胡應麟,父僖,歷(li)官(guan)刑部(bu)主事(shi)、湖(hu)廣參議、云南僉事(shi)。5歲(sui)讀書(shu)成誦,9歲(sui)從(cong)鄉間塾師(shi)習經(jing)學,特愛古(gu)文辭。稍長,能撰各體詩篇。16歲(sui)入庠為(wei)秀才。明萬(wan)歷(li)四年(1576)鄉試中舉。會試不(bu)第(di)。曾(ceng)隨父北上南下,沿途吟詠,見(jian)者激賞(shang)。所(suo)交皆海內賢(xian)士(shi)豪(hao)杰。大司空朱(zhu)衡過蘭(lan)江(jiang)(jiang),求與晤面,泊(bo)舟三(san)日以(yi)(yi)待。應麟感而見(jian)之(zhi),賦《昆(kun)(kun)侖行》680言答謝(xie)。朱(zhu)衡稱(cheng)之(zhi)為(wei)“天下奇才”。時(shi)王世貞(zhen)執詞(ci)壇牛耳,對其推崇備(bei)至,列為(wei)暮年所(suo)交五子之(zhi)一。世貞(zhen)卒(zu),乃入戲曲家汪道(dao)昆(kun)(kun)主持(chi)的白榆社。道(dao)昆(kun)(kun)卒(zu),即主持(chi)詞(ci)壇,大江(jiang)(jiang)以(yi)(yi)南皆翕然宗之(zhi)。性孤(gu)介(jie),厭薄榮利,自(zi)負甚高。晚年益(yi)肆(si)力(li)于學。于縣城內思親橋畔筑室號“二酉山(shan)房”,藏書(shu)4萬(wan)余卷,專事(shi)著(zhu)述(shu)。詩文主張復古(gu)模擬,后由重視(shi)格調(diao)轉向于神韻。
胡應(ying)(ying)麟(lin)(lin)最(zui)為著(zhu)名(ming)的(de)著(zhu)作是《詩(shi)(shi)(shi)藪》,共20卷,分內外兩(liang)編(bian)。內編(bian)是分體總(zong)論,外編(bian)(包括雜編(bian)與(yu)續編(bian))則(ze)是自周至明,依時(shi)代為序,對作家(jia)、作品進行評論。《詩(shi)(shi)(shi)藪》頗為完整(zheng)、系(xi)(xi)統(tong)地表述了作者的(de)詩(shi)(shi)(shi)學(xue)思想,遠(yuan)遠(yuan)超越了詩(shi)(shi)(shi)話發展前期的(de)那種隨筆、散論的(de)性質,是集本(ben)體建構(gou)和作家(jia)作品批評為一(yi)體的(de)詩(shi)(shi)(shi)學(xue)專論。胡應(ying)(ying)麟(lin)(lin)篤信嚴(yan)羽(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)主張,卻不(bu)墨守嚴(yan)氏(shi)針對”以(yi)議論為詩(shi)(shi)(shi)”、“以(yi)文字(zi)為詩(shi)(shi)(shi)”、“以(yi)才學(xue)為詩(shi)(shi)(shi)”之(zhi)(zhi)(zhi)弊病,而(er)把詩(shi)(shi)(shi)歌(ge)與(yu)禪宗(zong)聯(lian)系(xi)(xi)說詩(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)法(fa)(fa)(fa),其(qi)(qi)(qi)說詩(shi)(shi)(shi)比較切實,在于其(qi)(qi)(qi)對用事(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)探(tan)討,形獨特(te)且系(xi)(xi)統(tong)之(zhi)(zhi)(zhi)看法(fa)(fa)(fa)。胡應(ying)(ying)麟(lin)(lin)論詩(shi)(shi)(shi),從(cong)方法(fa)(fa)(fa)論上受(shou)嚴(yan)羽(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)影響(xiang)。運用此種方法(fa)(fa)(fa),糾偏(pian)黃庭堅之(zhi)(zhi)(zhi)“脫胎(tai)換(huan)骨(gu)”、“點鐵成(cheng)金”,得出全新(xin)之(zhi)(zhi)(zhi)結論。綜其(qi)(qi)(qi)《詩(shi)(shi)(shi)藪》全篇,可見胡應(ying)(ying)麟(lin)(lin)有關“用事(shi)”完整(zheng)理論體系(xi)(xi)由以(yi)下(xia)三個方面構(gou)成(cheng):
除以情景為詩(shi)歌模(mo)寫之對象,用事(shi)亦另一之重要手段。
指出宋、明人在用事(shi)(shi)上之偏差失誤,將(jiang)情、景、事(shi)(shi)三者聯系,并統(tong)攝在“工”、“巧”下論(lun)述,以”風調”、“神韻”為(wei)用事(shi)(shi)之極致(zhi)標準。
論“用事(shi)”貴淺(qian)顯(xian)、易懂,或(huo)(huo)用句(ju),或(huo)(huo)用意,咸(xian)臻(zhen)化境;或(huo)(huo)減字(zi),或(huo)(huo)添字(zi),并無(wu)礙事(shi)。
其他著作有《少室山(shan)房筆叢(cong)正集》《少室山(shan)房類稿(gao)》等37種347卷。
詩論核心
胡氏(shi)詩(shi)論不(bu)停留在一(yi)般(ban)的感悟式批評上,而(er)是(shi)以此為基(ji)礎,以周延的理性思辨來界定詩(shi)的本體特征(zheng)。他(ta)的詩(shi)學(xue)本體理論建(jian)構中(zhong)最集中(zhong)地體現在“興(xing)象風神”之說(shuo)。
