(qin)王(wang)(wang),以(yi)解(jie)燕(yan)國之(zhi)患又能報將(jiang)軍(jun)(jun)之(zhi)仇,將(jiang)軍(jun)(jun)以(yi)為如何?”樊(fan)於(wu)期(qi)(qi)聽完便拔劍自(zi)剄。
太子聞之,極其哀傷。但事以至此,無可奈何,但將樊於期頭顱盛入盒中(zhong)。
於是太子便求尋刺殺利器,得到(dao)了趙國人徐夫人的匕(bi)首。用毒(du)藥煮煉(lian),交給荊(jing)(jing)軻。又(you)派了一(yi)個勇士秦武陽(yang),做為荊(jing)(jing)軻的副手。
荊軻(ke)本打算再等一個能助其一臂(bei)之力的朋友共赴(fu)秦(qin)國,但因太子催之甚急,只得帶領秦(qin)武陽離燕赴(fu)秦(qin),慨然踐諾。
秦(qin)王政二十(shi)年(公元前227年),即燕(yan)王喜二十(shi)八(ba)年,太子丹(dan)派(pai)荊軻作為(wei)使者(zhe),攜帶(dai)夾有匕首(shou)的(de)燕(yan)國(guo)督亢(今河北易(yi)(yi)(yi)縣(xian)、涿縣(xian)、固安(an)一(yi)帶(dai))地(di)圖連同秦(qin)國(guo)逃亡到燕(yan)國(guo)的(de)敗將(jiang)樊於(wu)期(qi)的(de)首(shou)級,以請求(qiu)「舉國(guo)為(wei)內臣」的(de)名(ming)義去朝見(jian)秦(qin)王嬴政。以便行刺(ci)秦(qin)王,挽救燕(yan)國(guo)。荊軻臨行前,太子丹(dan)和少數(shu)賓(bin)客穿上白衣白帽,到易(yi)(yi)(yi)水(在(zai)今河北易(yi)(yi)(yi)縣(xian))邊送行。高漸離擊筑,荊軻和之,慷慨悲歌“風蕭蕭兮易(yi)(yi)(yi)水寒(han),壯士一(yi)去兮不復返”,表達(da)了自己義無反顧的(de)精神(shen)。大家聽(ting)了非常傷感,皆垂淚涕泣(qi)。荊軻拉著秦(qin)舞陽跳上車,前往秦(qin)國(guo)都城(cheng)咸陽。
至(zhi)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國都城咸陽(yang)(yang)后,荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)持送厚禮給(gei)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)的(de)(de)寵臣蒙嘉。由蒙嘉進言:“燕王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)誠振怖大王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)威,不敢舉兵以逆軍吏,愿(yuan)舉國為(wei)內臣比諸侯之(zhi)(zhi)(zhi)列(lie),給(gei)貢職如(ru)郡(jun)縣,而(er)得(de)奉(feng)守先王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)宗(zong)廟。恐懼不敢自(zi)陳(chen),斬樊於(wu)期之(zhi)(zhi)(zhi)頭,及(ji)獻(xian)燕督亢之(zhi)(zhi)(zhi)地(di)(di)圖,函封(feng),燕王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)拜送于庭(ting),使(shi)使(shi)以聞大王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)。唯大王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)命之(zhi)(zhi)(zhi)。”秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)聽后非常(chang)高(gao)興,乃朝服設九賓(bin),在咸陽(yang)(yang)宮朝堂(tang)上(shang)召見(jian)燕國使(shi)節。荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)捧(peng)著(zhu)(zhu)裝(zhuang)了樊于期頭顱的(de)(de)盒子,秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)舞陽(yang)(yang)捧(peng)著(zhu)(zhu)督亢的(de)(de)地(di)(di)圖,一步步走上(shang)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國朝堂(tang)的(de)(de)臺階(jie)。秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)舞陽(yang)(yang)一見(jian)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國朝堂(tang)的(de)(de)那(nei)種陣式(shi),不由得(de)害怕的(de)(de)發起(qi)(qi)抖來(lai),臉色蒼白。使(shi)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國群臣大為(wei)驚詫。荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)只得(de)對(dui)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)說道:“北方(fang)蠻(man)夷粗(cu)野之(zhi)(zhi)(zhi)人,從(cong)未(wei)沒(mei)見(jian)過(guo)如(ru)此大的(de)(de)場面,未(wei)免有(you)(you)些(xie)害怕,請大王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)諒解。”王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)政(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)對(dui)荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)說:“叫秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)舞陽(yang)(yang)把(ba)地(di)(di)圖給(gei)你(ni),你(ni)一個(ge)人上(shang)來(lai)吧。”荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)從(cong)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)舞陽(yang)(yang)手里接過(guo)地(di)(di)圖,捧(peng)著(zhu)(zhu)木(mu)匣(xia)上(shang)去,獻(xian)給(gei)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)政(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)。秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)政(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)打開(kai)木(mu)匣(xia),果(guo)然是(shi)樊于期的(de)(de)頭顱。秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)政(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)又叫荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)拿(na)地(di)(di)圖來(lai)。荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)把(ba)一卷地(di)(di)圖慢慢打開(kai),直到圖窮(qiong)匕(bi)現。當荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)右手拿(na)起(qi)(qi)匕(bi)首,左手抓(zhua)住嬴政(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)的(de)(de)袖(xiu)子正要說話。秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)此時(shi)大驚,出(chu)于本能(neng)反應,起(qi)(qi)身(shen)掙(zheng)脫(tuo)開(kai)了荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke),荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)抓(zhua)著(zhu)(zhu)的(de)(de)袖(xiu)子被扯斷。秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)想(xiang)將(jiang)佩(pei)劍(jian)拔(ba)出(chu),但劍(jian)太長,心里又著(zhu)(zhu)急,劍(jian)沒(mei)有(you)(you)拔(ba)出(chu)來(lai)。荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)向(xiang)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)撲來(lai),秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)環柱逃避,荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)緊(jin)追(zhui)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)。旁邊(bian)雖有(you)(you)許多人,但是(shi)都手無(wu)寸鐵;而(er)殿下(xia)(xia)的(de)(de)武(wu)士(shi),按秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國的(de)(de)規定,沒(mei)有(you)(you)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)召令是(shi)不準上(shang)殿的(de)(de),官員(yuan)中(zhong)有(you)(you)個(ge)侍(shi)(shi)醫夏無(wu)且,急中(zhong)生智(zhi),拿(na)起(qi)(qi)手里的(de)(de)藥袋(dai)對(dui)準荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)扔了過(guo)去。因(yin)為(wei)荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)揚要起(qi)(qi)手來(lai)擋避這(zhe)個(ge)藥袋(dai),而(er)使(shi)他分了神(shen)。這(zhe)時(shi),一邊(bian)的(de)(de)大臣對(dui)著(zhu)(zhu)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)喊道“大王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)背負著(zhu)(zhu)劍(jian)鞘,背負著(zhu)(zhu)就(jiu)能(neng)拔(ba)出(chu)來(lai)了”。秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)抓(zhua)住剛才夏無(wu)且制造的(de)(de)機會,將(jiang)劍(jian)負于背拔(ba)出(chu),剎那(nei)間斬斷了荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)左股,荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)因(yin)傷(shang)栽倒到地(di)(di)上(shang),勉強坐起(qi)(qi),右手把(ba)匕(bi)首向(xiang)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)擲去,擊中(zhong)桐柱,擦出(chu)火(huo)花。嬴政(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)再用(yong)劍(jian)砍他,荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)用(yong)手去接,五個(ge)手指(zhi)應聲而(er)落。荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)自(zi)知大事(shi)未(wei)成(cheng),倚柱而(er)笑,對(dui)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)說:“事(shi)情之(zhi)(zhi)(zhi)所以不能(neng)成(cheng)功,是(shi)因(yin)為(wei)我(wo)想(xiang)活捉你(ni)的(de)(de),一定要你(ni)同我(wo)們訂下(xia)(xia)條(tiao)約來(lai)回(hui)報太子啊(a)。”此時(shi),侍(shi)(shi)從(cong)的(de)(de)武(wu)士(shi)已受秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)王(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)(wang)命令,趕上(shang)殿來(lai)結果(guo)了荊(jing)(jing)(jing)(jing)軻(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)(ke)的(de)(de)性命。而(er)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)舞陽(yang)(yang)也被侍(shi)(shi)從(cong)的(de)(de)武(wu)士(shi)砍殺于朝堂(tang)的(de)(de)臺階(jie)下(xia)(xia)。
事后秦(qin)(qin)王(wang)政大怒,命令大將(jiang)王(wang)翦攻(gong)打燕(yan)國(guo)(guo),燕(yan)太(tai)子(zi)(zi)丹帶兵抵抗,無(wu)奈非(fei)秦(qin)(qin)軍(jun)的(de)對手(shou)。秦(qin)(qin)王(wang)政二十(shi)一(yi)年(nian)(公(gong)元(yuan)前226年(nian))秦(qin)(qin)軍(jun)攻(gong)下燕(yan)國(guo)(guo)都薊(ji),燕(yan)王(wang)喜(xi)與(yu)太(tai)子(zi)(zi)丹逃往遼(liao)東郡。秦(qin)(qin)王(wang)又派大將(jiang)李信率(lv)軍(jun)追擊,非(fei)要將(jiang)太(tai)子(zi)(zi)丹拿住,否則(ze)不肯罷(ba)休。燕(yan)王(wang)喜(xi)聽從了(le)代(dai)王(wang)嘉(jia)的(de)計策,被(bei)迫縊死太(tai)子(zi)(zi)丹,將(jiang)太(tai)子(zi)(zi)丹的(de)人(ren)頭(tou)獻給秦(qin)(qin)軍(jun)求和(he)。暫(zan)緩了(le)危局。秦(qin)(qin)軍(jun)便南下攻(gong)打魏(wei)國(guo)(guo)和(he)楚國(guo)(guo),當(dang)魏(wei)楚兩國(guo)(guo)被(bei)滅之后,便轉而(er)收拾(shi)燕(yan)國(guo)(guo)。秦(qin)(qin)王(wang)政二十(shi)五年(nian)(公(gong)元(yuan)前222年(nian)),秦(qin)(qin)軍(jun)攻(gong)打遼(liao)東,俘(fu)燕(yan)王(wang)喜(xi),燕(yan)國(guo)(guo)滅亡。
秦(qin)王政重用尉(wei)繚,一心(xin)想獨霸中(zhong)原,不斷(duan)向各國(guo)進攻。他拆散(san)了燕(yan)國(guo)和趙國(guo)的(de)聯盟(meng),使燕(yan)國(guo)丟了好幾座(zuo)城(cheng)。
燕(yan)(yan)國的(de)(de)太子丹原來留在秦(qin)(qin)國當人(ren)質,他見秦(qin)(qin)王政決心兼并(bing)列國,又(you)奪去了(le)燕(yan)(yan)國的(de)(de)土地,就偷偷地逃回燕(yan)(yan)國。他恨透了(le)秦(qin)(qin)國,一(yi)心要替燕(yan)(yan)國報(bao)仇。但他既不操(cao)練兵馬,也不打算聯絡諸侯共同(tong)抗秦(qin)(qin),卻把燕(yan)(yan)國的(de)(de)命運寄(ji)托在刺客身(shen)上。他把家產(chan)全拿出(chu)來,找尋能刺秦(qin)(qin)王政的(de)(de)人(ren)。
后來,太(tai)子丹(dan)物色到(dao)了一個很有本領的(de)勇士,名叫荊軻(ke)。他(ta)把荊軻(ke)收(shou)在門下當上賓,把自己的(de)車(che)馬給荊軻(ke)坐(zuo),自己的(de)飯食(shi)、衣服讓荊軻(ke)一起享用。荊軻(ke)當然很感激(ji)太(tai)子丹(dan)。
公元前230年,秦國(guo)滅了(le)韓國(guo);過了(le)兩年,秦國(guo)大將王(wang)翦(音(yin)jiān)占(zhan)領了(le)趙國(guo)都(dou)城邯(han)鄲,一(yi)直向北進軍,逼近了(le)燕國(guo)。
燕太子(zi)丹十分焦(jiao)急,就去找荊軻。太子(zi)丹說:“拿兵力去對付秦國,簡直像拿雞蛋去砸石頭;要聯合(he)各國合(he)縱抗秦,看來也辦不(bu)到了(le)。我想,派一位勇士,打扮成使者(zhe)去見秦王,挨(ai)近秦王身邊,逼(bi)他退還諸侯的土地。秦王要是(shi)答應了(le)最好,要是(shi)不(bu)答應,就把(ba)他刺死。您看行(xing)不(bu)行(xing)?”
