狄青(1008年-1057年),字漢(han)臣,汾州西河縣(今(jin)山西省呂梁市文(wen)水縣)人。北宋時期名將。
狄(di)青出身寒(han)門(men),年(nian)少入伍,因面有刺字,善于(yu)騎射(she),人稱(cheng)“面涅將軍”。宋(song)仁宗時,憑借戰功,累(lei)遷延州指揮使。皇祐五年(nian)(1053年(nian)),領兵(bing)夜襲昆(kun)侖關,平定儂智高之亂。此(ci)后歷(li)任樞(shu)密副使、護國軍節度使、河中(zhong)尹,遷升樞(shu)密使。后受(shou)到文(wen)官(guan)集團排擠,于(yu)嘉(jia)祐元年(nian)(1056年(nian)),被免去樞(shu)密使之職,加同中(zhong)書(shu)門(men)下平章事(shi)之銜(xian),出知(zhi)陳州。
嘉祐二年(1057年)三月,狄(di)青抑郁(yu)而終,年僅(jin)四十九歲。獲贈(zeng)中書令,謚號(hao)武襄。
狄(di)(di)青(qing)十幾歲時,因(yin)與(yu)鄉人(ren)(ren)發生沖突而被(bei)(bei)官府捕快(kuai)投(tou)入(ru)監牢,并在(zai)臉上刺(ci)字(zi),注銷戶籍,發配京(jing)師充軍(jun)。狄(di)(di)青(qing)精(jing)通騎(qi)馬射(she)擊,早期是隸屬于御馬直的一(yi)名騎(qi)兵,后(hou)(hou)被(bei)(bei)選做散直。寶元初(chu)年(1038年),李(li)元昊(hao)發動叛亂,朝(chao)廷下(xia)詔任命狄(di)(di)青(qing)為三班差使、殿侍兼延州(zhou)指揮(hui)使前往(wang)邊疆作(zuo)戰。當(dang)時前線的偏將屢次被(bei)(bei)西夏(xia)打敗,士兵大多畏懼(ju)膽(dan)怯,狄(di)(di)青(qing)行軍(jun)打仗時經常親自(zi)做先鋒。作(zuo)戰四年,前后(hou)(hou)大小打了(le)二(er)(er)十五(wu)場戰斗,身(shen)中(zhong)亂箭多達八次。攻陷金湯城(cheng)(cheng),奪取宥州(zhou),屠(tu)殺了(le)砽咩、歲香、毛奴、尚羅、慶七、家(jia)口(kou)等部族,焚(fen)燒西夏(xia)儲(chu)備的糧食(shi)數萬(wan)石(shi),收繳帳篷二(er)(er)千三百(bai)只(zhi),俘虜五(wu)千七百(bai)人(ren)(ren)。又建橋子(zi)谷(gu)城(cheng)(cheng),筑建招(zhao)安、豐林、新砦(zhai)、大郎(lang)等城(cheng)(cheng)堡,這些(xie)城(cheng)(cheng)堡都建在(zai)敵方要(yao)害之地。安遠一(yi)戰,他受傷很(hen)重,但(dan)聽(ting)說西夏(xia)軍(jun)隊到(dao)了(le),就又挺身(shen)飛速趕往(wang),士兵們因(yin)此也(ye)爭先恐(kong)后(hou)(hou),奮力拼搏。他臨敵作(zuo)戰時,披頭散發、帶銅面具,出入(ru)敵軍(jun)中(zhong),西夏(xia)軍(jun)均望風披靡,無人(ren)(ren)敢擋。
康定(ding)元年(nian)(1040年(nian)),尹(yin)洙出(chu)任涇(jing)原、秦鳳兩路經(jing)略安撫司判(pan)官。狄青(qing)以(yi)指使身份求見,尹(yin)洙與(yu)他(ta)談論軍事,很欣賞他(ta),便將他(ta)推薦給(gei)經(jing)略使韓琦、范仲淹,并說:“這是(shi)良將之(zhi)(zhi)材。”所以(yi)二人一見狄青(qing),便認為是(shi)個奇才(cai),對(dui)(dui)他(ta)厚(hou)禮相待。范仲淹教他(ta)讀(du)《左氏(shi)春秋(qiu)》,對(dui)(dui)他(ta)說:“將帥(shuai)不知古今歷(li)史,就只有匹夫之(zhi)(zhi)勇。”狄青(qing)從此(ci)改(gai)變志趣,讀(du)起書來,終于精(jing)通秦漢以(yi)來將帥(shuai)的兵法,因此(ci)更加(jia)善戰(zhan)。十一月,受尹(yin)洙舉薦,出(chu)任涇(jing)州督監。積(ji)功升(sheng)任西上閣門副使。
慶歷二(er)年(1042年)十月(yue),狄(di)(di)青晉升為(wei)秦州刺史、涇(jing)原路副(fu)都(dou)總管、經略招討副(fu)使。宋(song)仁宗因狄(di)(di)青多次建立(li)戰功,想要召見他(ta)并向他(ta)詢問軍國(guo)大計,剛好(hao)遇上西夏侵犯渭(wei)州,便命令他(ta)畫出(chu)軍事地圖(tu)送上來。
慶歷(li)四(si)年(1044年),狄(di)青被加升(sheng)(sheng)為捧日軍、天武軍四(si)廂都(dou)指揮使、惠州團練使。西(xi)夏李元昊稱臣降服后,狄(di)青調任真(zhen)定路副(fu)都(dou)總管,歷(li)任侍衛(wei)步軍殿前(qian)都(dou)虞候、眉州防御使,又(you)(you)升(sheng)(sheng)任步軍副(fu)都(dou)指揮使、保大、安遠二(er)軍節度觀察(cha)留后,接著(zhu)又(you)(you)升(sheng)(sheng)馬步軍副(fu)都(dou)指揮使。
狄青(qing)在軍隊(dui)中(zhong)奮斗(dou),十多(duo)年后(hou)才顯貴起來(lai),當時臉上還留有刺(ci)字。宋仁宗曾勸狄青(qing)敷(fu)藥除掉(diao)刺(ci)字,狄青(qing)指(zhi)著自(zi)己的(de)臉說(shuo):“陛(bi)下根據功(gong)勞提(ti)拔臣(chen)(chen)(chen),而(er)沒(mei)過問臣(chen)(chen)(chen)的(de)出(chu)(chu)身門戶(hu);臣(chen)(chen)(chen)之所(suo)以(yi)有今天,就(jiu)是因這些疤痕(hen),臣(chen)(chen)(chen)希望保留它好鼓(gu)勵軍隊(dui),不(bu)敢奉行(xing)您(nin)的(de)命(ming)令(ling)。”后(hou)來(lai)狄青(qing)又以(yi)彰化(hua)軍節度使的(de)身份出(chu)(chu)任延州知府。
皇祐(you)四年(nian)(1052年(nian))六月,狄青升任樞密副使。
皇祐四年(nian)(1052年(nian)),廣源州蠻儂(nong)智高(gao)反(fan)叛(pan),攻陷邕州,又攻破了(le)沿(yan)江的(de)九個州,包圍(wei)廣州城,嶺外(wai)一(yi)帶騷動不(bu)安(an)。楊畋等安(an)撫(fu)使負(fu)責(ze)處(chu)理平(ping)定蠻人叛(pan)亂(luan),但(dan)宋(song)軍(jun)長久(jiu)沒(mei)有成績。又命孫(sun)沔、余靖(jing)(jing)為(wei)(wei)安(an)撫(fu)使,率官軍(jun)討伐叛(pan)賊,但(dan)宋(song)仁宗仍放心不(bu)下。這時狄青上(shang)表請戰(zhan),第二(er)天入見宋(song)仁宗時,他(ta)說:“臣(chen)當(dang)兵(bing)出身(shen),除了(le)戰(zhan)場殺敵,沒(mei)有什么可以報效國家。希望能帶領(ling)數百個外(wai)族部落的(de)騎兵(bing),再加上(shang)一(yi)些禁(jin)軍(jun),去將(jiang)叛(pan)賊的(de)頭砍下送回(hui)京城。”宋(song)仁宗佩(pei)服(fu)他(ta)的(de)豪言壯語,于是任命他(ta)為(wei)(wei)宣徽南(nan)(nan)院使、宣撫(fu)荊湖南(nan)(nan)北(bei)路(lu),負(fu)責(ze)處(chu)理廣南(nan)(nan)叛(pan)亂(luan)之事,并在垂拱殿設酒為(wei)(wei)他(ta)送行(xing)。當(dang)時儂(nong)智高(gao)回(hui)師(shi)重新(xin)占據邕州,狄青聯(lian)合(he)孫(sun)沔、余靖(jing)(jing)的(de)部隊進駐賓州。
