潘美(mei)(925年—991年),字仲詢(xun),漢族,大名(ming)(今河北省大名(ming)縣)人,北宋開國名(ming)將。潘美(mei)與宋太祖趙匡胤關系素來深厚,宋朝建立(li)后,受到重用。李重進叛亂,太祖親征,潘美(mei)為行營都(dou)監從(cong)征。
開寶三年(970),為行營(ying)諸軍(jun)都部署、朗州(zhou)團練使,率軍(jun)滅南(nan)漢,以(yi)功拜山南(nan)東道節度使、知(zhi)廣州(zhou)兼(jian)市舶使、兼(jian)任嶺(ling)南(nan)道轉運(yun)使。
開寶八年(975)助都部署曹彬伐南唐,南唐滅亡,加檢校(xiao)太傅、宣徽北院使。
太平(ping)興(xing)國(guo)四(si)年(978)正月,任北路(lu)都招討制置使(shi),判太原行府(fu)事。隨太宗征(zheng)范陽,任知幽州(zhou)行府(fu)事。及班師,命兼三交(jiao)都部署,留屯以捍北邊。
太(tai)(tai)(tai)(tai)平興國(guo)五年(nian)(nian)(nian)(980)三(san)月雁門關(guan)之捷,封(feng)代國(guo)公,太(tai)(tai)(tai)(tai)平興國(guo)八年(nian)(nian)(nian)(983年(nian)(nian)(nian)),改忠武(wu)軍(jun)節度使(shi),進封(feng)韓(han)國(guo)公。雍熙(xi)三(san)年(nian)(nian)(nian)(986年(nian)(nian)(nian)),宋兵三(san)路(lu)北伐遼(liao)朝,潘(pan)(pan)美為云(yun)、應、朔(shuo)等(deng)州行營都(dou)部署,率(lv)西路(lu)軍(jun)出雁門,所(suo)向克捷。不久,因曹彬所(suo)領東(dong)路(lu)軍(jun)大敗于(yu)岐溝關(guan),潘(pan)(pan)美等(deng)受詔撤軍(jun),并(bing)護送寰、朔(shuo)、云(yun)、應等(deng)四州百(bai)姓隨軍(jun)內遷(qian)。在護送邊民內遷(qian)途(tu)中(zhong),潘(pan)(pan)美指揮失(shi)當(dang),致名將楊業陷敵被俘而死(si)。為此,潘(pan)(pan)美被削秩三(san)等(deng),降(jiang)為檢校(xiao)太(tai)(tai)(tai)(tai)保。明(ming)年(nian)(nian)(nian),復檢校(xiao)太(tai)(tai)(tai)(tai)師。知(zhi)真定府(fu),未幾,改都(dou)部署、判(pan)并(bing)州。加同平章(zhang)事(shi),數月卒,年(nian)(nian)(nian)六十(shi)七。贈中(zhong)書令,謚武(wu)惠。咸(xian)平二年(nian)(nian)(nian)(999),配(pei)饗太(tai)(tai)(tai)(tai)宗廟庭。宋真宗時追封(feng)為鄭(zheng)王。明(ming)洪(hong)武(wu)二十(shi)一年(nian)(nian)(nian)(1388)從祀于(yu)帝(di)王廟。
潘(pan)美(mei)(925—991),字(zi)仲(zhong)詢(xun),漢族,大名(ming)(今(jin)河北(bei)省大名(ming)縣)人。父璘,以軍校戍(shu)常山(shan)。美(mei)少倜儻,隸(li)府(fu)(fu)中(zhong)典(dian)謁(ye)。潘(pan)美(mei)年輕時風流倜儻,附(fu)屬于府(fu)(fu)中(zhong)典(dian)謁(ye)。曾經對家鄉(xiang)人王密說:“漢代(后漢)將(jiang)要結束了,奸臣恣肆行虐,天下(xia)有(you)改朝(chao)換代的征兆(zhao)。大丈夫(fu)不在(zai)這個時候建(jian)立功名(ming),謀取富貴,碌碌無(wu)為(wei)與萬物(wu)一并(bing)滅(mie)亡,直是羞恥啊(a)。”
后漢(han)乾佑(you)三年(nian)(nian)(950)冬,后漢(han)樞(shu)密使郭威兵(bing)變。次年(nian)(nian)(951)正(zheng)(zheng)月稱(cheng)帝建(jian)立后周(zhou),柴(chai)(chai)(chai)榮任(ren)開(kai)封府尹,任(ren)柴(chai)(chai)(chai)榮的(de)侍(shi)從。廣順四年(nian)(nian)即顯德元(yuan)年(nian)(nian)(954年(nian)(nian))正(zheng)(zheng)月,周(zhou)世宗柴(chai)(chai)(chai)榮即位,潘(pan)美補供奉官。是年(nian)(nian)三月,北漢(han)與遼國聯合攻(gong)打后周(zhou),周(zhou)世宗迎(ying)戰于(yu)澤州,在(zai)高(gao)平大敗北漢(han)劉崇。從征髙平,配潘(pan)美精卒(zu)數千扼江渚嶺,虜果由其路來(lai)援(yuan),美堅壁不(bu)(bu)與戰,虜遁去,以功遷(qian)西上閣門副使。不(bu)(bu)久,后出任(ren)陜州(今(jin)河南三門峽(xia)市)監軍(jun),改任(ren)引(yin)進使。當(dang)柴(chai)(chai)(chai)榮準備(bei)用兵(bing)于(yu)隴、蜀二地時(shi),命潘(pan)美統(tong)率永興的(de)屯兵(bing),管(guan)理西部(bu)戰事。
