噶(ga)禮(?-1714年(nian)),董鄂氏,滿洲正紅旗(qi)人。清朝初年(nian)大臣,開國五(wu)大臣何和禮四(si)世孫。
起(qi)自蔭生(sheng),授吏部(bu)主事,再遷郎中。康(kang)熙(xi)三十五年(nian)(1696年(nian)),康(kang)熙(xi)帝親征噶爾丹(dan),噶禮隨行。為官(guan)勤(qin)敏,貪(tan)婪無厭,虐(nve)吏害民,多次(ci)被彈劾貪(tan)污,還是得到康(kang)熙(xi)帝的(de)信任,歷任內閣學士、山西巡(xun)撫、右副(fu)都御史、戶部(bu)左侍郎。康(kang)熙(xi)四十八(ba)年(nian)(1709年(nian)),升任兩江總督,坐噶禮與張伯行互參案革職。
康熙五(wu)十三年(nian)(1714年(nian)),噶(ga)禮(li)(li)母親叩(kou)閽(hun),控訴噶(ga)禮(li)(li)、弟弟色(se)(se)勒(le)奇、兒子(zi)干(gan)(gan)都等在食物下(xia)毒,圖謀(mou)弒母;其(qi)妻以養子(zi)干(gan)(gan)泰,糾眾(zhong)毀屋。經(jing)刑部(bu)審問屬實,擬(ni)處噶(ga)禮(li)(li)凌遲極刑、其(qi)妻絞刑、色(se)(se)勒(le)奇和干(gan)(gan)斬首、干(gan)(gan)泰發黑(hei)龍江,家產籍沒入官。康熙帝勒(le)令噶(ga)禮(li)(li)自盡,妻子(zi)從死(si),余(yu)如部(bu)議。
噶(ga)(ga)禮(穆麟德:Gali;)由蔭生授為(wei)(wei)吏部(bu)主事(shi),再遷為(wei)(wei)郎中。康熙(xi)三十五年(1696年),康熙(xi)帝(di)親征噶(ga)(ga)爾丹,停(ting)留在克魯倫河,噶(ga)(ga)禮隨左都御史(shi)于成(cheng)龍督運中路軍的糧餉,率先(xian)到達康熙(xi)帝(di)所駐之處。康熙(xi)帝(di)召見時(shi),回答問題深得皇上滿意。不久,提升為(wei)(wei)盛京戶部(bu)理事(shi)官。一年內三次提拔,授為(wei)(wei)內閣學士。
康(kang)熙三十八年(1699年),授山(shan)西(xi)巡撫(fu)。噶(ga)禮當官(guan)勤敏,而且能辦(ban)理政務(wu),然而卻(que)非常貪婪,放縱官(guan)吏虐(nve)待百姓,管理山(shan)西(xi)才幾(ji)年,山(shan)西(xi)百姓便不能忍受。正值潞(lu)安(an)知(zhi)府缺員,噶(ga)禮上(shang)疏推薦(jian)霍(huo)州知(zhi)州李(li)紹祖(zu),李(li)紹祖(zu)因酒使性而自刎,噶(ga)禮卻(que)隱(yin)瞞不將(jiang)此情上(shang)服(fu)。
康(kang)熙帝(di)(di)聞(wen)訊,讓九卿議其罪,準備奪(duo)去噶(ga)禮的職務(wu),康(kang)熙帝(di)(di)寬恕了(le)他。御史劉(liu)著(zhu)鼐上(shang)疏言(yan)噶(ga)禮貪(tan)婪,得(de)贓大(da)約(yue)數十萬,太(tai)原(yuan)知(zhi)府趙鳳詔是(shi)他的心(xin)腹,專(zhuan)用酷刑來滿足噶(ga)禮貪(tan)欲等情(qing)況(kuang)。康(kang)熙帝(di)(di)將此疏交噶(ga)禮,讓他做(zuo)出答復(fu),結(jie)果(guo)被噶(ga)禮辯解過去了(le)。