在(zai)此之(zhi)前,蔣偕、張(zhang)忠都(dou)因(yin)輕敵而(er)戰敗(bai)陣(zhen)亡,官軍(jun)(jun)聲威(wei)大衰。狄青(qing)命令(ling)各將(jiang)(jiang)不(bu)得(de)妄自與叛軍(jun)(jun)接戰,而(er)聽從他(ta)的(de)(de)統(tong)一指揮。廣西鈐轄陳(chen)曙趁狄青(qing)還(huan)未到(dao),便(bian)擅自率(lv)步(bu)兵(bing)八千(qian)攻打叛軍(jun)(jun),潰敗(bai)于昆侖關,殿(dian)直(zhi)袁用(yong)等人都(dou)逃跑了。狄青(qing)說:“號(hao)令(ling)不(bu)一,是部隊失敗(bai)的(de)(de)原因(yin)。”于是在(zai)早晨集合(he)各將(jiang)(jiang)領到(dao)堂上,逮捕了鈐轄陳(chen)曙,并召來殿(dian)直(zhi)袁用(yong)等三(san)十人,依(yi)戰敗(bai)逃跑罪(zui),推(tui)出軍(jun)(jun)門斬(zhan)首。孫沔、余(yu)靖相視(shi)驚(jing)愕,而(er)眾(zhong)將(jiang)(jiang)領則嚇得(de)兩腿顫栗。
隨后(hou)軍(jun)隊(dui)停(ting)止前進,休整十(shi)天(tian)。敵人(ren)(ren)的(de)(de)偵察兵(bing)回報儂(nong)智(zhi)(zhi)高(gao)(gao)(gao),以為(wei)宋(song)(song)軍(jun)不會很快進擊。但狄(di)青(qing)第二(er)天(tian)便集合軍(jun)隊(dui)人(ren)(ren)馬(ma),一晝夜就(jiu)過了昆侖關,從歸仁鋪(pu)出來(lai)布陣(zhen)。叛(pan)(pan)軍(jun)失去了險(xian)要陣(zhen)地后(hou),都出來(lai)迎戰。宋(song)(song)軍(jun)前鋒孫節與叛(pan)(pan)賊在(zai)山下(xia)搏斗而(er)死(si),叛(pan)(pan)軍(jun)士氣極(ji)高(gao)(gao)(gao),孫沔等人(ren)(ren)嚇得臉色(se)都變(bian)了。狄(di)青(qing)手(shou)舉白旗指(zhi)揮騎(qi)兵(bing),從左右(you)兩翼沖出,出于叛(pan)(pan)軍(jun)意(yi)料之(zhi)(zhi)外。大(da)敗叛(pan)(pan)軍(jun),追(zhui)擊了五十(shi)里,斬(zhan)數(shu)千(qian)首級,儂(nong)智(zhi)(zhi)高(gao)(gao)(gao)同黨(dang)黃(huang)師宓、儂(nong)建(jian)中(zhong)、儂(nong)智(zhi)(zhi)中(zhong)以及偽官(guan)僚吏屬(shu)被殺(sha)死(si)者有五十(shi)七人(ren)(ren),生擒叛(pan)(pan)賊五百多(duo)人(ren)(ren),儂(nong)智(zhi)(zhi)高(gao)(gao)(gao)在(zai)夜間縱(zong)火燒城(cheng)后(hou)逃走。黎明(ming)時,狄(di)青(qing)領著(zhu)部隊(dui)開進了邕州城(cheng),繳(jiao)獲(huo)金銀玉帛數(shu)以萬計,雜畜數(shu)千(qian),又招集曾被叛(pan)(pan)軍(jun)俘虜脅迫的(de)(de)老壯年人(ren)(ren)七千(qian)二(er)百人(ren)(ren),慰撫(fu)之(zhi)(zhi)后(hou)釋放、遣(qian)散。將黃(huang)師宓等人(ren)(ren)的(de)(de)頭掛在(zai)邕州城(cheng)下(xia)示眾,又斂集叛(pan)(pan)軍(jun)尸體在(zai)城(cheng)北角建(jian)筑京觀。當(dang)時叛(pan)(pan)軍(jun)尸體中(zhong)有個穿金色(se)龍袍的(de)(de),部下(xia)眾人(ren)(ren)說(shuo)是儂(nong)智(zhi)(zhi)高(gao)(gao)(gao)已死(si),要向(xiang)朝(chao)廷報告(gao)。狄(di)青(qing)說(shuo):“怎知這不是一個騙局呢?我(wo)寧可說(shuo)儂(nong)智(zhi)(zhi)高(gao)(gao)(gao)失蹤,也不敢欺騙朝(chao)廷來(lai)貪求戰功。”
狄(di)青由此復任樞(shu)密(mi)副使,并(bing)升為(wei)護國軍節(jie)度使、河中尹。等回到(dao)京師后,宋(song)仁宗嘉獎他的(de)功績(ji),任命他為(wei)樞(shu)密(mi)使,并(bing)賞賜給(gei)他一套在京師敦(dun)教坊的(de)宅第,還優(you)先給(gei)他的(de)兒子們加(jia)官進級。
儂(nong)智(zhi)高叛亂(luan)剛起時(shi),交(jiao)(jiao)趾(李朝(chao))請(qing)求出(chu)兵(bing)幫助(zhu)朝(chao)廷討伐(fa)儂(nong)智(zhi)高,余(yu)靖說他(ta)們(men)可信(xin),便在(zai)邕(yong)州(zhou)、欽州(zhou)準備了萬人(ren)的糧草等(deng)待(dai)他(ta)們(men)。宋仁宗還下(xia)詔(zhao)用三萬緡(min)錢(qian)賞賜給交(jiao)(jiao)趾國做(zuo)軍費,并許諾平(ping)定(ding)叛亂(luan)后再有厚賞。狄青到前線(xian)后,傳令余(yu)靖不(bu)要派使(shi)者到交(jiao)(jiao)趾借(jie)兵(bing),并立即上(shang)奏(zou)說:“李德政(李佛瑪)聲(sheng)稱將率步兵(bing)五萬、騎(qi)兵(bing)一(yi)千趕來支援(yuan),不(bu)是真的。而且借(jie)蠻(man)夷來消滅(mie)內(nei)寇,對我無利(li)。憑一(yi)個(ge)儂(nong)智(zhi)高就(jiu)能橫行(xing)、蹂躪兩(liang)廣,使(shi)朝(chao)廷無力討伐(fa),如(ru)果再向(xiang)蠻(man)夷借(jie)兵(bing),那蠻(man)夷貪得無厭,不(bu)仁不(bu)義(yi),進而發(fa)動戰亂(luan),又怎么抵御他(ta)們(men)呢?請(qing)取消要交(jiao)(jiao)趾出(chu)兵(bing)援(yuan)助(zhu)。”意見被采納(na)。叛軍被平(ping)定(ding)后,人(ren)們(men)都佩服(fu)他(ta)有遠略。
狄(di)青(qing)任樞密使四年,每當(dang)他(ta)出(chu)現時,士卒(zu)總會指(zhi)著他(ta)互(hu)相夸獎(jiang)贊嘆。諫官因狄(di)青(qing)家的狗生角,并且多次發光,便請求將他(ta)調出(chu)京師以便保全他(ta)的聲譽,但(dan)宋仁宗(zong)沒有答復。
嘉祐(you)元年(1056年),京師(shi)發生洪澇災害,狄青避水將家搬到(dao)大相國寺,竟在佛殿上居住(zhu),民情(qing)對(dui)此(ci)頗有疑惑議論,朝(chao)廷(ting)便免(mian)去(qu)狄青樞密使之職(zhi),加(jia)同中書門下平章事之銜(xian),離(li)京出知陳州。
嘉祐二(er)年(nian)(1057年(nian))二(er)月,狄青嘴生毒瘡。三月去世。宋仁宗在(zai)禁苑(yuan)中為(wei)他(ta)舉哀(ai),追贈中書令,賜謚“武(wu)襄”。