荊軻說(shuo):“行是(shi)(shi)行,但要挨近秦(qin)王身(shen)邊,必定得先叫他(ta)相信我(wo)們是(shi)(shi)向他(ta)求和去的(de)。聽說(shuo)秦(qin)王早想得到燕(yan)國最肥沃的(de)土地(di)督亢(kang)(在(zai)(zai)河(he)北涿縣一(yi)帶)。還有秦(qin)國將軍樊(fan)于期,現在(zai)(zai)流亡(wang)在(zai)(zai)燕(yan)國,秦(qin)王正在(zai)(zai)懸(xuan)賞通(tong)緝他(ta)。我(wo)要是(shi)(shi)能拿著樊(fan)將軍的(de)頭(tou)和督亢(kang)的(de)地(di)圖去獻給(gei)秦(qin)王,他(ta)一(yi)定會(hui)接見我(wo)。這樣,我(wo)就可以對付他(ta)了。”
太子丹(dan)感到為難,說:“督亢的地(di)圖好辦;樊(fan)將(jiang)軍受秦國(guo)迫害來投奔我,我怎么忍心傷(shang)害他(ta)呢?”
荊(jing)軻知(zhi)道(dao)太子丹(dan)心里不忍(ren),就私(si)下去找樊于期,跟(gen)樊于期說:“我有一個主(zhu)意(yi),能(neng)(neng)幫助燕(yan)國解除(chu)禍患(huan),還能(neng)(neng)替將軍報仇,可就是(shi)說不出口(kou)。”
樊于(yu)期(qi)連忙說(shuo)(shuo):“什么主意,你快說(shuo)(shuo)啊!”
荊(jing)軻說:“我決定去行刺,怕的(de)就是見不到秦王(wang)的(de)面。現在(zai)秦王(wang)正在(zai)懸(xuan)賞通緝你,如果(guo)我能(neng)夠帶著你的(de)頭顱去獻給他,他準能(neng)接見我。”
樊(fan)于期說(shuo)(shuo):“好,你就(jiu)拿去吧!”說(shuo)(shuo)著,就(jiu)拔出寶劍,抹脖子自殺了。
太子丹事前準備了(le)一把(ba)(ba)鋒(feng)利的(de)匕首(shou),叫(jiao)工(gong)匠用毒藥(yao)煮煉(lian)過(guo)。誰只要被這(zhe)(zhe)把(ba)(ba)匕首(shou)刺出(chu)一滴血,就會立(li)刻氣絕身死。他(ta)把(ba)(ba)這(zhe)(zhe)把(ba)(ba)匕首(shou)送給荊軻(ke),作為行刺的(de)武(wu)器(qi),又派了(le)個年才十三歲的(de)勇(yong)士秦舞陽,做荊軻(ke)的(de)副(fu)手。
公元(yuan)前227年,荊軻從燕國(guo)出發(fa)到咸陽去。太子(zi)丹(dan)和(he)少數賓客穿(chuan)上(shang)白衣白帽,到易水(在(zai)今河北(bei)易縣(xian))邊(bian)送別。臨行(xing)的時(shi)候,荊軻給大(da)家唱了一首歌:
“風蕭蕭兮(xi)易水寒,
壯士一去兮不(bu)復(fu)還(huan)。”
大(da)家聽了他(ta)悲壯的(de)歌聲,都傷心得(de)流下眼淚(lei)。荊軻拉著秦(qin)舞陽跳上車,頭也不回地(di)走(zou)了。
荊(jing)軻到了咸陽。秦王政一(yi)聽(ting)燕國派使(shi)者把樊于期的頭顱和督(du)亢的地圖都送來(lai)了,十分高興(xing),就命(ming)令在咸陽宮接見荊(jing)軻。
朝見(jian)的儀式開始了。荊軻捧著裝了樊于期頭顱的盒子(zi),秦(qin)舞(wu)陽捧著督亢的地圖(tu),一步(bu)步(bu)走上秦(qin)國朝堂(tang)的臺階。
秦(qin)舞陽一見秦(qin)國朝堂那副威嚴樣子,不由(you)得害(hai)怕得發起抖來。
秦王政左右的侍衛一見,吆喝了一聲,說:“使(shi)者干么(me)變了臉色?”
