何晏是東漢大將軍(jun)何進(jin)之孫(《魏略》認為他(ta)可能是何進(jin)弟何苗之孫)。曹(cao)操任司空(建安二年至建安十(shi)三(san)年間)時(shi),娶其母尹氏,一并收養何晏。當時(shi)秦(qin)宜祿(lu)之子(zi)阿蘇(即秦(qin)朗)也(ye)隨母親在(zai)公(gong)家,與何晏都被曹(cao)操寵愛待他(ta)們如(ru)同公(gong)子(zi)。秦(qin)朗性格謹慎,而何晏卻無所(suo)顧忌,所(suo)穿(chuan)的服飾與世子(zi)相(xiang)類(lei)似,所(suo)以曹(cao)丕非(fei)常(chang)厭惡他(ta),每次都不(bu)叫(jiao)他(ta)的姓名或字,曾經稱(cheng)它(ta)為“假子(zi)”。何晏少年時(shi)才能出眾,娶曹(cao)操之女(nv)金(jin)鄉(xiang)公(gong)主為妻,但他(ta)又(you)好色,所(suo)以在(zai)魏文帝黃初(220年-226年)年間沒(mei)有任官。
何(he)晏與(yu)并州刺史畢軌及名士鄧飏、李勝、丁謐等都有才名,但急于富貴,趨炎附勢。魏明帝曹叡(rui)繼(ji)位(wei)后,厭(yan)惡他(ta)們虛浮(fu)不實,都加抑制而不錄用(yong),何(he)晏只是(shi)擔任(ren)一些冗官。
景初三年(239年)正月,曹(cao)(cao)(cao)叡(rui)駕崩,由太(tai)(tai)子曹(cao)(cao)(cao)芳(fang)繼位(wei)。當時(shi)由大將(jiang)軍曹(cao)(cao)(cao)爽(shuang)與太(tai)(tai)尉司(si)馬(ma)(ma)懿輔(fu)政,曹(cao)(cao)(cao)爽(shuang)一向與何(he)(he)晏(yan)(yan)等(deng)人(ren)親近友好(hao),等(deng)到(dao)他掌(zhang)權(quan)輔(fu)政,也因為(wei)何(he)(he)晏(yan)(yan)的才能,便馬(ma)(ma)上引(yin)薦提升何(he)(he)晏(yan)(yan)等(deng)人(ren)成為(wei)自(zi)己(ji)的心(xin)腹。何(he)(he)晏(yan)(yan)等(deng)都(dou)共同推戴曹(cao)(cao)(cao)爽(shuang),認(ren)為(wei)大權(quan)不能托付(fu)給別(bie)人(ren)。丁謐(mi)替曹(cao)(cao)(cao)爽(shuang)出謀(mou)劃策,讓曹(cao)(cao)(cao)爽(shuang)稟告曹(cao)(cao)(cao)芳(fang)發布(bu)詔書,改任司(si)馬(ma)(ma)懿為(wei)太(tai)(tai)傅(fu),外(wai)表上用虛名尊崇司(si)馬(ma)(ma)懿,實(shi)際上打(da)算讓尚書主事,上奏(zou)先由曹(cao)(cao)(cao)爽(shuang)過目,以便控制輕重緩(huan)急(ji),曹(cao)(cao)(cao)爽(shuang)聽(ting)從其(qi)計,便命(ming)司(si)馬(ma)(ma)懿任太(tai)(tai)傅(fu)。
何(he)(he)(he)(he)晏(yan)先(xian)被(bei)授任散騎侍郎,不(bu)(bu)久后,曹(cao)(cao)(cao)爽轉任吏部(bu)尚書(shu)盧毓為(wei)(wei)尚書(shu)仆(pu)射,而(er)讓何(he)(he)(he)(he)晏(yan)取(qu)而(er)代之為(wei)(wei)吏部(bu)尚書(shu)、侍中,何(he)(he)(he)(he)晏(yan)之前因駙馬(ma)身份而(er)被(bei)賜爵列侯。何(he)(he)(he)(he)晏(yan)等依仗曹(cao)(cao)(cao)爽勢力用事(shi),迎合的(de)人升官進職,違(wei)抗的(de)人罷黜斥退,朝廷內外都看風向行事(shi),不(bu)(bu)敢違(wei)抗他(ta)們的(de)意旨。何(he)(he)(he)(he)晏(yan)又(you)割(ge)洛陽和野王典農的(de)數(shu)百頃桑田和湯(tang)沐地作為(wei)(wei)自(zi)己產業(ye),并竊取(qu)官物,向其(qi)他(ta)州(zhou)郡要求索取(qu),官員都不(bu)(bu)敢抗逆。黃門侍郎傅(fu)嘏(gu)對曹(cao)(cao)(cao)爽的(de)兄弟曹(cao)(cao)(cao)羲說:“何(he)(he)(he)(he)晏(yan)外表文(wen)靜(jing)而(er)內心浮躁,巧取(qu)好利,不(bu)(bu)求務(wu)本,我恐怕他(ta)一定先(xian)誘惑你們兄弟,仁人志士將遠遠離去(qu)(qu),而(er)朝政(zheng)將要荒(huang)廢了。”何(he)(he)(he)(he)晏(yan)等于是(shi)對傅(fu)嘏(gu)心懷不(bu)(bu)滿,因細微(wei)小事(shi)免去(qu)(qu)他(ta)的(de)官職。