熙寧(ning)元年(nian)(1068年(nian)),宋神宗給近世將帥排名(ming)次,認為(wei)(wei)狄青(qing)從行伍出身而名(ming)震中(zhong)外,為(wei)(wei)人深(shen)沉而有(you)謀略(lve),又(you)能謹(jin)小慎(shen)微,保全名(ming)聲,有(you)始(shi)有(you)終(zhong),對狄青(qing)頗為(wei)(wei)感慨(kai)和思念,下(xia)令取來(lai)(lai)狄青(qing)的畫像放進宮中(zhong),并親為(wei)(wei)他御制祭(ji)文,又(you)派遣使(shi)者到他家,用中(zhong)牢的禮節來(lai)(lai)祭(ji)祀。
計事深思熟慮,用(yong)兵(bing)先定遠略(lve),是狄(di)(di)(di)青作(zuo)為(wei)(wei)一(yi)(yi)個成(cheng)熟的(de)將領的(de)標志之一(yi)(yi)。儂智(zhi)高(gao)反叛后,先以余(yu)靖為(wei)(wei)安撫使征(zheng)討(tao)(tao)(tao)。交(jiao)趾國(guo)聲言愿出(chu)兵(bing)助(zhu)討(tao)(tao)(tao)儂智(zhi)高(gao)。余(yu)靖認(ren)為(wei)(wei)可信,在茸(rong)州(zhou)等地準備可供萬(wan)人(ren)用(yong)的(de)糧食以待其兵(bing)。宋仁宗(zong)下詔以緡錢(qian)3萬(wan)賜給交(jiao)趾作(zuo)軍費,并(bing)應允討(tao)(tao)(tao)平(ping)儂智(zhi)高(gao)后厚賞交(jiao)趾兵(bing)。狄(di)(di)(di)青到南方后,果斷傳(chuan)檄余(yu)靖,命其不得派(pai)使者去(qu)交(jiao)趾借兵(bing),同時上奏宋仁宗(zong)陳(chen)述己見(jian)。他(ta)認(ren)為(wei)(wei):交(jiao)趾聲援將派(pai)步騎(qi)赴援,并(bing)不可靠。況且向外(wai)國(guo)借兵(bing)以平(ping)內亂,對自己是不利(li)的(de)。向外(wai)國(guo)借兵(bing),他(ta)們貪得錢(qian)財必然不顧(gu)信義,因此而作(zuo)亂。這(zhe)一(yi)(yi)見(jian)解(jie)說(shuo)服(fu)了(le)宋仁宗(zong)。后來狄(di)(di)(di)青迅速(su)討(tao)(tao)(tao)平(ping)了(le)依智(zhi)高(gao)。這(zhe)件事說(shuo)明(ming)狄(di)(di)(di)青在計慮討(tao)(tao)(tao)敵方略(lve)時,不僅(jin)只考慮如何(he)取(qu)勝(sheng)(sheng),還考慮用(yong)何(he)種(zhong)方略(lve)取(qu)勝(sheng)(sheng)才可不留后患。
對敵作戰(zhan),善用詐巧,是狄青(qing)戰(zhan)術指導的(de)一(yi)個特點。與西夏(xia)軍(jun)(jun)作戰(zhan)時(shi)(shi)(shi),他曾(ceng)巧施(shi)疑兵(bing)之計,以鑼聲(sheng)為號,令(ling)將(jiang)士忽停忽退,使西夏(xia)軍(jun)(jun)既不(bu)明宋軍(jun)(jun)實力,又不(bu)辨宋軍(jun)(jun)行止。當敵正疑懼(ju)之時(shi)(shi)(shi),他忽然揮軍(jun)(jun)攻(gong)擊,西夏(xia)軍(jun)(jun)大(da)潰。攻(gong)儂智高(gao)時(shi)(shi)(shi),他傳令(ling)軍(jun)(jun)中休息十日。儂智高(gao)的(de)探子把這情況匯報,儂以為宋軍(jun)(jun)不(bu)會馬上來攻(gong)。但第二(er)天,狄青(qing)迅(xun)速(su)整齊(qi)騎兵(bing),以一(yi)晝夜越過昆(kun)侖關,直出歸仁鋪(pu)列陣(zhen),先(xian)以前鋒與依軍(jun)(jun)激戰(zhan),后(hou)又指揮左(zuo)右翼騎兵(bing)夾擊敵人。儂軍(jun)(jun)毫無防備,大(da)敗潰逃(tao)。
軍(jun)紀嚴明,善待將(jiang)(jiang)士(shi),是(shi)狄(di)青(qing)(qing)治(zhi)軍(jun)帶兵(bing)的(de)基(ji)本特點。古來為(wei)將(jiang)(jiang)者(zhe),或執(zhi)法(fa)如山,或體恤將(jiang)(jiang)士(shi),二(er)者(zhe)兼備(bei)者(zhe)并不(bu)很多。狄(di)青(qing)(qing)一(yi)(yi)貫(guan)如此。他(ta)(ta)(ta)受命討儂智(zhi)高之初,傳令諸將(jiang)(jiang)不(bu)得擅(shan)出與敵作戰,等(deng)候他(ta)(ta)(ta)的(de)統一(yi)(yi)調遣。廣西鈴(ling)轄(xia)陳曙乘他(ta)(ta)(ta)尚未到前線,擅(shan)自發(fa)八千名步(bu)兵(bing)攻敵,大(da)敗于(yu)昆侖(lun)關。狄(di)青(qing)(qing)說:“號令不(bu)能(neng)整齊,所以(yi)軍(jun)隊(dui)打(da)敗仗。”依軍(jun)法(fa)斬陳曙及臨陣敗逃的(de)將(jiang)(jiang)佐(zuo)三十人(ren)。在執(zhi)法(fa)如山的(de)同(tong)時,他(ta)(ta)(ta)頗(po)能(neng)體恤將(jiang)(jiang)士(shi)。行軍(jun)作戰,他(ta)(ta)(ta)與軍(jun)士(shi)同(tong)饑寒勞(lao)苦;打(da)勝仗后,他(ta)(ta)(ta)常把(ba)功勞(lao)推給其(qi)將(jiang)(jiang)佐(zuo)。討儂智(zhi)高時全由他(ta)(ta)(ta)謀(mou)劃,戰事已(yi)完,記功報捷(jie)等(deng)一(yi)(yi)般(ban)余事全部交(jiao)給安撫使孫沔去辦,他(ta)(ta)(ta)全不(bu)放(fang)在心上,因此將(jiang)(jiang)佐(zuo)們深服其(qi)為(wei)人(ren)。
狄青在戰(zhan)爭中,驍勇善戰(zhan),經常充當先鋒(feng),率領(ling)士兵奪關斬(zhan)將(jiang)。
寶元初年(1038年),李元昊(hao)發動叛亂,狄青(qing)被任命為延(yan)(yan)州(zhou)指(zhi)揮使(shi)進行平叛。狄青(qing)到達延(yan)(yan)州(zhou)后,根據以往經驗,并不急于貿然出擊,而是先運籌了一系(xi)列措施(shi):
(一)訓練士卒,招納當地弓箭手(shou),增(zeng)強(qiang)戰(zhan)斗(dou)力(li)。
(二)查看地形(xing),偵探(tan)軍情,了解士兵心理(li),同時總結別(bie)的(de)將(jiang)帥(shuai)失敗(bai)教訓,密切監視李元(yuan)昊。元(yuan)昊稍(shao)有騷擾,便受到狄青的(de)猛烈回擊。
寶元(yuan)(yuan)(yuan)初年(nian)(1038年(nian))十一月,李元(yuan)(yuan)(yuan)昊入侵保安(an)。狄青率兵前(qian)往,在保安(an)大(da)敗李元(yuan)(yuan)(yuan)昊,史稱“保安(an)大(da)捷”。這是北宋和元(yuan)(yuan)(yuan)昊戰爭以(yi)來(lai)第一次(ci)大(da)勝仗,扭轉了整個西(xi)北戰局。為防西(xi)夏軍以(yi)后侵襲,狄青又率萬(wan)余(yu)人建筑(zhu)堡塞,扼(e)守(shou)要害,使西(xi)夏不敢妄動。