荊軻回頭一瞧,果然見(jian)(jian)秦舞陽的臉又青又白(bai),就(jiu)賠笑對秦王(wang)說:“粗野的人,從(cong)來(lai)沒見(jian)(jian)過大王(wang)的威(wei)嚴,免不(bu)了有點害(hai)怕,請大王(wang)原諒。”
秦王政(zheng)畢竟有點懷疑,對荊軻(ke)說:“叫秦舞陽把地圖給你,你一(yi)個人上來吧(ba)。”
荊(jing)軻(ke)從秦(qin)舞陽手(shou)里(li)接過地(di)圖(tu)(tu),捧著木(mu)匣上去,獻給秦(qin)王(wang)(wang)政。秦(qin)王(wang)(wang)政打(da)開木(mu)匣,果然是(shi)樊于期的頭顱。秦(qin)王(wang)(wang)政又叫荊(jing)軻(ke)拿(na)地(di)圖(tu)(tu)來。荊(jing)軻(ke)把(ba)一卷(juan)地(di)圖(tu)(tu)慢慢打(da)開,到地(di)圖(tu)(tu)全都打(da)開時,荊(jing)軻(ke)預先卷(juan)在地(di)圖(tu)(tu)里(li)的一把(ba)匕首就露出來了。
秦王政一見,驚(jing)得跳了起(qi)來(lai)。
荊軻連忙抓起匕(bi)首(shou),左手拉住秦(qin)王(wang)政(zheng)的(de)袖子,右手把匕(bi)首(shou)向秦(qin)王(wang)政(zheng)胸口直(zhi)扎過去。
秦王政使勁(jing)地(di)向后(hou)一轉身,把(ba)那只袖子(zi)掙斷了(le)。他(ta)跳過旁邊(bian)的屏風,剛要往外跑(pao)。荊軻拿(na)著(zhu)(zhu)匕(bi)首追了(le)上(shang)來,秦王政一見(jian)跑(pao)不了(le),就繞著(zhu)(zhu)朝堂上(shang)的大銅柱子(zi)跑(pao)。荊軻緊緊地(di)逼著(zhu)(zhu)。
兩個(ge)人像走馬燈似地(di)直轉悠。
旁邊雖然有(you)許多官(guan)員(yuan),但(dan)是都(dou)手無(wu)寸鐵;臺(tai)階下(xia)的(de)武士,按秦國的(de)規矩(ju),沒有(you)秦王命令(ling)是不(bu)準上殿的(de),大家都(dou)急得六神無(wu)主,也沒有(you)人召臺(tai)下(xia)的(de)武士。
官(guan)員中有個伺候秦王政(zheng)的醫生,急中生智,拿起手里的藥袋(dai)對(dui)準荊軻(ke)扔了過(guo)去。荊軻(ke)用手一揚,那只(zhi)藥袋(dai)就飛到(dao)一邊去了。
就在這(zhe)一眨(zha)眼的工夫,秦王(wang)政往前一步(bu),拔出寶(bao)劍,砍(kan)斷了荊軻的左腿(tui)。
荊軻(ke)站立不住,倒在(zai)地(di)上。他拿匕(bi)首(shou)直向秦(qin)王(wang)(wang)政(zheng)扔過去(qu)。秦(qin)王(wang)(wang)政(zheng)往右邊(bian)只一閃(shan),那把匕(bi)首(shou)就從(cong)他耳邊(bian)飛過去(qu),打在(zai)銅柱子上,“嘣”的一聲,直迸火(huo)星兒。
秦(qin)王政(zheng)見荊(jing)軻手里沒有武器,又上前向荊(jing)軻砍了幾(ji)劍。荊(jing)軻身上受了八處劍傷,自己知道已經(jing)失敗,苦笑著說:“我沒有早下手,本來(lai)是想先逼你退還燕國(guo)的(de)土地。”
這時候,侍從的(de)武(wu)士(shi)已經一起趕上殿來(lai),結果了荊(jing)軻的(de)性命。臺階下(xia)的(de)那(nei)個(ge)秦舞陽,也早就給武(wu)士(shi)們殺了。
《詠荊軻》
陶淵明
燕丹善(shan)養士,⑵志在報強(qiang)嬴。⑶
招集百夫良,⑷歲暮得荊(jing)卿(qing)。⑸
君(jun)子死知(zhi)己,提劍出燕京;
素(su)驥鳴(ming)廣(guang)陌(mo),⑹慷慨送我行。
雄發指(zhi)危冠,猛氣充(chong)長(chang)纓。
飲餞易水上,四座(zuo)列群英。
漸(jian)離擊悲筑,⑺宋意唱(chang)高聲。⑻
蕭蕭哀風逝(shi),淡淡寒波生。
商(shang)音更流涕(ti),羽奏壯士驚。⑼
心知去不歸(gui),且有后世(shi)名。
登車何時顧,飛(fei)蓋入秦庭。⑽
凌厲越萬里,逶迤過千(qian)城。
圖(tu)窮(qiong)事自(zi)至,⑾豪(hao)主(zhu)正怔營。⑿
惜(xi)哉劍術疏,奇功(gong)遂(sui)不成(cheng)。
其(qi)人(ren)雖已沒,千載有余情。
【譯文】
燕國(guo)(guo)太子喜歡收養門(men)客,目的(de)是(shi)對秦國(guo)(guo)報仇雪恨。
他到處招(zhao)集有本領的人(ren),這一年(nian)年(nian)底募得(de)了(le)荊(jing)卿。
君(jun)子重義(yi)氣(qi)為自己而死,荊軻仗劍就要辭(ci)別燕京。
白(bai)色駿(jun)馬(ma)在大(da)路上(shang)鳴(ming)叫,眾人意氣激昂為他送行。
個個同仇敵(di)愾怒發沖冠,勇猛之氣似要沖斷帽纓。
易水邊擺下盛大(da)的別(bie)宴,在座的都是人中的精(jing)英。
漸離(li)擊筑(zhu)筑(zhu)聲(sheng)慷慨(kai)悲壯,宋意(yi)唱歌(ge)(ge)歌(ge)(ge)聲(sheng)響遏(e)行(xing)云。
座(zuo)席中吹過(guo)蕭蕭的衰風(feng),水面上漾(yang)起淡(dan)淡(dan)的波紋。
唱(chang)到(dao)商音聽者無(wu)不流淚,奏(zou)到(dao)羽音荊(jing)軻(ke)格外驚(jing)心。
他明知這一去不再(zai)回返,留下的姓名將(jiang)萬古長存。
登車而(er)去何(he)曾有所(suo)眷顧,飛車直馳那(nei)秦國的官廷(ting)。
勇往(wang)直前(qian)行(xing)程(cheng)超過萬里(li),曲折行(xing)進所經何止千城(cheng)。
翻完地(di)圖忽地(di)現出匕首,秦王(wang)一見不由(you)膽顫心驚。
可(ke)惜呀!只可(ke)惜劍術欠佳(jia),奇(qi)功(gong)偉績終于未能完成。
荊軻其(qi)人雖然早已死去,他的精神永遠激勵后人。
【注釋】
⑴本篇詠史,歌頌荊軻的俠義(yi),惋惜他的失敗。荊軻為燕(yan)太子(zi)丹復讎,以匕(bi)首(shou)逼秦王,不成被(bei)殺(sha)。事(shi)跡見《史記·剌客列(lie)傳(chuan)》。
⑵燕丹:戰國燕王(wang)喜太子名丹。
⑶強嬴(ying):指秦國。秦為嬴(ying)姓(xing)。
⑷百夫良:能匹敵百人的(de)良士。春秋(qiu)時(shi)秦國子車氏(shi)的(de)三(san)(san)子,國人稱(cheng)之(zhi)為(wei)三(san)(san)良,《詩經·黃鳥》稱(cheng)之(zhi)為(wei)“百夫之(zhi)特”。
⑸荊卿:即荊軻(ke),燕國人謂之荊卿。
⑹素驥:白馬。《史記》說(shuo)荊軻(ke)從燕(yan)出發(fa)時燕(yan)太子丹及賓客著白衣冠(guan)(喪服)相(xiang)送易水上。作者本(ben)此翻創(chuang)為白馬送行。
⑺漸離:人(ren)名(ming),姓高。筑:樂(le)器(qi)名(ming),似箏,十三弦,頸細(xi)而曲(qu)。
⑻宋意:燕(yan)國的勇(yong)士。
⑼商、羽:各為五音之一。
⑽蓋:車篷。飛(fei)蓋:似謂車行如飛(fei),極言其迅速。一說“飛(fei)”字形容其高,就是“飛(fei)閣”、“飛(fei)檐”的(de)飛(fei)。
