宋(song)(song)琬生于明萬(wan)歷四十二年(nian)(1614),高祖宋(song)(song)黻,為明代萊(lai)陽第(di)一(yi)位進士,官至浙(zhe)江副使,父宋(song)(song)應亨,天啟間進士,歷任大名府清(qing)豐知縣、吏部(bu)稽(ji)勛(xun)司郎(lang)中(zhong),清(qing)兵入關后,死(si)守萊(lai)陽抗清(qing),城破殉國。
宋琬自幼聰慧,刻(ke)苦(ku)好學,應試縣、府皆名(ming)(ming)列榜首。崇禎八年(1635)以高才生充拔貢入京深造。與(yu)父(fu)宋應亨、兄宋璜,名(ming)(ming)噪京華。
崇禎十六年(nian)(1643),清兵攻打萊陽城(cheng),宋(song)應亨、宋(song)玫組織宋(song)氏族人及鄉民抗清,城(cheng)破殉國。宋(song)琬則以(yi)仲(zhong)兄宋(song)璜任所在(zai)(zai)杭州,出游吳中在(zai)(zai)外(wai)得(de)免一死,先(xian)后流(liu)落蘇州、杭州、金陵(ling)等地,使(shi)其有機會進一步接觸(chu)社會生(sheng)活,了解平民疾苦。
順治(zhi)三年(nian)(1646),清(qing)廷(ting)開科取(qu)士(shi),宋琬鄉試亞魁,翌年(nian)中進士(shi),授(shou)戶部(bu)河(he)南司(si)主(zhu)(zhu)事,后升調吏部(bu)稽勛司(si)主(zhu)(zhu)事;
順治十一年(1654),出任隴西道僉事;
順治(zhi)十八年(1661),宋琬升(sheng)為浙江按察使(shi)(shi)司按察使(shi)(shi);
康熙十一年(1672),授四川按(an)察使司按(an)察使。
先(xian)輩抗清,已為新朝留(liu)下(xia)不信任的口實。順治七年(1650),宋琬因其父抗清之(zhi)事(shi)被捕入獄(yu)。三個(ge)月后平反出獄(yu),官復原職。
順治十八年(nian)(1661),宋(song)(song)琬(wan)升為(wei)浙(zhe)江按(an)察使(shi)(shi)司按(an)察使(shi)(shi)。次(ci)年(nian)春,族侄宋(song)(song)彝秉(bing)(又稱宋(song)(song)奕炳)因盜竊案發,宋(song)(song)琬(wan)長兄(xiong)宋(song)(song)璠(fan)坐視不救,宋(song)(song)彝秉(bing)遂誣告(gao)宋(song)(song)璠(fan)、宋(song)(song)琬(wan)與農民起義領袖于(yu)樂吾(wu)(即于(yu)七)通(tong)謀造(zao)反,致使(shi)(shi)宋(song)(song)琬(wan)及其(qi)(qi)妻、孥、侄等(deng)被逮往京城,再次(ci)被捕下(xia)獄,關入西曹刑部大牢(lao)。后(hou)經大司空(kong)蔣國柱(zhu)親(qin)赴萊陽(yang)核查,“知其(qi)(qi)冤(yuan),力(li)為(wei)申雪”,康熙二(er)年(nian)(1663)十一(yi)月,清(qing)廷以(yi)“窮治無跡,證虛(xu)不當(dang)坐”,將其(qi)(qi)釋放。釋放宋(song)(song)琬(wan),主要原因在于(yu)康熙帝剛繼位,為(wei)進一(yi)步籠絡漢族知識分子,穩定全國的政局(ju)。
第(di)二次(ci)冤獄(yu)結束后被(bei)(bei)免官,宋(song)琬在江浙一帶生活了八年,直至康熙親政。期間(jian)浙江又起獄(yu)案,宋(song)琬又被(bei)(bei)牽連其中,再(zai)度入(ru)獄(yu),幸得蔣(jiang)國柱再(zai)施援(yuan)手,保救得釋。