正(zheng)始八年(247年),曹(cao)爽采納(na)何(he)晏等的計謀,把郭太(tai)后(hou)遷居到(dao)(dao)永寧宮(gong),并(bing)開始獨攬朝(chao)政(zheng)大權。而司馬懿在(zai)這形勢中已無法(fa)掌握權力,又怕在(zai)朝(chao)會(hui)再受逼害,因而在(zai)同年五(wu)月(yue)(yue)開始稱病回避。當(dang)時(shi)曹(cao)芳喜好寵幸(xing)親近一群小人(ren),在(zai)后(hou)園(yuan)(yuan)游樂飲宴。同年七月(yue)(yue),何(he)晏上疏(shu)說(shuo):“從今以后(hou)皇帝(di)到(dao)(dao)式乾殿(dian)或者到(dao)(dao)后(hou)園(yuan)(yuan)游樂時(shi),應該都有大臣跟隨,以便(bian)詢問商量(liang)政(zheng)事,講解(jie)討(tao)論經書大義,并(bing)為世世代(dai)代(dai)所效法(fa)。”十二月(yue)(yue),散騎(qi)常侍(shi)、諫議(yi)大夫孔乂也上疏(shu)勸諫曹(cao)芳,但曹(cao)芳都沒有聽從他們的意見。
當(dang)時的謗書(shu)稱“臺中有三(san)狗,二狗崖柴不可當(dang),一(yi)狗憑默(mo)作疽囊。”三(san)狗就(jiu)是(shi)指何晏、鄧飏和丁謐(mi),默(mo)就(jiu)是(shi)曹(cao)爽的小字。意思(si)就(jiu)是(shi)說三(san)狗都想咬人(ren),而丁謐(mi)最為(wei)兇惡。
正始十年(249年)正月(yue),司馬懿乘曹爽(shuang)(shuang)兄(xiong)弟(di)陪同曹芳拜(bai)謁魏明帝高(gao)平陵(ling)時,發動政(zheng)變,封閉(bi)洛陽城并(bing)占據曹爽(shuang)(shuang)和曹羲的軍(jun)營。曹爽(shuang)(shuang)最(zui)終(zhong)向司馬懿投(tou)降,交出權(quan)力(li)。
據《魏氏春秋》記載:高平陵(ling)之變發生后,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)懿(yi)(yi)讓何(he)晏(yan)參(can)與治理曹爽(shuang)等人的案子。何(he)晏(yan)徹底(di)查辦曹爽(shuang)的黨羽,想要以此獲免。司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)懿(yi)(yi)說(shuo)(shuo):“參(can)與的共有(you)八族。”何(he)晏(yan)排除了丁、鄧等七姓(xing)。司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)懿(yi)(yi)說(shuo)(shuo):“還沒完。”何(he)晏(yan)窮(qiong)困(kun)急迫,才說(shuo)(shuo):“難(nan)道是(shi)說(shuo)(shuo)我(wo)嗎?”司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)懿(yi)(yi)說(shuo)(shuo):“對。”于是(shi)收押何(he)晏(yan)。正月初十(shi),司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)懿(yi)(yi)以謀逆罪(zui)將何(he)晏(yan)與曹爽(shuang)等一同誅滅三族。
東(dong)晉袁宏在《名士傳》中將何(he)晏與夏侯玄、王(wang)弼(bi)稱為正始名士。