平遙縣(xian)(xian)百(bai)姓(xing)郭(guo)明(ming)奇等因(yin)為噶(ga)(ga)禮(li)(li)庇護貪得(de)(de)(de)無厭的(de)(de)知縣(xian)(xian)王綬,到(dao)(dao)京(jing)城巡城御史(shi)袁(yuan)(yuan)(yuan)橋(qiao)處陳述噶(ga)(ga)禮(li)(li)的(de)(de)罪狀。袁(yuan)(yuan)(yuan)橋(qiao)上疏(shu)報告康(kang)(kang)熙(xi)(xi)(xi)帝(di)(di)(di),并(bing)說:“噶(ga)(ga)禮(li)(li)在(zai)全省的(de)(de)錢糧(liang)征收中加收火耗(hao)十分之二,分別補償大(da)同(tong)、臨(lin)汾(fen)(fen)等縣(xian)(xian)的(de)(de)虧款,而剩余的(de)(de)全部(bu)變為己有(you),得(de)(de)(de)銀四十多萬兩(liang)。他(ta)借修解(jie)州祠宇、寺廟,用巡撫印簿(bu)勒索(suo)百(bai)姓(xing)納捐。噶(ga)(ga)禮(li)(li)命令家仆(pu)到(dao)(dao)平陽、汾(fen)(fen)州、潞安三(san)府(fu)強迫富(fu)民饋贈(zeng)。他(ta)以審案,獲得(de)(de)(de)臨(lin)汾(fen)(fen)、介休富(fu)民亢時鼎(ding)、梁湄的(de)(de)賄(hui)賂銀兩(liang)。他(ta)縱容汾(fen)(fen)州同(tong)知馬(ma)遴,包庇洪洞知縣(xian)(xian)杜連登(deng),這些(xie)都(dou)是(shi)貪官(guan)。他(ta)還隱瞞平定的(de)(de)雹災。共七件事。”康(kang)(kang)熙(xi)(xi)(xi)帝(di)(di)(di)命噶(ga)(ga)禮(li)(li)做(zuo)出(chu)答復。山西學(xue)政鄒(zou)士(shi)聰代表太(tai)原士(shi)紳百(bai)姓(xing)上疏(shu)請(qing)留(liu)噶(ga)(ga)禮(li)(li),御史(shi)蔡珍(zhen)(zhen)上疏(shu)彈劾鄒(zou)士(shi)聰:“職責在(zai)于教育(yu),卻與巡撫互相勾(gou)結,況且(qie)袁(yuan)(yuan)(yuan)橋(qiao)的(de)(de)上疏(shu)得(de)(de)(de)到(dao)(dao)圣(sheng)旨僅僅兩(liang)天,太(tai)原士(shi)紳百(bai)姓(xing)即(ji)具結呈文(wen),顯然是(shi)不真實的(de)(de)。噶(ga)(ga)禮(li)(li)與鄒(zou)士(shi)囗同(tong)在(zai)省城,如(ru)(ru)果真的(de)(de)不了解(jie)這一情況,這是(shi)噶(ga)(ga)禮(li)(li)的(de)(de)糊涂;如(ru)(ru)果知道而不加阻止(zhi),是(shi)想(xiang)僥幸得(de)(de)(de)到(dao)(dao)恩寵。請(qing)將(jiang)此情一并(bing)令刑部(bu)討(tao)論處理(li)。”不久,噶(ga)(ga)禮(li)(li)答復康(kang)(kang)熙(xi)(xi)(xi)帝(di)(di)(di),認為郭(guo)明(ming)奇等由(you)于自己事而到(dao)(dao)京(jing)師誣(wu)告,并(bing)爭辯說袁(yuan)(yuan)(yuan)橋(qiao)、蔡珍(zhen)(zhen)所言都(dou)沒有(you)根(gen)據。康(kang)(kang)熙(xi)(xi)(xi)帝(di)(di)(di)讓九卿審查匯報,結果郭(guo)明(ming)奇等交刑部(bu)治罪,袁(yuan)(yuan)(yuan)橋(qiao)、蔡珍(zhen)(zhen)因(yin)誣(wu)告被罷官(guan)。