⑾圖(tu)窮(qiong):荊軻獻秦(qin)(qin)王(wang)(wang)督亢地圖(tu),中藏匕首。秦(qin)(qin)王(wang)(wang)展圖(tu),圖(tu)窮(qiong)而(er)匕首現。荊軻取匕首刺(ci)秦(qin)(qin)王(wang)(wang)。“事”,即指行刺(ci)。
⑿豪(hao)主:指秦王。怔營(ying):惶懼。
秦將王(wang)翦破趙(zhao),虜趙(zhao)王(wang),盡收其地,進兵北略(lve)(2)地,至燕南(nan)界。
太子(zi)丹恐懼,乃請荊卿(qing)(3)曰:“秦(qin)兵旦暮渡(du)易水(4),則雖欲長侍(5)足(zu)下(xia),豈(qi)可得(de)(de)哉?”荊卿(qing)曰:“微太子(zi)言,臣(chen)愿得(de)(de)謁(ye)之(6)。今(jin)行而無信,則秦(qin)未可親也(7)。夫今(jin)樊將軍(8),秦(qin)王購之金(jin)千斤(9),邑萬家。誠能得(de)(de)樊將軍首,與燕督亢(kang)(10)之地圖獻(xian)秦(qin)王,秦(qin)王必(bi)說(11)見(jian)臣(chen),臣(chen)乃得(de)(de)有以報(太子(zi))。”太子(zi)曰:“樊將軍以窮困來(lai)歸丹,丹不忍以己(ji)之私(si),而傷長者(zhe)之意,愿足(zu)下(xia)更慮之(12)!”
荊(jing)軻知太子(zi)不忍,乃(nai)遂私見樊於(wu)期(qi),曰(yue):“秦之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)遇(13)將軍(jun)(jun)(jun),可(ke)謂深(14)矣。父母宗族(zu),皆為(wei)戮沒(15)。今聞(wen)購將軍(jun)(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)首,金千斤,邑萬家,將奈(nai)何?”樊將軍(jun)(jun)(jun)仰天太息流涕曰(yue):“吾每念,常痛于骨髓,顧計不知所出耳!(16)”軻曰(yue):“今有一言,可(ke)以(yi)解燕(yan)國之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)患,而報將軍(jun)(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)仇者,何如?”樊於(wu)期(qi)乃(nai)前曰(yue):“為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奈(nai)何?”荊(jing)軻曰(yue):“愿得將軍(jun)(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)首以(yi)獻秦,秦王必喜而善(17)見臣(chen)。臣(chen)左手把(18)其袖(xiu),而右(you)手揕(zhèn)(19)其胸,然則將軍(jun)(jun)(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)仇報,而燕(yan)國見陵之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)恥(20)除矣。將軍(jun)(jun)(jun)豈有意(yi)乎?”樊於(wu)期(qi)偏袒(tǎn)扼(e)(è)腕而進(21)曰(yue):“此臣(chen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)日(ri)夜切齒拊(fǔ)心(xin)(22)也,乃(nai)今得聞(wen)教!”遂自刎(wen)。
太子聞之(zhi)(zhi),馳(chi)往,伏(fu)尸而哭,極哀。既已(yi),不可奈(nai)何,乃遂收盛(chéng)(23)樊於期之(zhi)(zhi)首,函封(feng)之(zhi)(zhi)(24)。
于是太子預求(qiu)天下之(zhi)利(li)匕(bi)首,得趙人(ren)徐夫人(ren)(25)之(zhi)匕(bi)首,取(qu)之(zhi)百金(jin),使(shi)工以藥淬(cuì)之(zhi)(26)。以試人(ren),血濡(rú)縷(27),人(ren)無不立(li)死者(zhe)。乃為裝遣荊軻。
燕國有勇(yong)士秦(qin)武陽(即(ji)秦(qin)舞陽,在《史(shi)記》中為“秦(qin)舞陽”),年十(shi)二,殺人,人不敢與忤(wǔ)視(28)。乃令(ling)秦(qin)武陽為副(29)。
荊(jing)軻有所(suo)待(dai),欲與(yu)俱(30),其(qi)人居遠未來,而為(wei)留待(dai)。頃之(zhi)未發(fa),太(tai)(tai)子遲之(zhi)(31)。疑其(qi)有改悔,乃復請之(zhi)曰:“日(ri)以盡矣(yi),荊(jing)卿豈無意(yi)哉?丹請先遣秦(qin)武陽!”荊(jing)軻怒,叱(chì)太(tai)(tai)子曰:“今日(ri)往而不(bu)反者,豎子也(32)!今提一匕首入不(bu)測(33)之(zhi)強秦(qin),仆所(suo)以留者,待(dai)吾客與(yu)俱。今太(tai)(tai)子遲之(zhi),請辭(ci)決矣(yi)(34)!”遂發(fa)。
太子及賓(bin)客知其事者,皆(jie)(jie)白衣(yi)冠(guan)以送之。至(zhi)易(yi)水上,既祖,取(qu)道(dao)(35)。高漸離(36)擊筑,荊(jing)軻和(hè)而歌(ge)(ge),為變徵(zhǐ)之聲(37),士皆(jie)(jie)垂(chui)淚涕泣。又前而為歌(ge)(ge)曰(yue):“風蕭(xiao)蕭(xiao)兮易(yi)水寒(han),壯士一去兮不復還(huan)!”復為慷慨羽聲(38),士皆(jie)(jie)瞋(chēn)目(39),發盡上指(zhi)冠(guan)。于是荊(jing)軻遂就車而去,終已(yi)不顧(40)。
既至秦,持千(qian)金之資(zi)幣物(41),厚(hou)遺(wèi)秦王寵臣中庶子蒙嘉(42)。
嘉為先(xian)言于(yu)秦(qin)王(wang)曰:“燕(yan)王(wang)誠振怖(43)大王(wang)之(zhi)威,不敢興兵(bing)以拒大王(wang),愿舉國為內臣。比(44)諸(zhu)侯之(zhi)列,給貢職如郡(jun)縣(45),而得奉守(shou)先(xian)王(wang)之(zhi)宗廟(46)。恐懼(ju)不敢自陳(chen),謹斬樊於期(qi)頭,及獻燕(yan)之(zhi)督(du)亢之(zhi)地圖,函封,燕(yan)王(wang)拜(bai)送(song)于(yu)庭(ting),使使(47)以聞大王(wang)。唯大王(wang)命之(zhi)(48)。”
秦(qin)王聞之,大(da)喜。乃朝服,設九(jiu)賓,見燕使者咸陽宮。
荊(jing)軻(ke)(ke)奉(feng)(49)樊(fan)於期頭函,而秦(qin)武陽(yang)奉(feng)地圖匣,以次(ci)進(50)。至陛(51)下,秦(qin)武陽(yang)色變振(zhen)恐,群(qun)臣怪之,荊(jing)軻(ke)(ke)顧笑武陽(yang)(52),前為謝(xie)曰(yue):“北(bei)蠻夷之鄙(bi)人,未嘗見天子,故(gu)振(zhen)懾(shè),愿大王少假借(jie)之(53),使(shi)畢使(shi)于前(54)。”秦(qin)王謂軻(ke)(ke)曰(yue):“起,取武陽(yang)所持圖!”