何晏有(you)文集十一卷(juan)(juan),另(ling)有(you)《論(lun)語集解》十卷(juan)(juan)、《老子道德論(lun)》二卷(juan)(juan),《新(xin)唐書(shu)·經籍志(zhi)》于道家老子下有(you)何晏《講疏》四卷(juan)(juan)。
《魏詩》收錄有(you)何晏的五言詩《言志詩。《全三國文》又(you)收錄有(you)《景福殿賦》、《奏請大臣侍從游(you)幸(xing)》、《祀(si)五郊六(liu)宗及厲(li)殃議(yi)》、《明帝謚議(yi)》、《與夏侯太初難(nan)蔣(jiang)濟叔嫂無(wu)(wu)服論(lun)(lun)(lun)》、《韓白(bai)論(lun)(lun)(lun)》、《白(bai)起(qi)論(lun)(lun)(lun)》、《冀州(zhou)論(lun)(lun)(lun)》、《九州(zhou)論(lun)(lun)(lun)》、《無(wu)(wu)為論(lun)(lun)(lun)》、《無(wu)(wu)名(ming)論(lun)(lun)(lun)》、《論(lun)(lun)(lun)語集解敘》、《瑞頌》、《斫猛獸刀銘》。
何晏與(yu)夏侯(hou)玄、王弼(bi)等(deng)倡(chang)導玄學(xue),競事清談,遂開一(yi)(yi)時風氣,為(wei)(wei)魏晉玄學(xue)的(de)創始者之一(yi)(yi)。與(yu)王弼(bi)等(deng)祖述(shu)老莊(zhuang),立論(lun)以(yi)為(wei)(wei)天地萬物(wu)皆以(yi)無(wu)為(wei)(wei)本(ben),“無(wu)也(ye)者,開物(wu)成務(wu),無(wu)往不存者也(ye)”。他(ta)認為(wei)(wei)“道”或“無(wu)”能(neng)(neng)夠創造一(yi)(yi)切,“無(wu)”是(shi)最根本(ben)的(de),“有”靠“無(wu)”才(cai)能(neng)(neng)存在(zai),由(you)此建(jian)立起“以(yi)無(wu)為(wei)(wei)本(ben)”,“貴無(wu)”而(er)(er)“賤有”的(de)唯(wei)心主義本(ben)體(ti)(ti)論(lun)學(xue)說(shuo)。還(huan)認為(wei)(wei)圣人(ren)(ren)無(wu)喜怒(nu)哀樂,圣人(ren)(ren)無(wu)累于物(wu),也(ye)不復應物(wu),因此主“圣人(ren)(ren)無(wu)情(qing)”說(shuo),即認為(wei)(wei)圣人(ren)(ren)可完(wan)全(quan)不受外物(wu)影響,而(er)(er)是(shi)以(yi)“無(wu)為(wei)(wei)”為(wei)(wei)體(ti)(ti)。在(zai)思想上重(zhong)“自然”而(er)(er)輕“名(ming)教”,與(yu)其仗勢專權的(de)實際行為(wei)(wei)多(duo)相乖違,故當時的(de)名(ming)士傅嘏說(shuo)他(ta)是(shi)“言(yan)遠而(er)(er)情(qing)近(jin),好辯而(er)(er)無(wu)誠,所(suo)謂利口覆邦國之人(ren)(ren)也(ye)”。
自(zi)何晏撰成《論(lun)語(yu)(yu)集(ji)解(jie)》后,為其作(zuo)義(yi)、疏(shu)(shu)者代不乏人。至南朝梁時,皇侃廣集(ji)眾說,以南學思想為宗,撰成《論(lun)語(yu)(yu)義(yi)疏(shu)(shu)》。至北宋(song)時,邢昺(bing)等又將《論(lun)語(yu)(yu)義(yi)疏(shu)(shu)》改(gai)作(zuo)為《論(lun)語(yu)(yu)注疏(shu)(shu)》(又作(zuo)《論(lun)語(yu)(yu)正義(yi)》、《論(lun)語(yu)(yu)注疏(shu)(shu)解(jie)經》),被收入《十三經注疏(shu)(shu)》中。
何晏擅(shan)詩賦,有五言詩傳世。南朝梁鐘嶸《詩品》稱“平叔鴻鵠之篇,風規見(jian)矣。”將何晏詩列入中品。《文心雕龍·明詩》篇稱:“及正始明道,詩雜仙心;何晏之徒,率多浮淺(qian)。”
謗書:臺中有三狗,二狗崖柴不可當(dang),一狗憑默(mo)作疽囊。
王(wang)肅:此輩(bei)即弘(hong)恭、石顯之屬,復(fu)稱(cheng)說邪!