康熙(xi)四十八年(nian)(1708年(nian)),噶禮被任命(ming)為戶部左侍(shi)郎,不久又(you)(you)遷(qian)為兩江(jiang)總(zong)督。噶禮到江(jiang)南(nan),越加放縱,連續上疏彈劾江(jiang)蘇巡撫(fu)于準(zhun)、布政(zheng)使宜思恭(gong)、按察使焦(jiao)映(ying)漢(han),這些(xie)人都被罷免。知(zhi)府陳鵬年(nian)起(qi)初被總(zong)督阿山彈劾罷官,康熙(xi)帝又(you)(you)命(ming)他做蘇州知(zhi)府,待宜思恭(gong)被罷官,又(you)(you)代理布政(zheng)使。陳鵬年(nian)一向耿直,與噶禮相抵觸。
噶禮接著(zhu)彈劾宜思恭(gong)虧空(kong)官銀,也指責糧道賈樸建關開河都有侵吞公款(kuan)的情(qing)況,于是(shi)提(ti)到(dao)陳鵬(peng)年核實上報的情(qing)況不真(zhen)實,陳鵬(peng)年再次被罷官。噶禮又秘密上疏指責陳鵬(peng)年虎(hu)丘寫的句有怒氣,結果康熙帝沒(mei)有理睬。巡(xun)撫張伯行有清廉的名(ming)聲,到(dao)任后(hou)便又與噶禮不合(he)。
康(kang)(kang)熙五十年(1710年),張伯(bo)(bo)行(xing)(xing)上疏說(shuo)本(ben)年江(jiang)南鄉試取仕造成(cheng)不好的影響,正(zheng)考官副(fu)都御使(shi)左(zuo)必蕃(fan)也檢舉同(tong)考官知縣王曰俞、方名(ming)(ming)所(suo)推薦的士子(zi)(zi)中有文(wen)字不通者。康(kang)(kang)熙帝(di)命尚書張鵬翮(he)到揚州(zhou)會同(tong)噶禮(li)(li)(li)及張伯(bo)(bo)行(xing)(xing)調查、審理。張鵬翮(he)到揚州(zhou)后,通過會審,得到副(fu)考官編修(xiu)趙晉以及王曰俞、方名(ming)(ming)等勾結受(shou)賄(hui)的情況。張伯(bo)(bo)行(xing)(xing)想將(jiang)此(ci)案一查到底,噶禮(li)(li)(li)非常憤怒,對(dui)證人動刑(xing),迫使(shi)案子(zi)(zi)停(ting)止(zhi)了審理。于是張伯(bo)(bo)行(xing)(xing)彈劾噶禮(li)(li)(li),說(shuo)外間輿論(lun)盛傳(chuan)總督(du)(du)與監臨(lin)、提調各官暗中受(shou)賄(hui)而出賣(mai)舉人傷(shang),等到事情敗露,傳(chuan)說(shuo)總督(du)(du)勒索銀五十萬兩(liang),或(huo)許不完全是這樣,請命令噶禮(li)(li)(li)解任(ren)接受(shou)審查。
噶禮(li)彈劾張(zhang)(zhang)伯(bo)行,說:“剛(gang)會審(shen)時(shi),我(wo)(wo)還在審(shen)查(cha)囚犯(fan),張(zhang)(zhang)伯(bo)行說我(wo)(wo)說話不(bu)(bu)妥(tuo),我(wo)(wo)怕爭論起來(lai)有(you)失(shi)體統,便(bian)閉口不(bu)(bu)言(yan)。張(zhang)(zhang)伯(bo)行便(bian)陰謀誣陷(xian),以出賣舉人銜獲銀五十萬兩來(lai)損壞我(wo)(wo)的名聲,因此我(wo)(wo)不(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)與他(ta)共存。”