趙(zhao)匡胤對潘(pan)(pan)(pan)(pan)美待遇很優厚(hou),陳橋(qiao)兵變(bian)以后,命令潘(pan)(pan)(pan)(pan)美先去(qu)見執政(zheng)大臣(chen),宣(xuan)諭圣旨于(yu)中外。陜州主(zhu)將(jiang)袁彥兇悍,信任奸佞(ning)小人,喜歡(huan)殺人貪財,而且(qie)修理兵器(qi),太祖怕他(ta)叛亂,派潘(pan)(pan)(pan)(pan)美監視他(ta)的軍隊(dui)準備處置(zhi)他(ta)。潘(pan)(pan)(pan)(pan)美一(yi)人騎馬前去(qu)宣(xuan)諭,認(ren)為天命既定,應當克守臣(chen)職,袁彥于(yu)是入朝。趙(zhao)匡胤高興(xing)地說(shuo):“潘(pan)(pan)(pan)(pan)美不殺袁彥,能讓他(ta)來晉見,實(shi)現了我的愿望啊。”
宋太祖建隆元年(960年),李重進叛亂,趙匡胤親自征伐,任命石守(shou)信(xin)為(wei)(wei)招(zhao)討使,潘(pan)美(mei)為(wei)(wei)行(xing)營都監做他的助手。揚州平(ping)定后,潘(pan)美(mei)留任為(wei)(wei)巡(xun)檢,以行(xing)使鎮撫之事,因功授為(wei)(wei)泰州團(tuan)練使。
乾德元年(nian)(963),宋(song)王朝平定湖南叛將汪端(duan)后,人(ren)(ren)心不安,于是(shi)任命潘美(mei)為潭州(zhou)(今湖南長沙(sha))防御使。南漢(han)后主(zhu)劉鋹幾(ji)次侵犯(fan)(fan)桂陽(yang)、江華等地,潘美(mei)把他們都擊敗。溪峒蠻獠等民(min)族(zu)從唐朝開始(shi),時常侵犯(fan)(fan)內(nei)地,成為百姓的一(yi)大(da)禍患。潘美(mei)追(zhui)剿到他們的老窩,誅(zhu)殺俘獲了很多(duo)人(ren)(ren),對其余的人(ren)(ren)加以(yi)慰撫,這些少數民(min)族(zu)地區才安定下來。
宋太(tai)祖乾德二年(nian)(964年(nian)),潘美又隨從兵馬都監(jian)丁德裕(yu)等人率領軍(jun)隊攻克(ke)郴州。
宋太祖開寶三年(nian)(970年(nian)),宋朝下令征(zheng)伐南漢,任命潘(pan)美(mei)為(wei)行營諸軍(jun)都(dou)部(bu)署、朗州(zhou)(zhou)(zhou)(今(jin)湖南常德)團(tuan)練(lian)使,尹崇珂為(wei)他的副手。軍(jun)隊(dui)進(jin)克富(fu)州(zhou)(zhou)(zhou)(今(jin)廣(guang)西昭平縣(xian)),劉鋹派(pai)其將領(ling)率領(ling)軍(jun)隊(dui)一萬多人來增援(yuan),潘(pan)美(mei)與他們作戰,大敗南漢軍(jun),于是攻(gong)克賀州(zhou)(zhou)(zhou)。十月,又攻(gong)下昭州(zhou)(zhou)(zhou)(今(jin)廣(guang)西平樂縣(xian))、桂州(zhou)(zhou)(zhou)(今(jin)廣(guang)西桂林)、連州(zhou)(zhou)(zhou),西江各州(zhou)(zhou)(zhou)相繼投降。潘(pan)美(mei)因為(wei)戰功(gong)移任南面(mian)都(dou)部(bu)署,進(jin)駐(zhu)韶州(zhou)(zhou)(zhou)(今(jin)廣(guang)東(dong)韶關)。
韶州(zhou)是廣州(zhou)的(de)(de)北面門(men)戶,敵(di)軍(jun)十余萬(wan)人聚結在這(zhe)里(li)。潘(pan)美指(zhi)揮(hui)軍(jun)隊乘機進攻,韶州(zhou)于是被(bei)攻下(xia),斬殺俘虜敵(di)軍(jun)數萬(wan)人。劉鋹窮愁急迫(po),派遣(qian)他(ta)的(de)(de)大臣王珪到(dao)軍(jun)營(ying)來請求和好,又(you)派他(ta)的(de)(de)左仆射蕭漼(cui)、中書舍人卓唯休(xiu)奉表請降。潘(pan)美對他(ta)們(men)(men)宣諭趙匡胤的(de)(de)意思,認為能戰(zhan)(zhan)就(jiu)(jiu)與他(ta)們(men)(men)戰(zhan)(zhan),不(bu)(bu)能戰(zhan)(zhan)就(jiu)(jiu)讓(rang)他(ta)們(men)(men)守(shou),不(bu)(bu)能守(shou)就(jiu)(jiu)讓(rang)他(ta)們(men)(men)降,不(bu)(bu)能降就(jiu)(jiu)讓(rang)他(ta)們(men)(men)死(si),不(bu)(bu)能讓(rang)他(ta)死(si)就(jiu)(jiu)趕(gan)走(zou)他(ta)們(men)(men),除這(zhe)五種(zhong)結果外其他(ta)不(bu)(bu)得接受。潘(pan)美就(jiu)(jiu)命令殿(dian)直冉(ran)彥袞(gun)指(zhi)揮(hui)押送蕭漼(cui)等人到(dao)朝廷。
劉鋹(chang)又(you)派(pai)他(ta)的弟(di)弟(di)劉保興(xing)率領(ling)軍隊(dui)抵抗,潘(pan)美(mei)就率領(ling)軍隊(dui)兼(jian)程行軍趕到(dao)柵(zha)頭,離(li)南(nan)漢(han)(han)都城廣州僅一百二十里遠。南(nan)漢(han)(han)軍隊(dui)十五萬人(ren)(ren)(ren)憑借山谷堅固陣地等待宋軍,潘(pan)美(mei)于(yu)是構(gou)筑壁壘休(xiu)整部(bu)隊(dui),與(yu)將領(ling)們計議說:“敵(di)軍用(yong)(yong)竹木編為柵(zha)欄。如果(guo)用(yong)(yong)火(huo)攻(gong),敵(di)軍一定潰亂(luan),趁機用(yong)(yong)精銳部(bu)隊(dui)夾擊(ji)敵(di)人(ren)(ren)(ren),是萬全之策。”于(yu)是分(fen)派(pai)丁夫(fu)幾千人(ren)(ren)(ren),每(mei)人(ren)(ren)(ren)拿著(zhu)兩個(ge)火(huo)把,秘(mi)密地行軍到(dao)達南(nan)漢(han)(han)軍的柵(zha)欄。