嚴憲:晏等驕(jiao)侈(chi),必(bi)當自敗。
王廣:爽(shuang)以驕奢失民,何平叔虛華不治,丁、畢、桓、鄧雖并(bing)有宿(su)望(wang),皆專競于世。
傅嘏(gu):何平叔言遠而(er)情近,好(hao)辯而(er)無誠,所謂利(li)口(kou)覆(fu)邦國(guo)之人也(ye)。
裴徽:何(he)(何(he)晏)、鄧(deng)(鄧(deng)飏)二尚書(shu),有經(jing)國才略,於(wu)物理無不精也。何(he)尚書(shu)神明精微,言皆巧妙,巧妙之志(zhi),殆破秋(qiu)毫,君(管輅)當慎之!自言不解易九事,必當以(yi)相問。比(bi)至洛(luo),宜善(shan)精其理也。
管輅:與(yu)此五君(jun)(裴(pei)徽、何晏、鄧飏、劉(liu)寔、劉(liu)智)共語(yu)使人精神清發,昏(hun)不暇寐。自此以下,殆白日欲寢矣。
管輅:其才(cai)若(ruo)盆(pen)盎之(zhi)水(shui)(shui),所見者(zhe)清,所不見者(zhe)濁(zhuo)。神(shen)(shen)在廣博,志不務學,弗能成(cheng)才(cai)。欲以盆(pen)盎之(zhi)水(shui)(shui),求(qiu)一山之(zhi)形,形不可得,則(ze)(ze)智(zhi)由此惑。故說老、莊則(ze)(ze)巧而多(duo)華,說易生義則(ze)(ze)美而多(duo)偽(wei);華則(ze)(ze)道浮,偽(wei)則(ze)(ze)神(shen)(shen)虛;得上(shang)才(cai)則(ze)(ze)淺而流絕,得中才(cai)則(ze)(ze)游精而獨出,輅以為(wei)少(shao)功之(zhi)才(cai)也。
傅玄(xuan):是時何晏(yan)以才辯顯于貴戚之間。
荀勖(xu):晏能清(qing)言,而當(dang)時權勢,天下談(tan)士,多宗尚之。
范寧:王(wang)何蔑棄典文,不(bu)遵(zun)禮度,游(you)辭浮說(shuo),波蕩後生,飾(shi)華言(yan)以(yi)(yi)翳實,騁繁文以(yi)(yi)惑世(shi)。搢紳之(zhi)(zhi)徒,翻然改轍,洙泗(si)之(zhi)(zhi)風(feng),緬(mian)焉將墜。遂令(ling)仁義幽淪,儒雅蒙塵(chen),禮壞(huai)樂(le)崩,中原傾覆(fu)。古之(zhi)(zhi)所(suo)謂言(yan)偽(wei)而辯,行僻而堅者,其斯人之(zhi)(zhi)徒歟?昔夫子斬少正于魯,太公戮(lu)華士(shi)于齊,豈非(fei)曠世(shi)而同誅乎?桀紂暴虐,正足以(yi)(yi)滅身覆(fu)國,為後世(shi)鑒戒(jie)耳。豈能回(hui)百(bai)姓之(zhi)(zhi)視聽哉!王(wang)何叨海(hai)內之(zhi)(zhi)浮譽,資膏粱之(zhi)(zhi)傲誕,畫(hua)螭(chi)魅以(yi)(yi)為巧,扇無檢以(yi)(yi)為俗,鄭聲(sheng)之(zhi)(zhi)亂樂(le),利口之(zhi)(zhi)覆(fu)邦,信矣哉!吾固以(yi)(yi)為一世(shi)之(zhi)(zhi)禍(huo)輕,歷(li)代之(zhi)(zhi)罪重,自喪之(zhi)(zhi)釁少,迷眾之(zhi)(zhi)愆(qian)大(da)也。
伏滔:鄧(deng)禹卓茂無敵于(yu)天下,管幼(you)安不勝龐(pang)公,龐(pang)士元不推華子(zi)魚,何(he)鄧(deng)二尚(shang)書獨步于(yu)魏朝,樂(le)令無對于(yu)晉世。
司馬昱:何(he)平叔(shu)巧(qiao)累(lei)于理(li)。
陶弘(hong)景:夷甫任散誕,平叔坐論空;豈悟(wu)昭陽(yang)殿,遂作(zuo)單于宮!