同(tong)時(shi)提及張(zhang)(zhang)伯(bo)行專門(men)從(cong)事著書,猜(cai)忌胡(hu)涂,不(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)很好地審(shen)理案件。當時(shi)剛(gang)剛(gang)發生戴(dai)名世的文字獄,噶禮(li)又(you)說:“《南山集》刻板在蘇州印行,張(zhang)(zhang)伯(bo)行難道能(neng)(neng)(neng)不(bu)(bu)知道嗎?進士方苞由于為此書作序而遭連坐(zuo),張(zhang)(zhang)伯(bo)行一(yi)向(xiang)與他(ta)交往,不(bu)(bu)肯去逮捕(bu)對他(ta)治罪。”并且羅(luo)列不(bu)(bu)稱職方面的幾件事。
此疏到朝廷后(hou),康熙帝命令噶(ga)禮(li)、張(zhang)(zhang)伯(bo)行(xing)二(er)人都(dou)免職,令張(zhang)(zhang)鵬(peng)(peng)翮(he)會(hui)同漕運總督赫壽(shou)(shou)調查匯報(bao)。二(er)人審(shen)(shen)理后(hou)奏報(bao),趙晉(jin)、王曰俞、方(fang)(fang)名及所取士子(zi)行(xing)賄受(shou)賄,應按(an)科(ke)場(chang)舞弊(bi)律論(lun)罪(zui);噶(ga)禮(li)彈劾(he)張(zhang)(zhang)伯(bo)行(xing)不(bu)能(neng)很(hen)好(hao)審(shen)(shen)理案子(zi)屬實,其余(yu)都(dou)是總督、巡撫聯各上奏的(de)(de);日事(shi),方(fang)(fang)苞是張(zhang)(zhang)伯(bo)行(xing)逮捕送交刑部的(de)(de),《南山集》刻板在(zai)江寧,都(dou)免于(yu)論(lun)罪(zui),而張(zhang)(zhang)伯(bo)行(xing)胡亂彈劾(he)噶(ga)禮(li)出賣(mai)舉人銜,應當撤(che)職。皇上指責張(zhang)(zhang)鵬(peng)(peng)翮(he)、赫壽(shou)(shou)徇私(si),又命尚書穆和倫、張(zhang)(zhang)廷樞復查,二(er)人意(yi)見仍與張(zhang)(zhang)鵬(peng)(peng)翮(he)等相(xiang)(xiang)同。康熙帝批(pi)示說:“噶(ga)禮(li)才(cai)能(neng)有(you)余(yu),辦事(shi)干練(lian),而天性喜(xi)好(hao)無事(shi)生非。幾次彈劾(he)張(zhang)(zhang)伯(bo)行(xing),我(wo)(wo)因張(zhang)(zhang)伯(bo)行(xing)操行(xing)為天下(xia)第一,親自批(pi)示不(bu)準。這(zhe)個結論(lun)屬于(yu)是非顛倒!”讓九卿、詹事(shi)、科(ke)道(dao)官審(shen)(shen)查再報(bao),又批(pi)示說:“噶(ga)禮(li)的(de)(de)操行(xing),我(wo)(wo)不(bu)能(neng)相(xiang)(xiang)信,如果沒(mei)有(you)張(zhang)(zhang)伯(bo)行(xing),那么江南必然受(shou)到他(ta)的(de)(de)盤剝,大概(gai)要(yao)達到一半地(di)區。就(jiu)像(xiang)陳(chen)鵬(peng)(peng)年稍有(you)些聲望,噶(ga)禮(li)就(jiu)想陷害(hai)他(ta),找了(le)他(ta)在(zai)虎丘寫的(de)(de)詩有(you)荒謬(miu)之(zhi)句,我(wo)(wo)看那詩,原本(ben)并(bing)沒(mei)有(you)其他(ta)含意(yi)。