他(ta)(ta)認為:“作詩(shi)(shi)(shi)(shi)大(da)(da)要(yao)(yao)不(bu)過(guo)二(er)(er)(er)端,體(ti)格(ge)(ge)(ge)聲(sheng)(sheng)調(diao)(diao)(diao)(diao)、興(xing)象(xiang)風(feng)(feng)(feng)神(shen)而已。”(《詩(shi)(shi)(shi)(shi)藪·內編》卷五(wu))此系胡(hu)氏論(lun)詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌(ge)(ge)創(chuang)作本(ben)體(ti)特征的(de)(de)(de)(de)根本(ben)之(zhi)論(lun)。在他(ta)(ta)看(kan)來(lai),詩(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)基本(ben)要(yao)(yao)素就是(shi)“體(ti)格(ge)(ge)(ge)聲(sheng)(sheng)調(diao)(diao)(diao)(diao)”和(he)“興(xing)象(xiang)風(feng)(feng)(feng)神(shen)”,而二(er)(er)(er)者的(de)(de)(de)(de)關系則是(shi)相(xiang)輔(fu)相(xiang)成、缺一不(bu)可(ke)的(de)(de)(de)(de)。他(ta)(ta)又(you)說(shuo):“蓋(gai)作詩(shi)(shi)(shi)(shi)大(da)(da)法,不(bu)過(guo)興(xing)象(xiang)風(feng)(feng)(feng)神(shen)、格(ge)(ge)(ge)律聲(sheng)(sheng)調(diao)(diao)(diao)(diao)。格(ge)(ge)(ge)律卑陬(zou),音(yin)調(diao)(diao)(diao)(diao)乖舛,風(feng)(feng)(feng)神(shen)興(xing)象(xiang),無一可(ke)觀,乃(nai)詩(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)大(da)(da)病。“(《詩(shi)(shi)(shi)(shi)藪·外編》卷一)反復(fu)申明(ming)了他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)這一詩(shi)(shi)(shi)(shi)學主(zhu)張。“體(ti)格(ge)(ge)(ge)聲(sheng)(sheng)調(diao)(diao)(diao)(diao)”之(zhi)說(shuo),既是(shi)對明(ming)代初期復(fu)古派詩(shi)(shi)(shi)(shi)論(lun)家如李東陽(yang)、李夢陽(yang)等(deng)(deng)“格(ge)(ge)(ge)調(diao)(diao)(diao)(diao)說(shuo)”的(de)(de)(de)(de)繼承,同時(shi),又(you)是(shi)融(rong)匯宋代詩(shi)(shi)(shi)(shi)論(lun)家嚴羽(yu)等(deng)(deng)人(ren)的(de)(de)(de)(de)“辨體(ti)”觀念(nian)而向前發展的(de)(de)(de)(de)命題。“體(ti)”可(ke)簡言(yan)為體(ti)裁(cai)、體(ti)式(shi)。格(ge)(ge)(ge)即格(ge)(ge)(ge)調(diao)(diao)(diao)(diao)。聲(sheng)(sheng)調(diao)(diao)(diao)(diao)即是(shi)指詩(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)聲(sheng)(sheng)律。“格(ge)(ge)(ge)調(diao)(diao)(diao)(diao)”或“體(ti)格(ge)(ge)(ge)聲(sheng)(sheng)調(diao)(diao)(diao)(diao)”,是(shi)明(ming)代從李東陽(yang)到“前后七(qi)子(zi)”最(zui)常(chang)用的(de)(de)(de)(de)論(lun)詩(shi)(shi)(shi)(shi)概(gai)念(nian)。而各人(ren)的(de)(de)(de)(de)運用又(you)多有不(bu)同之(zhi)處。歸納而言(yan),則如袁震宇(yu)、劉明(ming)今先生所(suo)指出(chu):“若細加辨析,大(da)(da)致可(ke)分為兩類,其(qi)一如體(ti)格(ge)(ge)(ge)、句格(ge)(ge)(ge)、律調(diao)(diao)(diao)(diao)、聲(sheng)(sheng)調(diao)(diao)(diao)(diao)等(deng)(deng)主(zhu)要(yao)(yao)指詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌(ge)(ge)的(de)(de)(de)(de)體(ti)裁(cai)、句法、音(yin)韻、聲(sheng)(sheng)律等(deng)(deng)外在形(xing)式(shi)方面的(de)(de)(de)(de)問題;其(qi)二(er)(er)(er)如骨(gu)格(ge)(ge)(ge)、意格(ge)(ge)(ge)、氣調(diao)(diao)(diao)(diao)、風(feng)(feng)(feng)調(diao)(diao)(diao)(diao)等(deng)(deng)則主(zhu)要(yao)(yao)用來(lai)形(xing)容詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌(ge)(ge)內在的(de)(de)(de)(de)氣度(du)、意蘊。”