劉(liu)勰:魏之(zhi)初(chu)霸,術兼名(ming)法。傅嘏(gu)、王粲,校練名(ming)理。迄(qi)至正始(shi),務(wu)欲守(shou)文(wen);何(he)晏之(zhi)徒,始(shi)盛玄論。于是(shi)聃周當(dang)路,與尼父爭途矣。詳觀蘭石之(zhi)《才性》,仲宣之(zhi)《去伐》,叔夜之(zhi)《辨(bian)聲》,太初(chu)之(zhi)《本無》,輔嗣之(zhi)《兩例》,平(ping)叔之(zhi)二論,并師心獨見(jian),鋒穎精密(mi),蓋論之(zhi)英也。
魏元忠:臣嘗讀魏、晉(jin)史(shi),每鄙何晏、王(wang)衍終日(ri)談空。近(jin)觀齊、梁書(shu),才士亦復不(bu)少(shao),并何益于理(li)亂哉?從此而言(yan),則陸士衡著《辨亡論(lun)》,而不(bu)救河橋之(zhi)(zhi)敗,養由基射能穿(chuan)札(zha),而不(bu)止鄢陵之(zhi)(zhi)奔,斷可(ke)知矣。昔(xi)趙岐撰御(yu)寇(kou)之(zhi)(zhi)論(lun),山濤陳用兵(bing)之(zhi)(zhi)本,皆坐運(yun)帷幄,暗合孫、吳。宣(xuan)尼(ni)稱(cheng)“有(you)(you)德者必有(you)(you)言(yan),仁者必有(you)(you)勇”,則何平叔、王(wang)夷甫(fu)豈(qi)得同日(ri)而言(yan)載!
司馬光(guang):何晏(yan)性自喜(xi),粉(fen)白不去手,行步(bu)顧影。尤好老(lao)、莊之書,與夏侯玄、荀(xun)粲及山陽(yang)王弼(bi)之徒,競為(wei)(wei)清(qing)談(tan),祖尚虛無,謂《六經》為(wei)(wei)圣人(ren)糟粕。由是天下士大夫爭慕效(xiao)之,遂成風(feng)流,不可復制焉。
蘇轍:至魏武始好(hao)法(fa)術(shu),而天下(xia)貴刑名;魏文始慕(mu)通(tong)達,而天下(xia)賤守節。相乘不已,而虛無放蕩之論盈于朝野。何晏、鄧飏導其(qi)源,阮籍(ji)父(fu)子(zi)漲(zhang)其(qi)流,而王衍(yan)兄弟卒以亂天下(xia)。
劉祁(qi):晉初,天(tian)下既(ji)一,士無所(suo)事(shi),惟以談論(lun)相高(gao)(gao),故爭尚玄虛,王(wang)弼(bi)、何晏倡于前(qian),王(wang)衍(yan)、王(wang)澄(cheng)和于后。希高(gao)(gao)名而(er)無實用,以至誤天(tian)下國家。
陳普:羅襦子本(ben)官(guan)同生,故把玄談亂(luan)濁清。粉(fen)面青蠅麾不去,到頭白黑自分明。
王夫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi):史(shi)稱何晏(yan)(yan)(yan)依勢(shi)用事,附(fu)(fu)會者(zhe)(zhe)升進(jin),違忤(wu)者(zhe)(zhe)罷退(tui),傅(fu)嘏譏(ji)晏(yan)(yan)(yan)外靜(jing)內躁,皆(jie)司(si)馬氏(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)徒(tu),黨邪丑正,加之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)令之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)名耳。晏(yan)(yan)(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)逐異己而(er)(er)(er)樹援也(ye),所以(yi)解(jie)散私門之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)黨,而(er)(er)(er)厚植人才于(yu)(yu)(yu)曹氏(shi)也(ye)。盧毓、傅(fu)嘏懷寵(chong)祿,慮(lv)子孫,豈(qi)可引為(wei)社稷臣者(zhe)(zhe)乎(hu)?藉令曹爽不(bu)用晏(yan)(yan)(yan)言,父(fu)事司(si)馬懿,而(er)(er)(er)唯言莫違,爽可不(bu)死,且為(wei)戴莽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)劉(liu)歆。若逮(dai)其(qi)篡(cuan)謀之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)已(yi)(yi)成,而(er)(er)(er)后與立異,劉(liu)毅、司(si)馬休之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所以(yi)或死或亡,而(er)(er)(er)不(bu)亦(yi)晚乎(hu)!