軻既取圖(tu)奉之(zhi),發(fā)(55)圖(tu),圖(tu)窮而匕首(shou)見(jian)。因左手把(ba)秦王之(zhi)袖,而右手持匕首(shou)揕之(zhi)。未至(zhi)身,秦王驚(jing),自(zi)引而起,絕袖(56)。拔劍(jian),劍(jian)長(chang),操其室(57)。時恐急(ji),劍(jian)堅(58),故不可立拔。
荊(jing)軻(ke)逐秦王(wang),秦王(wang)還(huan)柱(zhu)而走。群臣驚愕,卒起(qi)不(bu)意,盡失其度(59)。而秦法(fa),群臣侍(shi)殿(dian)上者,不(bu)得(de)持尺兵(60);諸郎中(zhong)(61)執兵,皆陳(chen)殿(dian)下,非有詔不(bu)得(de)上。方急(ji)時(shi),不(bu)及召下兵,以(yi)(yi)故荊(jing)軻(ke)逐秦王(wang),而卒(cù)惶急(ji)無以(yi)(yi)擊軻(ke),而乃以(yi)(yi)手(shou)共搏之(zhi)。
是時,侍醫夏無(wu)且(qie)(jū)以其所奉藥囊提(ti)(ti)(dǐ)(62)軻(ke)(ke)。秦王(wang)方還柱(zhu)走,卒惶(huang)急不知(zhi)所為。左(zuo)右(you)乃曰:“王(wang)負劍(63)!王(wang)負劍!”遂(sui)拔以擊(ji)荊軻(ke)(ke),斷其左(zuo)股。荊軻(ke)(ke)廢(64),乃引(65)其匕首提(ti)(ti)秦王(wang),不中,中柱(zhu)。秦王(wang)復擊(ji)軻(ke)(ke),被八創(chuāng)(66)。
軻自(zi)知事不就,倚柱(zhu)而笑,箕(jī)踞(67)以(yi)(yi)罵曰:“事所以(yi)(yi)不成者,乃欲以(yi)(yi)生(sheng)劫(68)之(zhi),必得約契以(yi)(yi)報太子也。”
左右既前,斬荊軻。秦王目眩良久(jiu)。
(詳見《史記》、《戰國策》)
(1)秦將王翦破趙(zhao)(zhao),虜趙(zhao)(zhao)王:這是公(gong)元前228年的事。荊軻刺秦王是在(zai)第二年。
(2)收:占領。北:向北(名(ming)詞用作狀語(yu))。略:通掠,掠奪,奪取。
(3)荊卿:燕人(ren)稱(cheng)荊軻為荊卿。卿,古(gu)代對人(ren)的敬稱(cheng)。
(4)旦暮(mu)渡(du)易(yi)(yi)水(shui):早晚就要渡(du)過(guo)易(yi)(yi)水(shui)了。旦暮(mu),早晚,極言(yan)時間短暫。易(yi)(yi)水(shui),在河(he)北省西(xi)部,發(fa)源于易(yi)(yi)縣,在定興縣匯入南拒(ju)馬(ma)河(he)。
(5)長侍:長久侍奉。
(6)微太(tai)(tai)子言,臣(chen)愿得謁之(zhi):即使太(tai)(tai)子不說,我也要請(qing)求行動(dong)。微,假如沒有(you)。謁,拜訪(fang)。
(7)今行而無信,則秦未可親也:當(dang)下去卻沒有什么憑(ping)信之物,就無法接(jie)近(jin)秦王。信:憑(ping)信之物。親:親近(jin),接(jie)近(jin)。
(8)樊(fan)將(jiang)(jiang)軍:即下文的樊(fan)於(wu)期(qi),秦國(guo)將(jiang)(jiang)領,因得罪(zui)秦王(wang),逃(tao)到燕(yan)國(guo)。
(9)秦王(wang)購之(zhi)金(jin)千斤(jin),邑(yi)萬家:秦王(wang)用一(yi)千斤(jin)金(jin)(當(dang)時(shi)以銅為(wei)金(jin))和一(yi)萬戶(hu)人口的封(feng)地做(zuo)賞(shang)(shang)格,懸賞(shang)(shang)他(ta)的頭。購,重金(jin)征求。邑(yi),封(feng)地。
(10)督亢:今河(he)北省易縣(xian),霸(ba)縣(xian)一帶,是燕國土(tu)地肥(fei)沃的地方(fang)。
(11)說:同“悅”,喜歡,高興(xing)。
(12)更慮之:再想想別的辦法。更,再、另外(wai)。
(13)遇:對待。
(14)深(shen),這(zhe)里是刻毒的意(yi)思。
(15)戮沒:殺戮和(he)沒收。重要(yao)的人殺掉,其他人等收為奴婢。
(16)顧(gu)計不知所出耳(er):只是(shi)想不出什么辦法罷了。顧(gu),不過(guo),只是(shi),表輕微轉折。
(17)善:好好地(di)。
(18)把:握,抓住。
(19)揕:刺。
(20)見(jian)陵之恥:被(bei)欺(qi)侮的(de)恥辱。見(jian),被(bei)。陵,侵犯,欺(qi)侮。
(21)偏袒扼腕(wan)而進:脫下(xia)一只(zhi)衣(yi)袖,握住(zhu)手腕(wan),走(zou)近(jin)一步。這里形(xing)容(rong)激動憤怒的樣子。偏袒,袒露一只(zhi)臂膀。扼:握住(zhu)。
(22)拊心:捶胸,這里形容非常心痛(tong)。
(23)盛:裝(zhuang)。
(24)函(han)(han)封(feng)之:用匣子(zi)封(feng)裝起(qi)來。函(han)(han),用匣子(zi)。