(《明(ming)代文學批評史》18頁(ye),上海古籍出(chu)版(ban)社1991年版(ban))主(zhu)“格(ge)(ge)(ge)調(diao)(diao)(diao)(diao)說(shuo)”者,要(yao)(yao)求詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌(ge)(ge)體(ti)制上合乎規格(ge)(ge)(ge),并(bing)強調(diao)(diao)(diao)(diao)聲(sheng)(sheng)調(diao)(diao)(diao)(diao)的(de)(de)(de)(de)重要(yao)(yao)性。
胡(hu)氏的(de)(de)“體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)格聲調”與明代(dai)前期(qi)的(de)(de)主(zhu)“格調”的(de)(de)李東(dong)陽、李夢陽等頗(po)有一(yi)致之(zhi)(zhi)(zhi)處(chu),而(er)(er)(er)又(you)于“辨(bian)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”更多發揮了宋(song)人(ren)嚴(yan)羽(yu)的(de)(de)精髓。嚴(yan)羽(yu)在《滄(cang)浪(lang)詩(shi)(shi)話(hua)》中主(zhu)“妙悟”,重“興(xing)趣”,但(dan)又(you)開詩(shi)(shi)歌批評中“辨(bian)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”之(zhi)(zhi)(zhi)先河。《滄(cang)浪(lang)詩(shi)(shi)話(hua)》中“詩(shi)(shi)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”一(yi)篇,即(ji)是辨(bian)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)專論(lun)。其(qi)中之(zhi)(zhi)(zhi)“體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”,一(yi)指(zhi)(zhi)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)式(shi),二指(zhi)(zhi)風(feng)(feng)(feng)格。如(ru)其(qi)云“風(feng)(feng)(feng)雅頌既亡,一(yi)變(bian)而(er)(er)(er)為(wei)離(li)騷,再變(bian)而(er)(er)(er)為(wei)西漢五言,三變(bian)而(er)(er)(er)歌行(xing)(xing)雜體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti),四變(bian)而(er)(er)(er)為(wei)沈宋(song)律詩(shi)(shi)。”(《滄(cang)浪(lang)詩(shi)(shi)話(hua)·詩(shi)(shi)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)》)此處(chu)當(dang)指(zhi)(zhi)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)式(shi)。其(qi)后又(you)有“以時而(er)(er)(er)論(lun)”之(zhi)(zhi)(zhi)“建安體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“正(zheng)始體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“唐(tang)(tang)(tang)初體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“盛唐(tang)(tang)(tang)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“大(da)歷體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“晚唐(tang)(tang)(tang)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”等,是謂(wei)時代(dai)風(feng)(feng)(feng)格;又(you)有“以人(ren)而(er)(er)(er)論(lun)”之(zhi)(zhi)(zhi)“少(shao)陵體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“太白體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“李長吉體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“山谷體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“東(dong)坡體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”、“王荊(jing)公體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”等,是謂(wei)作(zuo)家風(feng)(feng)(feng)格。