皇(huang)祐四(si)年(1052年),儂(nong)智(zhi)高(gao)(gao)叛亂,宋(song)軍(jun)(jun)(jun)(jun)猝不及防(fang),兩廣地區(qu)被叛軍(jun)(jun)(jun)(jun)攻(gong)陷。狄青來到后(hou),首(shou)先整(zheng)頓軍(jun)(jun)(jun)(jun)紀(ji),樹立軍(jun)(jun)(jun)(jun)威,將(jiang)目無法紀(ji)、擅自(zi)行(xing)動的三(san)十(shi)多位(wei)大(da)小官(guan)兵(bing)就地正法,軍(jun)(jun)(jun)(jun)中散漫之(zhi)氣(qi)(qi)、低落(luo)之(zhi)勢得(de)(de)到遏(e)制。經過積(ji)極準備和訓練,宋(song)軍(jun)(jun)(jun)(jun)松垮之(zhi)風(feng)徹底(di)改變(bian),一支軍(jun)(jun)(jun)(jun)紀(ji)嚴明(ming)士氣(qi)(qi)高(gao)(gao)漲的軍(jun)(jun)(jun)(jun)隊(dui)已然形成(cheng)。在(zai)軍(jun)(jun)(jun)(jun)隊(dui)風(feng)氣(qi)(qi)改變(bian)之(zhi)時,狄青詳(xiang)(xiang)細勘察了(le)儂(nong)智(zhi)高(gao)(gao)排兵(bing)布陣的特點,對敵(di)(di)方鎮守的昆(kun)侖(lun)關有了(le)大(da)膽詳(xiang)(xiang)細的進(jin)攻(gong)計劃(hua)。宋(song)軍(jun)(jun)(jun)(jun)兵(bing)發(fa)昆(kun)侖(lun)關后(hou),并沒有急于進(jin)攻(gong),而是原地休整(zheng)十(shi)天,這(zhe)使(shi)得(de)(de)把(ba)守此(ci)(ci)地的叛軍(jun)(jun)(jun)(jun),出現麻痹(bi)狀態。狄青得(de)(de)知情報后(hou),在(zai)夜間(jian)親率大(da)軍(jun)(jun)(jun)(jun)分(fen)三(san)路急進(jin),與守敵(di)(di)激戰(zhan)至天明(ming),完全占領整(zheng)個關口。部隊(dui)稍作休整(zheng),就急撲叛軍(jun)(jun)(jun)(jun)巢穴邕州(zhou)。儂(nong)智(zhi)高(gao)(gao)急忙調動軍(jun)(jun)(jun)(jun)隊(dui)迎(ying)敵(di)(di),卻(que)被狄青打敗,最終儂(nong)智(zhi)高(gao)(gao)丟(diu)棄邕州(zhou),狼狽逃亡。自(zi)此(ci)(ci),平(ping)叛取得(de)(de)勝利(li)。
據(ju)沈括《夢(meng)溪筆(bi)談》記載(zai),一(yi)次狄(di)(di)青在(zai)涇原與西夏(xia)(xia)(xia)軍(jun)作戰時,敗西夏(xia)(xia)(xia)軍(jun)后(hou)乘勝(sheng)追奔(ben)數(shu)里,忽然(ran)發現(xian)西夏(xia)(xia)(xia)軍(jun)在(zai)一(yi)處(chu)山(shan)踴(yong)前止步,眾(zhong)人認為(wei)(wei)西夏(xia)(xia)(xia)軍(jun)前方必然(ran)是(shi)遇上了險境,都(dou)想要乘機(ji)奮擊。狄(di)(di)青恐其有(you)詐,急鳴鉦制止了士兵的追擊,西夏(xia)(xia)(xia)軍(jun)遂(sui)逃走(zou)。而前去(qu)查看發現(xian)山(shan)踴(yong)處(chu)確實(shi)臨深(shen)澗,將佐(zuo)都(dou)后(hou)悔沒(mei)有(you)追擊,而狄(di)(di)青卻以為(wei)(wei)不(bu)然(ran),說:“敵軍(jun)奔(ben)亡之中卻忽然(ran)停下(xia)來(lai)與我(wo)軍(jun)對抗,我(wo)們怎么知(zhi)道這不(bu)是(shi)敵人的陰(yin)謀(mou)呢?我(wo)方已(yi)經大勝(sheng),區區殘寇不(bu)足為(wei)(wei)利,俘獲了他(ta)們也(ye)不(bu)會給(gei)我(wo)軍(jun)帶來(lai)多大好處(chu),但萬一(yi)為(wei)(wei)了追窮寇而中了敵人的計(ji)謀(mou),那原本勝(sheng)利的我(wo)們就會連生(sheng)死都(dou)不(bu)可知(zhi)了。寧愿(yuan)現(xian)在(zai)后(hou)悔沒(mei)有(you)追擊也(ye)不(bu)能等(deng)中計(ji)后(hou)再后(hou)悔沒(mei)有(you)停擊。”
據說,狄(di)青(qing)到(dao)(dao)(dao)廣西(xi)征(zheng)討儂(nong)(nong)智(zhi)高時(shi),由(you)于(yu)從(cong)前將領(ling)幾次征(zheng)討失敗(bai),士氣(qi)(qi)低落,如(ru)何振(zhen)奮士氣(qi)(qi)便成了個問題。狄(di)青(qing)看(kan)到(dao)(dao)(dao)南(nan)方有(you)(you)崇拜鬼(gui)神(shen)的風俗,便心(xin)(xin)生一(yi)(yi)計:他(ta)率(lv)官(guan)(guan)兵(bing)剛出桂林之南(nan),就拜神(shen)祈佑(you)。只(zhi)見他(ta)拿出一(yi)(yi)百(bai)個制錢(qian)(qian)(qian)(qian),口中念念有(you)(you)詞:“此次用兵(bing)勝負難以預料,若能制敵,請神(shen)靈(ling)使(shi)錢(qian)(qian)(qian)(qian)面(mian)(mian)全(quan)都(dou)朝(chao)上(shang)!”左右官(guan)(guan)員(yuan)對(dui)此感到(dao)(dao)(dao)茫然,擔心(xin)(xin)弄不(bu)好(hao)反(fan)會影響士氣(qi)(qi),都(dou)勸狄(di)青(qing)不(bu)必這么做。而狄(di)青(qing)卻不(bu)加(jia)理睬,在全(quan)軍眾目睽睽之下(xia),一(yi)(yi)揮手,一(yi)(yi)百(bai)個制錢(qian)(qian)(qian)(qian)全(quan)撒到(dao)(dao)(dao)地面(mian)(mian)。大家湊近一(yi)(yi)看(kan),一(yi)(yi)百(bai)個錢(qian)(qian)(qian)(qian)面(mian)(mian)全(quan)部朝(chao)上(shang)。官(guan)(guan)兵(bing)見神(shen)靈(ling)保佑(you),士氣(qi)(qi)大振(zhen)。狄(di)青(qing)當(dang)即命左右侍從(cong),拿來一(yi)(yi)百(bai)根鐵釘,把制錢(qian)(qian)(qian)(qian)原封不(bu)動地釘在地上(shang),蓋上(shang)青(qing)布,還親手把它(ta)封好(hao),說:“待勝利歸來,再(zai)收回制錢(qian)(qian)(qian)(qian)。”于(yu)是(shi)率(lv)官(guan)(guan)兵(bing)南(nan)進,結(jie)果大敗(bai)儂(nong)(nong)智(zhi)高軍。狄(di)青(qing)平(ping)定(ding)了邕州(zhou),帶領(ling)勝利之師北還,如(ru)約到(dao)(dao)(dao)擲錢(qian)(qian)(qian)(qian)處取制錢(qian)(qian)(qian)(qian)。僚屬們(men)將錢(qian)(qian)(qian)(qian)起(qi)出一(yi)(yi)看(kan),原來這一(yi)(yi)百(bai)個制錢(qian)(qian)(qian)(qian)兩面(mian)(mian)都(dou)是(shi)錢(qian)(qian)(qian)(qian)面(mian)(mian),大家才恍然大悟。