到(dao)(dao)了晚(wan)上,萬(wan)余火把一齊(qi)發攻,正好天氣刮著大風,火勢很強(qiang)。南(nan)漢軍(jun)受到(dao)(dao)驚動來進犯,潘(pan)美(mei)急忙指(zhi)揮(hui)軍(jun)隊(dui)迎擊,南(nan)漢軍(jun)大敗,宋軍(jun)斬首數萬(wan)人。潘(pan)美(mei)指(zhi)揮(hui)軍(jun)隊(dui)長(chang)驅直入攻到(dao)(dao)廣州(zhou),劉鋹把他的府庫都焚燒(shao)了,宋軍(jun)于是攻克廣州(zhou),擒俘劉鋹押送到(dao)(dao)京(jing)師,并向朝廷報捷。當天,朝廷任命(ming)潘(pan)美(mei)與尹崇珂(ke)同知廣州(zhou)兼(jian)市舶(bo)使。五月,任命(ming)潘(pan)美(mei)為山南(nan)東道節度使。
開寶(bao)五年(972年),潘美(mei)兼任嶺南道轉運使。土豪周思瓊糾聚(ju)民眾依仗海域叛亂,潘美(mei)討平他(ta)們,嶺南于是安定下來(lai)。
開寶七年(nian)(974年(nian)),宋王朝計(ji)劃征伐(fa)南(nan)唐。九月,派遣潘美與(yu)劉遇等(deng)將領(ling)(ling)率(lv)領(ling)(ling)軍隊(dui)(dui)(dui)先頭(tou)到達江陵(今湖北荊州)。十(shi)月,任命(ming)潘美為(wei)升州道行(xing)營都監,與(yu)曹彬一(yi)起出發(fa),進駐秦淮。當時船(chuan)只沒有(you)準備好,潘美下(xia)令說:“我接(jie)受(shou)詔令,指揮(hui)(hui)驍勇善戰(zhan)的軍隊(dui)(dui)(dui)數(shu)萬人,期望能夠一(yi)定獲(huo)勝(sheng),怎能因(yin)為(wei)一(yi)條淺水(shui)(shui)所(suo)限而(er)不敢直接(jie)渡(du)過(guo)去呢?”于是指揮(hui)(hui)軍隊(dui)(dui)(dui)渡(du)江,南(nan)唐軍被(bei)擊敗。到采石磯浮(fu)橋做(zuo)成時,南(nan)唐用二十(shi)多(duo)艘戰(zhan)船(chuan)敲響(xiang)戰(zhan)鼓溯水(shui)(shui)而(er)上乘(cheng)機來攻(gong)。潘美指揮(hui)(hui)軍隊(dui)(dui)(dui)奮(fen)勇而(er)戰(zhan),奪取南(nan)唐軍的戰(zhan)艦,擒獲(huo)南(nan)唐軍將領(ling)(ling)鄭賓等(deng)七人,又(you)攻(gong)破南(nan)唐軍城(cheng)南(nan)的水(shui)(shui)營柵欄(lan),分派水(shui)(shui)師駐守(shou)。
潘(pan)(pan)(pan)美上(shang)奏(zou)朝廷,宋(song)太祖(zu)趙匡胤派遣使者趕快遷移戰船,以防(fang)變故。潘(pan)(pan)(pan)美接(jie)到詔令馬上(shang)遷移部隊。這天夜晚(wan),南(nan)(nan)唐果(guo)然(ran)來攻水營(ying),未能成(cheng)功。潘(pan)(pan)(pan)美進軍(jun)(jun)南(nan)(nan)唐都城(cheng)金陵(今江蘇南(nan)(nan)京),南(nan)(nan)唐水軍(jun)(jun)、陸(lu)軍(jun)(jun)共十萬人(ren)在城(cheng)下擺下陣勢,潘(pan)(pan)(pan)美率領(ling)部隊襲(xi)擊,把南(nan)(nan)唐軍(jun)(jun)打得大(da)敗。
南唐后主李煜非常著急,派(pai)徐鉉求(qiu)和(he),趙匡胤沒(mei)有答應。李煜連夜派(pai)部隊數(shu)千人,手持(chi)火把擊(ji)鼓來攻宋(song)軍。潘美率精銳軍隊與南唐軍短兵(bing)相(xiang)接(jie),趁機(ji)與大將軍曹彬率領軍隊黎(li)明攻城(cheng),分多道(dao)一齊進攻。平(ping)定南唐后,因為(wei)戰功(gong)潘美被封(feng)為(wei)宣徽北院使。
開(kai)寶九年(976年)八月(yue),朝廷命令(ling)潘(pan)美潘(pan)美為都(dou)監(jian),輔佐(zuo)黨(dang)進進攻北漢(han)都(dou)城太原,兩軍在汾河上交戰(zhan),宋軍大破(po)北漢(han)軍。宋太宗(zong)太平興國(guo)初年(976年),改任南院使(shi)。太平興國(guo)三年(978年),宋太宗(zong)趙光(guang)義加封潘(pan)美為開(kai)府(fu)儀同(tong)三司。