他自稱“辨(bian)家數(shu)如(ru)辨(bian)蒼白,方(fang)(fang)可言詩(shi)(shi)。”(《滄(cang)浪(lang)詩(shi)(shi)話(hua)·詩(shi)(shi)法》)嚴(yan)羽(yu)明辨(bian)詩(shi)(shi)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)之(zhi)(zhi)(zhi)精辟(pi)詳審,為(wei)宋(song)元以后詩(shi)(shi)評家多所取(qu)法。方(fang)(fang)回、胡(hu)應麟、許學(xue)夷、方(fang)(fang)東(dong)樹等都可以說受嚴(yan)羽(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)啟迪。胡(hu)應麟《詩(shi)(shi)藪》的(de)(de)詩(shi)(shi)學(xue)頗(po)為(wei)縝密,其(qi)內編各(ge)卷即(ji)論(lun)詩(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)各(ge)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)之(zhi)(zhi)(zhi)興(xing)替(ti)及“當(dang)行(xing)(xing)本色(se)”。如(ru)言“辨(bian)體(ti)(ti)(ti)(ti)(ti)”,《詩(shi)(shi)藪》可謂(wei)典范之(zhi)(zhi)(zhi)作(zuo)。
“興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)風(feng)(feng)神”在(zai)胡(hu)(hu)氏詩(shi)(shi)(shi)(shi)學中亦是基(ji)本(ben)命題(ti)所(suo)(suo)在(zai)。胡(hu)(hu)應麟屢(lv)屢(lv)以(yi)之(zhi)(zhi)評價、分析歷(li)代(dai)的(de)詩(shi)(shi)(shi)(shi)作。“興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)”作為(wei)一個詩(shi)(shi)(shi)(shi)學范疇的(de)提出,當推唐(tang)代(dai)詩(shi)(shi)(shi)(shi)論(lun)(lun)家(jia)殷璠。殷璠在(zai)其所(suo)(suo)編(bian)(bian)《河岳英靈集》中以(yi)“興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)”為(wei)論(lun)(lun)詩(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)重要(yao)標準(zhun)。如評孟(meng)浩然詩(shi)(shi)(shi)(shi):“無(wu)論(lun)(lun)興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang),兼復故實。”評陶翰詩(shi)(shi)(shi)(shi)云:“既多興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang),復備風(feng)(feng)骨(gu)”。“興(xing)(xing)(xing)”是指詩(shi)(shi)(shi)(shi)人(ren)在(zai)外界事物的(de)觸(chu)發(fa)下(xia),因(yin)感生(sheng)情,所(suo)(suo)謂“觸(chu)物以(yi)起情,謂之(zhi)(zhi)興(xing)(xing)(xing)。”(宋人(ren)李仲(zhong)蒙語)象(xiang)(xiang)(xiang)即詩(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)審美(mei)意象(xiang)(xiang)(xiang)。興(xing)(xing)(xing)、象(xiang)(xiang)(xiang)合鑄成一個詩(shi)(shi)(shi)(shi)學概念(nian),則(ze)是指詩(shi)(shi)(shi)(shi)歌(ge)創作中以(yi)自然感發(fa)的(de)方式(shi)來(lai)(lai)創造的(de)審美(mei)意象(xiang)(xiang)(xiang)。胡(hu)(hu)應麟在(zai)評漢(han)詩(shi)(shi)(shi)(shi)時屢(lv)用“興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)”的(de)概念(nian),如說(shuo):“《十九首》及(ji)諸雜詩(shi)(shi)(shi)(shi),隨語成韻,隨韻成趣,辭藻氣骨(gu),略無(wu)可(ke)(ke)(ke)尋。