爽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)足與有為(wei)也(ye),魏主叡之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)知(zhi)人而(er)(er)(er)輕(qing)托(tuo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也(ye)。乃業(ye)以(yi)宗臣受顧命矣,晏(yan)(yan)(yan)與畢(bi)軌(gui)、鄧飏(yang)、李勝不(bu)與爽為(wei)徒(tu)而(er)(er)(er)將誰與哉,或曰:圖存社稷者(zhe)(zhe),智深勇沈而(er)(er)(er)謀之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)漸。晏(yan)(yan)(yan)一(yi)旦蹶起而(er)(er)(er)與相持(chi),激懿以(yi)不(bu)相下之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)勢(shi),而(er)(er)(er)魏因以(yi)亡……當是時,同姓猜(cai)疏而(er)(er)(er)無權,一(yi)二直諒之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)臣如高堂(tang)隆、辛毗者(zhe)(zhe),又皆(jie)喪亡,曹氏(shi)一(yi)線之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)存亡,僅一(yi)何晏(yan)(yan)(yan),而(er)(er)(er)猶責之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)已(yi)(yi)甚,抑將責劉(liu)越(yue)石之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)早附(fu)(fu)劉(liu)淵(yuan),文宋瑞之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)亟(ji)降蒙古乎(hu)?鄧飏(yang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)躁,征于(yu)(yu)(yu)形(xing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)躁也(ye),不(bu)可驟息,而(er)(er)(er)息之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)靜(jing)者(zhe)(zhe),飏(yang)可得而(er)(er)(er)主也(ye);何晏(yan)(yan)(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幽,征于(yu)(yu)(yu)形(xing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幽也(ye),不(bu)可驟張,而(er)(er)(er)張之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)明者(zhe)(zhe),晏(yan)(yan)(yan)可得而(er)(er)(er)主也(ye)。豈(qi)有他哉?何晏(yan)(yan)(yan)、夏(xia)侯(hou)玄、李豐(feng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)死,皆(jie)司(si)馬氏(shi)欲篡(cuan)而(er)(er)(er)殺之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也(ye)。而(er)(er)(er)史(shi)斂時論(lun)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)譏(ji)非(fei),以(yi)文致其(qi)可殺之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)罪,千秋安得有定論(lun)哉?
李慈銘:按(an)夏侯重德,平(ping)叔名儒(ru),嘏于是時名位未顯,何(he)至內交見拒(ju),且煩奉倩為言(yan)……然太(tai)初名德,終著古今,不(bu)能(neng)相(xiang)累。平(ping)叔論語,永列學官,以視嘏輩(bei),直(zhi)蜉蝣耳(er)。
余(yu)嘉錫:何晏(yan)、鄧飏雖有浮(fu)華之過,然并一時(shi)名士。其死則因(yin)陷于曹爽之黨,為(wei)(wei)司馬懿所(suo)(suo)殺。何晏(yan)為(wei)(wei)正(zheng)始名士,雖與王(wang)弼鼓扇(shan)虛浮(fu),不(bu)為(wei)(wei)無罪(zui),而其死要為(wei)(wei)不(bu)幸,亦(yi)非(fei)嘏、玄兄弟所(suo)(suo)得而議也。