太(tai)(tai)平興國四年(nian)(979年(nian)),宋太(tai)(tai)宗趙光義任(ren)(ren)命(ming)將(jiang)領征(zheng)伐(fa)太(tai)(tai)原(yuan),潘(pan)美(mei)任(ren)(ren)北(bei)路(lu)都招討(tao),判太(tai)(tai)原(yuan)行府事。潘(pan)美(mei)部(bu)(bu)署諸將(jiang)進討(tao),平定北(bei)漢。接著征(zheng)伐(fa)范陽,任(ren)(ren)潘(pan)美(mei)為知(zhi)幽州行府事。到班師的時候,趙光義任(ren)(ren)命(ming)他(ta)兼任(ren)(ren)三交都部(bu)(bu)署,留下來(lai)駐守保衛(wei)北(bei)部(bu)(bu)邊境。
在三交西(xi)北(bei)方(fang)三百里,有個(ge)(ge)地方(fang)叫(jiao)固軍(jun),地勢險阻,是北(bei)邊的咽喉之地。潘美(mei)秘密襲擊并占領這(zhe)個(ge)(ge)地方(fang)。于是貯積糧食駐扎兵馬堅守,從此以后北(bei)邊得以安定下來。
太平(ping)(ping)興國五年(980)三月,潘(pan)(pan)美(mei)言自三交口巡撫(fu)至(zhi)代(dai)州,會敵(di)十萬眾侵雁(yan)門,令楊業(ye)領麾(hui)下(xia)數百騎自西陘(xing)出,由小陘(xing)至(zhi)雁(yan)門北口南向與美(mei)合(he)擊之,敵(di)眾大(da)敗(bai),殺(sha)其節度使、駙(fu)馬(ma)、侍中蕭(xiao)咄李,生擒馬(ma)步軍都指揮使李重誨,獲鎧甲革(ge)馬(ma)甚眾。朝廷封他(ta)為(wei)代(dai)國公(gong)。太平(ping)(ping)興國八年(983年),潘(pan)(pan)美(mei)改(gai)任忠武軍節度使,改(gai)封為(wei)韓國公(gong)。
雍熙三(san)年(nian)(nian)(986年(nian)(nian)),趙光義下(xia)詔命潘美及曹彬、崔彥進等北伐(fa),潘美率兵單(dan)獨攻(gong)下(xia)燕云(yun)十六(liu)州(zhou)的寰州(zhou)(今(jin)山(shan)西(xi)朔州(zhou)東)、朔州(zhou)、云(yun)州(zhou)(今(jin)山(shan)西(xi)大(da)同)、應州(zhou)(今(jin)山(shan)西(xi)應縣)。
恰逢曹彬的(de)部(bu)隊(dui)(dui)出(chu)師不利,下(xia)(xia)詔各(ge)路軍(jun)馬撤軍(jun),并命(ming)令潘美(mei)(mei)(mei)等人在撤軍(jun)的(de)時(shi)候,保(bao)護(hu)朔(shuo)、朔(shuo)、云、應(ying)四州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)百姓(xing)遷(qian)徙(xi)到內地(di)。當潘美(mei)(mei)(mei)與楊業引(yin)兵(bing)(bing)護(hu)云、朔(shuo)、寰(huan)(huan)、應(ying)四州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)民南徙(xi)。至(zhi)朔(shuo)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)狼牙村,遼國蕭太后和(he)大臣耶律漢寧、南北皮室以及五押惕(ti)隱率領(ling)軍(jun)隊(dui)(dui)十多萬(wan)人,再(zai)次攻(gong)陷了(le)寰(huan)(huan)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)。楊業對潘美(mei)(mei)(mei)等人說:“現在遼兵(bing)(bing)兵(bing)(bing)力、士氣(qi)很旺(wang)盛,不能和(he)他們交戰。朝廷只(zhi)是讓(rang)我(wo)們護(hu)送這幾個州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)百姓(xing),只(zhi)需(xu)帶領(ling)部(bu)隊(dui)(dui)從大石路出(chu)發(fa)(fa),先(xian)派人秘(mi)密告訴(su)云州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)、朔(shuo)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)守將,等到大軍(jun)離(li)開(kai)代州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)那天,命(ming)令云州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)部(bu)隊(dui)(dui)先(xian)出(chu)發(fa)(fa)。我(wo)的(de)部(bu)隊(dui)(dui)駐扎在應(ying)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou),契丹(dan)人必(bi)然來(lai)抵抗,就(jiu)下(xia)(xia)令讓(rang)朔(shuo)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)百姓(xing)出(chu)城,直接進(jin)入石碣谷。派一(yi)千弓箭手(shou)埋伏在谷口,命(ming)騎兵(bing)(bing)在中路支援(yuan),那么(me)三州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)百姓(xing),就(jiu)能夠(gou)萬(wan)無(wu)一(yi)失了(le)。