狄青到廣(guang)西征討儂智高(gao)時,在邕州正(zheng)遇上這里毒瘴彌漫,有人說是叛軍(jun)在江水(shui)上游放毒,將士飲水(shui)而死(si)者很多,狄青非常憂(you)慮。一夕,有一股泉水(shui)從寨下(xia)涌出,取來(lai)一喝,味道甘(gan)美,部隊靠此才渡過(guo)了(le)難關(guan)。
狄(di)青尤其喜歡將戰功(gong)推給(gei)輔佐將領。當初(chu),他(ta)與孫(sun)(sun)沔(mian)一同擊(ji)敗儂智(zhi)高叛軍,戰術謀(mou)劃都出自狄(di)青,但(dan)叛亂平定后,處理(li)后事,他(ta)便全交給(gei)孫(sun)(sun)沔(mian)負(fu)責,自己則毫(hao)不在意(yi)的(de)退出來(lai)。孫(sun)(sun)沔(mian)開始時(shi)贊嘆他(ta)的(de)勇猛,這時(shi)更欽服(fu)他(ta)的(de)為人(ren),自以為不如他(ta)。尹洙因貶(bian)謫而死,狄(di)青全力周濟他(ta)的(de)家屬。
狄青(qing)(qing)(qing)在(zai)率部南下征(zheng)討儂(nong)智高后,宋仁(ren)宗常為他擔(dan)憂(you)說:“狄青(qing)(qing)(qing)有(you)威武的(de)(de)名聲,叛(pan)軍(jun)應(ying)會害怕他的(de)(de)到來(lai)。擔(dan)任(ren)左右傳令的(de)(de)人,非狄青(qing)(qing)(qing)的(de)(de)親(qin)信(xin)者不可,雖然是飲食起居的(de)(de)時候,都應(ying)該防備突然襲擊(ji)的(de)(de)發(fa)動。”于是派使者飛(fei)馳(chi)前線(xian)訓戒。等獲悉狄青(qing)(qing)(qing)已(yi)打敗叛(pan)軍(jun),宋仁(ren)宗對宰(zai)相(xiang)說:“快快議定恩賞,慢了(le)便起不到獎勉的(de)(de)作用了(le)。”
一(yi)次,狄(di)(di)青(qing)正在辦公,兵士(shi)來(lai)報,說(shuo)門外(wai)有(you)人(ren)求見。狄(di)(di)青(qing)便命(ming)(ming)人(ren)將這(zhe)個人(ren)帶進來(lai),此人(ren)深施一(yi)禮(li)后(hou),拿出了(le)一(yi)個包裹放到狄(di)(di)青(qing)面(mian)前(qian)。包裹中裝(zhuang)的(de)(de)(de)倒(dao)不(bu)是金(jin)銀財寶,而是唐代鼎鼎有(you)名的(de)(de)(de)狄(di)(di)仁杰的(de)(de)(de)畫像和(he)(he)十余道告(gao)身(shen)。所謂(wei)告(gao)身(shen),簡單說(shuo)來(lai)就是任命(ming)(ming)狀,一(yi)組完整(zheng)的(de)(de)(de)告(gao)身(shen),就是一(yi)生的(de)(de)(de)仕(shi)宦經歷,古人(ren)有(you)的(de)(de)(de)將告(gao)身(shen)隨葬身(shen)旁,有(you)的(de)(de)(de)傳給后(hou)人(ren)。狄(di)(di)青(qing)不(bu)解他(ta)的(de)(de)(de)來(lai)意,來(lai)人(ren)說(shuo)要將這(zhe)些畫像和(he)(he)告(gao)身(shen)獻給狄(di)(di)青(qing),因為狄(di)(di)仁杰是狄(di)(di)青(qing)的(de)(de)(de)同(tong)宗遠祖啊。這(zhe)人(ren)本(ben)以為狄(di)(di)青(qing)會(hui)很(hen)高(gao)興(xing)地同(tong)意,但狄(di)(di)青(qing)卻冷(leng)冷(leng)地說(shuo):“我只不(bu)過是一(yi)時機遇好罷(ba)了(le),怎(zen)么(me)敢攀(pan)附狄(di)(di)仁杰大人(ren)呢?”隨即將他(ta)打發走了(le)。
據明代馮夢龍所編類書(shu)(shu)《智囊》記載:狄(di)青(qing)擔任(ren)(ren)樞密使(shi)時,自恃功(gong)勛(xun)卓著(zhu),十分傲慢(man)不(bu)馴,袒護(hu)士卒。士卒每次得到衣物糧食,都(dou)(dou)說(shuo)(shuo):“這是狄(di)家爺爺賞賜(si)的。”朝廷上(shang)(shang)下(xia)都(dou)(dou)以此為(wei)大患。當時文(wen)(wen)彥(yan)博(bo)執(zhi)政,建(jian)議宋仁(ren)(ren)宗讓狄(di)青(qing)出任(ren)(ren)兩鎮(zhen)節(jie)度(du)使(shi)以便讓他離開朝廷。狄(di)青(qing)上(shang)(shang)書(shu)(shu)說(shuo)(shuo)自己(ji)無功(gong)卻受封節(jie)度(du)使(shi),無罪卻又外放,心(xin)中很是委(wei)屈。宋仁(ren)(ren)宗也覺得他說(shuo)(shuo)的有(you)(you)道理,就(jiu)向文(wen)(wen)彥(yan)博(bo)轉述了(le)(le)狄(di)青(qing)的話,并(bing)說(shuo)(shuo)狄(di)青(qing)是忠臣。文(wen)(wen)彥(yan)博(bo)說(shuo)(shuo):“太祖(趙匡胤)難道不(bu)是周世宗的忠臣嗎?但(dan)因(yin)為(wei)得到軍(jun)心(xin),所以才會(hui)發生黃袍加身、陳橋兵變的事。”宋仁(ren)(ren)宗聽了(le)(le)默(mo)然無語。狄(di)青(qing)不(bu)知(zhi)道這事,到中書(shu)(shu)門下(xia)去為(wei)自己(ji)辯白。文(wen)(wen)彥(yan)博(bo)盯著(zhu)他,直截了(le)(le)當的說(shuo)(shuo):“沒(mei)有(you)(you)其他原因(yin),只是朝廷有(you)(you)些懷疑你罷了(le)(le)。”狄(di)青(qing)嚇得禁不(bu)住后退好(hao)幾步。狄(di)青(qing)到藩鎮(zhen)以后,宋仁(ren)(ren)宗每個(ge)月都(dou)(dou)派使(shi)者(zhe)去慰問看望他兩次。每次聽說(shuo)(shuo)皇(huang)上(shang)(shang)的使(shi)者(zhe)要(yao)來,狄(di)青(qing)都(dou)(dou)會(hui)整(zheng)日驚嚇疑慮。結果不(bu)到半年,就(jiu)生病(bing)去世了(le)(le)。這些都(dou)(dou)是文(wen)(wen)彥(yan)博(bo)的計謀(mou)。
宋元時代是狄青(qing)故事(shi)(shi)流傳的(de)發端階段。像其他英雄家族故事(shi)(shi)流傳一樣,狄青(qing)故事(shi)(shi)也經歷(li)了由(you)史(shi)學(xue)逐(zhu)步向(xiang)文學(xue)過(guo)渡的(de)過(guo)程,即由(you)嚴(yan)肅的(de)史(shi)傳記(ji)載到(dao)兼具史(shi)實與虛構的(de)筆記(ji)小說,再到(dao)民間(jian)通俗(su)文學(xue)創(chuang)作的(de)過(guo)程。
