董鄂·何和(he)禮(1561年(nian)-1624年(nian)),明朝文獻記載為好好里,滿洲正紅旗人,清朝(后金)開(kai)國(guo)名(ming)將。
何和禮(li)原為(wei)棟鄂部首(shou)領,后(hou)歸附清太祖努爾哈赤,隨其統一女真各部,并娶其女為(wei)妻(qi),被(bei)尊稱(cheng)為(wei)棟鄂額(e)駙。后(hou)金建(jian)立(li)后(hou),何和禮(li)為(wei)五大臣之一,后(hou)參與(yu)薩(sa)爾滸之戰、沈陽遼陽之戰,官(guan)至三等(deng)總兵官(guan)。
天命九(jiu)年(1624年),何和禮(li)病(bing)逝(shi),后追封勇勤公,謚號溫順。
何和(he)禮的(de)祖先原居于瓦爾喀(ka)(今吉林琿(hun)春(chun)),后遷到(dao)棟(dong)鄂(e)地區(在(zai)今遼寧(ning)桓仁),并自成一部,以棟(dong)鄂(e)(董鄂(e))為姓。祖父(fu)克徹巴顏,父(fu)親額(e)勒(le)吉,兄長屯珠魯巴顏,世代為棟(dong)鄂(e)部首領(ling)。
克(ke)徹巴顏(yan)時期,棟鄂(e)(e)部(bu)與章甲城長阿(a)(a)哈(ha)(ha)(ha)納(努爾哈(ha)(ha)(ha)赤堂(tang)叔)產(chan)生(sheng)仇怨。因阿(a)(a)哈(ha)(ha)(ha)納是寧(ning)古塔六貝勒(le)之一(yi),棟鄂(e)(e)部(bu)便(bian)多(duo)次出兵(bing)攻打寧(ning)古塔。寧(ning)古塔不敵,向海西女真中的哈(ha)(ha)(ha)達部(bu)借(jie)兵(bing),與棟鄂(e)(e)部(bu)相互攻伐。
1586年(明萬(wan)歷十(shi)四年),何和(he)禮接替兄長成(cheng)為(wei)棟鄂(e)部首領,時(shi)年二十(shi)六歲。當時(shi),努爾哈赤剛(gang)剛(gang)起兵,知(zhi)道棟鄂(e)部兵強馬壯,便想招(zhao)攬(lan)何和(he)禮。
1588年(nian)(萬(wan)歷十六(liu)年(nian)),努爾(er)哈(ha)赤(chi)(chi)迎(ying)娶哈(ha)達(da)貝勒扈爾(er)干之女納喇氏為妃(fei),邀請(qing)何(he)和禮率(lv)兵扈從。何(he)和禮欣然(ran)率(lv)三(san)十人隨行,并在返回(hui)后率(lv)部歸附努爾(er)哈(ha)赤(chi)(chi),又(you)娶努爾(er)哈(ha)赤(chi)(chi)長女東果格格為妻。
1601年(萬歷二十九年),努爾哈赤建立黃(huang)、紅(hong)、白、黑四(si)旗(qi)。何和禮(li)所部隸屬(shu)于(yu)正紅(hong)旗(qi),并擔任正紅(hong)旗(qi)總管。
1608年(nian)(萬(wan)歷(li)三(san)十六年(nian)),努爾(er)哈赤征討(tao)烏拉部(bu),何(he)和禮率所部(bu)旗兵破(po)敵有功。1611年(nian)(萬(wan)歷(li)三(san)十九年(nian)),何(he)和禮與額亦都、扈爾(er)漢討(tao)伐渥集部(bu)虎爾(er)哈路,攻(gong)克紥(zha)庫塔城。
1613年(萬(wan)歷(li)四(si)十(shi)一年),努爾哈(ha)赤再(zai)次征討烏拉部。當時,努爾哈(ha)赤本欲招撫布占泰(tai),希(xi)望他(ta)能夠(gou)悔悟歸降。何和禮與代(dai)善(shan)等貝勒極力勸諫,主張(zhang)進兵(bing),努爾哈(ha)赤遂滅(mie)亡(wang)烏拉部。
1615年(萬歷四(si)十三(san)年),努爾哈赤在原有四(si)旗的基礎上確立八(ba)旗制,何和禮被編入正紅旗。1616年(后金(jin)天命(ming)元年),努爾哈赤自稱汗(han)王(wang),建立后金(jin),任(ren)命(ming)額亦都、費英(ying)東、何和禮、扈爾漢(han)、安(an)費揚古為五大臣,同聽國政。
1619年(天(tian)命四(si)年),何和禮率部參(can)加薩爾滸戰(zhan)役,大敗(bai)明朝(chao)遼東經略楊鎬。當時,何和禮幫助制定戰(zhan)略,其所(suo)部兵馬在東線(xian)戰(zhan)場(chang)上起到至關重(zhong)要的作用。
1621年(天命六年),何(he)和禮隨軍(jun)攻破沈陽、遼(liao)陽,因功被授予三等總兵(bing)(bing)官(guan)。后(hou)來(lai),鎮(zhen)江守(shou)將陳(chen)良策叛投毛文(wen)龍,組(zu)織當地漢人(ren)造反,努爾哈赤命何(he)和禮與(yu)四(si)貝(bei)勒皇(huang)太極率兵(bing)(bing)鎮(zhen)壓。
1624年(天命九年),何和(he)禮奉命前往遼南戍守海州(zhou),后(hou)被總兵官布善替回。同年八月(yue),何和(he)禮病逝,時年六十四歲。當時,費英東、額(e)亦都(dou)等四大(da)臣已先后(hou)去世,努爾哈赤痛哭道:“與朕(zhen)并肩作(zuo)戰(zhan)的幾位大(da)臣,為(wei)什么沒有(you)一個能夠留下來(lai)給我送終?”