王侁(shen)(shen)(shen)反駁他的(de)(de)建(jian)議說(shuo)(shuo)(shuo):“帶領好幾萬(wan)精兵(bing)卻如此畏懼怯懦。只需直奔雁門北川,大張(zhang)旗鼓(gu)的(de)(de)前進。”劉文(wen)裕也贊成(cheng)王侁(shen)(shen)(shen)。楊(yang)(yang)業(ye)說(shuo)(shuo)(shuo):“不(bu)(bu)行,這(zhe)樣一定會(hui)失敗。”王侁(shen)(shen)(shen)說(shuo)(shuo)(shuo):“將(jiang)(jiang)軍(jun)一直號(hao)稱‘無敵’,現在(zai)看(kan)到敵人(ren)(ren)(ren)卻猶豫不(bu)(bu)前,難道有別(bie)的(de)(de)心思嗎?”楊(yang)(yang)業(ye)說(shuo)(shuo)(shuo):“我(wo)不(bu)(bu)是怕(pa)死(si)(si),只是時(shi)機(ji)對我(wo)們(men)不(bu)(bu)利(li),白白讓士卒死(si)(si)傷(shang)卻立(li)(li)不(bu)(bu)了(le)(le)功。現在(zai)您責怪(guai)我(wo)為何(he)不(bu)(bu)死(si)(si),我(wo)應當(dang)在(zai)大家(jia)前面。”將(jiang)(jiang)要出發,哭著對潘(pan)美(mei)說(shuo)(shuo)(shuo):“這(zhe)次行動一定對我(wo)們(men)不(bu)(bu)利(li)。我(wo),是太原的(de)(de)降將(jiang)(jiang),按理應當(dang)處死(si)(si)。皇上沒有殺(sha)(sha)我(wo),恩寵我(wo)讓我(wo)做了(le)(le)將(jiang)(jiang)帥,交給我(wo)兵(bing)權。不(bu)(bu)是我(wo)放過敵人(ren)(ren)(ren)不(bu)(bu)去攻擊(ji),只是想等時(shi)機(ji),準備立(li)(li)點軍(jun)功來報效國家(jia)。現在(zai)大家(jia)責怪(guai)我(wo)躲避敵人(ren)(ren)(ren),我(wo)應當(dang)率先(xian)死(si)(si)命殺(sha)(sha)敵。”并指著陳家(jia)谷(gu)(gu)(gu)口(kou)說(shuo)(shuo)(shuo):“各路軍(jun)馬在(zai)這(zhe)里(li)(li)擺開(kai)步兵(bing)、弓箭,支援(yuan)左右翼(yi)的(de)(de)兵(bing)力,等我(wo)轉戰(zhan)到這(zhe)里(li)(li),就用(yong)步兵(bing)夾(jia)擊(ji)敵人(ren)(ren)(ren)救(jiu)援(yuan)你們(men),否(fou)則,都(dou)會(hui)被敵人(ren)(ren)(ren)所(suo)殺(sha)(sha)。”潘(pan)美(mei)于是和王侁(shen)(shen)(shen)率領部(bu)下(xia)的(de)(de)兵(bing)馬在(zai)谷(gu)(gu)(gu)口(kou)布陣。從寅時(shi)到巳(si)時(shi),王侁(shen)(shen)(shen)派人(ren)(ren)(ren)登上托邏臺眺望,以為遼軍(jun)被打(da)敗撤走,都(dou)打(da)算爭功,立(li)(li)即率兵(bing)離開(kai)谷(gu)(gu)(gu)口(kou)。潘(pan)美(mei)不(bu)(bu)能控制,于是沿著交河向西南行軍(jun)二十里(li)(li)。不(bu)(bu)久楊(yang)(yang)業(ye)戰(zhan)死(si)(si),潘(pan)美(mei)立(li)(li)即帶兵(bing)后退(tui)。
宋(song)太宗聽說楊(yang)業殉國后,十(shi)分(fen)痛心,潘美(mei)被削秩三(san)級,責授(shou)為(wei)檢校太保。雍(yong)熙四年(nian)(987年(nian)),任檢校太師。任真(zhen)定(ding)知府,不久(jiu),改任都部署、并州通(tong)判(pan)。加(jia)官同平(ping)章事,數月后去世,終(zhong)年(nian)六十(shi)七歲。追(zhui)贈中書令,賜謚號為(wei)武(wu)惠。
《楊(yang)家將》相關(guan)的小說、戲(xi)曲將潘美(mei)的名字(zi)改為(wei)潘仁美(mei)(或虛構成潘洪,字(zi)仁美(mei)),進行了丑化(hua),成為(wei)一代(dai)權奸,處處與楊(yang)家作(zuo)對(dui),并(bing)且勾結遼人,圖謀奪(duo)取宋朝江(jiang)山。這是(shi)傳統文(wen)藝對(dui)潘美(mei)關(guan)于楊(yang)業之(zhi)死的責任,無限(xian)的藝術夸(kua)張、擴大化(hua)的結果。
《宋史》:潘(pan)美(mei)素厚(hou)太(tai)祖,信任(ren)于(yu)得位之(zhi)初,遂受征討之(zhi)托(tuo)。劉(liu)鋹遣使乞降,觀(guan)美(mei)所(suo)喻,辭義(yi)嚴正,得奉辭伐罪之(zhi)體;則其威名(ming)(ming)之(zhi)重,豈待(dai)平嶺表、定江南、征太(tai)原、鎮(zhen)北(bei)門而后見哉?二人(潘(pan)美(mei)、曹(cao)彬)皆(jie)謚武惠,皆(jie)與配饗,兩(liang)家子孫(sun),皆(jie)能樹立,享富貴。而光獻、章(zhang)懷皆(jie)稱賢后,非偶然也。君(jun)子謂仁(ren)恕清(qing)慎,能保功名(ming)(ming),守法度,唯彬為宋良將第(di)一(yi),豈無(wu)意哉?