康熙(xi)十(shi)一年(1672)投(tou)牒自訴,宋琬案情(qing)得(de)到昭(zhao)雪,再次被清廷起用(yong),授四川按察使司按察使。
康熙十二(er)年(1673)正月(yue)間,宋琬(wan)(wan)在回萊陽省親(qin)后,不顧身體(ti)患病(bing),奉(feng)命赴京城朝覲康熙皇帝,時(shi)逢(feng)吳三桂起兵叛亂,攻陷成(cheng)都,蜀中(zhong)妻子兒女陷入叛軍之手。京中(zhong)宋琬(wan)(wan)聞訊后,驚(jing)恐憂郁,以致(zhi)氣塞胸臆,病(bing)逝(shi)于京都館舍,時(shi)年59歲。
《劉雪舫饋泉酒賦(fu)(fu)謝》、《九哀歌》、《壬寅除夕作(zuo)》、《獄中(zhong)(zhong)八(ba)詠》、《土炕成》、《苦井水(shui)》、《煮枕(zhen)行》、《苦雨嘆(tan)》、《鬻(yu)帖(tie)》、《鬻(yu)畫》、《鬻(yu)硯》、《鬻(yu)觚(gu)》、《鬻(yu)爐(lu)》、《鬻(yu)字》、《鬻(yu)磁杯》、《鬻(yu)畫屏》、《鬻(yu)裘》、《鬻(yu)帽》、《春(chun)夜吟(yin)》、《雨中(zhong)(zhong)讀書》、《雙(shuang)燕(yan)歌》、《縛鼠詞》、《獄中(zhong)(zhong)之(zhi)羊賦(fu)(fu)》、《感(gan)懷(huai)五首》、《張舉之(zhi)再直西省傷余在系之(zhi)久賦(fu)(fu)詩(shi)志感(gan)》、《渡黃河》、《春(chun)日田家》、《舟中(zhong)(zhong)讀書》、《初秋即事(shi)》、《江(jiang)(jiang)上(shang)阻風》、《舟中(zhong)(zhong)見(jian)獵犬有(you)感(gan)》、《同歐陽(yang)令(ling)飲鳳凰山下》、《獄中(zhong)(zhong)對月》、《悲落葉(xie)》、《憶秦娥·秋感(gan)》、《西江(jiang)(jiang)月·索林鐵(tie)崖侍史絮(xu)鐵(tie)不(bu)見(jian)作(zuo)此嘲之(zhi)》、《夢江(jiang)(jiang)南·湖上(shang)春(chun)早》、《蝶戀花·旅月懷(huai)人》、《踏莎行·雁》、《鵲橋仙·井蛙》。
順治(zhi)十一(yi)年(1654),出任隴西(xi)道僉事,時秦州發生地震,人民(min)生命財(cai)產損(sun)失慘重,無家(jia)(jia)可(ke)歸者數以萬計。宋(song)琬(wan)一(yi)面(mian)組織群眾(zhong)修復家(jia)(jia)園(yuan),一(yi)面(mian)采取措施(shi)賑濟百(bai)姓(xing)。因(yin)(yin)國庫(ku)空虛,他(ta)便“出家(jia)(jia)財(cai),自萊陽郵致以恤其災(zai)。”因(yin)(yin)救災(zai)有功(gong),政治(zhi)清明,被欽賜蟒服并加(jia)晉一(yi)級(ji),優升永平(ping)副使,管軍餉。他(ta)嚴禁將(jiang)吏虛報(bao)冒領和借(jie)機克扣(kou)行為。盡(jin)力削減舊的不合理征項,以減輕民(min)眾(zhong)負(fu)擔。
康熙十一(yi)年(1672),宋(song)琬上(shang)任四川按察(cha)使(shi)司按察(cha)使(shi)后立(li)即采取措(cuo)施(shi),將豪強所占(zhan)城中空地和郊外荒田,分給難民耕種,并積極(ji)改(gai)革陳(chen)規(gui)陋習,深受群眾愛(ai)戴。