(一(yi))在筆(bi)記小(xiao)說(shuo)中,多是承接(jie)史(shi)書(shu)中的有關記載,對(dui)史(shi)書(shu)中的內容(rong)(rong)加以文學性的擴(kuo)展、補充描寫,使(shi)狄(di)青故事變得較為(wei)生(sheng)動(dong)、形象。其內容(rong)(rong)概(gai)括(kuo)起來主(zhu)要有下(xia)面(mian)兩(liang)方面(mian):
一(yi)是描寫狄(di)青的善于治軍,英(ying)勇善戰(zhan)。如《默記》《澠水燕談錄》等。
二是關于狄青的帶有(you)傳(chuan)奇色彩的民間傳(chuan)說與故事。如《東(dong)都事略》對他的出(chu)身有(you)具有(you)民間傳(chuan)說成份的記載(zai)(zai);而《鐵(tie)圍山(shan)叢談》載(zai)(zai)狄青征儂智(zhi)高(gao)時從(cong)南俗,在一神廟中禱告(gao)而獲神佑,后來(lai)果然破(po)昆侖關,敗儂智(zhi)高(gao)的事跡(ji)。
(二)宋元通俗文(wen)學中(zhong)的狄(di)青故事。
現存的(de)(de)宋人話本名目中,有《收(shou)西夏(xia)》一(yi)書,當是演說狄(di)(di)青(qing)平定西夏(xia)趙元(yuan)昊的(de)(de)故事。而金(jin)院本中有《說狄(di)(di)青(qing)》名目,元(yuan)雜劇(ju)中三部有關狄(di)(di)青(qing)的(de)(de)劇(ju)目,一(yi)是《狄(di)(di)青(qing)撲(pu)馬(ma)》,另有《刀劈(pi)史(shi)鴉霞》。這(zhe)兩(liang)部作(zuo)品(pin)都已佚(yi),唯一(yi)較(jiao)為完(wan)整地保存下(xia)來(lai)的(de)(de)是《狄(di)(di)青(qing)復奪衣襖(ao)車》,寫(xie)狄(di)(di)青(qing)為軍卒時,押(ya)解衣襖(ao)車賞軍的(de)(de)一(yi)段曲折經(jing)歷(li)。
明(ming)代狄(di)(di)青(qing)(qing)故事(shi)也廣為流傳,在(zai)明(ming)中(zhong)后期(qi)的兩部小說中(zhong)的狄(di)(di)青(qing)(qing)形(xing)(xing)象都帶有負面的性質。一(yi)是《包龍圖判(pan)百家(jia)公案演義(yi)》,一(yi)是《楊家(jia)府演義(yi)》。在(zai)《包龍圖判(pan)百家(jia)公案演義(yi)》的第四回(hui)“止狄(di)(di)青(qing)(qing)家(jia)之(zhi)花妖”中(zhong),作者(zhe)(zhe)對(dui)狄(di)(di)青(qing)(qing)多有貶斥。而在(zai)《楊家(jia)府演義(yi)》中(zhong)的狄(di)(di)青(qing)(qing)形(xing)(xing)象則完全是負面的,在(zai)“邕州(zhou)儂(nong)智(zhi)高(gao)叛(pan)宋”一(yi)節(jie)中(zhong),作者(zhe)(zhe)將(jiang)平定儂(nong)智(zhi)高(gao)叛(pan)亂之(zhi)歸功于楊家(jia)將(jiang),而將(jiang)狄(di)(di)青(qing)(qing)描寫成為一(yi)個既沒有軍(jun)事(shi)才能又嫉賢妒能的奸臣。
在清代,狄(di)(di)青故事(shi)與楊家將故事(shi)密(mi)切聯系,而狄(di)(di)青故事(shi)也進(jin)入了(le)一個豐富的階(jie)段,其標志就(jiu)是(shi)(shi)出(chu)現了(le)四部(bu)描寫狄(di)(di)青故事(shi)的章回小(xiao)說——《萬花樓(lou)楊包狄(di)(di)演義(yi)(yi)》《五(wu)(wu)虎平(ping)西演義(yi)(yi)》《五(wu)(wu)虎平(ping)南演義(yi)(yi)》《后宋慈云走國全(quan)傳》。這四部(bu)作(zuo)品是(shi)(shi)狄(di)(di)青故事(shi)的集大成者。其故事(shi)情(qing)節(jie)是(shi)(shi)綜(zong)合了(le)史實(shi)、民(min)間傳說、話本、講唱文(wen)學(xue)中(zhong)的傳奇故事(shi),及楊家將小(xiao)說中(zhong)的框架結構(gou)加以(yi)吸收并進(jin)行了(le)大幅(fu)度(du)的補充與豐富,總體(ti)上這些小(xiao)說與《狄(di)(di)青復奪衣(yi)襖車》《包龍圖判百家公案演義(yi)(yi)》和《楊家府(fu)演義(yi)(yi)》有(you)著明顯的不同。
其中,《萬花樓楊(yang)包狄(di)(di)演(yan)(yan)(yan)義(yi)(yi)》講述(shu)楊(yang)宗保、包拯(zheng)(zheng)、狄(di)(di)青等忠(zhong)(zhong)臣良將(jiang)(jiang)抗擊(ji)外侮、斥佞除奸、忠(zhong)(zhong)君報國(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)故(gu)事。《五虎(hu)平(ping)西演(yan)(yan)(yan)義(yi)(yi)》的(de)(de)(de)(de)故(gu)事承(cheng)(cheng)接《萬花樓》,敘(xu)述(shu)狄(di)(di)青、張忠(zhong)(zhong)、劉慶、李義(yi)(yi)、石玉五虎(hu)將(jiang)(jiang)出征(zheng)(zheng)西夏的(de)(de)(de)(de)過(guo)程,以(yi)及狄(di)(di)青和單單國(guo)(guo)八寶公主(zhu)的(de)(de)(de)(de)愛情故(gu)事。其間還貫(guan)串了(le)包拯(zheng)(zheng)和狄(di)(di)青等與(yu)(yu)奸相龐洪的(de)(de)(de)(de)忠(zhong)(zhong)奸斗(dou)爭。《五虎(hu)平(ping)南演(yan)(yan)(yan)義(yi)(yi)》承(cheng)(cheng)續《五虎(hu)平(ping)西演(yan)(yan)(yan)義(yi)(yi)》故(gu)事,敘(xu)述(shu)以(yi)狄(di)(di)青為首的(de)(de)(de)(de)五虎(hu)將(jiang)(jiang)率兵(bing)南征(zheng)(zheng),平(ping)定廣源州儂智高(gao)叛亂的(de)(de)(de)(de)經過(guo),以(yi)及狄(di)(di)青的(de)(de)(de)(de)兩(liang)個孿生子狄(di)(di)龍、狄(di)(di)虎(hu)在出征(zheng)(zheng)中與(yu)(yu)敵方女將(jiang)(jiang)段紅玉、王(wang)蘭英之間的(de)(de)(de)(de)愛情糾葛,同時(shi)也穿插了(le)包拯(zheng)(zheng)、狄(di)(di)青與(yu)(yu)朝中奸佞斗(dou)爭的(de)(de)(de)(de)線索。《后宋慈云走(zou)國(guo)(guo)全傳》則承(cheng)(cheng)續《五虎(hu)平(ping)南演(yan)(yan)(yan)義(yi)(yi)》,書(shu)中出現的(de)(de)(de)(de)狄(di)(di)家將(jiang)(jiang)主(zhu)要人物(wu)是狄(di)(di)青的(de)(de)(de)(de)兩(liang)個兒(er)子狄(di)(di)龍、狄(di)(di)虎(hu)。
年份 影視類型 劇名/片名 飾演者(zhe)
1949年 電影 《狄青》 黃(huang)鶴聲(sheng)
1985年 電視劇 《鐵面包公》 劉丹
1986年 電視劇(ju) 《狄青》 苗僑(qiao)偉
1993年 電視劇 《包青天之狄青》 張復建
2003年 動畫(hua)片(pian) 《大英雄狄(di)青》 金(jin)鋒(配(pei)音(yin))