王陶:曹彬、潘美(mei)統王師(shi)平江南。二將皆知兵(bing)善戰(zhan),曹之識慮(lv)尤遠(yuan),潘所不(bu)迨。
朱元璋:如漢陳平、馮(feng)異(yi)、宋潘美(mei)皆節義,兼善始終,可以廟(miao)祀。
歸有(you)(you)光:宋太(tai)祖受周(zhou)之(zhi)禪,去五(wu)代戰爭(zheng)之(zhi)患,致天下于太(tai)平,則有(you)(you)趙普、潘(pan)美、曹彬之(zhi)輩殫其謀。
黃(huang)道周:潘美(mei)丈夫,羞稱碌碌。宋祖開基,美(mei)為力(li)戮。袁彥諭歸,峒蠻征伏。擒鋹送京(jing),數萬(wan)斬獲。同下江南,其(qi)功更足(zu)。上征范陽,幽州以屬(shu)。美(mei)善守之,屯(tun)兵積粟。再破遼兵,徙民(min)入腹。不意遼兵,突(tu)攻陳谷(gu)。楊業戰亡(wang),降秩削祿。試(shi)問功名(ming),是榮是辱。
王(wang)夫(fu)之:曹(cao)彬之謙謹而(er)不(bu)(bu)居功,以避(bi)權(quan)也;潘美(mei)之陷楊業而(er)不(bu)(bu)肯救,以避(bi)功也。將(jiang)(jiang)避(bi)權(quan)而(er)與(yu)士(shi)卒不(bu)(bu)親;將(jiang)(jiang)避(bi)功而(er)敗可無(wu)咎,勝乃自(zi)(zi)危;貿士(shi)卒之死以自(zi)(zi)全,而(er)無(wu)有不(bu)(bu)敗者矣。
七十一:潘美本宋初名(ming)將,以(yi)功名(ming)令(ling)終(zhong)。近世小說所謂《楊家(jia)將》者,獨丑詆之(zhi),不遺余力。或以(yi)為楊業之(zhi)死,潘與有(you)責(ze)焉(yan)。按李廣之(zhi)死,責(ze)在衛青(qing),后世不聞詆青(qing)以(yi)伸廣者。潘美乃無端(duan)蒙惡名(ming),誠所謂有(you)幸有(you)不幸哉!按潘美性(xing)最平易近人,有(you)功益謹慎,能保(bao)(bao)令(ling)名(ming)以(yi)終(zhong)者,非無故也。潘美處(chu)功高震主之(zhi)地而(er)能謹慎,宜守(shou)保(bao)(bao)令(ling)名(ming)以(yi)終(zhong)也。獨其身(shen)后無端(duan)之(zhi)毀,不知從何而(er)來?