而興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)玲(ling)瓏(long),意致深(shen)婉,真可(ke)(ke)(ke)以(yi)泣鬼神、動天地。”(《詩(shi)(shi)(shi)(shi)藪.內(nei)編(bian)(bian)》卷(juan)三)在(zai)他(ta)看(kan)來(lai)(lai),漢(han)代(dai)古詩(shi)(shi)(shi)(shi),風(feng)(feng)韻自然,取(qu)象(xiang)(xiang)(xiang)時常(chang)常(chang)得(de)之(zhi)(zhi)無(wu)意,如他(ta)所(suo)(suo)說(shuo):“無(wu)意于工(gong),而無(wu)不工(gong)也,漢(han)之(zhi)(zhi)詩(shi)(shi)(shi)(shi)也。”(內(nei)編(bian)(bian),卷(juan)二(er))“得(de)之(zhi)(zhi)無(wu)意”,正是“興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)”的(de)取(qu)象(xiang)(xiang)(xiang)方式(shi)。“興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)”之(zhi)(zhi)外,胡(hu)(hu)氏更(geng)重“風(feng)(feng)神”。如果說(shuo)興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)更(geng)多地以(yi)之(zhi)(zhi)品評漢(han)詩(shi)(shi)(shi)(shi),那么(me),“風(feng)(feng)神”則(ze)更(geng)多地用來(lai)(lai)品評盛(sheng)唐(tang)之(zhi)(zhi)詩(shi)(shi)(shi)(shi)。如他(ta)所(suo)(suo)說(shuo):“盛(sheng)唐(tang)絕句,興(xing)(xing)(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)玲(ling)瓏(long),句意深(shen)婉,無(wu)工(gong)可(ke)(ke)(ke)見,無(wu)跡可(ke)(ke)(ke)尋。中唐(tang)遽(ju)減風(feng)(feng)神,晚唐(tang)大露筋骨(gu),可(ke)(ke)(ke)并論(lun)(lun)乎?”(內(nei)編(bian)(bian),卷(juan)六)“風(feng)(feng)神”,指一種好詩(shi)(shi)(shi)(shi)所(suo)(suo)具有的(de)風(feng)(feng)華神韻,類于嚴(yan)羽所(suo)(suo)謂“興(xing)(xing)(xing)趣”。
那么,“體格(ge)(ge)(ge)(ge)聲調(diao)(diao)”和“興象(xiang)(xiang)風神(shen)(shen)(shen)”的(de)(de)關(guan)(guan)系如何。胡應麟說(shuo):“體格(ge)(ge)(ge)(ge)聲調(diao)(diao),有則(ze)可循;興象(xiang)(xiang)風神(shen)(shen)(shen),無方可執。故作者(zhe)(zhe)(zhe)但求體正格(ge)(ge)(ge)(ge)高,聲雄調(diao)(diao)鬯(chang),積習之久,矜(jin)持盡化,形跡俱(ju)融,興象(xiang)(xiang)風神(shen)(shen)(shen),自爾超邁。譬則(ze)鏡(jing)(jing)花(hua)水(shui)(shui)月(yue),體格(ge)(ge)(ge)(ge)聲調(diao)(diao),水(shui)(shui)與鏡(jing)(jing)也(ye);興象(xiang)(xiang)風神(shen)(shen)(shen),花(hua)與月(yue)也(ye)。必(bi)水(shui)(shui)澄鏡(jing)(jing)明,然后(hou)花(hua)月(yue)宛然;詎容(rong)昏鑒濁流,求睹兩(liang)者(zhe)(zhe)(zhe)?故法所當(dang)先,而悟不容(rong)強。”(內(nei)編,卷五(wu))大(da)致可以(yi)說(shuo),前者(zhe)(zhe)(zhe)在詩(shi)中,較實(shi);后(hou)者(zhe)(zhe)(zhe)在詩(shi)外,較虛,兩(liang)者(zhe)(zhe)(zhe)是(shi)一(yi)種虛實(shi)結合的(de)(de)關(guan)(guan)系。“體格(ge)(ge)(ge)(ge)聲調(diao)(diao)”是(shi)“興象(xiang)(xiang)風神(shen)(shen)(shen)”的(de)(de)基礎,“興象(xiang)(xiang)風神(shen)(shen)(shen)”是(shi)“體格(ge)(ge)(ge)(ge)聲調(diao)(diao)”的(de)(de)升華(hua)。在前者(zhe)(zhe)(zhe)為必(bi)然,在后(hou)者(zhe)(zhe)(zhe)為自由(you)。胡應麟以(yi)從嚴羽那里(li)秉受的(de)(de)“妙悟”“興趣”,裨(bi)補了明代復古詩(shi)論家們“格(ge)(ge)(ge)(ge)調(diao)(diao)說(shuo)”的(de)(de)偏頗。