2011年(nian) 電視劇 《包青天之碧血丹心》 章申
2020年 電視劇 《清平樂》 季晨
宋仁宗趙禎:青有威名(ming),賊當畏其來。
北宋大臣尹洙:此(ci)良將材(cai)也。
北宋大臣葉(xie)清臣:狄青、范全頗能馭眾,蔣偕沉毅有(you)(you)術略(lve),張亢倜儻(tang)有(you)(you)膽勇,劉貽孫材武剛斷,王德基純愨勁勇,此(ci)可補(bu)偏(pian)裨(bi)者也。
北宋政(zheng)治家余靖《大宋平蠻碑(bei)》:天生狄(di)公,輔圣推(tui)忠。情存義烈(lie),志嫉頑兇。請(qing)纓即(ji)路(lu),仗節(jie)臨戎。英材(cai)遴集,猛將風從(cong)。賊(zei)之敢(gan)鬭(dou),實(shi)惟天誘。來迓于(yu)郊(jiao),奄喪(sang)羣丑。當我摧鋒(feng),易如拉朽。僣補(bu)偽署,叢然授首(shou)。羽(yu)翼既剪,心腹既刳(ku)。雖(sui)欲自(zi)舉,人誰與(yu)圖?焚(fen)廬而去,回巢以逋。六親不(bu)保,曰獻其俘。厥(jue)推(tui)邕(yong)邊,南(nan)國之紀(ji)。九洞襟帶(dai),列城唇齒。險(xian)固一失,兵(bing)糧無峙。庶(shu)民(min)蚩(chi)蚩(chi),鳥(niao)獸(shou)驚跂。我公之來,電掃云開。叛渙斗(dou)破,綱領(ling)重恢(hui)。師成廟筭,民(min)得春臺。天聲遠振,繄公之材(cai)。
北宋大臣孫甫:今陜西兵官惟種世衡、狄青、王信材勇,可戰(zhan)可守。
北宋政(zheng)治家歐陽(yang)修:臣伏見兵興以來,所(suo)得(de)邊(bian)將,惟狄青、種世衡二人,其(qi)忠勇材武,不可與張亢、滕宗(zong)諒一例待之。
北宋(song)政治家王(wang)珪《狄青神道碑》:汾晉之氣,蒙于崆峒。有(you)如其(qi)人,武襄之雄。始(shi)來(lai)京師,感慨從軍。以節自發,孰莫(mo)(mo)不聞。元昊雄奸,歸節塞下。西邊用(yong)兵,露甲(jia)在野。公(gong)出大里,至于杏林。奇謀縱橫,以詟(zhe)戎心。上顧將帥,威名(ming)無如。來(lai)汝陪予,秉國之樞。盜起南荒,乘邊弛防(fang)。陷邕圍廣,妖雰以猖。公(gong)于上前,憤(fen)然(ran)請討。賊(zei)失昆侖,膏血(xue)原草。還服(fu)在廷,越(yue)茲(zi)累年。夙夜乃事,匪圗弗宣(xuan)。將相出藩,年甫(fu)五十。公(gong)不復還,天子為泣。生莫(mo)(mo)與(yu)榮,沒(mei)莫(mo)(mo)與(yu)哀。彛常之載,其(qi)績有(you)來(lai)。有(you)勤其(qi)初,有(you)大其(qi)后。書德于詩,以質不朽。
北宋官科學家(jia)沈(shen)括《夢(meng)溪筆談(tan)》:青(qing)之(zhi)用(yong)兵(bing),主(zhu)勝而已(yi)。不求(qiu)奇功(gong),故未嘗大(da)敗(bai)。計功(gong)最(zui)多,卒為名將。譬如弈棋,已(yi)勝敵可止矣,然猶攻(gong)擊不已(yi),往往大(da)敗(bai)。此青(qing)之(zhi)所戒(jie)也,臨利(li)而能(neng)戒(jie),乃青(qing)之(zhi)過人(ren)處(chu)也。
宋朝大臣王铚(zhi)《默記(ji)·卷四》:狄青(qing)善用(yong)兵,多智數,為一時所(suo)伏。
南宋(song)歷史(shi)學家李燾《續資治通鑒長編(bian)》:青為(wei)人謹(jin)密寡言(yan),其計事必審中機會(hui)而后發。師(shi)行,先正部(bu)伍(wu),明賞罰,與士同饑(ji)寒勞苦,雖敵猝犯(fan)之,無一士敢后先者,故其出常有功(gong)。喜推其功(gong)以(yi)與將佐。
南宋政論家葉適(shi)《習(xi)學(xue)記言·卷三(san)十七》:若狄青(qing)、岳飛輩,蓋數(shu)十百年而一,有寥落相望,無復繼者,則其為存亡安危所系(xi)。
元末(mo)政(zheng)(zheng)治(zhi)家脫(tuo)脫(tuo)等(deng)《宋史(shi)》:①青(qing)起行(xing)伍而名(ming)動夷夏,深沈有(you)智(zhi)略(lve),能(neng)以畏慎保全(quan)終始(shi)。②宋至(zhi)仁宗時(shi),承平百年,武夫鷙(zhi)卒(zu)遭時(shi)致位者雖有(you)之,起健卒(zu)至(zhi)政(zheng)(zheng)府(fu),隱(yin)然為時(shi)名(ming)將,惟青(qing)與(郭)逵兩人爾。青(qing)在邊境凡二十(shi)五(wu)戰(zhan),無大勝,亦無大敗(bai),最(zui)后昆(kun)侖一舉(ju),頗著奇雋。考其(qi)識量(liang),亦過人遠矣(yi)。
明(ming)朝大臣(chen)范(fan)珠(zhu)《謁(ye)狄武襄公(gong)祠》:宋祚方(fang)興(xing)虜未平,將軍(jun)百(bai)戰捍危城(cheng)。流言難泯(min)生前(qian)節,信史猶傳身(shen)后名。八尺穹碑蒼蘚(xian)合,一區(qu)故宅野云橫。晚(wan)來(lai)風(feng)撼溪山(shan)村(cun),仿佛南征(zheng)弓(gong)馬聲。
明(ming)代博物(wu)學家謝肇淛《五雜俎》:宋之(zhi)人物(wu),若王沂公(gong)、李文正、司馬溫公(gong)之(zhi)相業,寇萊公(gong)、趙忠(zhong)定之(zhi)應變(bian),韓魏公(gong)之(zhi)德量,李綱、宗澤之(zhi)撥亂,狄青、曹瑋、岳(yue)飛、韓世(shi)忠(zhong)之(zhi)將(jiang)略,程明(ming)道、朱(zhu)晦庵之(zhi)真(zhen)儒,歐陽永叔、蘇子瞻之(zhi)文章,洪忠(zhong)宣、文信國之(zhi)忠(zhong)義,皆灼(zhuo)無可(ke)議,而且有用于時者,其它瑕瑜不(bu)掩(yan),蓋(gai)難(nan)言(yan)之(zhi)矣。
明末學(xue)者黃道(dao)周《廣名將傳》:狄(di)青為將,戰功紛紛。帶銅面(mian)具,所(suo)向(xiang)吸魂。朝(chao)野名重(zhong),面(mian)涅猶存。帝命藥去(qu),請留勸軍。儂智(zhi)高(gao)反(fan),眾敗昆侖(lun)。青怒盡斬,突出(chu)關(guan)門。賊出(chu)不意,大敗而(er)奔。高(gao)死(si)未確,不敢妄(wang)聞。智(zhi)高(gao)一叛,青已早論(lun)。破之亦易(yi),何假于人。賊平(ping)之后(hou),方服其神。
明(ming)末清初思想(xiang)家王(wang)夫之(zhi)(zhi)(zhi)①《黃書·古(gu)儀(yi)》:狄青以樞(shu)副之(zhi)(zhi)(zhi)任,稍自(zi)掀舉(ju),茍異(yi)一(yi)切,而密(mi)席未溫,嫌疑指斥,是以英(ying)流屏足(zu)巨室寒心。②《宋論(lun)》:自(zi)趙(zhao)普之(zhi)(zhi)(zhi)謀(mou)行于武人(ren)(ren),而人(ren)(ren)主(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)猜心一(yi)動,則文弱之(zhi)(zhi)(zhi)士(shi)亦供其(qi)忌玩(wan)。故非(fei)徒王(wang)德用、狄青之(zhi)(zhi)(zhi)小有成勞,而防之(zhi)(zhi)(zhi)若敵國也(ye)。③《宋論(lun)》:懷黃袍(pao)加身之(zhi)(zhi)(zhi)疑,以痛抑猛士(shi),僅一(yi)王(wang)德用、狄青,而猜防百(bai)至(zhi),夫豈無可恃(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)才(cai)哉?