昭梿:宋人(ren)伐遼之(zhi)(zhi)役,人(ren)皆(jie)怪曹、潘(pan)二(er)(er)公,當(dang)時宿(su)將,何(he)以僨軍(jun)(jun)至(zhi)此,不(bu)(bu)知二(er)(er)人(ren)固有(you)所(suo)避忌也(ye)。太(tai)宗性(xing)猜忌,高梁(liang)之(zhi)(zhi)役,自有(you)棄軍(jun)(jun)之(zhi)(zhi)恥,曹、潘(pan)咸太(tai)祖時舊臣,若使進克幽州(zhou)(zhou),必招太(tai)宗之(zhi)(zhi)忌,鳥盡弓(gong)藏之(zhi)(zhi)感,良有(you)以也(ye)。二(er)(er)將頗識其意(yi),故濟陽之(zhi)(zhi)師已至(zhi)涿鹿(lu),乃反退雄(xiong)州(zhou)(zhou)就食,雖粗知兵者所(suo)不(bu)(bu)肯(ken)為。而彬顧不(bu)(bu)知耶,適為僨軍(jun)(jun)之(zhi)(zhi)計(ji)耳。潘(pan)美亦然。
蔡東藩:宋初健將,首為(wei)(wei)曹(cao)(cao)彬(bin),其次(ci)莫如潘美……若(ruo)潘美則更不(bu)足(zu)道矣,楊業驍(xiao)將也(ye),久歷行陣,匪(fei)惟勇號無敵,即料事度勢,亦(yi)有先見之(zhi)(zhi)明,美乃(nai)不(bu)信(xin)其言,反誤信(xin)一忮刻之(zhi)(zhi)王(wang)侁,卒至孤軍(jun)應敵,力(li)竭身亡,侁之(zhi)(zhi)罪固不(bu)容誅,美之(zhi)(zhi)罪亦(yi)豈可逭?后人憫(min)業嫉美,至生出種(zhong)種(zhong)訛傳,目潘美為(wei)(wei)大奸,雖屬言之(zhi)(zhi)過甚,然究(jiu)非盡出無稽,以視曹(cao)(cao)彬(bin)之(zhi)(zhi)不(bu)伐不(bu)矜,相去尤遠甚焉。
馮(feng)君(jun)實(shi):平心而(er)論(lun),潘美(mei)一生(sheng)的戰功要比楊業大(da)得多,宋朝廷(ting)實(shi)際將他(ta)看作是大(da)忠臣。
宋(song)真宗繼(ji)位,以章懷故(gu),潘美(mei)美(mei)追封(feng)鄭王。咸平二年(999年),配置于宋(song)太(tai)宗廟(miao)附(fu)祀。
宋元佑年(1086-1094)間起(qi),潘(pan)美以茂(mao)勛清徳的廣(guang)(guang)州(zhou)官(guan)員,供奉廣(guang)(guang)州(zhou)府學宮(gong)仰(yang)髙祠的“宋八賢堂”。
崇寧元(yuan)年(1102),配享功(gong)臣之位,設(she)于(yu)殿庭之次,潘美位于(yu)第二次。
紹(shao)興八年,繪輔弼勛勞之(zhi)臣像于景靈宮之(zhi)壁,鄭王潘美在其中。
明洪武(wu)二十一(yi)年(nian)(1388),潘(pan)美從祀于(yu)帝(di)王廟(miao)。
趙(zhao)匡胤(yin)(yin)奪(duo)取皇位(wei)后(hou)初次進入皇宮(gong),見到宮(gong)中嬪妃抱著一個小(xiao)孩(hai)子(zi)(zi),問(wen)是(shi)誰,回(hui)答(da)說(shuo)(shuo)(shuo):“這(zhe)是(shi)周世宗的(de)兒(er)子(zi)(zi)。”當時(shi)范(fan)質(zhi)、趙(zhao)普、潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)等人(ren)隨侍趙(zhao)匡胤(yin)(yin)左右,趙(zhao)匡胤(yin)(yin)回(hui)頭(tou)詢問(wen)對趙(zhao)普,趙(zhao)普等人(ren)說(shuo)(shuo)(shuo):“除掉他。”潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)與另一名元帥在(zai)趙(zhao)匡胤(yin)(yin)身后(hou)不(bu)說(shuo)(shuo)(shuo)話,趙(zhao)匡胤(yin)(yin)招呼(hu)潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)詢問(wen),潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)不(bu)敢回(hui)答(da),趙(zhao)匡胤(yin)(yin)說(shuo)(shuo)(shuo):“我即位(wei)于周世宗,如(ru)果殺(sha)了(le)他的(de)兒(er)子(zi)(zi),不(bu)忍心這(zhe)么(me)做(zuo)。”潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)說(shuo)(shuo)(shuo):“臣(chen)與陛(bi)下曾(ceng)都是(shi)周世宗的(de)臣(chen)子(zi)(zi),勸(quan)說(shuo)(shuo)(shuo)陛(bi)下殺(sha)掉這(zhe)個孩(hai)子(zi)(zi),則辜(gu)負了(le)周世宗,勸(quan)說(shuo)(shuo)(shuo)陛(bi)下不(bu)殺(sha),陛(bi)下必(bi)定對我生(sheng)疑(yi)。”趙(zhao)匡胤(yin)(yin)說(shuo)(shuo)(shuo):“送給你做(zuo)侄子(zi)(zi)。周世宗的(de)兒(er)子(zi)(zi)不(bu)可以做(zuo)你的(de)兒(er)子(zi)(zi)。”潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)于是(shi)帶著這(zhe)個孩(hai)子(zi)(zi)回(hui)家。之(zhi)后(hou)趙(zhao)匡胤(yin)(yin)也不(bu)問(wen)這(zhe)個孩(hai)子(zi)(zi)的(de)情況,潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)也不(bu)說(shuo)(shuo)(shuo)。這(zhe)個孩(hai)子(zi)(zi)就是(shi)潘(pan)(pan)(pan)惟吉(ji),后(hou)來(lai)做(zuo)到了(le)刺史。潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)本(ben)來(lai)沒有兄弟,潘(pan)(pan)(pan)惟吉(ji)只稱潘(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)為(wei)父親卻不(bu)說(shuo)(shuo)(shuo)祖(zu)父。這(zhe)個版本(ben)出自(zi)王鞏(gong)的(de)記(ji)載,他聲稱聽說(shuo)(shuo)(shuo)自(zi)潘(pan)(pan)(pan)惟吉(ji)的(de)后(hou)裔。