(25)徐夫人:姓徐,名夫人。一個(ge)收藏匕首的(de)人。
(26)工(gong)(gong):工(gong)(gong)匠(jiang)。以藥(yao)淬(cui)之:在淬(cui)火(huo)時把(ba)毒藥(yao)浸到(dao)匕(bi)首上(shang)。淬(cui),把(ba)燒紅的鐵器浸入水(shui)或者其他液(ye)體(ti),急(ji)速冷卻(que),使之硬(ying)化。
(27)濡縷:沾濕衣縷。濡,浸(jin)濕,沾濕。
(28)忤視(shi):正眼看。忤,逆。意思(si)是迎著目(mu)光看。
(29)為副:做助手。
(30)荊軻(ke)有所待,欲與(yu)俱:荊軻(ke)等待一個人,想(xiang)同他一起去(qu)。
(31)遲之:嫌荊(jing)軻動身(shen)遲緩。
(32)往而不反者,豎子也:去了(le)而不能好(hao)好(hao)回來復命的,那(nei)是沒用的人。反,通“返”。豎子,對(dui)人的蔑稱。
(33)不(bu)測:難以預(yu)料,表示兇(xiong)險。
(34)請辭決矣:我(wo)就辭別(bie)(bie)了。請,請允(yun)許我(wo),表示客氣。辭決,辭別(bie)(bie),告別(bie)(bie)。
(35)既祖,取道:祭(ji)過(guo)路(lu)神(shen),就要上路(lu)。祖,臨行祭(ji)路(lu)神(shen),引(yin)申為(wei)踐行和送別。
(36)高(gao)漸(jian)離:荊軻(ke)的朋友。秦始(shi)皇統一中國后,高(gao)漸(jian)離因擅長擊筑(竹(zhu)制的樂(le)器(qi)),秦始(shi)皇叫(jiao)他在(zai)左右侍奉(feng)。一天,高(gao)漸(jian)離得(de)著機(ji)會,用筑去打(da)秦始(shi)皇,要為燕國報仇,沒打(da)中,遇害(hai)。
(37)為變(bian)徵(zhi)(zhi)之(zhi)聲:發出變(bian)徵(zhi)(zhi)的聲音(yin)(yin)(yin)。古時音(yin)(yin)(yin)樂分為宮(gong),商,角,徵(zhi)(zhi),羽,變(bian)徵(zhi)(zhi),變(bian)宮(gong)七音(yin)(yin)(yin),變(bian)徵(zhi)(zhi)是徵(zhi)(zhi)音(yin)(yin)(yin)的變(bian)調,聲調悲涼。
(38)慷慨羽聲:聲調(diao)激(ji)憤的(de)羽聲。
(39)瞋目:形容發(fa)怒(nu)時(shi)瞪大眼睛的樣子。
(40)終已不顧:始終不曾回頭。形容意(yi)志堅(jian)決。
(41)持千(qian)金之資(zi)幣物:拿著價值千(qian)金的禮物。幣,禮品。
(42)厚遺秦王寵臣(chen)中庶子蒙嘉:以厚禮(li)贈送(song)給秦王的寵臣(chen)中庶子蒙嘉。遺:贈送(song)。
(43)誠(cheng):確實。振怖:懼(ju)怕(pa)。振,通“震”。
(44)比(bi):并,列。
(45)給(gei)貢(gong)職如郡(jun)縣:像秦國的郡(jun)縣那(nei)樣貢(gong)納賦稅(shui)。給(gei),供。
(46)奉守先王之(zhi)宗廟(miao):守住祖(zu)先的宗廟(miao)。意思是保存祖(zu)先留下的國土(tu)。
(47)使使:派遣使者(zhe)。前(qian)一個(ge)“使”是動(dong)詞,派遣,名詞作動(dong)詞;后一個(ge)“使”是名詞,使者(zhe)。
(48)唯大王(wang)命之(zhi):意(yi)思是一切聽大王(wang)的吩咐。唯,希望(wang)的意(yi)思。
(49)奉:兩手(shou)捧(peng)著。
(50)以(yi)次進(jin):按(an)先后順序進(jin)來。
(51)陛:殿前的臺階。
(52)顧(gu)(gu)笑武(wu)陽(yang)(yang):回(hui)頭(tou)(tou)沖武(wu)陽(yang)(yang)笑。顧(gu)(gu),回(hui)頭(tou)(tou)看。
(53)少假借之:稍微原(yuan)諒他些。少:通(tong)“稍”。假借,寬容,原(yuan)諒。
(54)使畢使于(yu)前(qian):讓他在(zai)大王面前(qian)完成使命。
(55)發:打開(kai)。
(56)自引(yin)而起,絕袖(xiu):自己掙著站(zhan)起來,袖(xiu)子(zi)斷(duan)了。引(yin),指身子(zi)向上起。絕:掙斷(duan)。
(57)操其室:握(wo)住劍(jian)鞘。室,指劍(jian)鞘。
(58)劍堅:劍插得緊。
(59)還(huan):通“環”,繞。卒起不(bu)意,盡失其度:事情突然發生,沒(mei)意料到,全都失去常(chang)態。卒,通“猝”,突然。
(60)尺(chi)(chi)兵:尺(chi)(chi)寸之兵,指各種兵器。
(61)郎中(zhong):宮(gong)廷的侍衛。
(62)提:擲擊。
(63)負(fu)(fu)劍:負(fu)(fu)劍于背。
(64)廢:倒下。
(65)引:舉起。
(66)被(bei)八(ba)創:荊軻受(shou)了(le)八(ba)處劍傷。被(bei),受(shou)。創,傷。
(67)箕(ji)踞:坐(zuo)在地(di)上,兩(liang)腳(jiao)張開(kai),形狀像箕(ji)。這是一種輕慢(man)傲視對(dui)方的姿(zi)態。