后(hou)來,清太(tai)宗(zong)皇(huang)太(tai)極繼(ji)位(wei),追(zhui)封(feng)何和(he)(he)禮(li)為三(san)等公(gong)。1655年(nian)(順治(zhi)十二年(nian)),清世(shi)祖追(zhui)謚(shi)何和(he)(he)禮(li)為溫順,又(you)為他勒(le)石(shi)記功。1731年(nian)(雍正九(jiu)年(nian)),何和(he)(he)禮(li)又(you)加封(feng)號(hao)勇勤,是為三(san)等勇勤公(gong)。
年份(fen) 影視類型 劇名 飾演者
1986 電(dian)視劇 《努爾(er)哈赤》 湯志江
1988 電視劇 《滿(man)清十三皇朝》 潘(pan)有聲
2005 電(dian)視劇 《太祖秘史》 韓棟
昭梿(lian):高皇(huang)初(chu)起(qi)兵時,滿洲軍士尚(shang)寡(gua),時董鄂溫(wen)順公(gong)諱何(he)和(he)禮(li)者(zhe),為渾春部長(chang),兵馬(ma)精壯,雄長(chang)一方(fang)。上欲藉其軍力,乃延置至興京,款以賓禮(li),而以公(gong)主妻之。公(gong)乃率眾歸降,兵馬(ma)五萬余,我(wo)國賴以締造。薩爾滸之役,卒以敗明師者(zhe),皆公(gong)兵馬(ma)之力也。
陳康(kang)祺:“何公(gong)進(jin)德(de)之(zhi)勇,并可(ke)見前(qian)輩處朋友間,規過(guo)責善,如是其嚴也。”
趙爾(er)巽:國初置(zhi)五大(da)臣(chen)以理政聽訟,有征(zheng)伐則帥師以出,蓋實兼將(jiang)帥之(zhi)重焉。額亦都歸太祖(zu)最(zui)(zui)早(zao),巍然元從,戰閥亦最(zui)(zui)多。費英(ying)東尤以忠讜(dang)著(zhu),歷朝褒許,稱佐命第一。何和(he)禮(li)、安費揚古(gu)、扈爾(er)漢后先奔走(zou),共成篳路藍縷之(zhi)烈,積三(san)十年,輔成大(da)業,功施爛然。太祖(zu)建號后,諸子(zi)皆(jie)長且才,故五大(da)臣(chen)沒而四大(da)貝勒執(zhi)政。
何和禮的(de)妻子(zi)聽聞丈夫娶了努(nu)爾(er)哈(ha)赤(chi)的(de)女兒,便(bian)帶(dai)著留(liu)在部落的(de)兵馬,殺向(xiang)佛阿拉城,要(yao)與何和禮決戰。努(nu)爾(er)哈(ha)赤(chi)親自(zi)出面勸諭,何和禮的(de)妻子(zi)這才(cai)罷(ba)兵歸降。后來,努(nu)爾(er)哈(ha)赤(chi)不但不允許她的(de)子(zi)女承襲爵位,還(huan)讓(rang)人(ren)稱(cheng)呼她為厄嚇媽(ma)媽(ma),以(yi)此嘲諷她沒(mei)有(you)德(de)讓(rang)之風(feng)。
何和禮(li)原在棟鄂部娶(qu)有(you)一妻,歸附努爾哈赤(chi)后,又娶(qu)其長(chang)女東(dong)果(guo)格格。
東果格(ge)格(ge),即固(gu)倫端莊(zhuang)公主,努爾(er)哈赤長女,母為元妃佟(tong)佳氏(shi)(即佟(tong)佳·哈哈納扎青)。
何和禮共有六個兒子(zi),知名者有三人。
次子多積(ji)禮,官(guan)至正紅(hong)旗梅勒額真。
四子和碩圖,官至正紅旗固(gu)山額真,封三等公,并娶代善之女,號和碩額駙。
五子都類,官至正紅旗固山額真,封(feng)二等(deng)伯。
《清史稿·卷二百二十(shi)五(wu)·列(lie)傳十(shi)二》