另一(yi)個(ge)略有不(bu)(bu)(bu)(bu)同(tong)的(de)版本(ben)出自王铚(zhi)的(de)記載(zai):趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)陳橋(qiao)兵變后(hou)進入皇(huang)宮(gong),后(hou)宮(gong)嬪妃迎(ying)接跪拜,宮(gong)人還抱著(zhu)兩個(ge)小孩子(zi)(zi)來參(can)拜,趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)詢問(wen)(wen)得知這(zhe)是(shi)周世(shi)宗的(de)兩個(ge)兒(er)子(zi)(zi)紀(ji)王和蘄(qi)王。趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)回頭(tou)對部將說(shuo):“這(zhe)還留著(zhu)干(gan)什么(me)?”左(zuo)右就(jiu)將兩個(ge)孩子(zi)(zi)提走(zou),只有潘(pan)美在(zai)趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)身(shen)后(hou)用手掐著(zhu)宮(gong)殿(dian)的(de)柱(zhu)子(zi)(zi),低(di)頭(tou)不(bu)(bu)(bu)(bu)說(shuo)話。趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)說(shuo):“你認為(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)可(ke)以(yi)這(zhe)樣嗎?”潘(pan)美回答(da)說(shuo):“臣(chen)怎么(me)敢認為(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)可(ke)以(yi),但是(shi)這(zhe)在(zai)道理上不(bu)(bu)(bu)(bu)安心。”趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)即刻命(ming)令將兩人追回,以(yi)其中一(yi)人賜予潘(pan)美,潘(pan)美將他收養為(wei)兒(er)子(zi)(zi),趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)此后(hou)也不(bu)(bu)(bu)(bu)再過問(wen)(wen)。
備考:周世宗七子,宜(yi)哥(ge)與其二皆(jie)為漢誅(zhu),紀王熙(xi)(xi)謹964年(nian)卒(zu),柴宗訓973年(nian)卒(zu),曹王熙(xi)(xi)讓宋(song)時世居(ju)河北省滄州(zhou),蘄王熙(xi)(xi)誨宋(song)臣盧(lu)璇(xuan)(xuan)收(shou)養名(ming)盧(lu)璇(xuan)(xuan)。故(gu)潘美收(shou)養的(de)既不(bu)是(shi)潘惟(wei)正(約1005年(nian)卒(zu)),也非潘惟(wei)吉(1010年(nian)卒(zu))。
據(ju)《后山談叢》記載:“代北界天池,止荒(huang)遠巡候不至(zhi)。潘美節度河東,新(xin)廟舍,作脊記,歲遣(qian)府倅祀(si)之(zhi)。”后來,遼(liao)國(guo)“來爭地(di)界”,企圖多占宋朝(chao)國(guo)土。由(you)于有(you)碑文(wen)記載,遼(liao)國(guo)才沒有(you)得逞。
潘(pan)璘,以軍校戍(shu)常山。
潘(pan)惟德,官至(zhi)宮(gong)苑(yuan)使。
潘(pan)惟固,官西(xi)上(shang)閣(ge)門使。
潘惟正(zheng),官西(xi)京(jing)作(zuo)坊(fang)使
潘惟清,官拜崇儀使。
潘惟熙,娶(qu)秦王趙(zhao)德芳之(zhi)女(nv),官拜平州刺史。
一女,嫁大理寺評事張昭允;
一(yi)女,真宗潘皇后,嫁給了宋(song)真宗趙恒;
一(yi)女,封馮(feng)翊郡夫人(ren),嫁曹彬子曹瑋。
潘(pan)惟吉,累資為天(tian)雄軍駐泊(bo)都(dou)監。
潘承規,惟熈子,為(wei)閤門祗候。
潘承僅,惟熈子。見蔡京撰《宋宗室監亳(bo)州衛真縣鹽酒(jiu)稅左班殿(dian)直(趙士穁)妻潘氏墓志》。
潘(pan)承宗(zong),衛尉(wei)寺丞(cheng)。
潘仁(承(cheng))炬,閣門(men)祗候,惟熈子。見(jian)司馬光《皇(huang)從蛭(zhi)蓬(peng)州刺史夫(fu)人仁和縣君潘氏墓志銘》。
潘(pan)承(cheng)裕,東頭供奉官,1027年去世。潘(pan)惟吉之子。見新(xin)出土(tu)《潘(pan)承(cheng)裕及其(qi)夫(fu)人王氏墓志》。
潘孝(xiao)嚴(yan),供備庫使。
潘(pan)孝安,東頭(tou)供奉官。父承僅。見蔡京撰(zhuan)《宋宗室監亳州衛真(zhen)縣鹽酒稅(shui)左班殿(dian)直(趙士穁)妻(qi)潘(pan)氏墓志(zhi)》。
潘(pan)夙,潘(pan)承裕子。知荊(jing)南(nan)、鄂州,卒;
潘(pan)震,任左侍禁(jin)。潘(pan)承裕子。見新出(chu)土《潘(pan)承裕及其夫(fu)人王氏墓志》。
潘意,潘孝嚴之(zhi)子,娶(qu)徐國長(chang)公主(zhu)。
《宋史·卷二百五十八·列傳第十七》
關于潘美(mei)故里《封(feng)丘(qiu)(qiu)縣志(zhi)》載(zai):清順治本(ben)《封(feng)丘(qiu)(qiu)縣志(zhi)》上(shang)寫著的:“縣東二十里潘店(dian),世傳(chuan)(chuan)宋樞密使(shi)潘仁美(mei)之里。”但(dan)是康熙本(ben)《封(feng)丘(qiu)(qiu)縣志(zhi)》上(shang)又說:“考之,宋只有(you)潘美(mei),無潘仁美(mei)也(ye)。美(mei)字(zi)仲詢(xun),大(da)名府人,謚武惠,宋之有(you)傳(chuan)(chuan),與封(feng)丘(qiu)(qiu)全無干涉……”