(68)劫:強(qiang)迫,威(wei)逼(其訂立盟約)。
秦(qin)王必(bi)說見臣說,通“悅(yue)”,yuè,高興。
日(ri)以(yi)盡(jin)矣以(yi),通“已(yi)”,已(yi)經。
而燕國見(jian)陵(ling)之恥除矣(yi)陵(ling),通“凌(ling)”,凌(ling)辱。
今日往而不反者反,通“返”。返回
請辭(ci)決矣決,通“訣”,訣別。
燕王拜(bai)送于庭庭,通“廷”。
燕(yan)王誠振怖大王之威振,通“震”,震懾。
愿大王少假(jia)借(jie)之少,通(tong)“稍”。
圖(tu)窮而匕首見(jian)見(jian),通“現(xian)”。出現(xian)
秦王還(huan)柱而走還(huan),通“環(huan)”,繞(rao)。
卒(zu)起不意卒(zu),通“猝”,cù,倉促,突然。
古今異義
1、仰天太息(xi)流(liu)涕(ti)
古義(yi):眼(yan)淚(lei)。今義(yi):鼻涕。
2、樊將軍(jun)以窮困來歸丹
古義(yi):走投無路,陷于困境。今義(yi):生活貧困,經(jing)濟(ji)困難。
3、丹(dan)不(bu)忍以己之私,而傷長者之意
古(gu)義:品德高尚之人,此(ci)指樊(fan)將軍(jun)。今(jin)義:年長之人。
4、將軍豈(qi)有意乎(hu)
古(gu)義(yi):有心意(yi)(yi),此引申為同意(yi)(yi)、愿意(yi)(yi)。今義(yi)還(huan)有“故(gu)意(yi)(yi)”之意(yi)(yi)。
5、秦之遇將(jiang)軍(jun),可謂深矣
遇:古義(yi):對待。今義(yi):遇到,碰以。深(shen):古義(yi):刻(ke)毒(du),今義(yi):有(you)深(shen)度,與(yu)“淺”相對。
6、樊於期(qi)偏袒(tan)扼(e)腕(wan)而進
古義:解衣裸露(lu)一臂。今(jin)義:偏(pian)護(hu)一方,保護(hu)一方不受傷害。
7、于(yu)是(shi)太子預求天(tian)下之利(li)匕首
古義:在這時,今(jin)義;表順承(cheng)關系或另提一事。
8、終已不顧
古義:不(bu)回頭。今義:不(bu)照(zhao)顧,不(bu)考慮(lv)不(bu)顧忌。
9、左右乃曰
古(gu)義(yi):皇帝周(zhou)圍的侍衛人員。今義(yi):表(biao)兩(liang)種方向(xiang);或表(biao)大體范圍;有時亦有控制之義(yi)。
10、今有一言,可以解燕國(guo)之患(huan)
古義:可(ke)(ke)以用它來,為“可(ke)(ke)以之”的(de)省略。今義:表(biao)可(ke)(ke)能、能夠、許(xu)可(ke)(ke)。
11、秦王(wang)購之金千斤
金:古代指金屬(shu)總稱(cheng),用于流通貨幣(bi)時,先秦指黃金,后來指銀,文(wen)中指銅。今義(yi):特指黃金。
一詞多義
見
1.見陵(ling)之恥:被(表被動(dong))
2.圖窮而(er)匕首見:通"現",看到
3.秦王必喜而善見(jian)臣:召(zhao)見(jian)
誠
誠能得樊(fan)將軍(jun)首:如(ru)果
燕王誠(cheng)振怖大(da)王之威:實在
顧
顧計不知所出(chu):不過,只(zhi)是
顧笑武陽:回頭
將(jiang)軍(jun)宜枉駕顧之:回來
為
父母(mu)宗族(zu),皆為戮沒:被(bei)(為表被(bei)動)
乃為裝遣荊軻(ke):準備
為(wei)變徵(zhi)之聲(sheng):發出
文言特殊句式
①判斷句(ju) 此臣日夜(ye)切齒(chi)拊心也 今(jin)日往而不反者,豎子也
②省略句 秦(qin)王購之 ( 以 ) 金千斤 欲與(yu) ( 之 ) 俱 (往)
③被(bei)動句 父母宗族,皆為戮沒 燕國(guo)見陵之恥除矣
④倒裝(zhuang)句 常痛于骨髓(sui) 太(tai)子及賓客知(zhi)其事(shi)者 秦王購之金千(qian)斤,邑萬家
詞類活用
進兵北(bei)略地 方位名詞作狀語(yu),向北(bei)。
函封之 名詞(ci)作狀語,用(yong)匣子。
前(qian)為(wei)謝曰 方位名詞(ci)作(zuo)動(dong)詞(ci),走上(shang)前(qian)。
樊(fan)於期乃(nai)前曰 方位名(ming)詞(ci)活用為動詞(ci),走(zou)上前。左右既前同上。
其人居遠(yuan)形容詞活用作名(ming)詞,遠(yuan)的地(di)方。(省略“于(yu)”)
使(shi)使(shi)以聞大王 動(dong)詞使(shi)動(dong)用法,使(shi)……聽到。
太子遲(chi)之 形容(rong)詞意(yi)動用法,以……為(wei)遲(chi)。
發盡(jin)上指冠 名詞作狀語,向(xiang)上。
群臣怪之 形容詞意動用法,以……為怪。
箕(ji)踞以(yi)罵(ma)曰 名詞(ci)作狀語(yu),像(xiang)簸箕(ji)一(yi)樣(yang)。
秦兵(bing)旦(dan)暮渡易水 偏指(zhi)一方(fang),馬上。
乃(nai)欲以生劫之 形容(rong)詞作(zuo)狀語(yu),活著(zhu)。