又彈劾(he)中軍副將李(li)麟(lin)騎馬、射箭(jian)都(dou)很(hen)差(cha),李(li)麟(lin)在(zai)迎駕時,我(wo)(wo)用(yong)騎馬、射箭(jian)來考他(ta),都(dou)很(hen)好(hao),假(jia)如讓噶(ga)禮(li)與他(ta)比試,肯定(ding)不(bu)如李(li)麟(lin)。我(wo)(wo)從此就(jiu)懷疑噶(ga)禮(li)了(le)。互相(xiang)(xiang)彈劾(he)一案,派大臣(chen)前去審(shen)(shen)理,受(shou)到噶(ga)禮(li)的(de)(de)阻撓。你們都(dou)能(neng)體諒我(wo)(wo)保全(quan)清(qing)官之(zhi)心,要(yao)使正直的(de)(de)人沒(mei)有(you)什么疑慮(lv)和恐懼,那么天下(xia)將會(hui)享受(shou)到安定(ding)的(de)(de)幸(xing)福了(le)。”
九(jiu)卿等認為,噶禮(li)與張伯行(xing)同時擔(dan)任地方最高長官,互相彈劾有失(shi)大臣體統,都(dou)應撤職。康熙帝命(ming)張伯行(xing)留任,噶禮(li)如九(jiu)卿之議撤職。
康熙(xi)五十三年(1713年),噶(ga)禮的母親向皇上(shang)訴冤,說噶(ga)禮和(he)他(ta)(ta)弟弟色勒(le)奇。兒(er)(er)子(zi)(zi)(zi)干都將毒藥放(fang)在食物中謀(mou)殺母親,噶(ga)禮的妻(qi)子(zi)(zi)(zi)以別人家的兒(er)(er)子(zi)(zi)(zi)干泰為兒(er)(er)子(zi)(zi)(zi),縱容他(ta)(ta)糾集眾人毀壞房屋。皇上(shang)讓刑(xing)部(bu)審察(cha),屬實(shi)。刑(xing)部(bu)定噶(ga)禮當處以極刑(xing),妻(qi)子(zi)(zi)(zi)處絞刑(xing),色勒(le)奇、干都全斬首,干泰發配黑龍江,家產沒收入官府。康熙(xi)帝命令噶(ga)禮自盡(jin),妻(qi)子(zi)(zi)(zi)隨從(cong)他(ta)(ta)一(yi)起死,其(qi)他(ta)(ta)同意刑(xing)部(bu)判(pan)決。
《清(qing)史(shi)稿(gao)·列傳六十五》有記(ji)載。
康熙帝:①噶禮才(cai)有余,治(zhi)事(shi)敏練,而性喜生事(shi)。②其母尚恥(chi)其行,其罪(zui)不容誅矣!
《清史(shi)稿》:廉吏往(wang)往(wang)不獲於上,豈長官(guan)皆(jie)不肖(xiao),抑其(qi)強項固有所不可堪歟?隴其(qi)之廉,天(tian)顏(yan)知之而不能(neng)容。鵬年(nian)初扼(e)於阿(a)山,繼挫於噶禮,皆(jie)欲中以(yi)危(wei)法,抑又甚矣(yi)。伯(bo)(bo)行(xing)與(yu)噶禮互(hu)劾,再讞不得直。幸(xing)賴圣祖仁明,隴其(qi)復(fu)起,鵬年(nian)致大用,伯(bo)(bo)行(xing)亦(yi)終(zhong)獲全(quan)。二三(san)正人詘而得申,人心風氣震蕩洋溢,所被至遠。噶禮不足(zu)以(yi)語此(ci),蓋天(tian)顏(yan)、阿(a)山亦(yi)弗能(neng)喻也(ye)。
噶禮與張(zhang)伯(bo)行互參案(an)發生時,康(kang)熙帝(di)本來(lai)傾向噶禮,噶禮母親向康(kang)熙帝(di)直言噶禮貪狀,并為張(zhang)伯(bo)行伸冤,康(kang)熙帝(di)大為感(gan)嘆,將噶禮革職(zhi)。
先祖:何和禮
弟弟:色勒奇
兒子:干都