清朝史學家(jia)朱軾《史傳三(san)編》:青(qing)(qing)之(zhi)討智高(gao)也,朝臣(chen)謂青(qing)(qing)武人(ren),不(bu)(bu)足獨任,宜以重(zhong)臣(chen)統之(zhi)。獨龐籍(ji)力言(yan)青(qing)(qing)可用,且(qie)謂委任不(bu)(bu)專,將致僨事。帝用其(qi)言(yan),青(qing)(qing)以成(cheng)功。此(ci)與杜黃裳力保(bao)高(gao)崇文(wen)以破劉(liu)辟、李迪力保(bao)曹瑋以成(cheng)三(san)都之(zhi)績同所謂廟算者,非耶?青(qing)(qing)之(zhi)將略(lve)蓋(gai)一世,而謙讓(rang)不(bu)(bu)居,其(qi)識度有過(guo)人(ren)者。晚(wan)遭(zao)曖(ai)昧之(zhi)謗,非其(qi)素守,孚于(yu)上(shang)下,防于(yu)殆矣。韓(han)、范之(zhi)所摩厲,其(qi)不(bu)(bu)為無助哉。
清(qing)朝(chao)史(shi)學家愛(ai)新覺羅·昭梿(lian)《嘯亭(ting)雜錄(lu)》:有(you)宋一代,武臣寥寥,惟狄武襄立功廣南,稍(shao)有(you)生(sheng)色,仁(ren)宗(zong)置諸樞府,甚為駕馭得(de)宜(yi)。乃歐陽(yang)公露章劾之,至恐其有(you)他心,豈人臣為國愛(ai)惜(xi)人材之道(dao)?狄公終以憂憤而卒。
中國近(jin)代小說(shuo)家蔡(cai)東(dong)藩:狄(di)青、包拯(zheng)兩(liang)人(ren),垂譽至今,稱(cheng)頌不(bu)衰。而(er)包龍圖三字,盛名(ming)尤出狄(di)上。即婦人(ren)孺(ru)子(zi),無(wu)不(bu)知有(you)包龍圖者。甚且謂狄(di)之(zhi)榮顯,多由包拯(zheng)之(zhi)力,是(shi)則子(zi)虛(xu)烏有(you)之(zhi)談(tan),固難取信耳。嘗(chang)考狄(di)之(zhi)立功(gong),莫(mo)大(da)于奪昆侖關,包之(zhi)成名(ming),莫(mo)要于知開(kai)封府,著書人(ren)不(bu)敢溢美(mei),亦不(bu)敢沒善,就兩(liang)人(ren)功(gong)名(ming),擇要演述,已(yi)足存其實跡;而(er)當時朝政(zheng)之(zhi)得失,亦銷納其間,以(yi)視俗小說(shuo)之(zhi)附會荒(huang)唐,不(bu)值一噱者,固不(bu)啻霄(xiao)壤之(zhi)別也。
關系(xi) 姓名 簡介
妻子 魏氏 封(feng)定國夫人
兒子 狄(di)諒 蔭補三班奉職,早卒無后。
狄諮 官至西上閣(ge)門副使(shi)。
狄詠 一作狄詠,官(guan)至內殿崇班(ban)閣門袛(di)侯,屢立戰功。
狄譓 官至殿內崇班(ban)。
狄說(shuo) 官至(zhi)東頭(tou)供奉。
狄諫(jian) 官至殿內崇班。
《宋史·卷二(er)百九十(shi)·列傳第四十(shi)九》
《史傳三編·卷四十八·名臣續傳五》
狄(di)青墓(mu)位于(yu)(yu)今山西省汾陽市城北十里的峪(yu)道河鎮劉村(cun)(cun)村(cun)(cun)東,墓(mu)地(di)(di)原分布面積為7.99萬(wan)平(ping)方米(mi),建(jian)有(you)(you)祭(ji)祠(ci)性建(jian)筑顯慶寺、狄(di)公祠(ci)等(deng),均毀于(yu)(yu)晚清至抗戰期間。建(jian)國后,陵(ling)園已不存,“文(wen)(wen)革”中,墓(mu)丘(qiu)被攤平(ping),翁仲、石(shi)獸(shou)被就地(di)(di)埋掉。現僅存原神道碑(bei)座(zuo)(zuo)及清宣統元年(nian)(1909年(nian))在該碑(bei)座(zuo)(zuo)上(shang)重立的墓(mu)碑(bei)1通(原神道碑(bei)現存于(yu)(yu)汾陽太(tai)符(fu)觀內)。碑(bei)坐北朝南,青石(shi)質(zhi),碑(bei)身殘高1.9米(mi),寬0.5米(mi),厚0.3米(mi)。碑(bei)陽正(zheng)中鐫“宋(song)狄(di)武襄(xiang)公之墓(mu)”,由宋(song)仁宗(zong)親(qin)書篆額;碑(bei)陰載:原碑(bei)立于(yu)(yu)宋(song)嘉祐七年(nian)(1062年(nian)),因其(qi)(qi)倒于(yu)(yu)路旁,恐其(qi)(qi)泯滅,故將其(qi)(qi)遷至郡城狄(di)公祠(ci);又(you)恐此地(di)(di)日后成(cheng)為墟(xu)坪,特(te)立此碑(bei)為志。原神道碑(bei)座(zuo)(zuo)為青石(shi)質(zhi),龜跌(die)式,體形較(jiao)大,高為0.7米(mi)。另外,墓(mu)地(di)(di)原保(bao)留(liu)有(you)(you)石(shi)獸(shou)2尊(羊(yang)、虎),現存于(yu)(yu)劉村(cun)(cun)關帝廟(現村(cun)(cun)委)內。1996年(nian)1月(yue)12日,山西省人民政(zheng)府公布為省級重點文(wen)(wen)物保(bao)護單位。
狄(di)(di)(di)武(wu)襄(xiang)公(gong)(gong)(gong)祠(ci)位于(yu)山西省(sheng)呂(lv)(lv)梁市文水縣西槽頭鄉狄(di)(di)(di)家社村中(zhong)部(bu),系現存清代建(jian)筑。是(shi)狄(di)(di)(di)青的族人為紀念狄(di)(di)(di)青而修(xiu)建(jian)的。狄(di)(di)(di)武(wu)襄(xiang)公(gong)(gong)(gong)祠(ci)始建(jian)于(yu)宋(song)代,宋(song)嘉祐四年(1059年)狄(di)(di)(di)青歸葬故里后不久,由其次(ci)子狄(di)(di)(di)諮率昆(kun)弟族人修(xiu)建(jian)。2007年,狄(di)(di)(di)武(wu)襄(xiang)公(gong)(gong)(gong)祠(ci)被公(gong)(gong)(gong)布為呂(lv)(lv)梁市重點文物(wu)保護單位。