宋琬一生著述頗(po)豐,現在能見到的詩(shi)有1333首、詞165首、文223篇,此外還有賦2篇、雜劇《祭皋陶(tao)》一卷,均收在《安(an)雅堂(tang)集》里。另外,還有《安(an)雅堂(tang)詩(shi)》八卷、《二鄉亭詞》、《永平府志》、《北寺草》等。康熙十(shi)一年(1672)春,王士禎曾審定其(qi)詩(shi)稿三十(shi)卷。宋琬入(ru)蜀后又結集《入(ru)蜀集》一部。
據記(ji)載,宋琬最(zui)早(zao)的(de)(de)刻本為(wei)《荔裳(shang)集》,現在能(neng)見到最(zui)早(zao)的(de)(de)正式刊刻稿(gao)為(wei)《安(an)雅堂(tang)(tang)文集》二(er)(er)卷,《安(an)雅堂(tang)(tang)詩》一卷系作者康熙五年(1666)寓(yu)居蘇州(zhou)時所(suo)刻。之后(hou)作者又自刻過《二(er)(er)鄉亭詞》、《安(an)雅堂(tang)(tang)書啟》以(yi)及劇本《祭(ji)皋(gao)陶》等(deng),多(duo)是殘(can)缺(que)不全。宋琬死后(hou),其子宋思勃和(he)族孫宋邦(bang)憲先后(hou)多(duo)次搜羅補輯,共湊成二(er)(er)十卷,其中大部分是未刻稿(gao)。另據《登州(zhou)府(fu)志》記(ji)載宋琬還寫有《秦(qin)州(zhou)紀異》、《治蜀條(tiao)例》和(he)《治蜀讞案》各一卷,“皆事理詳盡(jin),文亦簡凈不俗”。
萊陽市圖書館現存《安(an)雅堂集》16卷,其木(mu)刻版尚保藏數百片之多。
詩人之雄——錢(qian)謙益(yi);
年雖尚少,而詩文名實聞(wen)見四方——王熙《宋琬(wan)墓(mu)志》;
康熙以來(lai)詩人,無出(chu)南施(shi)北宋之石,宣城施(shi)閏章愚(yu)山,萊陽宋琬荔裳是也。——王(wang)士禎(zhen)《池北偶談》;
詩頗類陸放翁,五古歌行,時闖杜、韓(han)之奧。——王士禎;
宋(song)以雄(xiong)健磊落(luo)勝。——沈德潛《清詩別裁》;
才氣充(chong)沛,似(si)過(guo)于(yu)施。——鄧之誠《清詩記事初編》;
施如良玉之溫潤而栗,宋如豐(feng)城寶劍,時露光氣。——楊際昌(chang)《國朝詩話》;
安(an)雅(ya)堂中句,由來北宋傳(chuan)。杜、韓堪并駕(jia),庾(yu)、鮑可齊肩。祖德真(zhen)良治,孫謀有象賢,遺(yi)詩(shi)同(tong)韋、孟(meng)、奕世又(you)重編。——尹繼善《讀安(an)雅(ya)堂拾遺(yi)集有作》;
其(qi)思深,共識(shi)宏,其(qi)慮遠,其(qi)情長,其(qi)氣清以厚,其(qi)調雋(jun)以永(yong),其(qi)格嚴以老,其(qi)言(yan)確(que)而質。——金之俊(jun)《安(an)雅堂集》序;
文則追蹤兩漢,賦則媲美三(san)都,詩兼庾鮑李(li)杜之(zhi)長,詞檀秦柳蘇黃之(zhi)勝,四海之(zhi)內(nei),五十多年來無(wu)不知荔裳(shang)先生之(zhi)為人(ren)者。——張重啟《未刻安雅堂集序》;
云水去又(you)去青山猶在嬌雨成詞到處皆(jie)芳草,日月(yue)來復來故里情深軟風入詩(shi)滿目盡梨花。——現(xian)代著名詩(shi)人嚴陣;
宋琬長(chang)于歌行,讀其(qi)長(chang)歌,真(zhen)有長(chang)歌當哭(ku)之感。讀其(qi)監(jian)獄詩,“其(qi)歌也有思(si),其(qi)哭(ku)也有懷”,絕(jue)不是一種泛泛之論。——王學(xue)泰(tai)《清(qing)詞麗句(ju)細評量》;
才氣充沛似過于施,天才俊上跨越眾(zhong)人。——清(qing)代詩人沈德潛;
詩風(feng)永在(zai)——冰(bing)心。